บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๒๖๙. ๒. โชติทาสตฺเถรคาถาวณฺณนา
      เย โข เตติ อายสฺมโต โชติทาสตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ
ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต กาสุมาริกผลํ อทาสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน
เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ปาทิยตฺถชนปเท ^๕- วิภวสมฺปนฺนสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยถาวโต    ^๒ สี.,อิ. ธตาย    ^๓ ม. วิเวกาวาโสติ
@^๔ สี.,อิ. กมฺมฏฺานปริพทฺธโต         ^๕ สี.,อิ. ปานิยตฺถชนปเท
พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, โชติทาโสติสฺส นามํ อโหสิ. โส วิญฺุตํ
ปตฺวา ฆรมาวสนฺโต ^๑- เอกทิวสํ มหากสฺสปตฺเถรํ อตฺตโน คาเม ปิณฺฑาย จรนฺตํ
ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต โภเชตฺวา เถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อตฺตโน คามสมีเป
ปพฺพเต มหนฺตํ วิหารํ กาเรตฺวา เถรํ ตตฺถ วาเสตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหนฺโต
เถรสฺส ธมฺมเทสนาย ปฏิลทฺธสํเวโค ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น
จิรสฺเสว ฉฬภิญฺโ อโหสิ, เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๒- :-
          "กณิการํว โชตนฺตํ         นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร
           อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ         โลกเชฏฺ นราสภํ.
           ปสนฺนจิตฺโต สุมโน        สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
           กาสุมาริกมาทาย         พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
           เอกตึเส อิโต กปฺเป      ยํ ผลํ อททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      ฉฬภิญฺโ ปน หุตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา วิเสสโต วินยปิฏเก
สุกุสลภาวํ ปตฺวา ทสวสฺสิโก ปริสุปฏฺาโก จ หุตฺวา พหูหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควนฺตํ
วนฺทิตุํ สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อทฺธานปริสฺสมวิโนทนตฺถํ ติตฺถิยานํ
อารามํ ปวิสิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน เอกํ ปญฺจตปํ ตปนฺตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา
"กึ พฺราหฺมณ อญฺสฺมึ ตปนีเย อญฺ ตปตี"ติ อาห. ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ
กุปิโต "โภ มุณฺฑก กึ อญฺ ตปนียนฺ"ติ อาห. เถโร ตสฺส:-
               "โกโป ^๓- จ อิสฺสา ปรเหนา จ
                มาโน จ สารมฺภมโท ปมาโท
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ฆราวาสํ วสนฺโต  ^๒ ขุ.อป. ๓๓/๙๓/๑๔๔ กาสุมาริกผลทายกตฺเถราปทาน (สฺยา)
@^๓ สี.,อิ. โกโธ
                ตณฺหา อวิชฺชา ภวสงฺคตี จ
                เต ตปฺปนียา น หิ ^๑- รูปกฺขนฺโธ"ติ
คาถาย ธมฺมํ เทเสสิ. ตํ สุตฺวา โส พฺราหฺมโณ ตสฺมึ ติตฺถิยาราเม สพฺเพ
อญฺติตฺถิยา จ เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เถโร เตหิ สทฺธึ สาวตฺถึ คนฺตฺวา
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา อตฺตโน ชาติภูมึเยว คโต ทสฺสนตฺถํ
อุปคเตสุ าตเกสุ นานาลทฺธิเก ยญฺสุทฺธิเก โอวทนฺโต:-
    [๑๔๓] "เย โข เต เวมิสฺเสน ^๒-      นานตฺเตน ^๓- จ กมฺมุนา
           มนุสฺเส อุปรุนฺธนฺติ             ผรุสูปกฺกมา ชนา
           เตปิ ตตฺเถว กีรนฺติ            น หิ กมฺมํ ปนสฺสติ.
   [๑๔๔]   ยํ กโรติ นโร กมฺมํ            กลฺยาณํ ยทิ ปาปกํ
           ตสฺส ตสฺเสว ทายาโท          ยํ ยํ กมฺมํ ปกุพฺพตี"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตตฺถ เยติ อนิยมุทฺเทโส. เตติ อนิยมโตเอว ปฏินิทฺเทโส. ปททฺวยสฺสาปิ
"ชนา"ติ อิมินา สมฺพนฺโธ. โขติ นิปาตมตฺตํ. เวมิสฺเสนาติ วรตฺตขณฺฑาทินา
สีสาทีสุ เวทาเนน. "เวธมิสฺเสนา"ติปิ ^๔- ปาลิ, โสเอวตฺโถ. นานตฺเตน จ กมฺมุนาติ
หนนฆาตนหตฺถปาทาทิจฺเฉทเนน ขุทฺทกเสฬทานาทินา ^๕- จ นานาวิเธน ปรูปฆาตกมฺเมน.
มนุสฺเสติ นิทสฺสนมตฺตํ, ตสฺมา เย เกจิ สตฺเตติ อธิปฺปาโย. อุปรุนฺธนฺตีติ
วิพาเธนฺติ. ผรุสูปกฺกมาติ ทารุณปโยคา, กุรูรกมฺมนฺตาติ อตฺโถ. ชนาติ สตฺตา.
เตปิ ตตฺเถว กีรนฺตีติ เต วุตฺตปฺปการา ปุคฺคลา ยาหิ กมฺมการณาหิ ^๖- อญฺเ
พาธึสุ. ตตฺเถว ตาสุเยว การณาสุ สยมฺปิ กีรนฺติ ปกฺขิปียนฺติ, ตถารูปํเยว ทุกฺขํ
อนุภวนฺตีติ อตฺโถ. "ตเถว กีรนฺตี"ติ จ ปาโ, ยถา สยํ อญฺเสํ ทุกฺขํ อกํสุ,
@เชิงอรรถ: ^๑ อิ. ตปนียา หิ น  ^๒ สี. เวสมิสฺเสน, อิ. เวขมิสฺเสน, ปาลิ. เวฆมิสฺเสน
@^๓ ปาลิ. นานตฺเถน  ^๔ สี. เวมิสฺเสนาติปิ  ^๕ สี. ขุทฺทกภาเวเวนาทินา,
@  อิ. ขุทฺทกเวลาทานาทินา  ^๖ สี.,อิ. ยานิ กมฺมการณานิ กโรนฺตา
ตเถว อญฺเหิ กรียนฺติ, ทุกฺขํ ปาปิยนฺตีติ อตฺโถ, กสฺมา? น หิ กมฺมํ ปนสฺสติ
กมฺมํ หิ เอกนฺตํ อุปจิตํ วิปากํ ^๑- อทตฺวา น วิคจฺฉติ, อวเสสปจฺจยสมวาเย
วิปจฺจเตวาติ อธิปฺปาโย.
      อิทานิ "น หิ กมฺมํ ปนสฺสตี"ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภชิตฺวา สตฺตานํ
กมฺมสฺสกตํ วิภาเวตุํ "ยํ กโรตี"ติ คาถํ อภาสิ. ตสฺสตฺโถ:- ยํ กมฺมํ กลฺยาณํ
กุสลํ, ยทิ วา ปาปกํ อกุสลํ สตฺโต กโรติ, กโรนฺโต จ ตตฺถ ยํ กมฺมํ
ยถา ผลทานสมตฺถํ โหติ, ตถา ปกุพฺพติ อุปจิโนติ. ตสฺส ตสฺเสว ทายาโทติ
ตสฺส ตสฺเสว กมฺมผลสฺส คณฺหนโต เตน เตน กมฺเมน ทาตพฺพวิปากสฺส ภาคี
โหตีติ อตฺโถ. เตนาห ภควา "กมฺมสฺสกา มาณว สตฺตา กมฺมทายาทา"ติอาทิ. ^๒-
อิมา คาถา สุตฺวา เถรสฺส าตกา กมฺมสฺสกตายํ ปติฏฺหึสูติ.
                   โชติทาสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๐๖-๔๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=9070&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=9070&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=269
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5757
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5912
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5912
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26