อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

หน้าที่ ๓๕๓.
                   เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนา
                       --------
     {๒๙๔} เสนาสนกฺขนฺธเก ฯ อปญฺตฺตํ โหตีติ อนนุญฺาตํ โหติ ฯ
วิหาโร นาม อฑฺฒโยคาทิมุตฺตโก อวเสสาวาโส ฯ อฑฺฒโยโคติ
สุปณฺณวงฺกํ เคหํ ฯ ปาสาโทติ ทีฆปาสาโท ฯ หมฺมิยนฺติ
อุปริอากาสตลปติฏฺิตกูฏาคาโร ปาสาโทเยว ฯ คุหาติ อิฏฺกคุหา
สิลาคุหา ทารุคุหา ปํสุคุหา ฯ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส
สงฺฆสฺสาติ อาคตสฺส จ อนาคตสฺส จ จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส ฯ
     {๒๙๕} อนุโมทนคาถาสุ ฯ สีตํ อุณฺหนฺติ อุตุวิสภาควเสน วุตฺตํ ฯ
สิสิเร จาปิ วุฏฺิโยติ เอตฺถ สิสิโรติ สมฺผุสิตกวาโต วุจฺจติ ฯ
วุฏฺิโยติ อุชุกเมฆวุฏฺิโยเอว ฯ เอตานิ สพฺพานิ ปฏิหนฺตีติ
อิมินาว ปเทน โยเชตพฺพานิ ฯ ปฏิหญฺตีติ วิหาเรน ปฏิหญฺติ ฯ
เลณตฺถนฺติ นิลียนตฺถํ ฯ สุขตฺถนฺติ สีตาทิปริสฺสยาภาเวน สุข-
วิหารตฺถํ ฯ ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุนฺติ อิทํ ปททฺวยํ สุขตฺถญฺจาติ
อิมินาว ปเทน โยเชตพฺพํ ฯ อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ สุขตฺถญฺจ
วิหารทานํ ฯ กตมํ สุขตฺถํ ฯ ฌายิตุํ วิปสฺสิตุญฺจ ยํ สุขํ
ตทตฺถํ ฯ อถวา ปรปเทนปิ โยเชตพฺพํ ฌายิตุํ จ วิปสฺสิตุํ จ
วิหารทานํ ฯ อิธ ฌายิสฺสนฺติ วิปสฺสิสฺสนฺตีติ ททโต วิหารทานํ
สงฺฆสฺส อคฺคํ พุทฺเธหิ วณฺณิตํ ฯ วุตฺตญฺเหตํ ฯ
     โส จ สพฺพทโท โหติ โย ททาติ อุปสฺสยนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๔.
     ยสฺมา จ อคฺคํ วณฺณิตํ ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโสติ คาถา ฯ
วาสเยตฺถ พหุสฺสุเตติ เอตฺถ วิหาเร ปริยตฺติพหุสฺสุเต จ ปฏิเวธ-
พหุสฺสุเต จ วาเสยฺย ฯ เตสํ อนฺนญฺจาติ ยํ เตสํ อนุจฺฉวิกํ
อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถญฺจ มญฺจปีาทีนิ เสนาสนานิ จ ตํ
สพฺพํ เตสุ อุชุภูเตสุ อกุฏิลจิตฺเตสุ ฯ ทเทยฺยาติ นิทเหยฺย ฯ
ตญฺจ โข วิปฺปสนฺเนน เจตสา น จิตฺตปฺปสาทํ วิราเธตฺวา ฯ
เอวํ วิปฺปสนฺนจิตฺตสฺส หิ เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ ฯเปฯ
ปรินิพฺพาติ อนาสโวติ ฯ {๒๙๖} อาวิญฺฉนฉิทฺทํ อาวิญฺฉนรชฺชุนฺติ เอตฺถ
รชฺชุ นาม สเจปิ ทีปินงฺคุฏฺเน กตา โหติ วฏฺฏติเยว ฯ
น กาจิ น วฏฺฏติ ฯ
     ตีณิ ตาฬานีติ ติสฺโส กุญฺจิกาโย ฯ ยนฺตกํ สูจิกนฺติ เอตฺถ
ยํ ยํ ชานาติ ตนฺตํ ยนฺตกํ ตสฺส วิวรณํ สูจิกญฺจ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
     เวทิกาวาตปานนฺนาม เจติยเวทิกาสทิสํ ฯ ชาลวาตปานนฺนาม
ชาลกพนฺธํ ฯ สลากวาตปานนฺนาม ถมฺภกวาตปานํ ฯ จกฺกลิกนฺติ
เอตฺถ โจลกปาทปุญฺฉนํ พนฺธิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ
วาตปานภิสิกนฺติ วาตปานปฺปมาเณน ภิสึ กตฺวา พนฺธิตุํ อนุชานามีติ
อตฺโถ ฯ มิฒินฺติ ปีผลกํ ฯ วิทลมญฺจนฺติ เวฏฺมญฺจํ ๑- เวฬุวิลีเวหิ
วา วีตํ ฯ
     {๒๙๗} อาสนฺทิโกติ จตุรสฺสปี วุจฺจติ ฯ อุจฺจกํปิ อาสนฺทิกนฺติ
วจนโต เอกโต ภาเคน ทีฆปีเมว หิ อฏฺงฺคุลปาทกํ วฏฺฏติ
จตุรสฺสาสนฺทิโก ปน ปมาณาติกฺกนฺโตปิ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺโพ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. เวตฺตมญฺจนฺติ ภเวยฺย ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๕.
สตฺตงฺโค นาม ตีสุ ทิสาสุ อปสฺสยํ กตฺวา กตมญฺโจ ฯ อยํปิ
ปมาณาติกฺกนฺโตปิ วฏฺฏติ ฯ ภทฺทปีนฺติ สพฺพเวตฺตมยํ ปี
วุจฺจติ ฯ ปีกาติ ปิโลติกพทฺธํ ปีเมว ฯ เอฬกปาทกปีนฺนาม
ทารุปฏิกาย อุปริปาเท เปตฺวา โภชนผลกํ วิย กตปี วุจฺจติ ฯ
อามลกวณฺฏิกปีนฺนาม อามลกากาเรน โยชิตํ พหุปาทกปี ฯ
อิมานิ ตาว ปาลิยํ อาคตปีานิ ทารุมยํ ปน สพฺพํปิ ปี
วฏฺฏตีติ อยเมตฺถ วินิจฺฉโย ฯ โกจฺฉนฺติ อุสิรมยํ วา มุญฺชมยํ
วา ปพฺพชมยํ วา ฯ
     อฏฺงฺคุลปรมํ มญฺจปฏิปาทกนฺติ เอตฺถ มนุสฺสานํ
ปมาณงฺคุลเมว อฏฺงฺคุลํ ฯ
     จิมิลิกา นาม ปริกมฺมกตาย ภูมิยา ฉวิสํรกฺขนตฺถาย อตฺถรณํ
วุจฺจติ ฯ รุกฺขตูลนฺติ สิมฺพลีรุกฺขาทีนํ เยสํ เกสญฺจิ รุกฺขานํ
ตูลํ ฯ ลตาตูลนฺติ ขีรวลฺลีอาทีนํ ยาสํ กาสญฺจิ วลฺลีนํ ตูลํ ฯ
โปฏกีตูลนฺติ เอรติณาทีนํ เยสํเกสญฺจิ ติณชาติกานํ อนฺตมโส
อุจฺฉุนลาทีนํปิ ตูลํ ฯ เอเตหิ ตีหิ สพฺพภูตคามา สงฺคหิตา
โหนฺติ ฯ รุกฺขวลฺลีติณชาติโย หิ มุญฺจิตฺวา อญฺโ ภูตคาโม
นาม นตฺถิ ฯ ตสฺมา ยสฺส กสฺสจิ ภูตคามสฺส ตูลํ พิมฺโพหเน
วฏฺฏติ ฯ ภิสึ ปน ปาปุณิตฺวา สพฺพํเปตํ อกปฺปิยตูลนฺติ วุจฺจติ ฯ
น เกวลญฺจ พิมฺโพหเน เอตํ ตูลเมว ฯ หํสโมราทีนํ สพฺพสกุณานํ
สีหาทีนํ สพฺพจตุปฺปทานญฺจ โลมํปิ วฏฺฏติ ฯ ปิยงฺคุปุปฺผพกุล-
ปุปฺผาทีนํ ปน ยงฺกิญฺจิ ปุปฺผํ น วฏฺฏติ ฯ ตมาลปตฺตเมว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๖.
สุทฺธเมว น วฏฺฏติ ฯ มิสฺสกํ ปน วฏฺฏติ ฯ ภิสีนํ อนุญฺาตํ
ปญฺจวิธํ อุณฺณาทิตูลํปิ วฏฺฏติ ฯ
     อฑฺฒกายิกานีติ อุปฑฺฒกายปฺปมาณานิ เยสุ กฏิโต ปฏฺาย
ยาว สีสํ อุปทหนฺติ ฯ สีสปฺปมาณนฺนาม ยสฺส วิตฺถารโต ตีสุ
กณฺเณสุ เอกํ เปตฺวา ทฺวินฺนํ กณฺณานํ อนฺตรํ มินิยมานํ
วิทตฺถิ เจว จตุรงฺคุลญฺจ โหติ มชฺฌฏฺานํ มุฏฺิรตนํ โหติ ฯ
ทีฆโต ปน ทิยฑฺฒรตนํ วา ทฺวิรตนํ วาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ
อยํ สีสปฺปมาณสฺส อุกฺกฏฺปริจฺเฉโท ฯ อิโต อุทฺธํ น วฏฺฏติ ฯ
เหฏฺา วฏฺฏติ ฯ อคิลานสฺส สีสุปธานญฺจ ปาทุปธานญฺจาติ
ทฺวยเมว วฏฺฏติ ฯ คิลานสฺส พิมฺโพหนานิ สนฺถริตฺวา อุปริ
ปจฺจตฺถรณํ ทตฺวา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ ยานิ ปน ภิสีนํ
อนุญฺาตานิ ปญฺจ กปฺปิยตูลานิ เตหิ พิมฺโพหนํ มหนฺตํปิ
วฏฺฏตีติ ปุสฺสเทวตฺเถโร อาห ฯ วินยธรอุปติสฺสตฺเถโร ปน
พิมฺโพหนํ กริสฺสามีติ กปฺปิยตูลํ วา อกปฺปิยตูลํ วา ปกฺขิปิตฺวา
กโรนฺตสฺส ปมาณเมว วฏฺฏตีติ อาห ฯ
     ปญฺจ ภิสิโยติ ปญฺจหิ อุณฺณาทีหิ ปูริตภิสิโย ฯ ตูลคณนาย
หิ เอตาสํ คณนาว วุตฺตา ฯ ตตฺถ อุณฺณคหเณน น เกวลํ
เอฬกโลมเมว คหิตํ เปตฺวา ปน มนุสฺสโลมํ ยงฺกิญฺจิ กปฺปิยา-
กปฺปิยมํสชาตีนํ ปกฺขิจตุปฺปทานํ โลมํ สพฺพํ อิธ อุณฺณคหเณเนว
คหิตํ ฯ ตสฺมา ฉนฺนํ จีวรานํ ฉนฺนํ อนุโลมจีวรานญฺจ อญฺตเรน
ภิสีฉวึ กตฺวา ตํ สพฺพํ ปกฺขิปิตฺวา ภิสึ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๗.
เอฬกโลมานิ ปน อปกฺขิปิตฺวา กมฺพลเมว จตุคฺคุณํ วา ปญฺจคุณํ
วา ปกฺขิปิตฺวา กตาปิ อุณฺณภิสีสงฺขฺยเมว คจฺฉติ ฯ โจฬภิสีอาทีสุ
ยงฺกิญฺจิ นวโจฬํ วา ปุราณโจฬํ วา สํหริตฺวา วา อนฺโต ปกฺขิปิตฺวา
วา กตา โจฬภิสี ฯ ยงฺกิญฺจิ วากํ ปกฺขิปิตฺวา กตา วากภิสี ฯ
ยงฺกิญฺจิ ติณํ ปกฺขิปิตฺวา กตา ติณภิสี ฯ อญฺตฺร สุทฺธตมาลปตฺตา
ยงฺกิญฺจิ ปณฺณํ ปกฺขิปิตฺวา กตา ปณฺณภิสีติ เวทิตพฺพา ฯ
ตมาลปตฺตํ ปน อญฺเหิ มิสฺสเมว วฏฺฏติ ฯ สุทฺธํ น วฏฺฏติ ฯ
ภิสิยา ปมาณนิยโม นตฺถิ ฯ มญฺจภิสี ปีภิสี ภุมฺมตฺถรณภิสี
จงฺกมนภิสี ปาทปุญฺฉนภิสีติ เอตาสํ อนุรูปโต สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโน
รุจิวเสน ปมาณํ กาตพฺพํ ฯ ยํ ปเนตํ อุณฺณาทิ ปญฺจวิธํ ตูลํ
ภิสิยํ วฏฺฏติ ตํ มสุรเกปิ วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ เอเตน
มสุรกํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สิทฺธํ โหติ ฯ
     มญฺจภิสึ ปีเ สํฆรนฺตีติ ปีเ อตฺถรนฺติ ฯ อตฺถรณตฺถาย
หรนฺตีติปิ ยุชฺชติ ฯ อุลฺโลกํ อกริตฺวาติ เหฏฺา จิมิลิกํ อทตฺวา ฯ
โผสิตุนฺติ รชเนน วา หลิทฺทาย วา อุปริ ผุสิตานิ ทาตุํ ฯ
ภิตฺติกมฺมนฺติ ภิสีฉวิยา อุปริภิตฺติกมฺมํ ฯ หตฺถภิตฺตินฺติ ปญฺจงฺคุลภิตฺตึ ฯ
     {๒๙๘} อิกฺกาสนฺติ รุกฺขนิยาสํ วา สิเลสํ วา ฯ ปิฏฺมทฺทนฺติ
ปิฏฺขลึ ฯ กุณฺฑกมตฺติกนฺติ กุณฺฑกมิสฺสกมตฺติกํ ฯ สาสปกุฏนฺติ
สาสปปิฏฺ ฯ สิตฺถเตลกนฺติ วิลินมธุสิตฺถกํ ฯ อจฺจุสฺสนฺนํ โหตีติ
วินฺทุํ หุตฺวา ติฏฺติ ฯ ปจฺจุทฺธริตุนฺติ ปุญฺฉิตุํ ฯ
     ลณฺฑมตฺติกนฺติ คณฺฑุปฺปาทคูถมตฺติกํ ฯ กสาวนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๘.
อามลกหริตกานํ กสาวํ ฯ
     {๒๙๙} น ภิกฺขเว ปฏิภาณจิตฺตนฺติ เอตฺถ น เกวลํ อิตฺถีปุริสรูปเมว
ติรจฺฉานรูปํ อนฺตมโส คณฺฑุปฺปาทรูปํปิ ภิกฺขุโน สยํ กาตุํ วา
กโรหีติ วตฺตุํ วา น วฏฺฏติ ฯ อุปาสก ทฺวารปาลํ กโรหีติ
วตฺตุํปิ น ลภติ ฯ ชาตกปฺปกรณอสทิสทานาทีนิ ปน ปสาทนียานิ
นิพฺพิทาปฏิสํยุตฺตานิ วา วตฺถูนิ ปเรหิ การาเปตุํ ลภติ ฯ
มาลากมฺมาทีนิ สยํปิ กาตุํ ลภติ ฯ
     {๓๐๐} อาฬกมนฺทาติ เอกงฺคณา มนุสฺสาภิกิณฺณา ฯ
     ตโย คพฺเภติ เอตฺถ สิวิกาคพฺโภติ จตุรสฺสคพฺโภ ฯ นาฬิกา-
คพฺโภติ วิตฺถารโต ทฺวิคุณติคุณายาโม ทีฆคพฺโภ ฯ หมฺมิยคพฺโภติ
อากาสตเล กูฏาคารคพฺโภ มุณฺฑจฺฉทนคพฺโภ วา ฯ
     กุลงฺกปาทกนฺติ รุกฺขํ วิชฺฌิตฺวา ตตฺถ ขาณุเก อาโกฏฺเฏตฺวา
กตํ อสํหาริมํ ภิตฺติปาทํ ชิณฺณกูฏปาทสฺส อุปตฺถมฺภนตฺถํ ภูมิยํ
ปติฏฺเปตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ ปริตฺตาณกิฏิกนฺติ วสฺส-
ปริตฺตาณตฺถํ กิฏิกํ ฯ อุทฺธาสุธนฺติ วจฺฉโคมเยน จ ฉาริกาย จ
สทฺธึ มทฺทิตมตฺติกํ ฯ
     อาลินฺทํ นาม ปมุขํ วุจฺจติ ฯ ปฆนนฺนาม ยํ นิกฺขมนฺตา จ
ปวิสนฺตา จ ปาเทหิ หนนฺติ ตสฺส วิหารทฺวาเร อุภโต กุฑฺฑํ
นีหริตฺวา กตปเทสสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ปฆานนฺติปิ วุจฺจติ ฯ ปกุทฺทนฺติ
มชฺเฌ คพฺภสฺส สมนฺตา ปริยาคาโร วุจฺจติ ฯ ปกุฏฺฏนฺติปิ
ปาโ ฯ โอสารกินฺติ อนาลินฺทเก วิหาเร วํสํ ทตฺวา ตโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๙.
ทณฺฑเก โอสาเรตฺวา กตํ ฉทนปมุขํ ฯ สํสรณกิฏิโก นาม
จกฺกลยุตฺโต กิฏิโก ฯ
     {๓๐๑} ปานียภาชนนฺติ ปิวนฺตานํ ปานียทานภาชนํ ฯ อุฬุงฺโก จ
ถาลกญฺจ ปานียสงฺขสฺส อนุโลมานิ ฯ
     {๓๐๓} อเปสีติ ทีฆทารุมฺหิ ขาณุเก ปเวเสตฺวา กณฺฏกสาขาหิ
วินทฺธิตฺวา ๑- กตทฺวารตฺถกนกํ ฯ ปลิโฆติ คามทฺวาเรสุ วิย
จกฺกยุตฺตทฺวารตฺถกนกํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๓๕๓-๓๕๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=7229&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=7229&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=7&i=198
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=7&A=1619
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=7&A=1686
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=7&A=1686
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_7