อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๘. กจฺจานสุตฺตวณฺณนา
    [๖๘] อฏฺเม อชฺฌตฺตนฺติ เอตฺถ อยํ อชฺฌตฺตสทฺโท "ฉ อชฺฌตฺติกานิ
อายตนานี"ติอาทีสุ ๒- อชฺฌตฺตชฺฌตฺเต อาคโต. "อชฺฌตฺตา ธมฺมา, ๓- อชฺฌตฺตํ
วา กาเย กายานุปสฺสี"ติอาทีสุ ๔- นิยกชฺฌตฺเต. "สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สนฺทานํ, เอวมุปริปิ  ๒ ม.อุ. ๑๔/๒๐๔/๒๗๙
@๓ อภิ.สงฺ. ๓๔/๒๐/๔  ๔ ที.มหา. ๑๐/๒๘๙,๓๗๔/๑๘๕,๒๔๙
อชฺฌตฺตํ สุญฺตํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี"ติอาทีสุ ๑- วิสยชฺฌตฺเต, อิสฺสริยฏฺาเนติ
อตฺโถ. ผลสมาปตฺติ หิ พุทฺธานํ อิสฺสริยฏฺานํ นาม. "เตนานนฺท ภิกฺขุนา
ตสฺมึเยว ปุริมสฺมึ สมาธินิมิตฺเต อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ สณฺเปตพฺพนฺ"ติอาทีสุ ๒-
โคจรชฺฌตฺเต. อิธาปิ โคจรชฺฌตฺเตเยว ทฏฺพฺโพ. ตสฺมา อชฺฌตฺตนฺติ โคจรชฺฌตฺตภูเต
กมฺมฏฺานารมฺมเณติ วุตฺตํ โหติ. ปริมุขนฺติ อภิมุขํ. สูปฏฺิตายาติ
สุฏฺุ อุปฏฺิตาย กายคตาย สติยา. สติสีเสน เจตฺถ ฌานํ วุตฺตํ. อิทํ วุตฺตํ
โหติ "อชฺฌตฺตํ กายานุปสฺสนาสติปฏฺานวเสน ปฏิลทฺธํ อุฬารํ ฌานํ
สมาปชฺชิตฺวา"ติ.
    อยํ หิ เถโร ภควติ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต เอกทิวสํ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย
จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต วิหารํ ปวิสิตฺวา ภควโต วตฺตํ
ทสฺเสตฺวา ทิวาฏฺาเน ทิวาวิหารํ นิสินฺโน นานาสมาปตฺตีหิ ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา
สายนฺหสมยํ วิหารมชฺฌํ โอตริตฺวา ภควติ คนฺธกุฏิยํ นิสินฺเน "อกาโล
ตาว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตุนฺ"ติ คนฺธกุฏิยา อวิทูเร อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล
กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา ยถาวุตฺตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สตฺถา ตํ
ตถา นิสินฺนํ คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนเยว ปสฺสิ. เตน วุตฺตํ "เตน โข ปน
สมเยน อายสฺมา มหากจฺจาโน ฯเปฯ สูปฏฺิตายา"ติ.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อายสฺมโต มหากจฺจานตฺเถรสฺส
สติปฏฺานภาวนาวเสน อธิคตชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา สมาปชฺชนํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา
ตทตฺถทีปนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ.
    ตตฺถ ยสฺส สิยา สพฺพทา สติ, สตตํ, กายคตา อุปฏฺิตาติ ยสฺส
อารทฺธวิปสฺสกสฺส เอกทิวสํ ฉ โกฏฺาเส กตฺวา สพฺพสฺมิมฺปิ กาเล นามรูปเภเทน
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๑๘๗/๑๖๐  ๒ ม.อุ. ๑๔/๑๘๘/๑๖๑
ทุวิเธปิ กาเย คตา กายารมฺมณา ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อนิจฺจาทิสมฺมสนวเสน
สตตํ นิรนฺตรํ สาตจฺจาภิโยควเสน ๑- สติ อุปฏฺิตา สิยา.
    อยํ กิร อายสฺมา ปมํ กายคตาสติกมฺมฏฺานวเสน ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา
ตํ ปาทกํ กตฺวา กายานุปสฺสนาสติปฏฺานมุเขน วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อรหตฺตํ
ปตฺโต. โส อปรภาเคปิ เยภุยฺเยน ตเมว ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย
ตเถว จ วิปสฺสิตฺวา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ. สฺวายํ เยน วิธินา อรหตฺตปฺปตฺโต,
ตํ วิธึ ทสฺเสนฺโต สตฺถา "ยสฺส สิยา สพฺพทา สติ, สตตํ กายคตา
อุปฏฺิตา"ติ วตฺวา ตสฺสา อุปฏฺานาการํ วิภาเวตุํ "โน จสฺส โน จ เม
สิยา, น ภวิสฺสติ น จ เม ภวิสฺสตี"ติ อาห.
    ตสฺสตฺโถ ทฺวิธา เวทิตพฺโพ สมฺมสนโต ปุพฺพภาควเสน สมฺมสนกาลวเสน
จาติ. เตสุ ปุพฺพภาควเสน ตาว. โน จสฺส โน จ เม สิยาติ อตีตกาเล มม
กิเลสกมฺมํ โน จสฺส น ภเวยฺย เจ, อิมสฺมึ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล อยํ อตฺตภาโว
โน จ เม สิยา น เม อุปฺปชฺเชยฺย. ยสฺมา ปน เม อตีเต กมฺมกิเลสา
อเหสุํ, ตสฺมา ตนฺนิมิตฺโต เอตรหิ อยํ เม อตฺตภาโว ปวตฺตติ. น ภวิสฺสติ น
จ เม ภวิสฺสตีติ อิมสฺมึ  อตฺตภาเว ปฏิปกฺขาธิคเมน ๒- กิเลสกมฺมํ น ภวิสฺสติ
น อุปฺปชฺชิสฺสติ เม, อายตึ วิปากวฏฺฏํ น จ เม ภวิสฺสติ น เม ปวตฺติสฺสตีติ.
เอวํ กาลตฺตเย กมฺมกิเลสเหตุกํ อิทํ มยฺหํ อตฺตภาวสงฺขาตํ ขนฺธปญฺจกํ, น
อิสฺสราทิเหตุกํ, ยถา จ มยฺหํ, เอวํ สพฺพสตฺตานนฺติ สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนํ
ปกาสิตํ โหติ.
    สมฺมสนกาลวเสน ปน โน จสฺส โน จ เม สิยาติ ยสฺมา อิทํ
ขนฺธปญฺจกํ หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจํ, อภิณฺหํ ปฏิปีฬนฏฺเน ทุกฺขํ,
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สจฺจาภิโยวเสน  ๒ สี.,ม. ปฏิปกฺขวิคเมน
อวสวตฺตนฏฺเน อนตฺตา, เอวํ ยทิ อยํ อตฺตา นาม นาปิ ขนฺธปญฺจกวินิมุตฺโต
โกจิ โน จสฺส โน จ สิยา น ภเวยฺย, เอวํ สนฺเต โน จ เม สิยา มม
สนฺตกํ นาม กิญฺจิ น ภเวยฺย. น ภวิสฺสตีติ อตฺตนิ อตฺตนิเย ๑- ภวิตพฺพํ
ยถา จิทํ นามรูปํ เอตรหิ จ อตีเต จ อตฺตตฺตนิยํ ๒- สุญฺ, เอวํ น
ภวิสฺสติ น เม ภวิสฺสติ, อนาคเตปิ ขนฺธวินิมุตฺโต อตฺตา นาม น โกจิ น
เม ภวิสฺสติ น ปวตฺติสฺสติ, ตโต เอว กิญฺจิ ปลิโพธฏฺานิยํ น เม ภวิสฺสติ
อายติมฺปิ อตฺตนิยํ นาม น เม กิญฺจิ ภวิสฺสตีติ. อิมินา ตีสุ กาเลสุ
"อหนฺ"ติ คเหตพฺพสฺส  อภาวโต "มมนฺ"ติ คเหตพฺพสฺส จ อภาวํ ทสฺเสติ.
เตน จตุกฺโกฏิกา สุญฺตา ปกาสิตา โหติ.
    อนุปุพฺพวิหารี ตตฺถ โสติ เอวํ ตีสุปิ กาเลสุ อตฺตตฺตนิยํ สุญฺตํ ตตฺถ
สงฺขารคเต อนุปสฺสนฺโต อนุกฺกเมน อุทยพฺพยาณาทิวิปสฺสนาาเณสุ
อุปฺปชฺชมาเนสุ อนุปุพฺพวิปสฺสนาวิหารวเสน อนุปุพฺพวิหารี สมาโน. กาเลเนว
ตเร วิสตฺติกนฺติ โส เอวํ วิปสฺสนํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ิโต โยคาวจโร
อินฺทฺริยานํ ปริปากคตกาเลน วุฏฺานคามินิยา วิปสฺสนาย มคฺเคน ฆฏิตกาเลน
อริยมคฺคสฺส อุปฺปตฺติกาเลน สกลสฺส ภวตฺตยสฺส ๓- สํตนนโต วิสตฺติกาสงฺขาตํ
ตณฺหํ ตเรยฺย, วิตริตฺวา ตสฺสา ปรตีเร ติฏฺเยฺยาติ อธิปฺปาโย.
    อิติ ภควา อญฺาปเทเสน อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส อรหตฺตปฺปตฺติทีปนํ
อุทานํ อุทาเนสิ.
                       อฏฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สติ หิ อตฺตนิเยน  ๒ ก. อตฺตนิยํ  ๓ ก. วฏฺฏตฺตยสฺส

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๔๐๐-๔๐๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=8962&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=8962&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=154
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3894
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4171
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4171
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25