บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๒. อามคนฺธสุตฺตวณฺณนา สามากจิงฺคูลกจีนกานิ จาติ อามคนฺธสุตฺตํ, กา อุปฺปตฺติ? อนุปฺปนฺเน ภควติ อามคนฺโธ นาม พฺราหฺมโณ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปพฺพตนฺตเร อสฺสมปทํ ๒- การาเปตฺวา วนมูลผลาหาโร หุตฺวา ตตฺถ ปฏิวสติ, น กทาจิ มจฺฉมํสํ ขาทติ. อถ เตสํ ตาปสานํ โลณมฺพิลาทีนิ อปริภุญฺชนฺตานํ ปณฺฑุโรโค อุปฺปชฺชิ, ตโต เต "โลณมฺพิลาทิเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ คจฺฉามา"ติ ปจฺจนฺตคามํ สมฺปตฺตา. ตตฺถ มนุสฺสา เต ทิสฺวา ๓- เตสุ ปสีทิตฺวา นิมนฺเตตฺวา โภเชสุํ, กตภตฺตกิจฺจานํ เนสํ มญฺจปีฐปริโภคภาชนปาทมกฺขนาทีนิ อุปเนตฺวา "เอตฺถ ภนฺเต วสถ, มา อุกฺกณฺฐิตฺถา"ติ วสนฏฺฐานํ ทสฺเสตฺวา ปกฺกมึสุ. ทุติยทิวเสปิ ๔- เนสํ ทานํ ทตฺวา ปุน ฆรปฏิปาฏิยา เอเกกทิวสํ ทานมทํสุ. ตาปสา จตุมาสํ ตตฺถ @เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๒๙๐/๖๗ ๒ ฉ.ม.,อิ. อสฺสมํ @๓ ฉ.ม. เต ทิสฺวาติ น ทิสฺสติ ๔ อิ. ทุติยทิวเส จาปิ วสิตฺวา โลณมฺพิลาทิเสวนาย ถิรภาวปฺปตฺตสรีรา หุตฺวา "มยํ อาวุโส คจฺฉามา"ติ มนุสฺสานํ อาโรเจสุํ. มนุสฺสา เตสํ เตลตณฺฑุลาทีนิ อทํสุ, เต ตานิ อาทาย อตฺตโน อสฺสมเมว อคมํสุ. ตญฺจ คามํ ตเถว สํวจฺฉเร สํสจฺฉเร อาคมึสุ. มนุสฺสาปิ เตสํ อาคมนกาลํ วิทิตฺวา ทานตฺถาย ตณฺฑุลาทีนิ สชฺเชตฺวาว อจฺฉนฺติ อาคเต จ เน ตเถว สมฺมาเนนฺติ. อถ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตตฺถ วิหรนฺโต เตสํ ตาปสานํ อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ตโต นิกฺขมฺม ภิกฺขุสํฆปริวุโต จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน ตํ คามํ อนุปฺปตฺโต. ๑- มนุสฺสา ภควนฺตํ ทิสฺวา มหาทานานิ อทํสุ, ภควา เตสํ ธมฺมํ เทเสสิ. เต ตาย ธมฺมเทสนาย อปฺเปกจฺเจ โสตาปนฺนา เอกจฺเจ สกทาคามิโน อนาคามิโน อเหสุํ, เอกจฺเจ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ภควา ปุนเทว สาวตฺถึ ปจฺจาคมาสิ. อถ เต ตาปสา ตํ คามํ อาคมึสุ, มนุสฺสา ตาปเส เต ปุจฺฉึสุ "กึ อาวุโส อิเม มนุสฺสา น ปุพฺพสทิสา, กึ นุ โข อยํ คาโม ราชทณฺเฑน อุปทฺทุโต, อุทาหุ ทุพฺภิกฺเขน, อุทาหุ อเมฺหหิ สีลาทิคุเณหิ สมฺปนฺนตโร โกจิ ปพฺพชิโต อิมํ คามมนุปฺปตฺโต"ติ. เต อาหํสุ "น ภนฺเต ราชทณฺเฑน, น ทุพฺภิกฺเขนายํ คาโม อุปทฺทุโต, อปิจ พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน, โส ภควา พหุชนหิตาย ธมฺมํ เทเสนฺโต อิธาคโต"ติ. ตํ สุตฺวา อามคนฺธตาปโส "พุทฺโธติ คหปตโย วเทถา"ติ. "พุทฺโธติ ภนฺเต วทามา"ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺวา "โฆโสปิ โข เอโส ทุลฺลโภ โลกสฺมึ, ยทิทํ พุทฺโธ"ติ อตฺตมโน อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรตฺวา ปุจฺฉิ "กินฺนุ โข โส พุทฺโธ อามคนฺธํ ภุญฺชติ, น ภุญฺชตี"ติ. โก ภนฺเต อามคนฺโธติ. อามคนฺโธ @เชิงอรรถ: ๑ อิ. สมนุปฺปตฺโต นาม มจฺฉมํสํ คหปตโยติ. ภควา ภนฺเต มจฺฉมํสํ ปริภุญฺชตีติ. ตํ สุตฺวา ตาปโส วิปฺปฏิสารี อโหสิ "มาเหว โข ปน พุทฺโธ สิยา"ติ. ปุน จินฺเตสิ "พุทฺธานํ ปาตุภาโว นาม ทุลฺลโภ, คนฺตฺวา พุทฺธํ ทิสฺวา ๑- ปุจฺฉิตฺวา ชานิสฺสามี"ติ. ตโต เยน ภควา คโต, ตํ มคฺคํ มนุสฺเส ปุจฺฉิตฺวา วจฺฉคิทฺธินี คาวี วิย ตุริตตุริโต สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสน สาวตฺถึ อนุปฺปตฺวา เชตวนเมว ปาวิสิ สทฺธึ สกาย ปริสาย. ภควาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมเทสนตฺถาย อาสเน นิสินฺโนว โหติ, ตาปสา ภควนฺตํ อุปสงฺกมฺม ๒- ตุณฺหีภูตา อนภิวาเทตฺวาว เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. ภควา "กจฺจิ โว อิสโย ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน เตหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิ, เตปิ "ขมนียํ โภ โคตมา"ติอาทิมาหํสุ. ตโต อามคนฺโธ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ "อามคนฺธํ โภ โคตม ภุญฺชสิ, น ภุญฺชสี"ติ. โก โส ๓- พฺราหฺมณ อามคนฺโธ นามาติ. มจฺฉมํสํ โภ โคตมาติ. ภควา "น พฺราหฺมณ มจฺฉมํสํ อามคนฺโธ, อปิจ โข อามคนฺโธ นาม สพฺพกิเลสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา"ติ วตฺวา "น พฺราหฺมณ อิทานิ ตฺวเมว อามคนฺธํ ปุจฺฉิ, อตีเตปิ ติสฺโส นาม พฺราหฺมโณ กสฺสปํ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, เอวญฺจ โส ปุจฺฉิ, เอวํ โส ๔- ภควา พฺยากาสี"ติ ติสฺเสน จ พฺราหฺมเณน กสฺสเปน จ ภควตา วุตฺตคาถาโย เอว อาเนตฺวา ตาหิ คาถาหิ พฺราหฺมณํ สญฺญาเปนฺโต อาห "สามากจิงฺคูลกจีนกานิ จา"ติ. อยํ ตาว อิมสฺส สุตฺตสฺส อิธ อุปฺปตฺติ. อตีเต ปน กสฺสโป กิร โพธิสตฺโต อฏฺฐ อสงฺเขฺยยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ธนวตี นาม พฺราหฺมณี, ตสฺสา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. อคฺคสาวโกปิ ตํทิวสเมว ๕- @เชิงอรรถ: ๑ อิ. พุทฺธํ ทิสฺวาติ น ทิสฺสติ ๒ อิ. อุปคมฺม ๓ อิ. เอโส @๔ ฉ.ม. อวญฺจสฺส ๕ ฉ.ม. ตํ ทิวสํเยว เทวโลกา จวิตฺวา อนุปุโรหิตพฺราหฺมณสฺส ปชาปติยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ. เอวํ เตสํ เอกทิวสเมว ปฏิสนฺธิคฺคหณญฺจ คพฺภวุฏฺฐานญฺจ อโหสิ, เอกทิวสํเยว เอเตสํ เอกสฺส กสฺสโป, เอกสฺส ติสฺโสติ นามํ อกํสุ. เต สหปํสุกีฬนกา เทฺว สหายกา อนุปุพฺเพน วุฑฺฒึ อคมํสุ. ติสฺสสฺส ปิตา ปุตฺตํ อาณาเปสิ "อยํ ตาต กสฺสโป นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสติ, ตวมฺปิสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ภวนิสฺสรณํ กเรยฺยาสี"ติ. โส "สาธู"ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อุโภปิ สมฺม ปพฺพชิสฺสามา"ติ อาห, โพธิสตฺโต "สาธู"ติ ปฏิสฺสุณิ. ตโต วุฑฺฒึ อนุปฺปตฺตกาเลปิ ติสฺโส โพธิสตฺตํ อาห "เอหิ สมฺม ปพฺพชิสฺสามา"ติ, โพธิสตฺโต น นิกฺขมิ. ติสฺโส "น ตาวสฺส ญาณํ ปริปากํ คตนฺ"ติ สยํ นิกฺขมฺม อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺเญ ปพฺพตปาเท อสฺสมํ การาเปตฺวา วสติ. โพธิสตฺโตปิ อปเรน สมเยน ฆเร ฐิโตเยว อานาปานสฺสตึ ปริคฺคเหตฺวา จตฺตาริ ฌานานิ อภิญฺญาโย จ อุปฺปาเทตฺวา ปาสาเทน โพธิมณฺฑสมีปํ คนฺตฺวา "ปุน ปาสาโท ยถาฏฺฐาเนเยว ปติฏฺฐาตู"ติ อธิฏฺฐาสิ, โส สกฏฺฐาเนเยว ปติฏฺฐาสิ. อปพฺพชิเตน กิร โพธิมณฺฑํ อุปคนฺตุํ ๑- น สกฺกาติ โส ปพฺพชิตฺวา โพธิมณฺฑํ ปตฺวา นิสีทิตฺวา สตฺต ทิวเส ปธานโยคํ กตฺวา สตฺตหิ ทิวเสหิ สมฺมาสมฺโพธึ สจฺฉากาสิ. ตทา อิสิปตเน วีสติสหสฺสา ปพฺพชิตา ปฏิวสนฺติ. อถ กสฺสโป ภควา เต อามนฺเตตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, สุตฺตปริโยสาเนเยว ๒- สพฺเพว อรหนฺโต อเหสุํ, โส สุทํ ภควา วีสติภิกฺขุสหสฺสปริวุโต ตตฺเถว อิสิปตเน วสติ, กึกิ ๓- จ นํ กาสิกราชา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐาติ. อเถกทิวสํ พาราณสิวาสี เอโก ปุริโส ปพฺพเต จนฺทนสาราทีนิ คเวสนฺโต ติสฺสสฺส ตาปสสฺส อสฺสมํ ปตฺวา ตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. @เชิงอรรถ: ๑ อิ. ปตฺตุํ ๒ ฉ.ม.,อิ. สุตฺตปริโยสาเน ๓ ฉ.ม. กิกี, เอวมุปริปิ ตาปโส ตํ ทิสฺวา "กุโต อาคโตสี"ติ ปุจฺฉิ. พาราณสิโต ภนฺเตติ. กา ตตฺถ ปวตฺตีติ. ตตฺถ ภนฺเต กสฺสโป นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปฺปนฺโนติ. ตาปโส ทุลฺลภสวนํ ๑- สุตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต ปุจฺฉิ "กึ โส อามคนฺธํ ภุญฺชติ, น ภุญฺชตี"ติ. โก ภนฺเต อามคนฺโธติ. มจฺฉมํสํ อาวุโสติ. ภควา ภนฺเต มจฺฉมํสํ ภุญฺชตีติ. ตํ สุตฺวา ตาปโส วิปฺปฏิสารี หุตฺวา ปุน จินฺเตสิ "คนฺตฺวา ตํ ปุจฺฉิสฺสามิ, สเจ `อามคนฺธํ ปริภุญฺชามี'ติ วกฺขติ, ตโต นํ `ตุมฺหากํ ภนฺเต ชาติยา จ กุลสฺส จ โคตฺตสฺส จ อนนุจฺฉวิกเมตนฺ'ติ นิวาเรตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ภวนิสฺสรณํ กริสฺสามี"ติ. สลฺลหุกํ อุปกรณํ คเหตฺวา สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสน สายนฺหสมเย พาราณสึ ปตฺวา อิสิปตนเมว ปาวิสิ. ภควาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมเทสนตฺถาย อาสเน นิสินฺโนเยว อโหสิ. ๒- ตาปโส ภควนฺตํ อุปสงฺกมฺม อนภิวาเทตฺวา ตุณฺหีภูโต เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ, ภควา ตํ ทิสฺวา ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ปฏิสมฺโมทิ. โสปิ "ขมนียํ โภ กสฺสปา"ติอาทีนิ วตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ภควนฺตํ ปุจฺฉิ "อามคนฺธํ โภ กสฺสป ภุญฺชสิ, น ภุญฺชสี"ติ. นาหํ พฺราหฺมณ อามคนฺธํ ภุญฺชามีติ. สาธุ สาธุ โภ กสฺสป ปรกุณปํ อขาทนฺโต สุนฺทรมกาสิ, ยุตฺตเมตํ โภโต กสฺสปสฺส ชาติยา จ กุลสฺส จ โคตฺตสฺส จาติ. ตโต ภควา "กิเลเส สนฺธาย `อามคนฺธํ น ภุญฺชามี'ติ วทามิ, พฺราหฺมโณ มจฺฉมํสํ ปจฺเจติ, ยนฺนูนาหํ เสฺว คามํ ปิณฺฑาย อปวิสิตฺวา กึกิรญฺโญ เคหา อาภตํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺเชยฺยํ, เอวํ อามคนฺธํ อารพฺภ กถา ปวตฺติสฺสติ, ตโต พฺราหฺมณํ ธมฺมเทสนาย สญฺญาเปสฺสามี"ติ ทุติยทิวเส กาลสฺเสว สรีรปริกมฺมํ กตฺวา คนฺธกุฏึ ปาวิสิ. ภิกฺขู คนฺธกุฏิทฺวารํ ปิหิตํ ทิสฺวา "น ภควา อชฺช ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปวิสิตุกาโม"ติ ญตฺวา คนฺธกุฏึ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทุลฺลภวจนํ ๒ ฉ.ม.,อิ. โหติ ภควาปิ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิ, ตาปโสปิ โข ปตฺตสาขํ ๑- ปจิตฺวา ขาทิตฺวา ภควโต สนฺติเก นิสีทิ. กึกิ กาสิกราชา ภิกฺขู ปิณฺฑาย จรนฺเต ทิสฺวา "กุหึ ภควา ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิตฺวา "วิหาเร มหาราชา"ติ จ สุตฺวา นานาพฺยญฺชนรสมเนกมํสวิกติสมฺปนฺนํ โภชนํ ภควโต ปาเหสิ. อมจฺจา วิหารํ เนตฺวา ภควโต อาโรเจตฺวา ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา ปริวิสนฺตา ปฐมํ นานามํสวิกติสมฺปนฺนํ ยาคุ อทํสุ. ตาปโส ทิสฺวา "ขาทติ นุ โข โน"ติ จินฺเตนฺโต อฏฺฐาสิ. ภควา ตสฺส ปสฺสโตเยว ยาคุํ ปิวนฺโต มํสขณฺฑํ มุเข ปกฺขิปิ, ตาปโส ทิสฺวา กุทฺโธ. ปุน ยาคุปีตสฺส นานารสพฺยญฺชนโภชนมทํสุ, ตมฺปิ คเหตฺวา ภุญฺชนฺตํ ทิสฺวา อติวิย กุทฺโธ "มจฺฉมํสํ ขาทนฺโตเยว `น ขาทามี'ติ ภณตี"ติ. อถ ภควนฺตํ กตภตฺตกิจฺจํ หตฺถปาเท โธวิตฺวา นิสินฺนํ อุปสงฺกมฺม "โภ กสฺสป มุสา ตฺวํ ภณสิ, เนตํ ปณฺฑิตกิจฺจํ. มุสาวาโท หิ ครหิโต พุทฺธานํ, เยปิ เต ปพฺพตปาเท วนมูลผลาทีหิ ยาเปตฺวา ๒- อิสโย วสนฺติ, เตปิ มุสา น ภณนฺตี"ติ วตฺวา ปุน อิสีนํ คุเณ คาถาย วณฺเณนฺโต อาห "สามากจิงฺคูลกจีนกานิ จา"ติ. [๒๔๒] ตตฺถ สามากาติ ธุนิตฺวา วา สีสานิ อุจฺจินิตฺวา วา คยฺหูปคา ติณธญฺญชาติ. ตถา จิงฺคูลกา กณวีรปุปฺผสณฺฐานสีสา โหนฺติ. จีนกานีติ อฏวิปพฺพตปาเทสุ อโรปิตชาตา จีนมุคฺคา. ปตฺตปฺผลนฺติ ยํ กิญฺจิ หริตปณฺณํ. มูลผลนฺติ ยํ กิญฺจิ กนฺทมูลํ. ควิปฺผลนฺติ ยํ กิญฺจิ รุกฺขวลฺลิผลํ. มูลคฺคหเณน วา กนฺทมูลํ, ผลคฺคหเณน รุกฺขวลฺลิผลํ, ควิปฺผลคฺคหเณน อุทเก ชาต- สิงฺฆาฏกกเสรุกาทิปฺผลํ ขาทิตพฺพํ. ธมฺเมน ลทฺธนฺติ ทูเตยฺยปหิณคมนาทิมิจฺฉาชีวํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปตฺตสากํ ๒ ฉ.ม.,อิ. ยาเปนฺตา ปหาย วเน อุญฺฉาจริยาย ลทฺธํ. สตนฺติ สนฺโต อริยา. อสฺสสมานาติ ๑- ภุญฺชมานา. น กามกามา อลิกํ ภณนฺตีติ เต เอวํ อมมา อปริคฺคหา เอตานิ สามากาทีนิ ภุญฺชมานา อิสโย ยถา ตฺวํ สาธุรสาทิเก กาเม ปตฺถยนฺโต อามคนฺธํ ภุญฺชนฺโตเยว "นาหํ พฺราหฺมณ อามคนฺธํ ภุญฺชามี"ติ ภณนฺโต อลิกํ ภณสิ, ตถา น กามกามา อลิกํ ภณนฺติ, กามํ ๒- กามยนฺตา มุสา น ภณนฺตีติ อิสีนํ ปสํสาย ภควโต นินฺทํ ทีเปติ. [๒๔๓] เอวํ อิสีนํ ปสํสาปเทเสน ภควนฺตํ นินฺทิตฺวา อิทานิ อตฺตนา อธิปฺเปตํ นินฺทาวตฺถุํ ทสฺเสตฺวา นิปฺปริยาเยเนว ภควนฺตํ นินฺทนฺโต อาห "ยทสมาโน"ติ. ๓- ตตฺถ ทกาโร ปทสนฺธิกโร. อยํ ปนตฺโถ:- ยํ กิญฺจิเทว สสมํสํ ๔- วา ติตฺติรมํสํ วา โธวนจฺเฉทนาทินา ปุพฺพปริกมฺเมน สุกตํ, ปจนวาสนาทินา ปจฺฉาปริกมฺเมน สุนิฏฺฐิตํ, น มาตรา น ปิตรา, อปิจ โข ปน "ทกฺขิเณยฺโย อยนฺ"ติ มญฺญนฺเตหิ ๕- ธมฺมกาเมหิ ปเรหิ ทินฺนํ, สกฺการกรเณ ปยตํ ปณีตํ อลงฺกตํ, อุตฺตมรสตาย โอชวนฺตตาย ถามวสาหรณสมตฺถตาย ๖- จ ปณีตํ อสฺสมาโน ๗- อาหารยมาโน, น เกวลญฺจ ยํ กิญฺจิ มํสเมว, อปิจ โข ปน อิมมฺปิ สาลีนมนฺนํ วิจิตกาฬกํ สาลิตณฺฑุโลทนํ ปริภุญฺชมาโน โส ภุญฺชสิ กสฺสป อามคนฺธํ, โส ตฺวํ ยํ กิญฺจิ มํสํ ภุญฺชมาโน อิทญฺจ สาลีนมนฺนํ ปริภุญฺชมาโน ภุญฺชสิ กสฺสป อามคนฺธนฺติ ภควนฺตํ โคตฺเตน อาลปติ. [๒๔๔] เอวํ อาหารโต ภควนฺตํ นินฺทิตฺวา อิทานิ มุสาวาทํ อาโรเปตฺวา นินฺทนฺโต อาห "น อามคนฺโธ ฯเปฯ สุสงฺขเตหี"ติ, ตสฺสตฺโถ:- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อสฺนมานาติ ๒ ฉ.ม.,อิ. กาเม ๓ ฉ.ม. ยทสฺนมาโนติ @๔ ก. ลาปมํสํ ๕ ฉ.ม.,อิ. มญฺญมาเนหิ @๖ ฉ.ม.,อิ. ถามพลภรณสมตฺถตาย ๗ ฉ.ม. อสฺนมาโน ปุพฺเพ มยา ปุจฺฉิโต สมาโน "น อามคนฺโธ มม กปฺปตี"ติ อิจฺเจว ตฺวํ ภาสสิ, เอวํ เอกํเสเนว ตฺวํ ภาสสิ พฺรหฺมพนฺธุ พฺราหฺมณคุณวิรหิต ชาติมตฺตพฺราหฺมณาติ ปริภาสนฺโต ภณติ. สาลีนมนฺนนฺติ สาลิตณฺฑุโลทนํ. ปริภุญฺชมาโนติ ภุญฺชมาโน. สกุนฺตมํเสหิ สุสงฺขเตหีติ ตทา ภควโต อภิหฏํ สกุณมํสํ นิทฺทิสนฺโต ภณติ. เอวํ ภณนฺโต เอว จ ภควโต เหฏฺฐา ปาทตลา ปภุติ ยาว อุปริ เกสคฺคา สรีรมุลฺโลเกนฺโต ทฺวตฺตึสวรลกฺขณาสีติอนุพฺยญฺชนสมฺปทญฺจ พฺยามปฺปภาปริกฺเขปญฺจ ทิสฺวา "เอวรูโป มหาปุริสลกฺขณาทิมณฺฑิปฏิตกาโย ๑- น มุสา ภณิตุํ อรหติ. อยญฺหิสฺส ภวนฺตเรปิ สจฺจวาจานิสฺสนฺเทเนว อุณฺณา ภมุกนฺตเร ชาตา โอทาตา มุทุ ตูลสนฺนิภา, เอเกกานิ จ โลมกูเปสุ โลมานิ. สฺวายํ กถมิทานิ มุสา ภณิสฺสติ, อทฺธา อญฺโญ อิมสฺส อามคนฺโธ ภวิสฺสติ, ยํ สนฺธาย เอตทโวจ `นาหํ พฺราหฺมณ อามคนฺธํ ภุญฺชามี"ติ ยนฺนุนาหํ เอตํ ปุจฺเฉยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา สญฺชาตพหุมาโน โคตฺเตเนว อาลปนฺโต อิมํ คาถาเสสํ อาห:- "ปุจฺฉามิ ตํ กสฺสป เอตมตฺถํ กถํปกาโร ตว อามคนฺโธ"ติ. [๒๔๕] อถสฺส ภควา อามคนฺธํ วิสฺสชฺเชตุํ "ปาณาติปาโต"ติ เอวมาทิมาห. ตตฺถ ปาณาติปาโตติ ปาณวโธ. วธเฉทพนฺธนนฺติ เอตฺถ สตฺตานํ ทณฺฑาทีหิ อาโกฏนํ วโธ, หตฺถปาทาทีนํ เฉทนํ เฉโท, รชฺชุอาทีหิ พนฺโธ พนฺธนํ. เถยฺยํ มุสาวาโทติ ๒- เถยฺยญฺจ มุสาวาโท จ. นิกตีติ "ทสฺสามิ, กริสฺสามี"ติ- อาทินา นเยน อาสํ อุปฺปาเทตฺวา นิราสากรณํ. ๓- วญฺจนานีติ อสุวณฺณํ @เชิงอรรถ: ๑ ก......มณฺฑิตกาโย @๒ อิ. เถยฺยามุสาวาโทติ ๓ สี.,อิ. นิราสํกรณํ สุวณฺณนฺติ คาหาปนาทีนิ. อชฺเฌนกุตฺตนฺติ นิรตฺถกมเนกคนฺถปริยาปุณนํ. ๑- ปรทารเสวนาติ ปรปริคฺคหิตาสุ จาริตฺตาปชฺชนํ. เอสามคนฺโธ นหิ มํสโภชนนฺติ เอส ปาณาติปาตาทิอกุสลธมฺมสมุทาจาโร อามคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ กุณปคนฺโธ. กึการณา? อมนุญฺญตฺตา กิเลสอสุจิมิสฺสกตฺตา สพฺภิชิคุจฺฉิตตฺตา ปรมทุคฺคนฺธ- ภาวาวหตฺตา จ. เย หิ อุสฺสนฺนกิเลสา ๒- สตฺตา, เต เตหิ อติทุคฺคนฺธา โหนฺติ, นิกฺกิเลสานํ มตสรีรมฺปิ ทุคฺคนฺธํ น โหติ, ตสฺมา เอสามคนฺโธ. มํสโภชนํ ปน อทิฏฺฐมสุตมปริสงฺกิตญฺจ อนวชฺชํ, ตสฺมา น หิ มํสโภชนํ อามคนฺโธติ. [๒๔๖] เอวํ ธมฺมาธิฏฺฐานาย เทสนาย เอเกน นเยน อามคนฺธํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ ยสฺมา เต เต สตฺตา เตหิ เตหิ อามคนฺเธหิ สมนฺนาคตา, น เอโก เอว สพฺเพหิ, น จ สพฺเพ เอเกเนว, ตสฺมา เนสํ เต เต อามคนฺเธ ปกาเสตุํ "เย อิธ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา"ติอาทินา นเยน ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย ตาว เทสนาย อามคนฺเธ วิสฺสชฺเชนฺโต เทฺว คาถาโย อภาสิ. ตตฺถ เย อิธ กาเมสุ อสญฺญตา ชนาติ เย เกจิ อิธ โลเก กามปฏิเสวนสงฺขาเตสุ กาเมสุ มาติมาตุจฺฉาทีสุปิ มริยาทาวิรเหน ภินฺนสํวรตาย อสญฺญตา ปุถุชฺชนา. รเสสุ คิทฺธาติ ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ รเสสุ คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปญฺญา รเส ปริภุญฺชนฺติ อสุจิภาวมิสฺสิตาติ ๓- ตาย รสคิทฺธิยา รสปฏิลาภตฺถาย นานปฺปการมิจฺฉา- ชีวสงฺขาตอสุจิภาวมิสฺสิตา. นตฺถิกทิฏฺฐีติ "นตฺถิ ทินฺนนฺ"ติอาทิทสวตฺถุกมิจฺฉา- ทิฏฺฐิสมนฺนาคตา. วิสมาติ วิสเมน กายกมฺมาทินา สมนฺนาคตา. ทุรนฺนยาติ ทุวิญฺญาปยา @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อชฺเฌนกุชฺชนฺติ นิรตฺถกานตฺถชนกคนฺถปริยาปุณนํ ๒ ก. อุปฺปนฺนกิเลสา @ ๓ สี.,ก. อสุจีกมิสฺสิตาติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีอาทานคฺคาหีทุปฺปฏินิสฺสคฺคิตาสมนฺนาคตา. เอสามคนฺโธติ เอส เอตาย คาถาย ปุคฺคเล อธิฏฺฐาย นิทฺทิฏฺโฐ "กาเมสุ อสญฺญตตา รสคิทฺธตา อาชีววิปตฺตินตฺถิกทิฏฺฐิกายทุจฺจริตาทิวิสมตา ทุรนฺนยภาวตา"ติ ๑- อปโรปิ ปุพฺเพ วุตฺเตนตฺเถน ๒- ฉพฺพิโธ อามคนฺโธ เวทิตพฺโพ. น หิ มํสโภชนนฺติ มํสโภชนํ ปน ยถาวุตฺเตเนวตฺเถน น อามคนฺโธติ. [๒๔๗] ทุติยคาถายปิ เย ลูขสาติ ๓- เย ลูขา นิรสา, อตฺตกิลมถานุยุตฺตาติ อตฺโถ. ทารุณาติ กกฺขฬา โทวจสฺสตายุตฺตา. ปิฏฺฐิมํสิกาติ ๔- ปุริมํ ๕- มธุรํ ภณิตฺวา ปรมฺมุเข อวณฺเณ ภาสิตฺวา. ๖- เอเต หิ อภิมุขํ โอโลเกตุมสกฺโกนฺตา ปรมฺมุขานํ ปิฏฺฐิมํสขาทกา วิย โหนฺติ, เตน "ปิฏฺฐิมํสิกา"ติ วุจฺจนฺติ. มิตฺตทฺทุโนติ ๗- มิตฺตทูสกา, ๘- ทารธนชีวิเตสุ วิสฺสาสมาปนฺนานํ มิตฺตานํ ตตฺถ มิจฺฉาปฏิปชฺชนกาติ วุตฺตํ โหติ. นิกฺกรุณาติ กรุณาวิรหิตา สตฺตานํ อนตฺถกามา. อติมานิโนติ "อิเธกจฺโจ ชาติยา วา ฯเปฯ อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา ปเร อติมญฺญติ, โย เอวรูโป มาโน ฯเปฯ เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺสา"ติ ๙- เอวํ วุตฺเตน อติมาเนน สมนฺนาคตา. อทานสีลาติ อทานปกติกา, อทานาธิมุตฺตา อสํวิภาครตาติ อตฺโถ. น จ เทนฺติ กสฺสจีติ ตาย จ ปน อทานสีลตาย ยาจิตาปิ สนฺตา กสฺสจิ กิญฺจิ น เทนฺติ, อทินฺนปุพฺพกกุเล มนุสฺสสทิสา ๑๐- นิชฺฌามตณฺหิกเปตปรายนา โหนฺติ. เกจิ ปน "อาทานสีลา"ติปิ ปฐนฺติ, เกวลํ คหณสีลา, กสฺสจิ ปน กิญฺจิ น เทนฺตีติ. เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนนฺติ เอส เอตาย คาถาย ปุคฺคเล อธิฏฺฐาย นิทฺทิฏฺโฐ "ลูขตา @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ทุรนฺโพธตาติ ๒ ฉ.ม.,อิ. วุตฺเตเนวตฺเถน @๓ ม. ลูขรสาตี ๔ ม. ปรปิฏฺฐิมํสิกาติ ๕ ฉ.ม.,อิ. ปุรโต @๖ ฉ.ม.,อิ. อวณฺณภาสิโน ๗ ก. มิตฺตทุพฺภิโนติ ๘ ฉ.ม.,อิ. มิตฺตทุหกา @๙ อภิ.วิ. ๓๕/๘๗๙/๔๓๔ ๑๐. ม. มนุสฺสปุริสา ทารุณตา ปิฏฺฐิมํสิกตา มิตฺตทุพฺภิตา นิกฺกรุณตา อติมานตา ๑- อทานสีลตา อทานนฺ"ติ อปเรปิ ๒- ปุพฺเพ วุตฺเตเนวตฺเถน อฏฺฐวิโธ อามคนฺโธ เวทิตพฺโพ, น หิ มํสโภชนนฺติ. [๒๔๘] เอวํ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย เทฺว คาถาโย วตฺวา ปุน ตสฺส ตาปสสฺส อาสยานุปริวตฺตนํ วิทิตฺวา ธมฺมาธิฏฺฐานาเยว เทสนาย เอกํ คาถมภาสิ. ตตฺถ โกโธ อุรคสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. มโทติ "ชาติมโท โคตฺตมโท อาโรคฺยมโท"ติอาทินา ๓- นเยน วิภงฺเค วุตฺตปฺปเภโท จิตฺตสฺส มชฺชนภาโว. ถมฺโภติ ถทฺธภาโว. ปจฺจุปฏฺฐาปนาติ ๔- ปจฺจนีกฏฺฐาปนา ๕- ธมฺเมน นเยน วุตฺตสฺส ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา ฐานํ. มายาติ "อิเธกจฺโจ กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา"ติอาทินา ๖- นเยน วิภงฺเค วิภตฺตา กตปาปปฏิจฺฉาทนตา. อุสฺสุยาติ ๗- ปรลาภสกฺการาทีสุ อิสฺสายนา. ๘- ภสฺสสมุสฺสโยติ สมุสฺสิตํ ภสฺสํ, อตฺตุกฺกํสนตาติ วุตฺตํ โหติ. มานาติมาโนติ "อิเธกจฺโจ ชาติยา วา ฯเปฯ อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา ปุพฺพกาลํ ปเรหิ สทิสํ อตฺตานํ ทหติ, อปรกาลํ อตฺตานํ เสยฺยํ ทหติ, [ปเรหิ หีนํ น ทหติ,] ๙- โย เอวรูโป มาโน ฯเปฯ เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺสาติ ๑๐- วิภงฺเค วิภตฺโต. อสพฺภิ สนฺถโวติ อสปฺปุริเสหิ สนฺถโว. เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนนฺติ เอส โกธาทิ นววิโธ อกุสลราสิ ปุพฺเพ วุตฺเตเนวตฺเถน อามคนฺโธติ เวทิตพฺโพ, น หิ มํสโภชนนฺติ. [๒๔๙] เอวํ ธมฺมาธิฏฺฐานาย เทสนาย นววิธํ อามคนฺธํ ทสฺเสตฺวา ปุนปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย อามคนฺเธ วิสฺสชฺเชนฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อติมานิตา ๒ ก. อปโร @๓ อภิ.วิ. ๓๕/๘๓๒/๔๒๑ ๔ สี. ปจฺจุฏฺฐปนาติ ๕ ม. ปจฺจนีกูปฏฺฐานา @๖ อภิ.วิ. ๓๕/๘๙๔/๔๓๘ ๗ ฉ.ม. อุสูยาติ ๘ ฉ.ม.,อิ. อิสฺสา @๙ ปาฬิ. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ, ฉ.ม. ปเร หีเน ทหติ ๑๐ อภิ.วิ. ๓๕/๘๘๐/๔๓๔ ติสฺโส คาถาโย อภาสิ. ตตฺถ เย ปาปสีลาติ เย ปาปสมาจารตาย "ปาปสีลา"ติ โลเก ปากฏา. อิณฆาตสูจกาติ วสลสุตฺเต วุตฺตนเยน อิณํ คเหตฺวา ตสฺส อปฺปทาเนน อิณฆาตา, เปสุญฺเญน สูจกา จ. โวหารกูฏา อิธ ปาฏิรูปิกาติ ธมฺมฏฺฐฏฺฐาเน ๑- ฐิตา ลญฺจํ ๒- คเหตฺวา สามิเก ปราเชนฺตา กูเฏน โวหาเรน สมนฺนาคตตฺตา โวหารกูฏา, ธมฺมฏฺฐปฏิรูปกตฺตา ปาฏิรูปิกา. อถ วา อิธาติ สาสเน. ปาฏิรูปิกาติ ทุสฺสีลา. เต หิ ยสฺมา เนสํ อิริยาปถสมฺปทาทิ ๓- สีลวนฺตปติรูปํ ๔- อตฺถิ, ตสฺมา ปฏิรูปา, ปฏิรูปา เอว ปาฏิรูปิกา. นราธมา เยธ กโรนฺติ กิพฺพิสนฺติ เย อิธ โลเก นราธมา มาตาปิตูสุ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธาทีสุ จ มิจฺฉา ปฏิปตฺติสญฺญิตํ กิพฺพิสํ กโรนฺตีติ. ๕- เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนนฺติ เอส เอตาย คาถาย ปุคฺคเล อธิฏฺฐาย นิทฺทิฏฺโฐ "ปาปสีลตา อิณฆาตตา สูจกตา โวหารกูฏตา ปาฏิรูปิกตา กิพฺพิสการิตา"ติ อปโรปิ ปุพฺเพ วุตฺเตเนวตฺเถน ฉพฺพิโธ อามคนฺโธ เวทิตพฺโพ, น หิ มํสโภชนนฺติ. [๒๕๐] เย อิธ ปาเณสุ อสญฺญตา ชนาติ เย ชนา อิธ โลเก ปาเณสุ ยถากามจาริตาย สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ มาเรตฺวา อนุทยามตฺตสฺสาปิ อกรเณน อสํยตา. ปเรสมาทาย วิเหสมุยฺยุตาติ ปเรสํ สนฺตกํ อาทาย ธนํ วา ชีวิตํ วา ตโต "มา เอวํ กโรถา"ติ ยาจนฺตานํ วา นิวาเรนฺตานํ วา ปาณิเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ วิเหสํ อุยฺยุตา, ปเร วา สตฺเต สมาทาย "อชฺช ทส, อชฺช วีสนฺ"ติ เอวํ สมาทิยิตฺวา เนสํ ๖- วธพนฺธาทีหิ วิเหสมุยฺยุตา. ทุสฺสีลลุทฺทาติ ทุสฺสีลา จ ทุราจารตฺตา, ลุทฺทา จ กุรูรกมฺมนฺตา โลหิตปาณิตาย, มจฺฉฆาตกมิคพนฺธกสากุณิกาทโย อิธาธิปฺเปตา. ผรุสาติ ผรุสวาจา. อนาทราติ "อิทานิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ธมฺมฏฺฏฏฺฐาเน ๒ ฉ.ม. ลญฺชํ @๓ ฉ.ม. อิริยาปถสมฺปทาทีหิ ๔ สี. สีลวนฺตปฏิรูปตา, อิ. สีลพตฺตํ ปฏิรูปํ @๕ ฉ.ม.,อิ. กโรนฺติ ๖ ฉ.ม.,อิ. เตสํ น กริสฺสาม, วิรมิสฺสาม เอวํรูปา"ติ เอวํ อาทรวิรหิตา. เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนนฺติ เอส เอตาย คาถาย ปุคฺคเล อธิฏฺฐาย นิทฺทิฏฺโฐ "ปาณาติปาโต วธจฺเฉทพนฺธนนฺ"ติอาทินา นเยน ปุพฺเพ วุตฺโต จ อวุตฺโต จ ๑- "ปาเณสุ อสํยตตา ปเรสํ วิเหสตา ทุสฺสีลตา ลุทฺทตา ผรุสตา อนาทรตา"ติ ๒- ฉพฺพิโธ อามคนฺโธ เวทิตพฺโพ, น หิ มํสโภชนนฺติ. ปุพฺเพ วุตฺตมฺปิ ๓- เหตํ น โสตุกามตาย ๓- อวธารณตาย ทฬฺหีกรณตายาติ ๔- เอวมาทีหิ การเณหิ ปุน วุจฺจติ. เตเนว จ ปรโต วกฺขติ "อิจฺเจตมตฺถํ ภควา ปุนปฺปุนํ, อกฺขาสิ นํ เวทยิ มนฺตปารคู"ติ. [๒๕๑] เอเตสุ คิทฺธา วิรุทฺธาติปาติโนติ เอเตสุ ปาเณสุ เคเธน คิทฺธา, โทเสน วิรุทฺธา, โมเหน อาทีนวํ อปสฺสนฺตา ปุนปฺปุนํ อชฺฌาจารปฺปตฺติยา อติปาติโน จ, ๕- เอเตสุ วา "ปาณาติปาโต วธจฺเฉทพนฺธนนฺ"ติอาทินา นเยน วุตฺเตสุ ปาปกมฺเมสุ ยถาสภาวํ เย เคธวิโรธาติปาตสงฺขาตา ราคโทสโมหา, เหติ คิทฺธา วิรุทฺธา อติปาติโน จ. นิจฺจุยฺยุตาติ อกุสเล ๖- นิจฺจํ อุยฺยุตฺตา, กทาจิ ปฏิสงฺขาย อปฺปฏิวิรตา. เปจฺจาติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ ๗- คนฺตฺวา. ตมํ วชนฺติ เย, ปตนฺติ สตฺตา นิรยํ อวํสิราติ เย โลกนฺตริกนฺธการสงฺขาตํ นีจกุลีนตาทิเภทํ ๘- วา ตมํ วชนฺติ, เย จ ปตนฺติ สตฺตา อวีจิอาทิเภทํ นิรยํ อวํสิรา อโธคตสีสา. เอสามคนฺโธติ เตสํ สตฺตานํ ตมวชนนิรยปตนเหตุ เอส เคธวิโรธาติปาตเภโท สพฺพามคนฺธมูลภูโต ยถาวุตฺเตนตฺเถน ติวิโธ อามคนฺโธ. น หิ มํสโภชนนฺติ มํสโภชนํ ปน น อามคนฺโธติ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. ปุพฺเพ วุตฺโต วา ๒ ฉ.ม.,อิ. อนาธโร"ติ @๓-๓ ฉ.ม.,อิ. วุตฺตมฺปิ หิ โสตูนํ โสตุกามตาย ๔ สี. ทฬฺหีกรณตฺถายาติ @๕ ฉ.ม.,อิ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ๖ ฉ.ม.,อิ. อกุสลกรเณ @๗ ฉ.ม.,อิ. โลกนฺติ น ทิสฺสติ ๘ ฉ.ม. นีจกุลตาทิเภทํ [๒๕๒] เอวํ ภควา ปรมตฺถโต อามคนฺธํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทุคฺคติมคฺคภาวญฺจสฺส ปกาเสตฺวา อิทานิ ยสฺมึ มจฺฉมํสโภชเน ตาปโส อามคนฺธสญฺญี ทุคฺคติมคฺคสญฺญี จ หุตฺวา ตสฺส อโภชเนน สุทฺธิกาโม หุตฺวา ตํ น ภุญฺชติ, ตสฺส จ อญฺญสฺส จ ตถาวิธสฺส วิโสเธตุํ ๑- อสมตฺถภาวํ ทสฺเสนฺโต "น มจฺฉมํสนฺ"ติ อิมํ ฉปฺปทํ คาถมาห. ตตฺถ สพฺพปทานิ อนฺติมปเทน โยเชตพฺพานิ:- น มจฺฉมํสํ โสเธติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขํ, น อาหุติยญฺญมุตูปเสวนา โสเธนฺติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขนฺติ เอวํ. เอตฺถ จ มจฺฉมํสนฺติ อขาทิยมานํ มจฺฉมํสํ น โสเธติ, ตถา อนาสกตฺตนฺติ เอวํ โปราณา วทนฺติ. ๒- เอวํ ปน สุนฺทรตรํ สิยา "น มจฺฉมํสานํ อนาสกตฺตํ น มจฺฉมํสานานาสกตฺตํ, มจฺฉมํสานํ ๓- อนาสกตฺตํ น โสเธติ มจฺจนฺ"ติ. อถาปิ ๔- สิยา, เอวํ สนฺเต อนาสกตฺตํ โอหียตีติ? ตํ จ น, อมรตเปน สงฺคหิตตฺตา. "เย วาปิ โลเก อมรา พหู ตปา"ติ เอตฺถ หิ สพฺโพปิ วุตฺตาวเสโส อตฺตกิลมโถ สงฺคหํ คจฺฉตีติ. น นคฺคิยนฺติ อเจลกตฺตํ. มุณฺฑิยนฺติ มุณฺฑภาโว. ชฏาชลฺลนฺติ ชฏา จ รโชชลฺลญฺจ. ขราชินานีติ ขรานิ อชินจมฺมานิ. อคฺคิหุตสฺสุปเสวนาติ อคฺคิปาริจริยา. อมราติ อมรภาวปตฺถตาย ปวตฺตา กายกิเลสา. พหูติ อุกฺกุฏิกปฺปธานาทิเภทโต อเนเก. ตปาติ สรีรสนฺตาปา. มนฺตาติ เวทา. อาหุตีติ อคฺคิโหมกมฺมํ. ยญฺญมุตูปเสวนาติ อสฺสเมธาทิยญฺญา จ อุตูปเสวนา จ. อุตูปเสวนา นาม คิเมฺห อาตปฏฺฐานเสวนา, วสฺเส รุกฺขมูลเสวนา, เหมนฺเต ชลปฺปเวสเสวนา. น โสเธติ ๕- มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขนฺติ กิเลสสุทฺธิยา วา @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โสเธตุํ, เอวมุปริปิ @๒ ฉ.ม.,อิ. วณฺเณนฺติ ๓ สี.,อิ. น มจฺฉมํสานํ @๔ ก. ปาโฐปิ ๕ ฉ.ม. น โสเธนฺติ ภวสุทฺธิยา วา อวิติณฺณวิจิกิจฺฉํ มจฺจํ น โสเธติ. กงฺขามเล หิ สติ น วิสุทฺโธ โหติ, ตฺวญฺจ สกงฺโข เยวาติ. เอตฺถ จ "อวิติณฺณกงฺขนฺ"ติ เอตํ "น มจฺฉมํสนฺ"ติอาทีนิ สุตฺวา "กึ นุ โข มจฺฉมํสานํ อโภชนาทินา น ๑- สิยา วิสุทฺธิมคฺโค"ติ ตาปสสฺส กงฺขาย อุปฺปนฺนาย ภควตา วุตฺตํ สิยาติ โน [ติ] อธิปฺปาโย. ยา จสฺส "โส มจฺฉมํสํ ภุญฺชตี"ติ สุตฺวาว พุทฺเธ กงฺขา อุปฺปนฺนา. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๒๕๓] เอวํ มจฺฉมํสานาสกตฺตาทีนํ วิโสเธตุํ อสมตฺถภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิโสเธตุํ สมตฺเถ ธมฺเม ทสฺเสนฺโต "โสเตสุ คุตฺโต"ติ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ โสเตสูติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ. คุตฺโตติ อินฺทฺริยสํวรคุตฺติยา สมนฺนาคโต. เอตฺตาวตา อินฺทฺริยสํวรปริวารํ สีลํ ทสฺเสติ. วิทิตินฺทฺริโย จเรติ ญาตปริญฺญาย ฉฬินฺทฺริยานิ วิทิตฺวา ปากฏานิ กตฺวา จเรยฺย, วิหเรยฺยาติ วุตฺตํ. เอตฺตาวตา วิสุทฺธสีลสฺส นามรูปปริจฺเฉทํ ทสฺเสติ. ธมฺเม ฐิโตติ อริยมคฺเคน อภิสเมตพฺพ- จตุสจฺจธมฺเม ฐิโต. เอเตน โสตาปตฺติภูมึ ทสฺเสติ. อชฺชวมทฺทเว รโตติ อุชุภาเว จ มุทุภาเว จ รโต. เอเตน สกทาคามิภูมึ ทสฺเสติ. สกทาคามี หิ กายวงฺกาทิกรานํ จิตฺตตฺถทฺธภาวกรานญฺจ ราคโทสานํ ปตนุภาวาย ๒- อชฺชวมทฺทเว รโต โหติ. สงฺคาติโคติ ราคโทสสงฺคาติโค. เอเตน อนาคามิภูมิ ทสฺเสติ. สพฺพทุกฺขปฺปหีโนติ สพฺพสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส เหตุปฺปหาเนน ปหีนสพฺพทุกฺโข. เอเตน อรหตฺตภูมึ ทสฺเสติ. น ลิมฺปติ ทิฏฺฐสุเตสุ ธีโรติ โส เอวํ อนุปุพฺเพน อรหตฺตํ ปตฺโต ธิติสมฺปทาย ธีโร ทิฏฺฐสุเตสุ ธมฺเมสุ เกนจิ เลเปน ๓- น ลิมฺปติ. น เกวลญฺจ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย ๔- ทิฏฺฐสุเตสุ, มุตวิญฺญาเตสุ จ น @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. นสทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. ตนุภาวาย @๓ ฉ.ม. กิเลเสน ๔ ฉ.ม.,อิ. ปุคฺคลาธิฏฺฐานายาติ ลิมฺปติ, อญฺญทตฺถุ ปรมวิสุทฺธปฺปตฺโต โหตีติ อรหตฺตนิกูเฏเนว ๑- เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. [๒๕๔-๒๕๕] อิโต ปรํ "อิจฺเจตมตฺถนฺ"ติ เทฺว คาถา สงฺคีติกาเรหิ วุตฺตา. ตาสํ อตฺโถ:- อิติ ภควา กสฺสโป เอตมตฺถํ ปุนปฺปุนํ อเนกาหิ ธมฺมาธิฏฺฐานาย ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย จ เทสนาย ยาว ตาปโส อญฺญาสิ, ตาว โส อกฺขาสิ กเถสิ วิตฺถาเรสิ, นํ เวทยิ มนฺตปารคูติ ตญฺจ อตฺถํ โสปิ มนฺตปารคู เวทปารคู ติสฺโส พฺราหฺมโณ เวทยิ อญฺญาสิ. กึการณา? ยสฺมา อตฺถโต จ ปทโต จ เทสนานุสารโต ๒- จ จิตฺราหิ คาถาหิ มุนี ปกาสยิ. กีทิโส? นิรามคนฺโธ อสิโต ทุรนฺนโย, อามคนฺธกิเลสาภาวา นิรามคนฺโธ, ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสยาภาวา อสิโต, พาหิรทิฏฺฐิวเสน "อิทํ เสยฺโย อิทํ วรนฺ"ติ เกนจิ เนตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ทุรนฺนโย. เอวํ ปกาสิตวโต จสฺส สุตฺวาน พุทฺธสฺส สุภาสิตํ ปทํ สุกถิตํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา นิรามคนฺธํ นิกฺกิเลสโยคํ, สพฺพทุกฺขปฺปนุทํ ๓- สพฺพวฏฺฏทุกฺขปฺปนุทํ, ๔- นีจมโน นีจจิตฺโต หุตฺวา วนฺทิ ตถาคตสฺส, ติสฺโส พฺราหฺมโณ ตถาคตสฺส ปาเท ปญฺจปติฏฺฐิตํ กตฺวา วนฺทิ. ตตฺเถว ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถาติ ตตฺเถว จ นํ อาสเน นิสินฺนํ กสฺสปํ ภควนฺตํ ติสฺโส ตาปโส ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, อยาจีติ วุตฺตํ โหติ. ตํ ภควา "เอหิ ภิกฺขู"ติ อาห, โส ตํขณญฺเญว อฏฺฐปริกฺขารยุตฺโต หุตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา วสฺสสติกตฺเถโร วิย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา กติปาเหเนว สาวกปารมิญาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ติสฺโส นาม อคฺคสาวโก อโหสิ. ปุน ทุติโย ภารทฺวาโช นาม เอวํ ตสฺส ภควโต ติสฺสภารทฺวาชํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. เอวสทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม.,อิ. เทสนานยโต @๓ ฉ.ม. สพฺพทุกฺขปฺปนูทนํ ๔ ฉ.ม.....ปนูทนํ อมฺหากํ ปน ภควา ยา จ ติสฺเสน พฺราหฺมเณน อาทิโต ติสฺโส คาถา วุตฺตา, ยา จ กสฺสเปน ภควตา มชฺเฌ นว, ยา จ ตทา สงฺคีติกาเรหิ อนฺเต เทฺว คาถา, ตา สพฺพาปิ จุทฺทส คาถา อาเนตฺวา ปริปุณฺณํ กตฺวา อิมํ อามคนฺธสุตฺตํ อาจริยปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ ตาปสสตานํ อามคนฺธํ พฺยากาสิ. ตํ สุตฺวา โส พฺราหฺมโณ ตเถว นีจมโน หุตฺวา ภควโต ปาเท วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ สทฺธึ ปริสาย, "เอถ ภิกฺขโว"ติ ภควา อโวจ. เต ตเถว เอหิภิกฺขุภาวํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา กติปาเหน ๑- สพฺเพว อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย อามคนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๔๔-๖๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=985&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=985&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=315 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7747 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7715 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7715 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]