อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                            ๓. นนฺทวคฺค
                       ๑. กมฺมวิปากชสุตฺตวณฺณนา
    [๒๑] นนฺทวคฺคสฺส ปเม อญฺตโร ภิกฺขูติ นามโคตฺเตน อปากโฏ
เอโก ขีณาสวภิกฺขุ. โส กิร ราชคหวาสี กุลปุตฺโต โมคฺคลฺลานตฺเถเรน สํเวชิโต
สํสาเร โทสํ ทิสฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สีลานิ โสเธตฺวา
จตุสจฺจกมฺมฏฺานํ คเหตฺวา นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
ตสฺส อปรภาเค ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, โส ปจฺจเวกฺขณาย อธิวาเสนฺโต
วิหรติ. ขีณาสวานํ หิ เจตสิกทุกฺขํ นาม นตฺถิ, กายิกทุกฺขํ ปน โหติเยว.
โส เอกทิวสํ ภควโต ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส นาติทูเร าเน ทุกฺขํ อธิวาเสนฺโต
ปลฺลงฺเกน นิสีทิ. เตน วุตฺตํ "ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหตี"ติอาทิ.
    ตตฺถ ปลฺลงฺกนฺติ สมนฺตโต อูรุพทฺธาสนํ. อาภุชิตฺวาติ พนฺธิตฺวา.
อุชุํ กายํ ปณิธายาติ อุปริมํ สรีรํ อุชุกํ เปตฺวา อฏฺารสปิฏฺิกณฺฏเก โกฏิยา
โกฏึ ปฏิปาเทตฺวา. เอวํ หิ นิสินฺนสฺส จมฺมมํสนหารูนิ น นมนฺติ, ตสฺมา
โส ตถา นิสินฺโน โหติ. ปุราณกมฺมวิปากชนฺติ ปุพฺเพกตสฺส กมฺมสฺส วิปากภาเวน ชาตํ,
ปุราณกมฺมวิปาเก วา สุขทุกฺขปฺปกาเร วิปากวฏฺฏสมุทาเย ๑- ตเทกเทสภาเวน ๒-
ชาตํ. กินฺตํ? ทุกฺขํ. ปุราณกมฺมวิปากชนฺติ จ อิมินา ตสฺส อาพาธสฺส
กมฺมสมุฏฺานตํ ทสฺเสนฺโต โอปกฺกมิกอุตุวิปริณามชาทิภาวํ ปฏิกฺขิปติ. ทุกฺขนฺติ
ปุถุชฺชเนหิ ๓- ขมิตุํ อสกฺกุเณยฺยํ. ติพฺพนฺติ ติขิณํ, อภิภวิตฺวา ปวตฺติยา พหลํ
วา. ขรนฺติ กกฺขฬํ. กฏุกนฺติ อสาตํ. อธิวาเสนฺโตติ อุปริ วาเสนฺโต สหนฺโต
ขมนฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิปากวฏฺฏสมวาเย  ๒ สี.,ม. วิปากสมุทาเยกเทสภาเวน  ๓ ฉ.ม. ปจุรชเนหิ
    สโต สมฺปชาโนติ เวทนาปริคฺคาหกานํ สติสมฺปชญฺานํ วเสน สติมา
สมฺปชานนฺโต จ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- "อยํ เวทนา นาม หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจา,
อนิฏฺารมฺมณาทิปจฺจยํ ๑- ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนตฺตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา, อุปฺปชฺชิตฺวา
เอกนฺเตน ภิชฺชนสภาวตฺตา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา"ติ
เวทนาย อนิจฺจตาสลฺลกฺขณวเสน สโตการิตาย สโต, อวิปรีตสภาวปฏิวิชฺฌนวเสน
สมฺปชาโน จ หุตฺวา. อถวา สติเวปุลฺลปฺปตฺติยา สพฺพตฺเถว กายเวทนาจิตฺตธมฺเมสุ
สุฏฺุ อุปฏฺิตสฺสติตาย สโต, ตถา ปญฺาเวปุลฺลปฺปตฺติยา ปริคฺคหิตสงฺขารตาย
สมฺปชาโน. อวิหญฺมาโนติ "อสฺสุตวา ภิกฺขเว ปุถุชฺชโน
อญฺตรญฺตเรน ทุกฺขธมฺเมน  ผุฏฺโ สมาโน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ
อุรตฺตาฬึ กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชตี"ติ ๒- วุตฺตนเยน อนฺธปุถุชฺชโน วิย น
วิหญฺมาโน มคฺเคเนว สมุคฺฆาติตตฺตา เจโตทุกฺขํ อนุปฺปาเทนฺโต เกวลํ
กมฺมวิปากชํ สรีรทุกฺขํ อธิวาเสนฺโต สมาปตฺตึ สมาปนฺโน วิย นิสินฺโน โหติ.
อทฺทสาติ ตํ อายสฺมนฺตํ อธิวาสนกฺขนฺติยา ตถา นิสินฺนํ อทฺทกฺขิ.
    เอตมตฺถนฺติ เอตํ ตาทิสสฺสปิ โรคสฺส เวชฺชาทีหิ ติกิจฺฉนตฺถํ
อนุสฺสุกฺกาปชฺชนการณํ ขีณาสวานํ โลกธมฺเมหิ อนุปเลปิตสงฺขาตํ ๓- อตฺถํ
สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ สงฺขาตธมฺมานํ เยหิ เกหิจิ
ทุกฺขธมฺเมหิ อวิฆาตาปตฺติวิภาวนํ อุทานํ อุทาเนสิ.
    ตตฺถ สพฺพกมฺมชหสฺสาติ ปหีนสพฺพกมฺมสฺส. อคฺคมคฺคสฺส หิ อุปฺปนฺนกาลโต
ปฏฺาย อรหโต สพฺพานิ กุสลากุสลกมฺมานิ ปหีนานิ นาม โหนฺติ
ปฏิสนฺธึ ทาตุํ อสมตฺถภาวโต, ยโต อริยมคฺคาณํ กมฺมกฺขยกรนฺติ วุจฺจติ.
ภิกฺขุโนติ ภินฺนกิเลสตาย ภิกฺขุโน. ธุนมานสฺส ปุเร กตํ รชนฺติ อรหตฺตปฺปตฺติโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.... อาทิปจฺจเย  ๒ สํ.สฬา. ๑๘/๓๖๕/๒๕๕ (สฺยา)
@๓ ม. อนุปกฺกิเลสสงฺขาตํ
ปุพฺเพ กตํ ราครชาทิมิสฺสตาย รชนฺติ ลทฺธนามํ ทุกฺขเวทนียกมฺมํ
วิปากปฏิสํเวทเนน ตํ ธุนนฺตสฺส วิทฺธํเสนฺตสฺส, อรหตฺตปฺปตฺติยา ปรโต ปน
สาวชฺชกิริยาย สมฺภโวเยว นตฺถิ, อนวชฺชกิริยา จ ภวมูลสฺส สมุจฺฉินฺนตฺตา
อุจฺฉินฺนมูลตาย ปุปฺผํ วิย ผลทานสมตฺถตาย อภาวโต กิริยมตฺตาว โหติ.
    อมมสฺสาติ รูปาทีสุ กตฺถจิ มมนฺติ คหณาภาวโต อมมสฺส มมงฺการรหิตสฺส.
ยสฺส หิ มมงฺกาโร อตฺถิ, โส อตฺตสิเนเหน เวชฺชาทีหิ สรีรํ ปฏิชคฺคาเปติ.
อรหา ปน อมโม, ตสฺมา โส สรีรชคฺคเนปิ อุทาสีนธาตุโกว. ิตสฺสาติ จตุพฺพิธมฺปิ
โอฆํ ตริตฺวา นิพฺพานถเล ิตสฺส, ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน วา สนฺธาวนสฺส
อภาเวน ิตสฺส. เสกฺขปุถุชฺชนา หิ กิเลสาภิสงฺขารานํ อปฺปหีนตฺตา
จุติปฏิสนฺธิวเสน สํสาเร ธาวนฺติ นาม, อรหา ปน ตทภาวโต ิโตติ วุจฺจติ. อถวา
ทสวิเธ ขีณาสวสงฺขาเต อริยธมฺเม ิตสฺส. ตาทิโนติ "ปฏิกูเล อปฺปฏิกูลสญฺี
วิหรตี"ติอาทินา ๑- นเยน วุตฺตาย ปญฺจวิธาย อริยิทฺธิยา อฏฺหิ โลกธมฺเมหิ
อกมฺปนิยาย ฉฬงฺคุเปกฺขาย จ สมนฺนาคเตน อิฏฺาทีสุ เอกสทิสตาสงฺขาเตน
ตาทิภาเวน ตาทิโน. อตฺโถ นตฺถิ ชนํ ลเปตเวติ "มม เภสชฺชาทีนิ กโรถา"ติ
ชนํ ลปิตุํ กเถตุํ ปโยชนํ นตฺถิ สรีเร นิรเปกฺขภาวโต. ปณฺฑุปลาโส วิย หิ
พนฺธนา ปมุตฺโต สยเมวายํ กาโย ภิชฺชิตฺวา ปตตูติ ขีณาสวานํ อชฺฌาสโย.
วุตฺตเญฺหตํ:-
               "นาภิกงฺขามิ มรณํ      นาภิกงฺขามิ ชีวิตํ
                กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ     นิพฺพิสํ ภตโก ยถา"ติ. ๒-
    อถวา ยงฺกิญฺจิ นิมิตฺตํ ทสฺเสตฺวา "กึ อยฺยสฺส อิจฺฉิตพฺพนฺ"ติ ชนํ ลเปตเว
ปจฺจเยหิ นิมนฺตนวเสน ลปาเปตุํ ขีณาสวสฺส อตฺโถ นตฺถิ ตาทิสสฺส มิจฺฉาชีวสฺส
มคฺเคเนว สมุคฺฆาติตตฺตาติ อตฺโถ. อิติ ภควา "กิสฺสายํ เถโร อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๗/๔๒๔  ๒ ขุ.เถร. ๒๖/๖๐๖/๓๕๖
โรคํ เวชฺเชหิ อติกิจฺฉาเปตฺวา ภควโต อวิทูเร นิสีทตี"ติ จินฺเตนฺตานํ ตสฺส
อติกิจฺฉาปเน การณํ ปกาเสสิ.
                       ปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๑๗๓-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=3878&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=3878&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=66
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2050
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2063
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2063
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25