อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                        ๕. ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๙๔๐] ปญฺจกนิทฺเทเส ยสฺมา เยสํ สกฺกายทิฏฺิอาทีนิ อปฺปหีนานิ,
เต ภวคฺเคปิ นิพฺพตฺตนฺเต ๒- เอตานิ อากฑฺฒิตฺวา กามภเวเยว ปาเตนฺติ,
ตสฺมา โอรมฺภาคิยานิ สญฺโชนานีติ วุตฺตานิ. อิติ เอตานิ ปญฺจ คจฺฉนฺตํ น
วาเรนฺติ, คตํ ปน อาเนนฺติ. รูปราคาทีนิปิ ปญฺจ คจฺฉนฺตํ น วาเรนฺติ,
อาคนฺตุํ ปน น เทนฺติ. ราคาทโย ปญฺจ ลคฺคนฏฺเน สงฺคา, อนุปวิฏฺฏฺเน
ปน สลฺลาติ วุตฺตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ติมฺพรุกทิฏฺิ, สํ.นิ. ๑๖/๑๘/๒๒            ๒ ฉ.ม. นิพฺพตฺเต
     [๙๔๑] เจโตขีลาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวา กจวรภาวา ขาณุกภาวา. สตฺถริ กงฺขตีติ
สตฺถุ สรีเร วา คุเณ วา กงฺขติ. สรีเร กงฺขมาโน "ทวตฺตึสวรลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ
นาม สรีรํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี"ติ กงฺขติ. คุเณ กงฺขมาโน
"อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนชานนสมตฺถํ สพฺพญฺุตญฺาณํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี"ติ กงฺขติ.
วิจิกิจฺฉตีติ วิจินนฺโต กิจฺฉติ, ทุกฺขํ อาปชฺชติ, วินิจฺเฉตุํ น สกฺโกติ.
นาธิมุจฺจตีติ เอวเมตนฺติ อธิโมกฺขํ น ปฏิลภติ. น สมฺปสีทตีติ คุเณสุ
โอตริตฺวา นิพฺพิจิกิจฺฉภาเวน ปสีทิตุํ อนาวิโล ภวิตุํ น สกฺโกติ.
     ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเม จ ปฏิเวธธมฺเม จ กงฺขติ. ๑- ปริยตฺติธมฺเม
กงฺขมาโน "เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานีติ วทนฺติ, อตฺถิ
นุ โข เอตํ นตฺถี"ติ กงฺขติ. ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน "วิปสฺสนานิสฺสนฺโท
มคฺโค นาม, มคฺคนิสฺสนฺโท ผลํ นาม, สพฺพสงฺขารานํ ปฏินิสฺสคฺโค
นิพฺพานํ นามาติ วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี"ติ กงฺขติ.
     สํเฆ กงฺขตีติ "อุชุปฏิปนฺโนติอาทีนํ ปทานํ วเสน เอวรูปํ ปฏิปทํ
ปฏิปนฺนา จตฺตาโร มคฺคฏฺา จตฺตาโร ผลฏฺาติ อฏฺนฺนํ ปุคฺคลานํ สมูหภูโต
สํโฆ นาม อตฺถิ นุ โข นตฺถี"ติ กงฺขติ. สิกฺขาย กงฺขมาโน "อธิสีลสิกฺขา
อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺาสิกฺขาติ วทนฺติ, สา อตฺถิ นุ โข นตฺถี"ติ กงฺขติ.
     เจตโส วินิพนฺธาติ จิตฺตํ พนฺธิตฺวา มุฏฺิยํ กตฺวา วิย คณฺหนฺตีติ เจตโส
วินิพนฺธา. กาเมติ วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิ. กาเยติ อตฺตโน กาเย. รูเปติ
พหิทฺธารูเป. ยาวทตฺถนฺติ ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํ. อุทราวเทหกนฺติ อุทรปูรํ.
ตญฺหิ อุทรํ อวเทหนโต อุทราวเทหกนฺติ วุจฺจติ. เสยฺยสุขนฺติ ปญฺจปีสุขํ
อุตุสุขํ วา. ปสฺสสุขนฺติ ยถา สมฺปริวตฺตกํ สยนฺตสฺส ทกฺขิณปสฺสวามปสฺสานํ สุขํ
โหติ, เอวํ อุปฺปนฺนสุขํ. มิทฺธสุขนฺติ นิทฺทาสุขํ. อนุยุตฺโตติ ยุตฺตปยุตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
วิหรติ. ปณิธายาติ ปตฺถยิตฺวา. สีเลนาติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลํ. วตนฺติ
วตสมาทานํ. ตโปติ ตปจรณํ. พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติ. เทโว วา ภวิสฺสามีติ
มเหสกฺขเทโว วา ภวิสฺสามิ. เทวญฺตโร วาติ อปฺเปสกฺขเทเวสุ วา อญฺตโร.
กุสลธมฺเม อาวรนฺติ นีวาเรนฺตีติ นีวรณานิ.
     มาตา ชีวิตา โวโรปิตา โหตีติ มนุสฺเสเนว สกชนิกา มนุสฺสมาตา
ชีวิตา โวโรปิตา โหติ. ปิตาปิ มนุสฺสปิตาว. อรหาปิ มนุสฺสอรหาว. ทุฏฺเน
จิตฺเตนาติ วธกจิตฺเตน.
     สญฺีติ สญฺาสมงฺคี. อโรโคติ นิจฺโจ. อิตฺเถเถ อภิวทนฺตีติ อิตฺถํ เอเก
อภิวทนฺติ, เอวเมเก อภิวทนฺตีติ อตฺโถ. เอตฺตาวตา โสฬส สญฺีวาทา กถิตา.
อสญฺีติ สญฺาวิรหิโต. อิมินา ปเทน อฏฺ อสญฺีวาทา ๑- กถิตา. ตติยปเทน
อฏฺ เนวสญฺีนาสญฺีวาทา กถิตา. สโต วา ปน สตฺตสฺสาติ อถวา ปน
วิชฺชมานสฺเสว สตฺตสฺส. อุจฺเฉทนฺติ อุปจฺเฉทํ. วินาสนฺติ อทสฺสนํ. วิภวนฺติ
ภววิคมํ. ๒- สพฺพาเนตานิ อญฺมญฺเววจนาเนว. ตตฺถ เทฺว ชนา อุจฺเฉททิฏฺึ
คณฺหนฺติ ลาภี จ อลาภี จ. ตตฺถ ลาภี อรหโต ทิพฺเพน จกฺขุนา จุตึ
ทิสฺวา อุปปตฺตึ อปสฺสนฺโต โย วา จุติมตฺตเมว ทฏฺุํ สกฺโกติ, น อุปปาตํ.
โส อุจฺเฉททิฏฺึ คณฺหาติ. อลาภี "โก ปรโลกํ ชานาตี"ติ กามสุขคิทฺธตาย
วา "ยถา รุกฺขปณฺณานิ ๓- ปติตานิ น ปุน วิรูหนฺติ, เอวํ สตฺตา"ติอาทินา
วิตกฺเกน วา อุจฺเฉทํ คณฺหาติ. อิธ ปน ตณฺหาทิฏฺีนํ วเสน ตถา จ
อญฺถา จ วิกปฺเปตฺวาว อุปฺปนฺนา สตฺต อุจฺเฉทวาทา กถิตา. เตสญฺหิ อิทํ
สงฺคหวจนํ. ทิฏฺธมฺมนิพฺพานํ วา ปเนเกติ เอตฺถ ทิฏฺธมฺโมติ ปจฺจกฺขธมฺโม
วุจฺจติ. ตตฺถ ตตฺถ ปฏิลทฺธตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจนํ. ทิฏฺธมฺเม นิพฺพานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สญฺีวาทา      ๒ ฉ.ม. ภาววิคมํ        ๓ ฉ.ม. รุกฺขโต ปณฺณานิ
ทิฏฺธมฺมนิพฺพานํ, อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว ทุกฺขวูปสมนนฺติ ๑- อตฺโถ. อิทํ ปญฺจนฺน
ทิฏฺธมฺมนิพฺพานวาทานํ สงฺคหวจนํ.
     [๙๔๒] เวราติ เวรเจตนา. พฺยสนาติ วินาสา. อกฺขนฺติยาติ อนธิวาสนาย.
อปฺปิโยติ ทสฺสนสวนปฏิกูลตฺตา ๒- น ปิยายิตพฺโพ. จินฺเตตุมฺปิ ปฏิกูลตฺตา
มโน เอตสฺมึ น อปฺเปตีติ อมนาโป. เวรพหุโลติ พหุเวโร. วชฺชพหุโลติ
พหุโทโส.
     อาชีวกภยนฺติ อาชีวํ ชีวิตวุตฺตึ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ภยํ, ตํ อาคาริกสฺสปิ
โหติ อนาคาริกสฺสปิ. ตตฺถ อาคาริเกน ตาว อาชีวเหตุ พหุํ อกุสลํ กตํ
โหติ. อถสฺส มรณสมเย นิรเย อุปฏฺหนฺเต ภยํ อุปฺปชฺชติ. อนาคาริเกนาปิ
พหู อเนสนา กตา โหนฺติ. ๓- อถสฺส มรณกาเล นิรเย อุปฏฺหนฺเต ภยํ
อุปฺปชฺชติ. อิทํ อาชีวกภยํ นาม. อสิโลกภยนฺติ ครหภยํ. ปริสสารชฺชภยนฺติ
กตปาปสฺส ปุคฺคลสฺส สนฺนิปติตํ ปริสํ อุปสงฺกมนฺตสฺส สารชฺชสงฺขาตํ ภยํ
อุปฺปชฺชติ. อิทํ ปริสสารชฺชภยํ นาม. อิตรทฺวยํ ปากฏเมว.
     [๙๔๓] ทิฏฺธมฺมนิพฺพานวาเทสุ ๔- ปญฺจหิ กามคุเณหีติ มนาปิยรูปาทีหิ
ปญฺจหิ กามโกฏฺาเสหิ พนฺธเนหิ วา. สมปฺปิโตติ สุฏฺุ อปฺปิโต อลฺลีโน
หุตฺวา. สมงฺคีภูโตติ  สมนฺนาคโต. ปริจาเรตีติ เตสุ กามคุเณสุ ยถาสุขํ
อินฺทฺริยานิ จาเรติ สญฺจาเรติ อิโต จิโต จ อุปเนติ. อถวา ปน ลฬติ รมติ
กีฬตีติ. เอตฺถ จ ทุวิธา กามคุณา มานุสฺสกา เจว ทิพฺพา จ. มานุสฺสกา
มนฺธาตุกามคุณสทิสา ทฏฺพฺพา, ทิพฺพา ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทวราชสฺส
กามคุณสทิสาติ. เอวรูเป กาเม อุปคตญฺหิ เต ปรมทิฏฺธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหตีติ
วทนฺติ. ตตฺถ ปรมทิฏฺธมฺมนิพฺพานนฺติ ปรมํ ทิฏฺธมฺมนิพฺพานํ, อุตฺตมนฺติ
อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทุกขา วูปสมฺมนฺตีติ       ๒ ฉ.ม. ทสฺสนสวนปฏิกูลตาย
@๓ ฉ.ม. โหติ                 ๔ ฉ.ม......วาเรสุ
     ทุติยวาเร หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจา, ปฏิปีฬนฏฺเน ทุกฺขา,
ปกติชหนฏฺเน วิปริณามธมฺมาติ เวทิตพฺพา. เตสํ วิปริณามญฺถาภาวาติ
เตสํ กามานํ วิปริณามสงฺขาตา อญฺถาภาวา. "ยมฺปิ เม อโหสิ, ตมฺปิ เม
นตฺถี"ติ วุตฺตนเยเนว อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา. ตตฺถ
อนฺโตนิชฺฌายนลกฺขโณ โสโก, ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปลกฺขโณ ปริเทโว,
กายปฏิปีฬนลกฺขณํ ทุกฺขํ, มโนวิฆาตลกฺขณํ โทมนสฺสํ. วิสาทลกฺขโณ ๑- อุปายาโส.
     วิตกฺกิตนฺติ อภินิโรปนวเสน ปวตฺโต วิตกฺโก. วิจาริตนฺติ อนุมชฺชนวเสน
ปวตฺโต วิจาโร. เอเตน เอตนฺติ เอเตน วิตกฺกิเตน จ วิจาริเตน จ ๒- เอตํ
ปมชฺฌานํ โอฬาริกํ สกณฺฏกํ วิย ขายติ.
     ปีติคตนฺติ ปีติเยว. เจตโส อุพฺพิลาวิตนฺติ จิตฺตสฺส อุพฺพิลภาวกรณํ. ๓-
เจตโส อาโภโคติ ฌานา วุฏฺาย ตสฺมึ สุเข ปุนปฺปุนํ จิตฺตสฺส อาโภโค
มนสิกาโรติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                      ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๔๕-๕๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=12819&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=12819&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=976
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=12911
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10281
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10281
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35