อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                   ๑๔๒. ๕. ทพฺพตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑-
      โย ทุทฺทมโยติ ๒- อายสฺมโต ทพฺพตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ เสนาสนปญฺาปกานํ
อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปตฺเถตฺวา
สตฺถารา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปทสพลสฺส
สาสโนสกฺกนกาเล ๓- ปพฺพชิ. ตทา เตน สทฺธึ อปเร ฉ ชนาติ สตฺต ภิกฺขู
เอกจิตฺตา หุตฺวา อญฺเ สาสเน อคารวํ กโรนฺเต ทิสฺวา "อิธ กึ กโรม,
เอกมนฺเต สมณธมฺมํ กตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามา"ติ นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา อุจฺจ-
ปพฺพตสีขํ ๔- อารุหิตฺวา ๕- "อตฺตอตฺตจิตฺตพลํ ชานนฺตา นิสฺเสณึ ปาเตนฺติ, ๕-
ชีวิเต สาลยา โอตรนฺตุ, มา ปจฺฉานุตปฺปิโน อหุวตฺถา"ติ วตฺวา สพฺเพ เอกจิตฺตา
หุตฺวา นิสฺเสณึ ปาเตตฺวา "อปฺปมตฺตา โหถ อาวุโส"ติ อญฺมญฺ โอวทิตฺวา
จิตฺตรุจิเตสุ ๖- าเนสุ นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภึสุ.
      ตตฺเถว ๗- เถโร ปญฺจเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺวา "มม กิจฺจํ นิปฺผนฺนํ, อหํ
อิมสฺมึ าเน กึ กริสฺสามี"ติ อิทฺธิยา ๘- อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา
"อาวุโส อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถ, ภิกฺขาจารกิจฺจํ มมายตฺตํ โหตุ, ตุเมฺห
อตฺตโน กมฺมํ กโรถา"ติ อาห. กึ นุ โข ๙- มยํ อาวุโส นิสฺเสณึ ปาเปตฺวา ๑๐-
เอวํ อโวจุมฺห "โย ปมํ ธมฺมํ สจฺฉิกโรติ, โส ภิกฺขํ อาหรตุ, เตนาภตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา   ๒ ฉ.ม. ทุทฺทมิโยติ. เอวมุปริปิ
@๓ สี. สาสเน โอสกฺกนกาเล   ๔ ฉ.ม. อุจฺจํ ปพฺพตสิขรํ   ๕-๕ ฉ.ม. อตฺตโน
@  จิตฺตพลํ ชานนฺตา นิสฺเสณึ นิปาเตนฺตุ   ๖ ม. จิตฺตรุจีสุ    ๗ ฉ.ม. ตเตฺรโก
@๘ สี. อิทฺธิยา คนฺตฺวา    ๙ ม. โข-สทฺโท น ทิสฺสติ     ๑๐ ฉ.ม. ปาเตนฺตา
เสสา ปริภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กริสฺสนฺตีติ. นตฺถิ อาวุโสติ. ตุเมฺห อตฺตโน ปุพฺพ
เหตุนา ลภิตฺถ, มยํปิ สกฺโกนฺตา ทุกฺขสฺสนฺตํ ๑- กริสฺสาม, คจฺฉถ ตุเมฺหติ. เถโร
เต สญฺาเปตุํ อสกฺโกนฺโต ผาสุกฏฺาเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา คโต. อปโร
เถโร สตฺตเม ทิวเส อนาคามิผลํ ปตฺวา ตโต จุโต สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก
นิพฺพตฺโต. อิตเร เถรา ตโต จุตา เอกพุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ๒- เตสุ เตสุ กุเลสุ นิพฺพตฺตา, เอโก คนฺธารรฏฺเ ตกฺกสิลา-
นคเร ราชเคเห นิพฺพตฺโต, เอโก มชฺฌนฺติกรฏฺเ ปริพฺพาชิกาย กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต,
เอโก พาหิยรฏฺเ กุฏุมฺพิกเคเห ๓- นิพฺพตฺโต, เอโก ภิกฺขุนูปสฺสเย ชาโต.
      อยํ ปน ทพฺพตฺเถโร มลฺลรฏฺเ อนุปิยนคเร เอกสฺส มลฺลรญฺโ เคเห
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺส มาตา อุปวิชญฺกาเล ๔- กาลมกาสิ, มตสรีรํ สุสานํ เนตฺวา
ทารุจิตกํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ อทํสุ. ตสฺสา อคฺคิเวคสนฺตตฺตา ๕- อุทรปฏลํ ทฺวิธา
อโหสิ. ทารโก อตฺตโน ปุญฺพเลน อุปฺปติตฺวา เอกสฺมึ ทพฺพตฺถมฺเภ นิปติ.
ตํ ทารกํ คเหตฺวา อยฺยิกาย อทํสุ. สา ตสฺส นามํ คณฺหนฺตี ทพฺพตฺถมฺเภ
ปติตฺวา ลทฺธชีวิตตฺตา "ทพฺโพ"ติสฺส นามํ อกาสิ. ตสฺส จ สตฺตวสฺสิกกาเล
สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร มลฺลรฏฺเ จาริกํ จรมาโน อนุปิยมฺพวเน วิหรติ.
ทพฺพกุมาโร สตฺถารํ ทิสฺวา ทสฺสเนเนว ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา "อหํ
ทสพลสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามี"ติ อยฺยิกํ อาปุจฺฉิ. สา "สาธุ ตาตา"ติ
ทพฺพกุมารํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต อิมํ กุมารํ ปพฺพาเชถา"ติ
อาห. สตฺถา อญฺตรสฺส ภิกฺขุโน สญฺ อทาสิ "ภิกฺขุ อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชหี"ติ.
โส เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา ทพฺพกุมารํ ปพฺพาเชนฺโต ตจปญฺจกกมฺมฏฺานํ อาจิกฺขิ.
ปุพฺพเหตุสมฺปนฺโน กตาภินีหาโร สตฺโต ปมเกสวฏฺฏิยาโวโรปนกฺขเณ โสตาปตฺติผเล
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วฏฺฏสฺสนฺตํ  ๒ ฉ.ม. อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเทติ ปาา น ทิสฺสนฺติ   ๓ ฉ.ม.
@  กุฏุมฺพิยเคเห   ๔ ก. อุปวิชญฺา, สี. อุปจิตชญฺา  ๕ ฉ.ม. อคฺคิเวคสนฺตตฺตํ
ปติฏฺหิ, ทุติยาย เกสวฏฺฏิยา โอโรปิยมานาย สกทาคามิผเล, ตติยาย อนาคามิผเล,
สพฺพเกสานํ ปน โอโรปนญฺจ อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา จ อปจฺฉา อปุเร อโหสิ.
สตฺถา มลฺลรฏฺเ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน วาสํ กปฺเปสิ.
      ตตฺรายสฺมา ทพฺพมลฺลปุตฺโต รโหคโต อตฺตโน กิจฺจนิปฺผตฺตึ โอโลเกตฺวา
สํฆสฺส เวยฺยาวจฺจกรเณ กายํ โยเชตุกาโม จินฺเตสิ "ยนฺนูนาหํ สํฆสฺส เสนาสนญฺจ
ปญฺาเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺ"ติ. โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน
ปริวิตกฺกํ อาโรเจสิ. สตฺถา ตสฺส สาธุการํ ทตฺวา เสนาสนปญฺาปกตฺตญฺจ
ภตฺตุทฺเทสกตฺตญฺจ สมฺปฏิจฺฉิ. อถ นํ "อยํ ทพฺโพ ทหโรว สมาโน มหนฺเต
าเน ิโต"ติ สตฺตวสฺสิกกาเลเยว อุปสมฺปาเทสิ. เถโร อุปสมฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย
ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺตานํ สพฺพภิกฺขูนํ เสนาสนานิ จ ปญฺาเปติ, ภิกฺขญฺจ
อุทฺทิสติ. ตสฺส เสนาสนปญฺาปกภาโว สพฺพทิสาสุ ปากโฏ อโหสิ "ทพฺโพ
กิร มลฺลปุตฺโต สภาคสภาคานํ ภิกฺขูนํ เอกฏฺาเน เสนาสนานิ ปญฺาเปติ,
อาสนฺเนปิ ทูเรปิ เสนาสนํ ปญฺาเปติ, คนฺตุํ อสกฺโกนฺเต อิทฺธิยา เนตี"ติ.
      อถ นํ ภิกฺขู กาเลปิ วิกาเลปิ "อมฺหากํ อาวุโส ชีวกมฺพวเน เสนาสนํ
ปญฺาเปหิ, อมฺหากํ มทฺธกุจฺฉิสฺมึ มิคทาเย"ติ เอวํ เสนาสนํ อุทฺทิสาเปตฺวา ตสฺส
อิทฺธึ ปสฺสนฺตา คจฺฉนฺติ. โสปิ อิทฺธิยา มโนมเย กาเย อภิสงฺขริตฺวา เอเกกสฺส
เถรสฺส เอเกกํ อตฺตนา สทิสํ ภิกฺขุํ ทตฺวา องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต คนฺตฺวา
"อยํ มญฺโจ อิทํ ปีนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา เสนาสนํ ปญฺาเปตฺวา ปุน อตฺตโน
วสนฏฺานเมว อาคจฺฉติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปนิทํ วตฺถุํ ๑- ปาลิยํ ๒-
อาคตเมว. สตฺถา อิทเมว การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อปรภาเค อริยคณ-
มชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ เสนาสนปญฺาปกานํ อคฺคฏฺาเน เปสิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วตฺถุ, ม. กถาวตฺถุ  ๒ วินย. มหาวิ. ๑/๓๘๐/๒๘๔ ปมทุฏฺโทสสิกฺขาปท,
@วินย. จูฬ. ๖/๑๘๙/๒๒๒ สมถกฺขนฺธก
มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ เสนาสนปญฺาปกานํ ยทิทํ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต"ติ. ๑- วุตฺตํปิ
เจตํ อปทาเน ๒-:-
          "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน         สพฺพโลกวิทู มุนิ
           อิโต สตสหสฺสมฺหิ            กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
           โอวาทโก วิญฺาปโก         ตารโก สพฺพปาณินํ
           เทสนากุสโล พุทฺโธ          ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
           อนุกมฺปโก การุณิโก          หิเตสี สพฺพปาณินํ
           สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ       ปญฺจสีเล ปติฏฺหิ. ๓-
           เอวํ นิรากุลํ อาสิ           สุญฺตํ ติตฺถิเยหิ จ
           วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ            วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
           รตนานฏฺปญฺาสํ            อุคฺคโต โส มหามุนิ
           กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส           พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
           วสฺสสตสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
           ตาวตา ติฏฺมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
           ตทาหํ หํสวติยํ              เสฏฺิปุตฺโต มหายโส
           อุเปตฺวา โลกปชฺโชตํ         อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
           เสนาสนานิ ภิกฺขูนํ           ปญฺาเปนฺตํ สสาวกํ
           กิตฺตยนฺตสฺส วจนํ            สุณิตฺวา ๔- มุทิโต อหํ.
           อธิการํ สสํฆสฺส             กตฺวา ตสฺส มเหสิโน
           นิปจฺจ สิรสา ปาเท          ตํ านํ อภิปตฺถยึ.
           ตทา หิ โส ๕- มหาวีโร      มม กมฺมํ ปกิตฺตยิ ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.เอกก. ๒๐/๒๑๔/๒๔ เอตทคฺควคฺค: ตติยวคฺค  ๒ ขุ.อป. ๓๓/๑๒๔/๑๙๐
@  ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถราปทาน (สฺยา)    ๓ ฉ.ม. ปติฏฺปิ    ๔ สี. สุตฺวาน
@๕ ฉ.ม. ตทาห ส, สี. ตทาภาสิ      ๖ ฉ.ม. ปกิตฺตยํ
           โยยํ สสํฆํ โภเชสิ ๑-        สตฺตาหํ โลกนายกํ.
           โสยํ กมลปตฺตกฺโข           สีหํโส กนกตฺตโจ
           มม ปาทมูเล นิปติ           ปตฺถยํ ๒- านมุตฺตมํ.
           สตสหสฺเส อิโต ๓- กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
           โคตโม นาม โคตฺเตน ๔-     สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           สาวโก ตสฺส พุทฺธสฺส         ทพฺโพ นาเมน วิสฺสุโต
           เสนาสนปญฺาปโก           อคฺโค เหสฺสติยํ ตถา. ๕-
           เตน กมฺเมน สุกเตน         เจตนาปณิธีหิ จ
           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.
           สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ           เทวรชฺชมการยึ
           ตถา ปญฺจสตกฺขตฺตุํ ๖-        จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
           ปเทสรชฺชํ วิปุลํ             คณนาโต อสงฺขยํ ๗-
           สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ          ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.
           เอกนวุเต อิโต ๘- กปฺเป     วิปสฺสี นาม นายโก
           อุปฺปชฺชิ จารุนยโน ๙-        สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.
           ทุฏฺจิตฺโต อุปวทึ            สาวกํ ตสฺส ตาทิโน
           สพฺพาสวปริกฺขีณํ             สุทฺโธติ ๑๐- จ วิชานิย.
           ตสฺเสว นรวีรสฺส            สาวกานํ มเหสินํ
           สลากํ จ คเหตฺวาน          ขีโรทนมทาสหํ.
           อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป         พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
           กสฺสโป นาม โคตฺเตน ๑๑-    อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โสหํ สสํฆํ โภเชสึ, ม. โยหํ สสํฆํ โภเชมิ, ฉ.ม. โย สสํฆมโภเชสิ
@๒ อิ. ปติโต   ๓ ฉ.ม. สตสหสฺสิโต   ๔ ก. นาเมน   ๕ ฉ.ม.,อิ. ตทา
@๖ ฉ.ม.,อิ. สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ  ๗ ฉ.ม. อสงฺขิยํ   ๘ ฉ.ม. เอกนวุติโต
@๙ ฉ.ม. จารุทสฺสโน    ๑๐ สี....ขีโณ, มุตฺโตติ   ๑๑ ก. นามเน
           สาสนํ โชตยิตฺวาน           อภิภุยฺย กุติตฺถิเย
           เวเนยฺเย วินยิตฺวาน         นิพฺพุโต โส สสาวโก.
           สสิสฺเส นิพฺพุเต นาเถ        อตฺถเมนฺตมฺหิ ๑- สาสเน
           เทวา กนฺทึสุ สํวิคฺคา         มุตฺตเกสา รุทมฺมุขา.
           นิพฺพายิสฺสติ ธมฺมกฺโข         น ปสฺสิสฺสาม สุพฺพเต
           น สุณิสฺสาม สทฺธมฺมํ          อโห โน อปฺปปุญฺตา.
           ตทายํ ปวี สพฺพา           อจลา สา ปุลาปุลี ๒-
           สาคโร จ สโสโกว          วินที กรุณํ ๓- คิรํ.
           จตุทฺทิสา ทุนฺทุภิโย           นาทยึสุ อมานุสา
           สมนฺตโต อสนิโย            ปตึสุ จ ภยาวหา.
           อุกฺกา ปตึสุ นภสา           ธูมเกตุ ปทิสฺสถ ๔-
           สธูมา ชาลวฏฺฏา จ ๕-       รวึสุ กรุณํ มิคา.
           อุปฺปาเท ๖- ทารุเณ ทิสฺวา    สาสนตฺถงฺคสูจเก
           สํวิคฺคา ภิกฺขโว สตฺต         จินฺตยิมฺห มยํ ตทา.
           สาสเนน วินามฺหากํ          ชีวิเตน อลํ มยํ
           ปวิสิตฺวา มหารญฺ           ยุญฺชาม ชินสาสเน.
           อทฺทสมฺห ตทารญฺเ          อุพฺพิทฺธํ เสลปพฺพตํ ๗-
           นิสฺเสณิยา ตมารุยฺห          นิสฺเสณึ ปาตยิมฺหเส.
           ตทา โอวทิ โน เถโร        พุทฺธุปฺปาโท สุทุลฺลโภ
           สทฺธา ๘- วา ๙- ทุลฺลภา ลทฺธา   โถกํ เสสญฺจ สาสนํ.
           นิปตนฺติ ขณาตีตา            อนนฺเต ทุกฺขสาคเร
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อนฺตปตฺตมฺหิ   ๒ ฉ.ม.,อิ. จลาจลา, ก. อปลาสา จลาจลิ  ๓ ม. ทารุณํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. ธูมเกตุ จ ทิสฺสติ  ๕ สี. สพฺพถลชสตฺตา จ ๖ สี.,ม. อุปฺปาเต
@๗ ฉ.ม. เสลมุตฺตมํ  ๘ ฉ.ม. สทฺธาติทุลฺลภา  ๙ อิ. โว
           ตสฺมา ปโยโค กตฺตพฺโพ       ยาว ติฏฺติ สาสนํ. ๑-
           อรหา อาสิ โส เถโร        อนาคามิ ตทานุโค
           สุสีลา อิตเร ยุตฺตา          เทวโลกํ อคมฺหเส.
           นิพฺพุโต ติณฺณสํสาโร          สุทฺธาวาเส จ เอกโก
           อหญฺจ ปุกฺกุสาติ จ           สภิโย พาหิโย ตถา.
           กุมารกสฺสโป เจว           ตตฺถ ตตฺถูปคา มยํ
           สํสารพนฺธนา มุตฺตา          โคตเมนานุกมฺปิตา.
           มลฺเลสุ กุสินารายํ           ชาโต คพฺเภว ๒- เม สโต
           มาตา มตา ๓- จิตการูฬฺหา ๔-    ตโต นิปติโต อหํ.
           ปติโต ทพฺพปุญฺชมฺหิ           ตโต ทพฺโพติ วิสฺสุโต
           พฺรหฺมจารีผเลนาหํ           วิมุตฺโต สตฺตวสฺสิโก.
           ขีโรทนผเลนาหํ             ปญฺจงฺเคหิ อุปาคโต ๕-
           ขีณาสโวปวาเทน            ปาเปหิ พหุ โจทิโต.
           อุโภ ปุญฺญฺจ ปาปญฺจ         วีติวตฺโตมฺหิ ทานหํ ๖-
           ปตฺวาน ปรมํ สนฺตึ           วิหรามิ อนาสโว.
           เสนาสนํ ปญฺาปยึ           หาสยิตฺวาน สุพฺพเต
           ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ        เอตทคฺเค เปสิ มํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว.
           สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส ๗- สนฺติเก
           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ยาว าติ มุเน มตํ  ๒ ฉ.ม. คพฺเภ ชาตสฺส  ๓ อิ. ปิตา, สี. มตา มาตา
@๔ ฉ.ม. จิตารุฬฺหา ๕ ฉ.ม. ปญฺจหงฺเคหุปาคโต ๖ ฉ.ม. ทานิหํ  ๗ ฉ.ม. พุทฺธเสฏฺสฺส
           ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม
           ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      เอวํภูตํปิ นเยน ๑- ปุพฺเพ เอกสฺส ขีณาสวตฺเถรสฺส อนุทฺธํสนวเสน กเตน
ปาปกมฺเมน พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิ, ตายเอว กมฺมปิโลติกาย
โจทิยมานา เมตฺติยภุมฺมชกา ๒- ภิกฺขู "อิมินา มยํ กลฺยาณภตฺติยสฺส ๓- คหปติโน
อนฺตเร ปริเภทิตา"ติ ๔- ทุคฺคหิตคาหิโน อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสสุํ.
ตสฺมึ จ อธิกรเณ สํเฆน วินเยน ๕- วูปสมิเต อยํ เถโร โลกานุกมฺปาย อตฺตโน
คุเณ วิภาเวนฺโต:-
               ๖- "โย ทุทฺทมโย ทเมน ทนฺโต
                   ทพฺโพ สนฺตุสิโต วิติณฺณกงฺโข
                   วิชิตาวิ อเปตเภรโว หิ
                   ทพฺโพ โส ปรินิพฺพุโต ิตตฺโต"ติ
อิมํ คาถํ  อภาสิ. ๖-
     [๕] ตตฺถ โยติ อนิยมิตนิทฺเทโส, ตสฺส "โส"ติ อิมินา นิยมตํ ๗- ทฏฺพฺพํ.
อุภเยนปิ อญฺ วิย กตฺวา อตฺตานเมว วทติ. ทุทฺทมโยติ ทุทฺทโม, ทเมตุํ
อสกฺกุเณยฺโย. อิทญฺจ อตฺตโน ปุถุชฺชนกาเล ทิฏฺิคตานํ วิสุกายิกานํ ตํ กิเลสานํ
๘- มทาวิเลปกจิตฺตสฺส ๙- วิปฺผนฺทิตํ ๑๐- อินฺทฺริยานํ อวูปสมนญฺจ จินฺเตตฺวา
วทติ. ทเมนาติ อุตฺตเมน อคฺคมคฺคทเมน, เตน หิ ทนฺโต ปุน ๑๑- ทเมตพฺพตาภาวโต
"ทนฺโต"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ, น อญฺเน. อถวา ทเมนาติ ทมเกน ปุริสทมฺมสารถินา
ทมิโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอวํภูตํ ปน ตํ เยน, ม. เอวํภูตํ ปน เยน   ๒ ฉ.ม. เมตฺติยภูมชกา
@๓ ฉ.ม...ภตฺติกสฺส    ๔ สี. ปริภินฺนาติ    ๕ ฉ.ม. สติวินเยน
@๖-๖ ฉ.ม."โย ทุทฺทมิโย"ติ อิมํ คาถํ อภาสิ  ๗ ฉ.ม. นิยมตฺตํ, ม. นิยมิตํ
@๘ ม. วิสูกายิกกิเลสานํ, ฉ.ม. วิสูกายิกานํ กิเลสานํ
@๙ ฉ.ม. มทาเลปจิตฺตสฺส  ๑๐ ม. วิปนฺนตํ  ๑๑ สี. เตนปิ ปุน
ทพฺโพติ ทฺรพฺโย, ภพฺโพติ อตฺโถ. เตนาห ภควา อิมเมว เถรํ สนฺธาย
"น โข ทพฺพ ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺตี"ติ. ๑- สนฺตุสิโตติ ยถาลทฺธปจฺจย-
สนฺโตเสน ฌานสมาปตฺติสนฺโตเสน มคฺคผลสนฺโตเสน จ สนฺตุฏฺโ. วิติณฺณกงฺโขติ
โสฬสวตฺถุกาย อฏฺวตฺถุกาย จ กงฺขาย ปมมคฺเคเนว สมุคฺฆาฏิตตฺตา วิคตกงฺโข.
วิชิตาวีติ ปุริสาชานีเยน วิเชตพฺพสฺส สพฺพสฺสปิ สงฺกิเลสปกฺขสฺส วิชิตตฺตา
วิธมิตตฺตา วิชิตาวี. อเปตเภรโวติ ปญฺจวีสติยา ภยานํ สพฺพโส อเปตตฺตา
อปคตเภรโว อภยูปรโต. ปุน ทพฺโพติ นามกิตฺตนํ. ปรินิพฺพุโตติ เทฺว
ปรินิพฺพานานิ กิเลสปรินิพฺพานญฺจ, ยา สอุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ, ขนฺธปริ-
นิพฺพานญฺจ, ยา อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ. เตสุ อิธ กิเลสปรินิพฺพานํ อธิปฺเปตํ,
ตสฺมา ปหาตพฺพธมฺมานํ มคฺเคน สพฺพโส ปหีนตฺตา กิเลสปรินิพฺพาเนน
ปรินิพฺพุโตติ อตฺโถ. ิตตฺโตติ ิตสภาโว อจโล อิฏฺาทีสุ ตาทิภาวปฺปตฺติยา
โลกธมฺเมหิ อกมฺปนีโย. หีติ จ เหตุอตฺเถ นิปาโต, เตน โย ปุพฺเพ ทุทฺทโม
หุตฺวา ิโต ยสฺมา ทพฺพตฺตา สตฺถารา อุตฺตเมน ทเมน ทมิโต สนฺตุสิโต
วิติณฺณกงฺโข วิชิตาวี อเปตเภรโว, ตสฺมา โส ทพฺโพ ปรินิพฺพุโต ตโตเยว จ
ิตตฺโต, เอวํภูเต จ ตสฺมึ จิตฺตปฺปสาโทว กาตพฺโพ, น ปสาทญฺถตฺตนฺติ
ปรเนยฺยพุทฺธิเก ๒- สตฺเต อนุกมฺปนฺโต เถโร อญฺ พฺยากาสิ.
                  ทพฺพตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      -------------
@เชิงอรรถ: ๑ วินย.มหาวิ. ๑/๓๘๔/๒๙๐, วินย.จูฬ. ๖/๑๙๓/๒๒๗  ๒ สี. น ปสาทญฺถตฺตํ
@  ผเลยฺยาติ พุทฺธิเก

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๕๗-๖๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=1286&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=1286&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=142
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4999
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5313
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5313
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26