อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                        ๓. นคโรปมสุตฺตวณฺณนา
     [๖๗] ตติเย ยโตติ ยทา. ปจฺจนฺติมนฺติ รฏฺปริยนฺเต รฏฺาวสาเน นิวิฏฺ.
มชฺฌเทสนครสฺส ปน รกฺขากิจฺจํ นตฺถิ, เตน ตํ น คหิตํ. นครปริกฺขาเรหิ
ปริกฺขตนฺติ ๑- นคราลงฺกาเรหิ อลงฺกตํ. อกรณียนฺติ อกตฺตพฺพํ อชินิยํ. ๒-
คมฺภีรเนมาติ คมฺภีรอาวาฏา. สุนิขาตาติ สุฏฺุ สนฺนิสีทาปิตา. ตํ ปเนตํ
เอสิกาถมฺภํ อิฏฺกาหิ วา กโรนฺติ สิลาหิ วา ขทิราทีหิ วา สารรุกฺเขหิ. ตํ
นครคุตฺตตฺถาย กโรนฺตา พหินคเร กโรนฺติ, อลงฺการตฺถาย กโรนฺตา อนฺโตนคเร. ตํ
อิฏฺกามยํ กโรนฺตา มหนฺตํ อาวาฏํ กตฺวา จยํ จินิตฺวา อุปริ อฏฺสํ กตฺวา สุธาย
ลิมฺปนฺติ. ยทา หตฺถินา ทนฺเตหิ อภิหโต น จลติ, ตทา สุลิตฺโต นาม โหติ.
สิลาถมฺภาทโยปิ อฏฺสาเอว โหนฺติ. เต สเจ อฏฺ รตนา โหนฺติ, จตุรตนมตฺตํ อาวาเฏ
ปวิสติ, จตุรตนมตฺตํ อุปริ โหติ, โสฬสรตนวีสติรตเนสุปิ เอเสว นโย. สพฺเพสญฺหิ
อุปฑฺฒํ เหฏฺา โหติ อุปฑฺฒํ อุปริ. เต โคมุตฺตวงฺกา โหนฺติ, เตน เตสํ อนฺตเร
ปทรมยํ ๓- กตฺวา กมฺมํ กาตุํ สกฺกา โหติ, เต ปน กตจิตฺตกมฺมา ปคฺคหิตทฺธชาว
โหนฺติ.
     ปริขาติ ปริกฺขิปิตฺวา ิตมาติกา. อนุปริยายปโถติ อนฺโต ปาการสฺส
ปากาเรน ๔- สทฺธึ คโต มหาปโถ, ยตฺถ ิตา พหิปากาเร ิเตหิ สทฺธึ ยุชฺฌนฺติ.
สลากนฺติ สรโตมราทินิสฺสคฺคิยาวุธํ. เชวนิกนฺติ เอกโตธาราธิเสสาวุธํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. ปริกฺขิตฺตนฺติ                ๒ สี. อคมนียํ, ม. อตฺถปนียํ
@๓ สี. ปทรจยํ, ม. สุปริจยํ                 ๔ ฉ.ม. อนฺโตปากาเรน
    หตฺถาโรหาติ สพฺเพ ๑- หตฺถิอาจริยหตฺถิเวชฺชหตฺถิพนฺธาทโย. ๒- อสฺสาโรหาติ
สพฺเพปิ อสฺสาจริยอสฺสเวชฺชอสฺสพนฺธาทโย. รถิกาติ สพฺเพปิ รถาจริยรถโยธรถ-
รกฺขาทโย. ธนุคฺคหาติ อสฺสาสา. เจลกาติ เย ยุทฺเธ ชยทฺธชํ คเหตฺวา ปุรโต
คจฺฉนฺติ. จลกาติ "อิธ รญฺโ านํ โหตุ, อิธ อสุกมหามตฺตสฺสา"ติ เอวํ
เสนาพฺยูหการกา. ปิณฺฑทายกาติ ๓- สาหสิกมหาโยธา. เต กิร ปรเสนํ  ปวิสิตฺวา
ปิณฺฑปิณฺฑมิว เฉตฺวา เฉตฺวา นยนฺติ, ๔- อุปฺปติตฺวา นิคจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. เย วา
สงฺคามมชฺเฌ โยธานํ ภตฺตปานียํ คเหตฺวา ปวิสนฺติ, เตสมฺเปตํ นามํ. อุคฺคา
ราชปุตฺตาติ อุคฺคตุคฺคตา สงฺคามาวจรา ราชปุตฺตา. ปกฺขนฺทิโนติ เย "กสฺส
สีสํ วา อาวุธํ วา อาหรามา"ติ วตฺวา "อสุกสฺสา"ติ วุตฺตา สงฺคามํ ปกฺขนฺทิตฺวา
ตเทว อาหรนฺติ, อิเม ปกฺขนฺทนฺตีติ ปกฺขนฺทิโน. มหานาคา วิย มหานาคา, หตฺถิ-
อาทีสุปิ อภิมุขํ อาคจฺฉนฺเตสุ อนิวตฺติยโยธานํ เอตํ อธิวจนํ. สูราติ เอกสูรา, ๕-
เย สชาลิกาปิ สวมฺมิกาปิ สมุทฺทํ ตริตุํ สกฺโกนฺติ. จมฺมโยธิโนติ เย จมฺมกญฺจุกํ
วา ปวิสิตฺวา สรปริตฺตาณจมฺมํ วา คเหตฺวา ยุชฺฌนฺติ. ทาสกปุตฺตาติ พลวสิเนหา
ฆรทาสโยธา. โทวาริโกติ ทฺวารปาโล. วาสนเลปนสมฺปนฺโนติ วาสเนน
สพฺพวิวรปฏิจฺฉาทเนน สุธาเลเปน สมฺปนฺโน, พหิ วา ขาณุปาการสงฺขาเตน วาสเนน
ฆนมฏฺเน จ สุธาเลเปน สมฺปนฺโน ปุณฺณฆฏปนฺตึ ทสฺเสตฺวา กตจิตฺตกมฺโม
ปคฺคหิตทฺธโช. ติณกฏฺโทกนฺติ หตฺถิอสฺสาทีนํ ฆาสตฺถาย เคหานญฺจ ฉาทนตฺถาย
อาหริตฺวา พหูสุ าเนสุ ปิตติณญฺจ, เคหกรณปจนาทีนํ อตฺถาย อาหริตฺวา
ปิตกฏฺญฺจ, ยนฺเตหิ ปเวเสตฺวา โปกฺขรณีสุ ปิตอุทกญฺจ. สนฺนิจิตํ โหตีติ
ปฏิกจฺเจว อเนเกสุ าเนสุ สุฏฺุ สนฺนิจิตํ โหติ. อพฺภนฺตรานํ รติยาติ
อนฺโตนครวาสีนํ รติอตฺถาย. อปริตสฺสายาติ ตาสํ อนาปชฺชนตฺถาย. สาลิยวกนฺติ
นานปฺปการา สาลี เจว ยวา จ. ติลมุคฺคมาสาปรณฺณนฺติ ติลมุคฺคมาสา จ
เสสาปรณฺณญฺจ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺเพปิ  ๒ สุ.วิ. ๑/๑๖๓/๑๔๒  ๓ ฉ.ม. ปิณฺฑทายิกาติ
@๔ สี. ทสฺสนฺติ  ๕ ม. เอกนฺตสูรา, สุ.วิ. ๑/๑๖๓/๑๔๓
     อิทานิ ยสฺมา ตถาคตสฺส นคเร กมฺมํ นาม นตฺถิ, นครสทิสํ ปน อริยสาวกํ
นครปริกฺขารสทิเส จ สตฺตธมฺเม จตุราหารสทิสานิ จ จตฺตาริ ฌานานิ ทสฺเสตฺวา
เอกาทสสุ าเนสุ อรหตฺตํ ปกฺขิปิตฺวา เทสนํ นิวฏฺเฏสฺสามีติ ๑- อยํ อุปมา อาคตา,
ตสฺมา ตํ เทสนํ ปกาเสตุํ อิทํ เอวเมว โขติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ สทฺธมฺเมหีติ
สุธมฺเมหิ. สทฺโธติ โอกปฺปนสทฺธาย เจว ปจฺจกฺขสทฺธาย จ สมนฺนาคโต. ตตฺถ
ทานสีลาทีนํ ผลํ สทฺทหิตฺวา ทานาทิปุญฺกรเณ สทฺธา โอกปฺปนสทฺธา นาม.
มคฺเคน อาคตสทฺธา ปจฺจกฺขสทฺธา นาม. ปสาทสทฺธาติปิ เอสาเอว. ตสฺสา
ลกฺขณาทีนิ วิภาเวตพฺพานิ. ๒-
     "สมฺปกฺขนฺทนลกฺขณา จ มหาราช สทฺธา สมฺปสาทนลกฺขณา จา"ติ หิ
วจนโต อิทํ สทฺธาย ลกฺขณํ นาม. "ตีหิ ภิกฺขเว าเนหิ สทฺโธ ปสนฺโน
เวทิตพฺโพ, กตเมหิ ตีหิ. สีลวนฺตานํ ทสฺสนกาโม โหตี"ติอาทินา ๓- นเยน วุตฺตํ ปน
สทฺธาย นิมิตฺตํ นาม. "โก จาหาโร สทฺธาย, สทฺธมฺมสฺสวนนฺติสฺส วจนียนฺ"ติ ๔-
อยํ ปนสฺสา อาหาโร นาม. "สทฺธาปพฺพชิตสฺส  ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อยมนุธมฺโม โหติ,
ยํ รูเป นิพฺพิทาพหุโล วิหริสฺสตี"ติ ๕- อยมสฺส อนุธมฺโม นาม. "สทฺธา พนฺธติ
ปาเถยฺยํ, สิรี โภคานมาสโย. ๖- สทฺธา ทุติยา ปุริสสฺส โหติ. ๗- สทฺธาย ตรติ
โอฆํ. ๘- สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺิ. ๙- สทฺธาหตฺโถ มหานาโค. อุเปกฺขาเสตทนฺตวา"ติ-
อาทีสุ ปน สุตฺเตสุ เอติสฺสา พทฺธภตฺตปุฏาทิสริกฺขตาย อเนกสรสตา ภควตา ปกาสิตา.
อิมสฺมึ ปน นคโรปมสุตฺตนฺเต เอสา อจลสุปฺปติฏฺิตตาย เอสิกาถมฺภสทิสา กตฺวา
ทสฺสิตา.
     สทฺเธสิโกติ สทฺธํ เอสิกาถมฺภํ กตฺวา อริยสาวโก อกุสลํ ปชหตีติ อิมินา
นเยน สพฺพปเทสุ โยชนา กาตพฺพา. อปิเจตฺถ หิโรตฺตปฺเปหิ ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวโร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วินิวฏฺเฏสฺสามีติ  ๒ ฉ.ม. ลกฺขณาทีหิ วิภาโค เวทิตพฺโพ
@๓ องฺ.ติก. ๒๐/๔๒/๑๔๕ ติานสุตฺต  ๔ องฺ. ทสก. ๒๔/๖๑/๙๑ อวิชฺชาสุตฺต
@๕ วิหเรยฺยาติ, สํ.ข. ๑๗/๑๔๖/๑๔๔ นิพฺพิทาพหุลสุตฺต
@๖ สํ.ส. ๑๕/๗๙/๕๐ ปาเถยฺยสุตฺต  ๗ สํ.ส. ๑๕/๓๖/๒๘ สทฺธาสุตฺต
@๘ สํ.ส. ๑๕/๒๔๖/๒๕๘ อาฬวกสุตฺต  ๙ ขุ.สุ. ๒๕/๗๗/๓๕๐ กสิภารทฺวาชสุตฺต
สมฺปชฺชติ, โส จตุปาริสุทฺธิสีลํ โหติ. อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต เอกาทสสุ าเนสุ
อรหตฺตํ ปกฺขิปิตฺวา เทสนาย กูฏํ คหิตนฺติ เวทิตพฺพํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๒๐๐-๒๐๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=4465&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=4465&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=64
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=2260
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=2290
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=2290
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_23