อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                        ๒. คุหฏฺกสุตฺตวณฺณนา
      [๗๗๙] สตฺโต คุหายนฺติ คุหฏฺกสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กิร
สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช โกสมฺพิยํ คงฺคาตีเร อาวฏฺฏกํ ๓-
นาม อุเทนสฺส ๔- อุยฺยานํ, ตตฺถ อคมาสิ สีตเล ปเทเส ทิวาวิหารํ นิสีทิตุกาโม.
อญฺทาปิ จายํ คจฺฉเตว ตตฺถ ปุพฺพาเสวเนน ยถา ควมฺปติตฺเถโร
ตาวตึสภวนนฺติ วุตฺตนยเมตํ วงฺคีสสุตฺตวณฺณนายํ. โส ตตฺถ คงฺคาตีเร สีตเล
รุกฺขมูเล สมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา ทิวาวิหารํ นิสีทิ. ราชาปิ โข อุเทโน ๕-
ตํทิวสํเยว อุยฺยานกีฬิกํ คนฺตฺวา พหุเทว ทิวสภาคํ นจฺจคีตาทีหิ อุยฺยาเน
กีฬิตฺวา ปานมทมตฺโต เอกิสฺสา อิตฺถิยา องฺเก สีสํ กตฺวา สยิ. เสสิตฺถิโย
"สุตฺโต ราชา"ติ อุฏฺหิตฺวา อุยฺยาเน ปุปฺผผลาทีนิ คณฺหนฺติ โย เถรํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปรินิพฺพาเนนาติ  ๒ ก. สิญฺจิตฺวา
@๓ สี. คงฺคาฏเฬ  ๔ ฉ.ม. อุเตนสฺส  ๕ ฉ.ม. อุเตโน
หิโรตฺตปฺปํ อุปฏฺาเปตฺวา "มา สทฺทมกตฺถา"ติ อญฺมญฺ นิวาเรตฺวา
อปฺปสทฺทา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เถรํ สมฺปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. เถโร
สมาปตฺติโต วุฏฺาย ตาสํ ธมฺมํ เทเสสิ, ตา ตุฏฺา "สาธุ สาธู"ติ วตฺวา
สุณนฺติ.
      รญฺโ สีสํ องฺเกนาทาย นิสินฺนิตฺถี "อิมา มํ โอหาย กีฬนฺตี"ติ ตาสุ
อิสฺสาปกตา อูรุํ จาเลตฺวา ราชานํ ปโพเธสิ, ราชา ปฏิพุชฺฌิตฺวา อิตฺถาคารํ
อปสฺสนฺโต "กุหึ อิมา วสลิโย"ติ. สา อาห "ตุเมฺหสุ อพหุกตา `สมณํ
รมยิสฺสามา'ติ คตา"ติ. โส กุทฺโธ ๑- เถราภิมุโข อคมาสิ. ตา อิตฺถิโย ราชานํ
ทิสฺวา เอกจฺจา อุฏฺหึสุ, เอกจฺจา "มหาราช ปพฺพชิตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ
สุณามา"ติ น อุฏฺหึสุ. โส ตาสุ ๒- ภิยฺโยโส มตฺตาย กุทฺโธ ๑- เถรํ อวนฺทิตฺวาว
"กิมตฺถํ อาคโตสี"ติ อาห. วิเวกตฺถํ มหาราชาติ. โส "วิเวกตฺถาย อาคโต
เอวํ อิตฺถาคารปริวุโต นิสีทนฺตี"ติ วตฺวา "ตว วิเวกํ กเถหี"ติ อาห. เถโร
วิสารโทปิ วิเวกกถาย "นายํ อญฺาตุกาโม ปุจฺฉตี"ติ ตุณฺหี อโหสิ. ราชา
"สเจ น กเถสิ, ตมฺพกิปิลฺลิเกหิ ตํ ขาทาเปสฺสามี"ติ อญฺตรสฺมึ อโสกรุกฺเข
ตมฺพกิปิลฺลิกปุฏํ คณฺหนฺโต อตฺตโนว อุปริ วิกิริ. โส สรีรํ ปุญฺฉิตฺวา อญฺ
ปุฏํ คเหตฺวา เถราภิมุโข อคมาสิ. เถโร "สจายํ ราชา มยิ อปรชฺเฌยฺย,
อปายาภิมุโข ภเวยฺยา"ติ ตํ อนุกมฺปมาโน อิทฺธิยา อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา คโต.
      ตา ๓- อิตฺถิโย อาหํสุ "มหาราช อญฺเ ราชาโน อีทิสํ ปพฺพชิตํ
ทิสฺวา ปุปฺผคนฺธาทีหิ ปูเชนฺติ, ตฺวํ ตมฺพกิปิลฺลิกปุเฏน อาสาเทตุํ อารทฺโธ
อโหสิ, กุลวํสํ นาเสตุํ อุฏฺิโต"ติ. โส อตฺตโน โทสํ ตฺวา หุตฺวา อุยฺยานปาลํ
ปุจฺฉิ "อญฺมฺปิ ทิวสํ เถโร อิธาคจฺฉตี"ติ. อาม มหาราชาติ. เตน หิ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. รุทฺโธ  ๒ ฉ.ม.,อิ. เตน  ๓ ฉ.ม.,อ. ตโต
ยทา อาคจฺฉติ, ตทา เม อาโรเจยฺยาสีติ. โส เอกทิวสํ เถเร อาคเต อาโรเจสิ,
ราชาปิ เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปาเณหิ สรณํ คโต อโหสิ.
ตมฺพกิปิลฺลิกปุเฏน อาสาทิตทิวเส ปน เถโร อากาเสนาคนฺตฺวา ปุน ปวิยํ
นิมฺมุชฺชิตฺวา ภควโต คนฺธกุฏิยํ อุมฺมุชฺชิ. ภควาปิ โข ทกฺขิเณน ปสฺเสน
สโต สมฺปชาโน สีหเสยฺยํ กปฺปยมาโน เถรํ ทิสฺวา "กึ ภารทฺวาช อกาเล
อาคโตสี"ติ. เถโร "อาม ภควา"ติ วตฺวา สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. ตํ
สุตฺวา ภควา "กึ กริสฺสติ ตสฺส วิเวกกถา กามคุณคิทฺธสฺสา"ติ วตฺวา ทกฺขิเณน
ปสฺเสน นิปนฺโน เอว เถรสฺส ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ สุตฺตํ อภาสิ.
      ตตฺถ สตฺโตติ ลคฺโค. คุหายนฺติ กาเย. กาโย หิ ราคาทีนํ วาลานํ
วสโนกาสโต "คุหา"ติ วุจฺจติ. พหุนาภิฉนฺโนติ พหุนา ราคาทิกิเลสชาเลน
อภิจฺฉนฺโน. เอเตน อชฺฌตฺตพนฺธนํ วุตฺตํ. ติฏฺนฺติ ราคาทิวเสน ติฏฺนฺโต.
นโรติ สตฺโต. โมหนสฺมึ ปคาโฬฺหติ โมหนํ วุจฺจนฺติ กามคุณา. เอตฺถ หิ
เทวมนุสฺสา มุยฺหนฺติ, เตสุ อชฺโฌคาโฬฺห หุตฺวา. เอเตน พหิทฺธาพนฺธนํ
วุตฺตํ. ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โสติ โส ตถารูโป นโร ติวิธาปิ
กายวิเวกาทิกา วิเวกา ทูเร อนาสนฺเน. กึการณา? กามา หิ โลเก น หิ
สุปฺปหายา, ยสฺมา โลเก กามา สุปฺปหายา น โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๗๘๐] เอวํ ปมคาถาย "ทูเร วิเวกา ตถาวิโธ โส"ติ ๑- สาเธตฺวา
ปุน ตถาวิธานํ สตฺตานํ ธมฺมตํ อาวิกโรนฺโต "อิจฺฉานิทานา"ติ คาถมาห.
ตตฺถ อิจฺฉานิทานาติ ตณฺหาเหตุกา. ภวสาตพทฺธาติ ๒- สุขเวทนาทิมฺหิ ภวสาเต
พทฺธา. เต ทุปฺปมุญฺจาติ เต ภวสาตวตฺถุภูตา ธมฺมา, เต วา ตตฺถ พทฺธา
อิจฺฉานิทานา สตฺตา ทุปฺปโมจยา. น หิ อญฺโมกฺขาติ อญฺเน จ โมเจตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. "ทูเร วิเวกา ตถาวิโธ"ติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ภวสาตพทฺธาติ
น สกฺโกนฺติ. การณวจนํ วา เอตํ, เต สตฺตา ทุปฺปมุญฺจา. กสฺมา? ยสฺมา
อญฺเน โมเจตพฺพา น โหนฺติ. ยทิ ปน มุญฺเจยฺยุํ, สเกน ถาเมน มุญฺเจยฺยุนฺติ
อยมสฺส อตฺโถ. ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานาติ อนาคเต วา อตีเต วา
กาเม อเปกฺขมานา. อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปนฺติ อิเม วา ปจฺจุปฺปนฺเน
กาเม ปุริเม วา ทุวิเธปิ อตีตานาคเต พลวตณฺหาย ปตฺถยมานา. อิเมสญฺจ
ทฺวินฺนํ ปทานํ "เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺโมกฺขา"ติ อิมินา สห สมฺพนฺโธ
เวทิตพฺโพ, อิตรถา "อเปกฺขมานา ชปฺปํ กึ กโรนฺติ กึ วา กตา"ติ น
ปญฺาเยยฺยุํ.
      [๗๘๑-๒] เอวํ ปมคาถาย "ทูเร วิเวกา หิ ๑- ตถาวิโธ"ติ สาเธตฺวา
ทุติยคาถาย จ ตถาวิธานํ สตฺตานํ ธมฺมตํ อาวิกตฺวา อิทานิ เนสํ ปาปกมฺมกรณํ
อาวิกโรนฺโต "กาเมสุ คิทฺธา"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เต สตฺถา กาเมสุ
ปริโภคตณฺหาย คิทฺธา ปริเยสนาทิมนุยุตฺตตฺตา ปสุตา สมฺโมหมาปนฺนตฺตา
ปมูฬฺหา อวคมนตาย มจฺฉริตาย พุทฺธาทีนํ วจนํ อนาทิยนตาย จ อวทานิยา.
กายวิสมาทิมฺหิ วิสเม นิวิฏฺา อนฺตกาเล มรณทุกฺขูปนีตา "กึสู ภวิสฺสาม อิโต
จุตาเส"ติ ปริเทวยนฺติ. ยสฺมา เอตเทว, ตสฺมา หิ สิกฺเขถ ฯเปฯ มาหุ
ธีราติ. ตตฺถ สิกฺเขถาติ ติสฺโส สิกฺขา อาปชฺเชยฺย. อิเธวาติ อิมสฺมึเยว
สาสเน. เสสมุตฺตานตฺถเมว.
      [๗๘๓] อิทานิ เย ตถา น กโรนฺติ, เตสํ พฺยสนปฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต
"ปสฺสามี"ติ คาถมาห. ตตฺถ ปสฺสามีติ มํสจกฺขุอาทีหิ เปกฺขามิ. โลเกติ
อปายาทิมฺหิ. ปริผนฺทมานนฺติ อิโต จิโต จ ผนฺทมานํ. ปชํ อิมนฺติ อิมํ
สตฺตกายํ ตณฺหาคตนฺติ ตณฺหาย คตํ อภิภูตํ, นิปาติตนฺติ อธิปฺปาโย. ภเวสูติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. หิสทฺโท น ทิสฺสติ
กามภวาทีสุ. หีนา นราติ หีนกมฺมนฺตา นรา. มจฺจุมุเข ลปนฺตีติ อนฺตกาเล
สมฺปตฺเต มรณมุเข ปริเทวนฺติ. อวีตตณฺหาเสติ อวิคตตณฺหา. ภวาภเวสูติ
กามภวาทีสุ. อถ วา ภวาภเวสูติ ภวภเวสุ, ปุนปฺปุนภเวสูติ วุตฺตํ โหติ.
      [๗๘๔] อิทานิ ยสฺมา อวีตตณฺหา เอวํ ผนฺทนฺติ จ ลปนฺติ จ, ตสฺมา
ตณฺหาวินเย สมาทเปนฺโต "มมายิเต"ติ คาถมาห. ตตฺถ มมายิเตติ
ตณฺหาทิฏฺิมมตฺเตหิ "มมนฺ"ติ ปริคฺคหิเต วตฺถุสฺมึ. ปสฺสถาติ โสตาเร อาลปนฺโต
อาห. เอตมฺปีติ เอตมฺปิ อาทีนวํ. เสสํ ปากฏเมว.
      [๗๘๕] เอวเมตฺถ ปมคาถาย อสฺสาทํ, ตโต ปราหิ จตูหิ อาทีนวญฺจ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ สอุปายํ นิสฺสรณํ นิสฺสรณานิสํสญฺจ ทสฺเสตุํ, สพฺพาหิ วา
เอตาหิ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เนกฺขมฺเม
อานิสํสํ ทสฺเสตุํ "อุโภสุ อนฺเตสู"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ อุโภสุ อนฺเตสูติ
ผสฺสผสฺสสมุทยาทีสุ ทฺวีสุ ปริจฺเฉเทสุ. วิเนยฺย ฉนฺทนฺติ ฉนฺทราคํ วิเนตฺวา.
ผสฺสํ ปริญฺายาติ จกฺขุสมฺผสฺสาทิผสฺสํ, ผสฺสานุสาเรน วา ๑- ตํสมฺปยุตฺเต
สพฺเพปิ อรูปธมฺเม, เตสํ วตฺถุทฺวารารมฺมณวเสน รูปธมฺเม จาติ สกลมฺปิ
นามรูปํ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา. อนานุคิทฺโธติ รูปาทีสุ สพฺพธมฺเมสุ
น อนุคิทฺโธ. ๒- ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโนติ ยํ อตฺตนา ครหติ, ตํ อกุพฺพมโน. ๓-
น ลิมฺปตี ทิฏฺสุเตสุ ธีโรติ โส เอวรูโป ธิติสมฺปนฺโน ธีโร ทิฏฺเสุ จ
สุเตสุ จ ธมฺเมสุ ทฺวินฺนํ เลปานํ เอเกนปิ เลเปน น ลิปฺปติ, อากาสมิว
นิรุปลิตฺโต อจฺจนฺตโวทานปฺปตฺโต โหติ.
      [๗๘๖] สญฺ ปริญฺาติ คาถาย ปน อยํ สงฺเขปตฺโถ:- น เกวลญฺจ
ภสฺสเมว, อปิจ โข ปน กามสญฺาทิเภทํ สญฺมฺปิ, สญฺานุสาเรน วา
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ผสฺสานุสาเรเนว  ๒ ฉ.ม. อคิทฺโธ  ๓ ฉ.ม. อกุรุมาโน
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว นามรูปํ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา อิมาย ปฏิปทาย
จตุพฺพิธมฺปิ วิตเรยฺย โอฆํ, ตโต โส ติณฺโณโฆ ตณฺหาทิฏฺิปริคฺคเหสุ
ตณฺหาทิฏฺิเลปปฺปหาเนน โนปลิตฺโต ๑- ขีณาสวมุนิ ราคาทิสลฺลานํ อพฺพูฬฺหตฺตา
อพฺพูฬฺหสลฺโล สติเวปุลฺลปตฺติยา ๒- อปฺปมตฺโต จรํ, ปุพฺพภาเค วา อปฺปมตฺโต
จรํ เตน อปฺปมาทจาเรน อพฺพูฬฺหสลฺโล หุตฺวา สกปรตฺตภาวาทิเภทํ นาสึสติ
โลกมิมํ ปรํ จ, อญฺทตฺถุ จริมจิตฺตนิโรธา นิรุปาทาโน ชาตเวโท ว ๓-
ปรินิพฺพาตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสิ ธมฺมเนตฺติฏฺปนเมว
กโรนฺโต, อุตฺตรึ อิมาย เทสนาย มคฺคํ วา ผลํ วา น อุปฺปาเทสิ ขีณาสวสฺส
เทสิตตฺตาติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                      คุหฏฺกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๔๘-๓๕๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=7845&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7845&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=409
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9969
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10081
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10081
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25