อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๘. อนฺธกรณสุตฺตวณฺณนา
      [๘๗] อฏฺเม อกุสลวิตกฺกาติ อโกสลฺลสมฺภูตา วิตกฺกา.
อนฺธกรณาติอาทีสุ ยสฺส สยํ อุปฺปชฺชนฺติ, ตํ ยถาภูตทสฺสนนิวารเณน อนฺธํ
กโรนฺตีติ อนฺธกรณา. น ปญฺาจกฺขุํ กโรนฺตีติ อจกฺขุกรณา. อญฺาณํ กโรนฺตีติ
อญฺาณกรณา. ปญฺานิโรธิกาติ กมฺมสฺสกตปญฺาณฌานปญฺา วิปสฺสนาปญฺาติ
อิมา ติสฺโส ปญฺา อปฺปวตฺติกรเณน นิโรเธนฺตีติ ปญฺานิโรธิกา.
อนิฏฺผลทายกตฺตา ทุกฺขสงฺขาตสฺส วิฆาตสฺส ปกฺเข วตฺตนฺตีติ วิฆาตปกฺขิกา.
กิเลสนิพฺพานํ น สํวตฺตยนฺตีติ อนิพฺพานสํวตฺตนิกา.
    กามวิตกฺโกติ กามปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก. โส หิ กิเลสกามสหิโต หุตฺวา วตฺถุกาเมสุ
ปวตฺตติ. พฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก พฺยาปาทวิตกฺโก. วิหึสาปฏิสํยุตฺโต
วิตกฺโก วิหึสาวิตกฺโก. อิเม เทฺว จ สตฺเตสุปิ สงฺขาเรสุปิ อุปฺปชฺชนฺติ.
กามวิตกฺโก หิ ปิยมนาเป สตฺเต วา สงฺขาเร วา วิตกฺเกนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ,
พฺยาปาทวิตกฺโก อปฺปิเย อมนาเป สตฺเต วา สงฺขาเร วา กุชฺฌิตฺวา
โอโลกนกาลโต ปฏฺาย ยาว นาสนา อุปฺปชฺชติ, วิหึสาวิตกฺโก สงฺขาเรสุ
น อุปฺปชฺชติ, สงฺขารา ทุกฺขาเปตพฺพา นาม นตฺถิ, "อิเม สตฺตา หญฺนฺตุ
วา พชฺฌนฺตุ วา อุจฺฉิชฺชนฺตุ วา วินสฺสนฺตุ วา มา วา อเหสุนฺ"ติ จินฺตนกาเล
ปน สตฺเตสุ อุปฺปชฺชติ.
      อิเมเยว ปน กามสงฺกปฺปาทโย. อตฺถโต หิ กามวิตกฺกาทีนํ
กามสงฺกปฺปาทีนญฺจ นานากรณํ นตฺถิ, ตํสมฺปยุตฺตา ปน สญฺาทโย กามสญฺาทโย.
กามธาตุอาทีนํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ:-
             "กามปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก ฯเปฯ มิจฺฉาสงฺกปฺโป,
         อยํ วุจฺจติ กามธาตุ, สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา กามธาตุ.
         พฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก ฯเปฯ มิจฺฉาสงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ
         พฺยาปาทธาตุ. ทสสุ ๑- อาฆาตวตฺถูสุ จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต
         ฯเปฯ อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุ, วิหึสาปฏิสํยุตฺโต
         ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ วิหึสาธาตุ,
         อิเธกจฺโจ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา
         รชฺชุยา วา อญฺตรญฺตเรน วา สตฺเต วิเหเติ, อยํ วิหึสาธาตู"ติ ๒-
อาคตตฺตา วิเสโส ลพฺภติ.
      ตตฺถ เทฺว กถา สพฺพสงฺคาหิกา จ อสมฺภินฺนา จ. ตตฺถ กามธาตุยา
คหิตาย อิตรา เทฺวปิ คหิตา นาม โหนฺติ. ตโต ปน นีหริตฺวา อยํ
พฺยาปาทธาตุ, อยํ วิหึสาธาตูติ ทสฺเสตีติ อยํ สพฺพสงฺคาหิกา นาม. กามธาตุํ
กเถนฺโต ปน ภควา พฺยาปาทธาตุํ พฺยาปาทธาตุฏฺาเน, วิหึสาธาตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นวสุ    ๒ อภิ.วิ. ๓๕/๙๑๐/๔๔๓
วิหึสาธาตุฏฺาเน เปตฺวาว อวเสสํ กามธาตุ นามาติ กเถสีติ อยํ อสมฺภินฺนกถา
นาม.
      สุกฺกปกฺเข วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เนกฺขมฺมปฏิสํยุตฺโต
วิตกฺโก. เนกฺขมฺมวิตกฺโก. โส อสุภปุพฺพภาเค กามาวจโร โหติ, อสุภชฺฌาเน
รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล โลกุตฺตโร.
อพฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อพฺยาปาทวิตกฺโก. โส เมตฺตาปุพฺพภาเค กามาวจโร
โหติ, เมตฺตาฌาเน รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล
โลกุตฺตโร. อวิหึสาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อวิหึสาวิตกฺโก. โส กรุณาปุพฺพภาเค
กามาวจโร, กรุณาชฺฌาเน รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล
โลกุตฺตโร. ยทา ปน อโลโภ สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา
โหนฺติ. ยทา เมตฺตา สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา โหนฺติ. ยทา
กรุณา สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา โหนฺติ.
      อิเมเยว ปน เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทโย. อตฺถโต หิ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทีนํ
เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทีนญฺจ นานากรณํ นตฺถิ, ตํสมฺปยุตฺตา ปน สญฺาทโย
เนกฺขมฺมสญฺาทโย. เนกฺขมฺมธาตุอาทีนํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ:-
             "เนกฺขมฺมปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ
         เนกฺขมฺมธาตุ สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา เนกฺขมฺมธาตุ อพฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต
         ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ อพฺยาปาทธาตุ. ยา
         สตฺเตสุ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ, อยํ วุจฺจติ อพฺยาปาทธาตุ.
         อวิหึสาปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ อวิหึสาธาตุ.
         ยา สตฺเตสุ กรุณา กรุณายนา กรุณาเจโตวิมุตฺติ, อยํ วุจฺจติ
         อวิหึสาธาตู"ติ ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๑๘๒/๑๐๑
อาคตตฺตา วิเสโส ลพฺภติ, อิธาปิ สพฺพสงฺคาหิกา อสมฺภินฺนาติ เทฺว กถา
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. เสสํ สุวิญฺเยฺยเมว.
      คาถาสุ วิตกฺกเยติ วิตกฺเกยฺย. นิรากเรติ อตฺตโน สนฺตานโต นีหเรยฺย
วิโนเทยฺยาติ อตฺโถ. สเว วิตกฺกานิ วิจาริตานิ, สเมติ วุฏฺีว รชํ สมูหตนฺติ
ยถา นาม คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส ปวิยํ สมูหตํ สมนฺตโต อุฏฺิตํ รชํ
มหโต อกาลเมฆสฺส วสฺสโต วุฏฺิ านโส วูปสเมติ, เอวเมว โส โยคาวจโร
วิตกฺกานิ มิจฺฉาวิตกฺเก จ วิจาริตานิ ตํสมฺปยุตฺตวิจาเร จ สเมติ วูปสเมติ
สมุจฺฉินฺทติ. ตถาภูโต จ วิตกฺกูปสเมน เจตสา สพฺเพสํ มิจฺฉาวิตกฺกานํ
อุปสมนโต วิตกฺกูปสเมน อริยมคฺคจิตฺเตน อิเธว ทิฏฺเว ธมฺเม สนฺติปทํ
นิพฺพานํ สมชฺฌคา สมธิคโต โหตีติ.
                       อฏฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๐๘-๓๑๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=6808&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=6808&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=266
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6182
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6076
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6076
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25