อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                         ๑๒. ทฺวาทสกนิปาต
                    ๓๗๘. ๑. สีลวตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ทฺวาทสกนิปาเต สีลเมวาติอาทิกา อายสฺมโต สีลวตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารรญฺโ ปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, สีลวาติสฺส นามํ อโหสิ. ตํ วยปฺปตฺตํ ราชา อชาตสตฺตุ มาเรตุกาโม
จณฺฑํ มตฺตหตฺถึ อาโรเปตฺวา นานาวิเธหิ อุปาเยหิ อุปกฺกมนฺโตปิ มาเรตุํ นาสกฺขิ
ปจฺฉิมภวิกสฺส อรหตฺตํ อปตฺวา อนฺตรา ชีวิตนฺตรายาภาวโต. ตสฺส ปวตฺตึ ๑- ทิสฺวา
ภควา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อาณาเปสิ "สีลวกุมารํ อาเนหี"ติ. เถโร อิทฺธิพเลน
สทฺธึ หตฺถินา ตํ ๒- อาเนสิ. กุมาโร หตฺถิโต โอรุยฺห ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ. ภควา ตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมํ เทเสสิ. โส ธมฺมํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา
โกสลรฏฺเ วสติ. อถ นํ อชาตสตฺตุ "มาเรถา"ติ ปุริเส อาณาเปสิ. เต เถรสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา ิตา เถเรน กถิตํ ธมฺมกถํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวา
ปพฺพชึสุ. เถโร เตสํ:-
         [๖๐๘] "สีลเมวิธ สิกฺเขถ      อสฺมึ โลเก สุสิกฺขิตํ
               สีลํ หิ สพฺพสมฺปตฺตึ      อุปนาเมติ เสวิตํ.
         [๖๐๙] สีลํ รกฺเขยฺย เมธาวี    ปตฺถยาโน ตโย สุเข
               ปสํสํ วิตฺติลาภญฺจ       เปจฺจ สคฺเค ปโมทนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริปนฺถํ, อิ. ปฏิปตฺตึ  ๒ สี. อิทฺธิพเลน หตฺถินาคํ, อิ. อิทฺธิพเลน
@สทฺธึ หตฺถินาคํ
         [๖๑๐] สีลวา หิ พหู มิตฺเต     สญฺเมนาธิคจฺฉติ
               ทุสฺสีโล ปน มิตฺเตหิ     ธํสเต ปาปมาจรํ.
         [๖๑๑] อวณฺณญฺจ อกิตฺติญฺจ      ทุสฺสีโล ลภเต นโร
               วณฺณํ กิตฺตึ ปสํสญฺจ      สทา ลภติ สีลวา.
         [๖๑๒] อาทิ สีลํ ปติฏฺา จ     กลฺยาณานญฺจ มาตุกํ
               ปมุขํ สพฺพธมฺมานํ       ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.
         [๖๑๓] เวลา จ สํวรํ สีลํ      จิตฺตสฺส อภิหาสนํ
               ติตฺถญฺจ สพฺพพุทฺธานํ     ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.
         [๖๑๔] สีลํ พลํ อปฺปฏิมํ        สีลํ อาวุธมุตฺตมํ ๑-
               สีลมาภรณํ เสฏฺ       สีลํ กวจมพฺภุตํ. ๒-
         [๖๑๕] สีลํ เสตุ มเหสกฺโข     สีลํ คนฺโธ อนุตฺตโร
               สีลํ วิเลปนํ เสฏฺ      เยน วาติ ทิโสทิสํ.
         [๖๑๖] สีลํ สมฺพลเมวคฺคํ       สีลํ ปาเถยฺยมุตฺตมํ
               สีลํ เสฏฺโ อติวาโห    เยน ยาติ ทิโสทิสํ.
         [๖๑๗] อิเธว นินฺทํ ลภติ       เปจฺจาปาเย จ ทุมฺมโน
               สพฺพตฺถ ทุมฺมโน พาโล   สีเลสุ อสมาหิโต.
         [๖๑๘] อิเธว กิตฺตึ ลภติ       เปจฺจ สคฺเค จ สุมฺมโน
               สพฺพตฺถ สุมโน ธีโร     สีเลสุ สุสมาหิโต.
         [๖๑๙] สีลเมว อิธ อคฺคํ       ปญฺวา ปน อุตฺตโม
               มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ     สีลปญฺาณโต ชยนฺติ
อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ.
      ตตฺถ สีลเมวิธ สิกฺเขถ, อสฺมึ โลเกติ อิธาติ นิปาตมตฺตํ, อิมสฺมึ สตฺตโลเก
อตฺถกาโม กุลปุตฺโต จาริตฺตวาริตฺตาทิเภทํ อาทิโต สีลเมว สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อาวุธํ อุตฺตมํ     ๒ อิ. กวจํ อพฺภุตํ
จ นํ สุสิกฺขิตํ อขณฺฑาทิภาวาปาทเนน สุฏฺุ สิกฺขิตํ สุปริสุทฺธํ ปริปุณฺณญฺจ
กตฺวา สิกฺเขยฺย. อสฺมึ โลเกติ วา อิมสฺมึ สงฺขารโลเก สิกฺขิตพฺพธมฺเมสุ สีลํ
อาทิโต สิกฺเขยฺย. ทิฏฺิสมฺปตฺติยาปิ สีลสฺส ปติฏฺาภาวโต อาห "สีลํ หี"ติอาทิ.
ตตฺถ หีติ การณวจนํ. ยสฺมา สีลํ เสวิตํ ปริจิตํ รกฺขิตํ มนุสฺสสมฺปตฺติ ทิพฺพ-
สมฺปตฺติ นิพฺพานสมปตฺตีติ ๑- เอตํ สพฺพสมฺปตฺตึ ตํสมงฺคิโน สตฺตสฺส อุปนาเมติ
อาวหติ.
      สีลํ สพฺพสมฺปตฺตึ อุปนาเมตีติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต
"สีลํ รกฺเขยฺยา"ติอาทิมาห. ตตฺถ รกฺเขยฺยาติ โคเปยฺย. ปาณาติปาตาทิโต หิ
วิรมนฺโต วตฺตปฏิวตฺตญฺจ ปูเรนฺโต ปฏิปกฺขาภิภวนโต ตํ รกฺขติ นาม. เมธาวีติ
ปญฺวา, อิทํ ตสฺส รกฺขนุปายทสฺสนํ, าณพเลน หิสฺส สมาทานํ อวิโกปนญฺจ
โหติ. ปตฺถยาโนติ อิจฺฉนฺโต. ตโย สุเขติ ตีณิ สุขานิ. สุขนิมิตฺตํ วา "สุขนฺ"ติ
อธิปฺเปตํ. ปสํสนฺติ กิตฺตึ วิญฺูหิ วา ปสํสนํ. วิตฺติลาภนฺติ ตุฏฺิลาภํ.
"วิตฺตลาภนฺ"ติ จ ปนฺติ, ธนลาภนฺติ อตฺโถ. สีลวา หิ อปฺปมตฺตตาย มหนฺตํ
โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺฉติ. เปจฺจาติ กาลงฺกตฺวา. สคฺเค ปโมทนนฺติ เทวโลเก อิฏฺเหิ
กามคุเณหิ โมทนญฺจ ปตฺถยมาโนติ สมฺพนฺโธ. อิธโลเก ปสํสํ วิตฺติลาภํ ปรโลเก ทิพฺพ-
สมฺปตฺติยา โมทนญฺจ อิจฺฉนฺโต สีลํ รกฺเขยฺยาติ โยชนา.
      สญฺเมนาติ กายาทีนํ ๒- สํยเมน. สํยโต หิ กายทุจฺจริตาทีหิ กญฺจิ
อวิเหเนฺโต อภยทานํ ททนฺโต ปิยมนาปตาย มิตฺตานิ คนฺถติ. ธํสเตติ อเปติ.
ปาปมาจรนฺติ ปาณาติปาตาทิปาปกมฺมํ กโรนฺโต. ทุสฺสีลํ หิ ปุคฺคลํ อตฺถกามา สตฺตา
น ภชนฺติ, อญฺทตฺถุ ปริวชฺเชนฺติ.
      อวณฺณนฺติ อคุณํ สมฺมุขา ครหํ วา. อกิตฺตินฺติ อยสํ ๓- อสิโลกํ. วณฺณนฺติ
คุณํ. กิตฺตินฺติ สิโลกํ ปตฺถตยสตํ. ปสํสนฺติ สมฺมุขา โถมนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มนุสฺสสมฺปตฺติ เทวสมฺปตฺติ พฺรหฺมสมฺปตฺติ นิพฺพานสมฺปตฺตีติ,
@ม. มนุสฺสสมฺปตฺตึ ทิพฺพสมฺปตฺตึ นิพฺพานสมฺปตฺตินฺติ
@๒ อิ.,ม. กายาทีหิ  ๓ สี.,อิ. อายสกฺยํ
      อาทีติ มูลํ. สีลํ หิ กุสลานํ ธมฺมานํ อาทิ. ยถาห "ตสฺมาติห ตฺวํ ภิกฺขุ
อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ. โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ, สีลญฺจ
สุวิสุทฺธนฺ"ติ. ๑- ปติฏฺาติ อธิฏฺานํ. สีลญฺหิ สพฺเพสํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมานํ
ปติฏฺา. เตนาห "สีเล ปติฏฺายา"ติอาทิ. ๒- กลฺยาณานญฺจ มาตุกนฺติ สมถวิปสฺสนา-
ทีนํ กลฺยาณธมฺมานํ มาตุภูตํ, ชนกนฺติ อตฺโถ. ปมุขํ สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺเพสํ
ปาโมชฺชาทีนํ อนวชฺชธมฺมานํ ปมุขํ มุขภูตํ, ปวตฺติทฺวารนฺติ อตฺโถ. ตสฺมาติ
อาทิภาวาทิโต. วิโสธเยติ อกฺขณฺฑาทิภาเวน สมฺปาเทยฺย.
      เวลาติ ทุจฺจริเตหิ อนติกฺกมนียฏฺเน เวลา, สีมาติ อตฺโถ. เวลายติ วา
ทุสฺสีลฺยํ จลยติ ๓- วิทฺธํเสตีติ เวลา. สํวรํ สีลํ กายทุจฺจริตาทีนํ อุปฺปตฺติ-
ทฺวารสฺส ปิทหนโต. อภิหาสนนฺติ โตสนํ อวิปฺปฏิสารเหตุตาย จิตฺตสฺสาภิปฺปโมทนโต.
ติตฺถญฺจ สพฺพพุทฺธานนฺติ สาวกพุทฺธา ปจฺเจกพุทฺธา สมฺมาสมฺพุทฺธาติ สพฺเพสํ
พุทฺธานํ กิเลสมลปฺปวาหเน ๔- นิพฺพานมหาสมุทฺทาวคาหเณ จ ติตฺถภูตญฺจ.
      สีลํ พลํ อปฺปฏิมนฺติ มารเสนปฺปมทฺทเน อสทิสํ พลํ เสนาถาโม จ. อาวุธ-
มุตฺตมนฺติ สงฺกิเลสธมฺมานํ เฉทเน อุตฺตมํ ปหรณํ. คุณสรีโรปโสภณฏฺเน อาภรณํ.
เสฏฺนฺติ สพฺพกาลํ อุตฺตมํ ทพฺพญฺจ. สปาณปริตฺตานโต ๕- กวจมพฺภุตํ. "อพฺภิทนฺ"ติ
จ ปนฺติ, อเภชฺชนฺติ อตฺโถ.
      อปายมโหฆาติกฺกมเน สํสารมโหฆาติกฺกมเน จ กิเลเสหิ อสํสีทนฏฺเน ๖- เสตุ.
มเหสกฺโขติ มหพฺพโล. คนฺโธ อนุตฺตโรติ ปฏิวาตํ สพฺพทิสาสุ วายนโต อนุตฺตโร
คนฺโธ สพฺพชนมโนหรตฺตา. เตนาห "เยน วาติ ทิโสทิสนฺติ, เยน สีลคนฺเธน
ตํสมงฺคี ทิโสทิสํ สพฺพา ทิสา วายติ. ทิโสทิสาติปิ ปาลิ, ทส ทิสาติ ๗- อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๓๖๙/๑๒๕ ภิกฺขุสุตฺต  ๒ สํ.สคา. ๑๕/๒๓,๑๙๒/๑๖,๑๙๘
@ชฏาสุตฺต, (ขุ.เนตฺติ. ๑๐/๑๙๗, ขุ.มิลินฺท. ๑๑/๓๓ (ฉ.ม.)
@๓ สี.,อิ. เวลายติ ทุสฺสิลฺยํ เวเลติ ๔ สี. กิเลสมลปฺปหาณมาห,
@อิ. กิเลสมลปฺปวาหนมาห,เตน ๕ ม. อุตฺตมํ. ทุพฺพจสรปาต.....
@๖ สี.,อิ. อสํหีรฏฺเน ๗ สี. ทสปิ ทิสาติปิ
      สมฺพลเมวคฺคนฺติ สมฺพลํ นาม ปุฏภตฺตํ. ยถา ปุฏภตฺตํ คเหตฺวา มคฺคํ
คจฺฉนฺโต ปุริโส อนฺตรามคฺเค ชิฆจฺฉาทุกฺเขน น กิลมติ, เอวํ สีลสมฺปนฺโนปิ
สุทฺธํ สีลสมฺพลํ คเหตฺวา สํสารกนฺตารํ ปฏิปนฺโน คตคตฏฺาเน น กิลมตีติ
สีลํ อคฺคํ สมฺพลํ นาม, ตถา สีลํ ปาเถยฺยมุตฺตมํ โจราทีหิ อสาธารณตฺตา ตตฺถ
ตตฺถ อิจฺฉิตพฺพสมฺปตฺตินิปฺผาทนโต จ. อติกฺกาเมนฺโต ตํ ตํ านํ ยถิจฺฉิตฏฺานํ
วา วาเหติ สมฺปาเปตีติ อติวาโห, ยานํ. เกนจิ อนุปทฺทุตํ หุตฺวา อิจฺฉิตฏฺานปฺ-
ปตฺติเหตุตาย สีลํ เสฏฺ อติวาโห. เยนาติ เยน อติวาเหน ยาติ ทิโสทิสนฺติ
อคตึ คติญฺจาปิ ตํ ตํ ทิสํ สุเขเนว คจฺฉติ.
      อิเธว นินฺทํ ลภตีติ อิธโลเกปิ ทุมฺมโน ราคาทีหิ ทูสิตจิตฺโต "ทุสฺสีโล ปาป-
ธมฺโม"ติ นินฺทํ ครหํ ลภติ. เปจฺจ ปรโลเกปิ อปาเย "ปุริสตฺตกลิ อวชาตา"ติ-
อาทินา ยมปุริสาทีหิ จ นินฺทํ ลภติ. น เกวลํ นินฺทเมว ลภติ, อถโข สพฺพตฺถ
ทุมฺมโน พาโล อิธโลเก ทุจฺจริตจรเณน ทูสิตจิตฺโต ปรโลเก กมฺมการณาทิวเสน
ทุกฺขุปฺปตฺติยาติ สพฺพตฺถ พาโล ทุมฺมโน โหติ. กถํ? สีเลสุ อสมาหิโต สมฺมา
สีเลสุ น ปิตจิตฺโต อปฺปติฏฺิตจิตฺโต.
      อิเธว กิตฺตึ ลภตีติ อิธโลเกปิ สุมโน "สปฺปุริโส สีลวา กลฺยาณธมฺโม"ติ
กิตฺตึ ลภติ. เปจฺจ ปรโลเกปิ สคฺเค "อยํ สปฺปุริโส สีลวา กลฺยาณธมฺโม. ตถา
หิ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน"ติอาทินา กิตฺตึ ลภติ. น เกวลํ กิตฺติเมว ลภติ,
อถโข ธีโร ธิติสมฺปนฺโน สีเลสุ สุฏฺุ สมาหิโต อปฺปิตจิตฺโต สุปติฏฺิตจิตฺโต
สพฺพตฺถ อิธโลเก สุจริตจรเณน ปรโลเก สมฺปตฺติปฏิลาเภน สุมโน โสมนสฺสปฺปตฺโต
โหติ. สีลเมว อิธ อคฺคนฺติ ทุวิธํ สีลํ โลกิยํ โลกุตฺตรนฺติ. ตตฺถ  โลกิยํ
ตาว กามโลเก ขตฺติยมหาสาลาทีสุ เทวโลเก พฺรหฺมโลเก จ อุปปตฺติวิเสสํ ๑- อาวหติ,
ลาภีภาวาทิกสฺส จ การณํ โหติ. โลกุตฺตรํ ปน สกลมฺปิ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกาเมตีติ
สีลํ อคฺคเมว. ตถา หิ วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อุปฺปตฺติวิเสสํ
              "หีเนน พฺรหฺมจริเยน         ขตฺติเย อุปปชฺชติ
               มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ         อุตฺตเมน วิสุชฺฌตี"ติ. ๑-
        "อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ `ลาภี อสฺสํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลาน-
      ปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ"ติ ๒- "สีเล เสฺววสฺส ปริปูรการี"ติ ๓- "อิชฺฌติ
      ภิกฺขเว สีลวโต เจโตปณิธิ วิสุทฺธตฺตา"ติ ๔- จ.
      โลกุตฺตรสีลสฺส ปน สพฺพโส ปหีนปฏิปกฺขสฺส สตฺตมภาวโต ๕- ปฏฺาย สํสาร-
ทุกฺขํ วินิวตฺเตนฺตสฺส อคฺคภาเว วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. ปญฺวา ปน อุตฺตโมติ
"ปญฺวา ปน อุคฺคโล อุตฺตโม ปรโม เสฏฺโเยวา"ติ ปุคฺคลาธิฏฺาเนน ปญฺาย
เอว เสฏฺภาวํ วทติ. อิทานิ สีลปญฺานํ เสฏฺกภาวํ กิจฺจโต ทสฺเสนฺโต "สีล-
ปญฺาณโต ชยนฺ"ติ อาห. ชยนฺติ จ ลิงฺควิปฺปลฺลาโส ทฏฺพฺโพ, อหูติ วา
วจนเสโส. ตตฺถ ปชานนฏฺเน ปญฺาณํ, สีลโต ปญฺาณโต จ ปฏิปกฺขชโย.
น หิ สีเลน วินา ปญฺา สมฺภวติ, ปญฺาย  จ วินา สีลํ กิจฺจกรํ, อญฺมญฺโปการกํ
๖- เจตํ. วุตฺตญฺหิ "สีลปริโธตา ปญฺา, ปญฺาปริโธตํ สีลนฺ"ติ. ๗- มนุสฺเสสุ
จ เทเวสูติ อิทํ เนสํ านวิเสสทสฺสนํ. ตตฺถ หิ ตานิ สวิเสสานิ วตฺตนฺติ,
สมาธิ ปเนตฺถ สีลปกฺขิโก ปญฺาย อธิฏฺานภาวโต ปญฺาปกฺขิโก วา
ภาเวตพฺพโต สีลาธิฏฺานโต จ.
      เอวํ เถโร เตสํ ภิกฺขูนํ สีลมุเขน ธมฺมํ เทเสนฺโต อตฺตโน สุวิสุทฺธสีลาทิ-
คุณตาทีปเนน อญฺ พฺยากาสิ.
                     สีลวตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๘๖/๒๔๙ อาทิตฺตชาตก (สฺยา) ๒ ม.มู. ๑๒/๙๕/๔๓ อากงฺเขยฺยสุตฺต
@๓ ม.มู. ๑๒/๖๕/๔๓ องฺกงฺเขยฺยสุตฺต
@๔ ที.ปาฏิ. ๑๑/๓๓๗/๒๒๘ สงฺคีติสุตฺต, องฺ.อฏฺก. ๒๓/๓๕/๒๔๓ ทานูปปตฺติสุตฺต
@๕ สี.,อิ. สสตํ สมฺภวโต ๖ อิ. อญฺมญฺปการณํ   ๗ ที.สี. ๙/๓๑๗/๑๒๓ สีลปญฺากถา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๒๔๑-๒๔๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=5543&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=5543&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=378
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7120
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7268
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7268
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26