อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                       ๖. ปาฏิหาริยกถาวณฺณนา
     [๓๐] อิทานิ โลกตฺถจริยาปริโยสานาย จริยากถาย อนนฺตรํ
โลกตฺถานุสาสนปริโยสานํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย
ปาฏิหาริยกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ สุตฺตนฺเต ๑- ตาว ปาฏิหาริยานีติ
ปจฺจนีกปฏิหรณวเสน ปาฏิหาริยานิ. อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ อิชฺฌนวเสน อิทฺธิ,
ปฏิหรณวเสน ปาฏิหาริยํ, อิทฺธิ เอว ปาฏิหาริยํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ. อิตเรสุ ปน
อาทิสฺสนวเสน อาเทสนํ, อนุสาสนวเสน ๒- อนุสาสนี. เสสํ วุตฺตนยเมว.
     อิธาติ อิมสฺมึ โลเก. เอกจฺโจติ เอโก โปโส. อิทฺธิปาฏิหาริยนิทฺเทโส เหฏฺา
วุตฺตตฺโถเยว. นิมิตฺเตน อาทิสตีติ อาคตนิมิตฺเตน วา คตนิมิตฺเตน วา ิตนิมิตฺเตน
วา กเถติ. เอวมฺปิ เต มโนติ เอวมฺปิ ตว มโน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต
วา กามวิตกฺกาทิสมฺปยุตฺโต วา. อปิสทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ. อิตฺถมฺปิ เต
มโนติ โสมนสฺสิตาทิโต เอเกกวิเธปิ จิตฺเต นานปฺปการปริทีปนํ. อิติปิ เต
จิตฺตนฺติ อิติปิ ตว จิตฺตํ, อิมญฺจ อิมญฺจ อตฺถํ จินฺตยมานํ ปวตฺตตีติ ๓- อตฺโถ.
พหุญฺเจปิ อาทิสตีติ จิตฺตโต อญฺ วา อิทญฺจ อิทญฺจ นาม อโหสิ ภวติ
ภวิสฺสตีติ พหุกมฺปิ กเถติ. ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺถาติ ตํ สพฺพมฺปิ
ยถา กถิตํ, ตเถว โหติ, อญฺถา น โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.ติก. ๒๐/๖๑/๑๖๕  ๒ ม. อนุสาสนิวเสน  ๓ ม. ปวตฺตนฺติ
     น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสตีติ นิมิตฺตํ ชานนฺโตปิ เกวลํ นิมิตฺเตเนว
น กเถติ. อปิจาติ อปรปริยายทสฺสนํ. มนุสฺสานนฺติ จิตฺตํ ชานนกมนุสฺสานํ.
อมนุสฺสานนฺติ สาวิตานํ วา อสฺสาวิตานํ วา ยกฺขปิสาจาทีนํ. เทวตานนฺติ
จาตุมหาราชิกาทีนํ. สทฺทํ สุตฺวาติ อญฺสฺส จิตฺตํ ตฺวา กเถนฺตานํ สทฺทํ
สุณิตฺวา. ปนาติ นิปาโต ปุน อารมฺเภ. วิตกฺกยโตติ ยํ วา ตํ วา วิตกฺเกน
วิตกฺเกนฺตสฺส. วิจารยโตติ วิตกฺกสมฺปยุตฺเตเนว วิจาเรน วิจาเรนฺตสฺส.
วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวาติ วิตกฺกเวควเสน อุปฺปนฺนํ วิปฺปลปนฺตานํ
สุตฺตปฺปมตฺตาทีนํ กูชนสทฺทํ สุตฺวา. ยํ วิตกฺกยโต โส สทฺโท อุปฺปนฺโน, ตสฺส วเสน
"เอวมฺปิ เต มโน"ติอาทีนิ อาทิสติ.
     อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธินฺติ วิตกฺกวิจารกฺโขภวิรหิตสนฺตจิตฺตสฺสาปิ
ชานนสมตฺถํ ๑- ทสฺเสนฺเตน วุตฺตํ, เสเส จิตฺตชานเน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ.
เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาตีติ เจโตปริยาณลาภี. โภโตติ ภวนฺตสฺส. มโนสงฺขารา
ปณิหิตาติ จิตฺตสงฺขารา ปิตา. อมุกํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺกยิสฺสตีติ ๒-
กุสลาทิวิตกฺกํ วิตกฺกยิสฺสติ ปวตฺตยิสฺสตีติ ปชานาติ. ปชานนฺโต จ อาคมเนน
ชานาติ, ปุพฺพภาเคน ชานาติ, อนฺโตสมาปตฺติยํ จิตฺตํ โอโลเกตฺวา ๓- ชานาติ.
อาคมเนน ชานาติ นาม กสิณปริกมฺมกาเลเยว "เยนากาเรน เอส กสิณภาวนํ อารทฺโธ
ปมชฺฌานํ วา ทุติยาทิชฺฌานํ วา อฏฺ สมาปตฺติโย วา อุปฺปาเทสฺสตี"ติ
ชานาติ. ปุพฺพภาเคน ชานาติ นาม ปมวิปสฺสนาย อารทฺธาย เอวํ ชานาติ,
"เยนากาเรน เอส วิปสฺสนํ อารทฺโธ โสตาปตฺติมคฺคํ วา อุปฺปาเทสฺสติ ฯเปฯ
อรหตฺตมคฺคํ วา อุปฺปาเทสฺสตี"ติ ชานาติ. อนฺโตสมาปตฺติยํ จิตฺตํ โอโลเกตฺวา
ชานาติ นาม "เยนากาเรน อิมสฺส มโนสงฺขารา ปิตา, อิมสฺส นาม จิตฺตสฺส
อนนฺตรา อิมํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสติ, อิโต วุฏฺิตสฺส เอตสฺส หานภาคิโย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ชานนสมตฺถตํ  ๒ ก. อมุนฺนาม วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตีติ  ๓ องฺ.อ. ๒/๑๗๑
วา สมาธิ ภวิสฺสติ, ิติภาคิโย วา วิเสสภาคิโย วา นิพฺเพธภาคิโย วา,
อภิญฺาโย วา อุปฺปาเทสฺสตี"ติ ชานาติ. พหุญฺเจปิ อาทิสตีติ
เจโตปริยาณสฺส จิตฺตเจตสิกานํเยว อารมฺมณกรณโต สราคาทิโสฬสปเภทวเสเนว
พหุญฺเจปิ กเถติ, น อญฺวเสนาติ เวทิตพฺพํ. ตเถว ตํ โหตีติ อิทํ เอกํเสน
ตเถว โหติ. เจโตปริยาณวเสน าตํ หิ ๑- อญฺถาภาวี นาม นตฺถิ.
     เอวํ วิตกฺเกถาติ เอวํ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทโย ปวตฺเตนฺตา วิตกฺเกถ. มา เอวํ
วิตกฺกยิตฺถาติ เอวํ กามวิตกฺกาทโย ปวตฺเตนฺตา มา วิตกฺกยิตฺถ. เอวํ มนสิ
กโรถาติ เอวํ อนิจฺจสญฺเมว, ทุกฺขสญฺาทีสุ วา อญฺตรํ มนสิ กโรถ.
มา เอวํ มนสากตฺถาติ ๒- เอวํ นิจฺจนฺติอาทินา นเยน มา มนสิ อกตฺถ. อิทํ
ปชหถาติ อิทํ ปญฺจกามคุณราคาทึ ปชหถ. อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถาติ อิทํ
จตุมคฺคผลปฺปเภทํ โลกุตฺตรธมฺมเมว ปาปุณิตฺวา นิปฺผาเทตฺวา วิหรถ.
     [๓๑] อิทานิ อิทฺธิปาฏิหาริเย อปรํ ปริยายํ วิเสเสน ทสฺเสนฺโต เนกฺขมฺมํ
อิชฺฌตีติ อิทฺธีติอาทิมาห. ตตฺถ กามจฺฉนฺทํ ปฏิหรตีติ อตฺตโน ปฏิปกฺขภูตํ
กามจฺฉนฺทํ ปฏิพลํ หุตฺวา หรติ ปชหตีติ ตเทว เนกฺขมฺมํ ปาฏิหาริยํ
นามาติ อตฺโถ. เย เตน เนกฺขมฺเมน สมนฺนาคตาติ เอวํ กามจฺฉนฺทปฏิหารเกน
เตน ๓- เนกฺขมฺเมน เย ปุคฺคลา ปฏิลาภวเสน สมนฺนาคตา.
วิสุทฺธจิตฺตาติ กามจฺฉนฺทาภาวโต วิสุทฺธจิตฺตา. อนาวิลสงฺกปฺปาติ กามสงฺกปฺเปน
อนาลุลิตเนกฺขมฺมสงฺกปฺปา. อิติ อาเทสนาปาฏิหาริยนฺติ ปรจิตฺตกุสเลน วา อญฺเน
วา สมฺมาสมฺพุทฺเธน วา พุทฺธสาวเกหิ วา เอวํ อาเทสนา ปาฏิหาริยนฺติ อตฺโถ.
อถ วา อิติ เอวํ อาทิสนํ อาเทสนาปาฏิหาริยนฺติ อาเทสนสทฺโท ปาเสสํ
กตฺวา ปยุชฺชิตพฺโพ. เอวํ อาเสวิตพฺพนฺติ อิมินา จ ปกาเรน อิมินา จ
ปกาเรน จ อาทิโต เสวิตพฺพํ. เสสตฺตเยปิ เอเสว นโย. ตทนุธมฺมตา สติ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. โหติ  ๒ ก. มนสากริตฺถาติ  ๓ อิ. เตน เตน
อุปฏฺเปตพฺพาติ ตสฺส เนกฺขมฺมสฺส อนุกูลภูตา สติ ภุสํ เปตพฺพา. อิติ
อนุสาสนีปาฏิหาริยนฺติ เอตฺถ อาเทสนาปาฏิหาริยโยชนาย วิย โยชนา กาตพฺพา.
อพฺยาปาทาทีสุปิ ๑- เอเสว นโย. ปาโ ปน ฌานาทีนิ สงฺขิปิตฺวา อนฺเต
อรหตฺตมคฺคเมว ทสฺเสตฺวา ลิขิโต. ตตฺถ จตูสุปิ มคฺเคสุ "เอวํ อาเสวิตพฺโพ"ติอาทิ
เอกจิตฺตกฺขณิกตฺตา มคฺคสฺส ปุพฺพภาควเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. มคฺคสฺส หิ
ปุพฺพภาคภูตาย โลกิยมคฺคสงฺขาตาย วุฏฺานคามินิยา วิปสฺสนาย มคฺคุปฺปาทนตฺถํ
อาเสวนาทีสุ กเตสุ ตาย อุปฺปนฺโน มคฺโคปิ อาเสวิโต ภาวิโต พหุลีกโต นาม
โหตีติ เวทิตพฺพํ. สพฺพตฺถิกวาทาจริยา ปน "เอเกกมคฺโค โสฬสกฺขณิโก"ติ วทนฺติ.
ตทนุธมฺมตาสติอุปฏฺาปนํ ปน ปุพฺพภาเค ยุชฺชติเยวาติ.
     [๓๒] ปุน เนกฺขมฺมํ อิชฺฌตีติ อิทฺธีติอาทีนิ "อิทฺธิปาฏิหาริยนฺ"ติ ปทสฺส
กมฺมธารยสมาสตฺตทีปนตฺถํ วุตฺตานิ. สุตฺตนฺเต วุตฺเตสุ ตีสุ อิทฺธิปาฏิหาริยสฺเสว
สมาสตฺเต ๒- วุตฺเต เสสานํ ทฺวินฺนมฺปิ วุตฺโตว โหตีติ อิมสฺมึ ปริยาเย มูลภูตสฺส
อิทฺธิปาฏิหาริยสฺเสว สมาสตฺโถ วุตฺโตติ เวทิตพฺพนฺติ.
                     ปาฏิหาริยกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๖๐-๓๖๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8137&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8137&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=718
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10593
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12399
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12399
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31