บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

๕. ปญฺจมนย อสงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา [๑๙๓] อิทานิ อสงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ รูปกฺขนฺเธนาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ ยํ ขนฺธาทีหิ อสงฺคหิเตน ขนฺธาทิวเสน อสงฺคหิตํ, ปุน ตสฺเสว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. สทฺเทกเทสํ ^๓ ฉ.ม. อุทฺธํ ปุน @^๔ โคจฺฉกปทา เอตฺถาติ ปทจฺเฉโทติ โยชนา ^๕ ฉ.ม. สทฺทธาตุ ^๖ ฉ.ม...... วเสเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

ขนฺธาทีหิ อสงฺคหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํ, ตํ ปญฺจกฺขนฺธคฺคาหเกสุ ทุกฺขสจฺจาทีสุ วิญฺาเณน สทฺธึ สุขุมรูปคฺคาหเกสุ อนิทสฺสนาปฺปฏิฆาทีสุ จ ปเทสุ น ยุชฺชติ. ตาทิเสน หิ ปเทน นิพฺพานํ ขนฺธสงฺคหมตฺตํ น คจฺเฉยฺย. เสสา ขนฺธาทีหิ อสงฺคหิตธมฺมา นาม นตฺถิ, ตสฺมา ตถารูปานิ ปทานิ อิมสฺมึ วาเร น คหิตานิ. ยานิ ปน ปญฺจกฺขนฺเธ วิญฺาณญฺจ สุขุมรูเปน สทฺธึ เอกโต น ทีเปนฺติ, ตานิ อิธ คหิตานิ. เตสํ อิทมุทฺทานํ:- "สพฺเพ ขนฺธา ตถายตน- ธาตุโย สจฺจโต ตโย อินฺทฺริยานิปิ สพฺพานิ เตวีสติ ปฏิจฺจโต. ปรโต โสฬส ปทา เตจตฺตาฬีสกตฺติเก ^๑- โคจฺฉเก สตฺตติ เทฺว จ สตฺต จูฬนฺตเร ปทา. มหนฺตเร ปทา วุตฺตา อฏฺารส ตโต ปรํ อฏฺารเสว าตพฺพา เสสา อิธ น ภาสิตา"ติ. ปญฺหา ปเนตฺถ สทิสวิสฺสชฺชนานํ วเสน สโมธาเนตฺวา กเตหิ สทฺธึ สพฺเพปิ จตุตฺตึส โหนฺติ. ตตฺถ ยํ ปุจฺฉาย อุทฺธฏํ ปทํ, ตเทว เยหิ ขนฺธาทีหิ อสงฺคหิตํ, เต ธมฺเม สนฺธาย เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺรายํ นโย:- รูปกฺขนฺเธน หิ จตฺตาโร ขนฺธา นิพฺพานญฺจ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา. อายตนธาตุสงฺคเหน ปน เปตฺวา วิญฺาณํ อวเสสา สงฺคหิตาติ วิญฺาณเมว ตีหิปิ ขนฺธสงฺคหาทีหิ อสงฺคหิตํ นาม. ปุน เตน วิญฺาเณน สทฺธึ นิพฺพาเนน จตฺตาโร ขนฺธา ขนฺธาทิสงฺคเหน อสงฺคหิตา. เต สพฺเพปิ ปุน วิญฺาเณเนว ขนฺธาทิสงฺคเหน อสงฺคหิตาติ เอเกน ขนฺเธน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เตจตฺตาลีสกํ ติเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา นาม โหนฺติ. อถวา ยเทตํ รูปกฺขนฺเธน วิญฺาณเมว ตีหิ ขนฺธาทิสงฺคเหหิ อสงฺคหิตํ, เตหิปิ วิญฺาณธมฺเมหิ เต รูปธมฺมาว ตีหิ สงฺคเหหิ อสงฺคหิตา. ปุน เต รูปธมฺมา วิญฺาเณเนว ตีหิ สงฺคเหหิ อสงฺคหิตา. วิญฺาณญฺจ ขนฺธโต เอโก วิญฺาณกฺขนฺโธ โหติ, อายตนโต เอกํ มนายตนํ, ธาตุโต สตฺต วิญฺาณธาตุโย, ตสฺมา "เอเกน ขนฺเธนา"ติอาทิ วุตฺตํ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ ยํ ปุจฺฉาย อุทฺธฏํ ปทํ, ตเทว เยหิ ธมฺเมหิ ขนฺธาทิวเสน อสงฺคหิตํ, เตสํ ธมฺมานํ วเสน ขนฺธาทโย เวทิตพฺพา. ตตฺถ ^๑- ทุติยปโญฺห ตาว รูปวิญฺาณานํ วเสน เวทิตพฺโพ. ^๑- เวทนาทโย หิ รูปวิญฺาเณเหว ขนฺธาทิสงฺคเหน อสงฺคหิตา, เต จ เทฺว ขนฺธา, เอกาทสายตนานิ, สตฺตรส ธาตุโย โหนฺติ. [๑๙๕] ตติยปเญฺห วิญฺาณํ รูปาทีหิ จตูหิ อสงฺคหิตนฺติ เตสํ วเสน ขนฺธาทโย เวทิตพฺพา. [๑๙๖] จตุตฺถปเญฺห จกฺขฺวายตนํ เวทนาทีหิ จตูหีติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ ขนฺธาทโย เวทิตพฺพา. ปริโยสาเน "รูปญฺจ ธมฺมายตนนฺ"ติ อุทฺทานคาถาย ทสฺสิตธมฺมาเยว อญฺเนากาเรน สงฺขิปิตฺวา ทสฺสิตาติ. อสงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา นิฏฺิตา. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๕-๑๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=317&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=317&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=189 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=771 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=814 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=814 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_36