อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                         ๙. กึสีลสุตฺตวณฺณนา
      [๓๒๗] กึสีโลติ กึสีลสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส
คิหิสหายโก เอโก เถรสฺเสว ปิตุโน วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส สหายสฺส
พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต สฏฺิโกฏิอธิกํ ปญฺจสตโกฏิธนํ ปริจฺจชิตฺวา อายสฺมโต
สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สพฺพํ พุทฺธวจนํ ปริยาปุณิ. ตสฺส
เถโร พหุโส โอวทิตฺวา กมฺมฏฺานมทาสิ, โส เตน วิเสสํ นาธิคจฺฉติ, ตโต
เถโร "พุทฺธเวเนยฺโย เอโส"ติ ตฺวา ตํ อาทาย ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ
ภิกฺขุํ อารพฺภ ปุคฺคลํ อนิยาเมตฺวา "กึสีโล"ติ ปุจฺฉิ, อถสฺส ภควา ตโต
ปรมภาสิ. ตตฺถ กึสีโลติ กีทิเสน จาริตฺตสีเลน ๑- สมนฺนาคโต, กีทิสปกติโก
วา. กึสมาจาโรติ กีทิเสน จาริตฺเตน ยุตฺโต. กานิ กมฺมานิ พฺรูหยนฺติ กานิ
กายกมฺมาทีนิ วฑฺเฒนฺโต. นโร สมฺมา นิวิฏฺสฺสาติ อภิรโต นโร สาสเน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วาริตฺตสีเลน
สมฺมา ปติฏฺิโต ภเวยฺย. อุตฺตมตฺถญฺจ ปาปุเณติ สพฺพตฺถานํ อุตฺตมํ อรหตฺตญฺจ
ปาปุเณยฺยาติ วุตฺตํ โหติ.
      [๓๒๘] ตโต ภควา "สาริปุตฺโต อฑฺฒมาสูปสมฺปนฺโน สาวกปารมิปฺปตฺโต,
กสฺมา อาทิกมฺมิกปุถุชฺชนปญฺหํ ปุจฺฉตี"ติ อาวชฺเชนฺโต "สทฺธิวิหาริกํ
อารพฺภา"ติ ตฺวา ปุจฺฉาย วุตฺตํ จาริตฺตสีลํ อวิภชิตฺวาว ตสฺส สปฺปายวเสน
ธมฺมํ เทเสนฺโต "วุฑฺฒาปจายี"ติอาทิมาห.
      ตตฺถ ปญฺาวุฑฺโฒ คุณวุฑฺโฒ ชาติวุฑฺโฒ วโยวุฑฺโฒติ ๑- จตฺตาโร
วุฑฺฒา. ๒- ชาติยา หิ ทหโรปิ พหุสฺสุโต ภิกฺขุ อปฺปสฺสุตมหลฺลกภิกฺขูนํ
สนฺติเก ๓- พาหุสจฺจปญฺาย วุฑฺฒตฺตา ปญฺาวุฑฺโฒ. ตสฺส หิ สนฺติเก
มหลฺลกภิกฺขูปิ พุทฺธวจนํ ปริยาปุณนฺติ, โอวาทวินิจฺฉยปญฺหาวิสฺสชฺชนานิ จ
ปจฺจาสึสนฺติ. ตถา ทหโรปิ ภิกฺขุ อธิคมสมฺปนฺโน คุณวุฑฺโฒ นาม. ตสฺส หิ
โอวาเท ปติฏฺาย มหลฺลกาปิ วิปสฺสนาคพฺภํ คเหตฺวา อรหตฺตผลํ ปาปุณนฺติ.
ตถา ทหโรปิ ราชา ขตฺติโย มุทฺธาภิสิตฺโต ๔- พฺราหฺมโณ วา เสสชนสฺส
วนฺทนารหโต ชาติวุฑฺโฒ นาม. สพฺโพ ปน ปมชาโต วโยวุฑฺโฒ นาม.
ตตฺถ ยสฺมา ปญฺาย สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สทิโส นตฺถิ เปตฺวา ภควนฺตํ, ตถา
คุเณหิ ๕- อฑฺฒมาเสน ๖- สพฺพสาวกปารมิาณสฺส ปฏิวิทฺธตฺตา. ชาติยาปิ โส
พฺราหฺมณมหาสาลกุเล อุปฺปนฺโน, ตสฺมา ตสฺส ภิกฺขุโน วเยน สมาโนปิ โส
อิเมหิ ตีหิ การเณหิ วุฑฺโฒ. อิมสฺมึ ปนตฺเถ ปญฺาคุเณหิ เอว วุฑฺฒภาวํ
สนฺธาย ภควา อาห "วุฑฺฒาปจายี"ติ. ตสฺมา ตาทิสานํ วุฑฺฒานํ อปจิติกรเณน
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. ปญฺาวทฺโธ คุณวทฺโธ ชาติวทฺโธติ  ๒ อิ. วทฺธา, เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม....ภิกฺขูนมนฺตเร  ๔ ฉ.ม.,อิ. พุทฺธาวสิตฺโต
@๕ ฉ.ม. คุเณนปิ  ๖ อิ. อทฺธมาเส
วุฑฺฒาปจายี, เตสเมว วุฑฺฒานํ ลาภาทีสุ อุสุยฺยาวิคเมน อนุสุยฺยโก จ สิยาติ
อยมาทิปทสฺส อตฺโถ.
      กาลญฺู จสฺสาติ เอตฺถ ปน ราเค อุปฺปนฺเน ตสฺส วิโนทนตฺถาย
ครูนํ ทสฺสนํ คจฺฉนฺโตปิ กาลญฺู, โทเส, โมเห, โกสชฺเช อุปฺปนฺเน ตสฺส
วิโนทนตฺถาย ครูนํ ทสฺสนํ คจฺฉนฺโตปิ กาลญฺู, ยโต เอวํ กาลญฺู จ
อสฺส ครูนํ ทสฺสนาย. ธมฺมึ กถนฺติ สมถวิปสฺสนายุตฺตํ. เอรยิตนฺติ วุตฺตํ.
ขณญฺูติ ตสฺสา กถาย ขณเวที, ทุลฺลโภ วา อยํ อีทิสาย กถาย สวนกฺขโณติ
ชานนฺโต. สุเณยฺย สกฺกจฺจนฺติ ๑- ตํ กถํ สกฺกจฺจํ สุเณยฺย. น เกวลญฺจ ตเมว,
อญฺานิปิ พุทฺธคุณาทิปฏิสํยุตฺตานิ สุภาสิตานิ สกฺกจฺจเมว สุเณยฺยาติ อตฺโถ.
      [๓๒๙] "กาลญฺู จสฺส ครูนํ ทสฺสนายา"ติ เอตฺถ วุตฺตนยญฺจ
อตฺตโน อุปฺปนฺนราคาทิวิโนทนกาลํ ตฺวาปิ ครูนํ สนฺติกํ คจฺฉนฺโต กาเลน
คจฺเฉ ครูนํ สกาสํ, "อหํ กมฺมฏฺานิโก ธุตงฺคธโร จาติ กตฺวา น
เจติยวนฺทนโพธิยงฺคณภิกฺขาจารมคฺคอติมชฺฌนฺติกเวลาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ ิตํ อาจริยํ
ทิสฺวา ปริปุจฺฉนตฺถาย อุปสงฺกเมยฺย, สกเสนาสเน ปน อตฺตโน อาสเน
นิสินฺนํ วูปสนฺตทรถํ สลฺลกฺเขตฺวา กมฺมฏฺานาทิวิธิปุจฺฉนตฺถํ อุปสงฺกเมยฺยาติ
อตฺโถ. เอวํ อุปสงฺกมนฺโตปิ จ ถมฺภํ  นิรงฺกตฺวา นิวาตวุตฺติ ถทฺธภาวกรํ มานํ
วินาเสตฺวา นีจวุตฺติ ปาทปุญฺฉนโจฬกจฺฉินฺนวิสาณุสภอุทฺธฏทาสปฺปสทิโส
หุตฺวา อุปสงฺกเมยฺย. อถ เตน ครุนา วุตฺตํ อตฺถํ ธมฺมํ ฯเปฯ สมาจเร จ.
อตฺถนฺติ ภาสิตตฺถํ. ธมฺมนฺติ ปาฬิธมฺมํ. สํยมนฺติ สีลํ. พฺรหฺมจริยนฺติ
อวเสสสาสนพฺรหฺมจริยํ. อนุสฺสเร เจว สมาจเร จาติ อตฺถํ กถิโตกาเส อนุสฺสเรยฺย,
ธมฺมํ สํยมํ พฺรหฺมจริยํ กถิโตกาเส อนุสฺสเรยฺย, อนุสฺสรณมตฺเตเนว จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สกฺกจฺจาติ
อตุสฺสนฺโต ตํ สพฺพมฺปิ สมาจเร สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺย, ตาสํ กถานํ ๑-
อตฺตนิ ปวตฺตเน อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยาติ อตฺโถ. เอวํ กโรนฺโต หิ กิจฺจกโร
โหติ.
      [๓๓๐] ตโต ปรญฺจ ธมฺมาราโม ธมฺมรโต ธมฺเม ิโต ธมฺมวินิจฺฉยญฺู
ภเวยฺย. สพฺพปเทสุ เจตฺถ ธมฺโมติ สมถวิปสฺสนา, อาราโม รตีติ
เอโกว อตฺโถ, ธมฺเม อาราโม อสฺสาติ ธมฺมาราโม. ธมฺเม รโต, น อญฺ
ปิเหตีติ ธมฺมรโต. ธมฺเม ิโต ธมฺมํ วตฺตนโต. ๒- ธมฺมวินิจฺฉยํ ชานาติ
"อิทํ อุทยาณํ อิทํ วยาณนฺ"ติ ธมฺมวินิจฺฉยญฺู, เอวรูโป อสฺส. อถ ยายํ
ราชกถาทิติรจฺฉานกถา ตรุณวิปสฺสกสฺส พหิทฺธา รูปาทีสุ อภินนฺทนุปฺปาทเนน
ตํ สมถวิปสฺสนาธมฺมํ สนฺทูเสติ, ตสฺมา "ธมฺมสนฺโทสวาโท"ติ วุจฺจติ, ตํ
เนวาจเรยฺย ๓- ธมฺมสนฺโทสวาทํ, อญฺทตฺถุ อาวาสโคจราทิสปฺปายานิ เสวนฺโต
ตจฺเฉหิ นีเยถ สุภาสิเตหิ. สมถวิปสฺสนาปฏิสํยุตฺตาเนเวตฺถ ตจฺฉานิ, ตถารูเปหิ
สุภาสิเตหิ นีเยถ นเยยฺย. กาลํ เขเปยฺยาติ อตฺโถ.
      [๓๓๑] อิทานิ "ธมฺมสนฺโทสวาทนฺ"ติ เอตฺถ อติสงฺเขเปน วุตฺตํ
สมถวิปสฺสนายุตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุปกฺกิเลสํ ปากฏํ กโรนฺโต ตทญฺเนปิ
อุปกฺกิเลเสน สทฺธึ หสฺสํ ชปฺปนฺติ อิมํ คาถมาห. "หาสนฺ"ติปิ ปาโ.
วิปสฺสเกน หิ ภิกฺขุนา หสนียสฺมึ วตฺถุสฺมึ สิตมตฺตเมว กาตพฺพํ,
นิรตฺถกกถาชปฺโป น ภาสิตพฺโพ, าติพฺยสนาทีสุ ปริเทโว น กาตพฺโพ,
ขาณุกณฺฏกาทิมฺหิ มโนปโทโส น อุปฺปาเทตพฺโพ. มายากตนฺติ วุตฺตา มายา ติวิธํ กุหนํ
ปจฺจเยสุ คิทฺธิ ๔- ชาติอาทีหิ มาโน ปจฺจนีกสาตตาสงฺขาโต สารมฺโภ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. เตสํ ภาวนํ  ๒ สี.,อิ. ธมฺมํ ปตฺวา, วตฺตนโต
@๓ ฉ.ม.,อิ. เนวาจเร  ๔ ก. ตุฏฺิ
ผรุสวจนลกฺขณํ กกฺกสํ, ราคาทโย กสาวา, อธิมตฺตตณฺหาลกฺขณา ๑- มุจฺฉาติ อิเม จ
โทสา สุขกาเมน องฺคารกาสุ วิย, สุจิกาเมน คูถฏฺานํ วิย, ชีวิตุกาเมน
อาสิวิสาทโย วิย จ ปหาตพฺพา. หิตฺวา จ อาโรคฺยมทาทิวิคมา วีตมเทน
จิตฺตวิกฺเขปาภาวา ิตตฺเตน จริตพฺพํ. เอวํ  ปฏิปนฺโน หิ สพฺพุปกฺกิเลสปริสุทฺธาย
ภาวนาย นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณาติ. เตนาห ภควา "หสฺสํ จ ชปฺปํ
ฯเปฯ ิตตฺโต"ติ.
      [๓๓๒] อิทานิ ยฺวายํ "หสฺสํ ชปฺปนฺ"ติอาทินา นเยน อุปกฺกิเลโส
วุตฺโต, เตน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ยสฺมา สาหโส โหติ อวีมํสการี, รตฺโต
ราควเสน ทุฏฺโ โทสวเสน คจฺฉติ, ปมตฺโต จ โหติ กุสลานํ ธมฺมานํ
ภาวนาย อสาตจฺจการี, ตถารูปสฺส จ "สุเณยฺย สกฺกจฺจ สุภาสิตานี"ติอาทินา
นเยน วุตฺโต โอวาโท นิรตฺถโก, ตสฺมา อิมสฺส สงฺกิเลสสฺส ปุคฺคลาธิฏฺานาย
เทสนาย สุตาทิวุฑฺฒิปฏิปกฺขภาวํ ทสฺเสนฺโต "วิญฺาตสารานี"ติ อิมํ คาถมาห.
ตสฺสตฺโถ:- ยานิ เหตานิ สมถวิปสฺสนาปฏิสํยุตฺตานิ สุภาสิตานิ, เตสํ
วิชานนโต ๒- สาโร. ยทิ วิญฺาตานิ สาธุ, อถ สทฺทมตฺตเมว คหิตํ, น กิญฺจิ
กตํ โหติ, เยน เอตานิ สุตมเยน าเณน วิญฺายนฺติ, ตํ สุตํ, เอตญฺจ
สุตมยาณํ วิญฺาตสมาธิสารํ, เตสุ วิญฺาเตสุ ธมฺเมสุ โย สมาธิ
จิตฺตสฺสาวิกฺเขโป  ตถตฺตาย ปฏิปตฺติ, อยมสฺส สาโร. น หิ วิชานนมตฺเตเนว โกจิ
อตฺโถ สิชฺฌติ. โย ปนายํ นโร ราคาทิวเสน วตฺตนโต สาหโส, กุสลานํ
ธมฺมานํ ภาวนาย อสาตจฺจการิตาย ปมตฺโต, โส สทฺทมตฺตคฺคาหีเยว โหติ,
เตน ตสฺส อตฺถวิชานนาภาวโต สา สุภาสิตวิชานนปญฺา จ, ตถตฺตาย
ปฏิปตฺติยา อภาวโต สุตญฺจ น วฑฺฒตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อธิกตณฺหาสงฺขาตา  ๒ ฉ.ม.,อิ. วิชานนํ
      [๓๓๓] เอวํ ปมตฺตานํ สตฺตานํ ปญฺาปริหานิญฺจ สุตปริหานิญฺจ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ อปฺปมตฺตานํ ตทุภยสาราธิคมํ ทสฺเสนฺโต อาห "ธมฺเม จ เย
ฯเปฯ สารมชฺฌคู"ติ.
      ตตฺถ อริยปฺปเวทิโต ธมฺโม นาม สมถวิปสฺสนาธมฺโม. เอโกปิ หิ
พุทฺโธ สมถวิปสฺสนาธมฺมํ อเทเสตฺวา ปรินิพฺพุโต นาม นตฺถิ. ตสฺมา เอตสฺมึ
ธมฺเม จ เย อริยปฺปเวทิเต รตา นิรตา อปฺปมตฺตา สาตจฺจานุโยคิโน,
อนุตฺตรา เต วจสา มนสา กมฺมุนา จ, เต จตุพฺพิเธน วจีสุจริเตน ติวิเธน
มโนสุจริเตน ติวิเธน กายสุจริเตน จ สมนฺนาคตตฺตา วจสา มนสา กมฺมุนา
จ อนุตฺตรา, อวเสสสตฺเตหิ อสมา อคฺคา วิสิฏฺา. เอตฺตาวตา สทฺธึ
ปุพฺพภาคสีเลน อริยมคฺคสมฺปยุตฺตํ สีลํ ทสฺเสสิ. เอวํ ปริสุทฺธสีลา เต
สนฺติโสรจฺจสมาธิสณฺิตา, สุตสฺส ปญฺาย จ สารมชฺฌคู, เย อริยปฺปเวทิเต
ธมฺเม รตา, เต น เกวลํ วาจาทีหิ อนุตฺตรา โหนฺติ, อปิจ โข ปน
สนฺติโสรจฺเจ สมาธิมฺหิ จ สณฺิตา หุตฺวา สุตสฺส ปญฺาย จ สารมชฺฌคู
อธิคตา อิจฺเจว เวทิตพฺพา. อาสํสายํ ๑- ภูตวจนํ.
      ตตฺถ สนฺตีติ นิพฺพานํ, โสรจฺจนฺติ สุนฺทเร รตภาเวน ยถาภูตปฏิเวธิกา
ปญฺา, สนฺติยา โสรจฺจนฺติ สนฺติโสรจฺจํ, นิพฺพานารมฺมณาย มคฺคปญฺาเยตํ
อธิวจนํ. สมาธีติ ตํสมฺปยุตฺโตว มคฺคสมาธิ. สณฺิตาติ ตทุภเย ปติฏฺิตา.
สุตปญฺานํ สารํ นาม อรหตฺตผลวิมุตฺติ. วิมุตฺติสารญฺหิ อิทํ พฺรหฺมจริยํ.
เอวเมตฺถ ภควา ธมฺเมน ปุพฺพภาคปฏิปทํ "อนุตฺตรา วจสา"ติอาทีหิ สีลกฺขนฺธํ
สนฺติโสรจฺจสมาธีหิ ปญฺากฺขนฺธสมาธิกฺขนฺเธติ ตีหิปิ อิเมหิ ขนฺเธหิ
อปรภาคปฏิปทญฺจ ทสฺเสตฺวา สุตปญฺาสาเรน อกุปฺปวิมุตฺตึ ทสฺเสนฺโต
อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ สมาเปสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อาสํสาย
      เทสนาปริโยสาเน จ โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ปุน นจิรสฺเสว
อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺาสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย  ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                       กึสีลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๑๔๖-๑๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=3288&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=3288&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=326
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8065
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8045
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8045
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25