อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

                      ๖. เจโตขีลสุตฺตวณฺณนา ๑-
     [๑๘๕] เอวมฺเม สุตนฺติ เจโตขีลสุตฺตํ.
     ตตฺถ เจโตขีลาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวา กจวรภาวา ขาณุกภาวา. เจตโส
วินิพนฺธาติ จิตฺตํ พนฺธิตฺวา มุฏฺิยํ กตฺวา วิย คณฺหนฺตีติ เจตโส วินิพนฺธา.
วุฑฺฒินฺติ ๒- อาทีสุ สีเลน วุฑฺฒึ, มคฺเคน วิรุฬฺหึ, นิพฺพาเนน เวปุลฺลํ.
สีลสมาธีหิ วา วุฑฺฒึ, วิปสฺสนามคฺเคหิ วิรุฬฺหึ, ผลนิพฺพาเนหิ เวปุลฺลํ. สตฺถริ
กงฺขตีติ สตฺถุ สรีเร วา คุเณ วา กงฺขติ. สรีเร กงฺขมาโน ทฺวตฺตึสวรลกฺขณ-
ปฏิมณฺฑิตํ นาม สรีรํ อตฺถิ นุ โข นตฺถีติ กงฺขติ, คุเณ กงฺขมาโน อตีตานาคต-
ปจฺจุปฺปนฺนชานนสมตฺถํ สพฺพญฺุตาณํ อตฺถิ นุ โข นตฺถีติ กงฺขติ. วิจิกิจฺฉตีติ
วิจินนฺโต กิจฺฉติ, ทุกฺขํ อาปชฺชติ,  วินิจฺเฉตุํ น สกฺโกติ. นาธิมุจฺจตีติ
เอวเมตนฺติ อธิโมกฺขํ น ปฏิลภติ. น สมฺปสีทตีติ คุเณสุ โอตริตฺวา
นิพฺพิจิกิจฺฉภาเวน ปสีทิตุํ, อนาวิโล ภวิตุํ น สกฺโกติ. อาตปฺปายาติ
กิเลสสนฺตาปกวิริยกรณตฺถาย. อนุโยคายาติ ปุนปฺปุนํ โยคาย. สาตจฺจายาติ
สาตจฺจกิริยาย. ๓- ปธานายาติ ปทหนตฺถาย. อยํ ปโม เจโตขีโลติ
อยํ สตฺถริ วิจิกิจฺฉาสงฺขาโต ปโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว, เอวเมตสฺส
ภิกฺขุโน อปฺปหีโน โหติ. ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเม จ ปฏิปตฺติธมฺเม
จ ๔- ปฏิเวธธมฺเม จ. ปริยตฺติธมฺเม กงฺขมาโน เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ
จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานีติ วทนฺติ, อตฺถิ นุ โข เอตํ นตฺถีติ กงฺขติ.
ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน วิปสฺสนานิสฺสนฺโท มคฺโค นาม, มคฺคนิสฺสนฺโท ผลํ
นาม, สพฺพสงฺขารปฏินิสฺสคฺโค นิพฺพานํ นามาติ วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข
นตฺถีติ กงฺขติ. สํเฆ กงฺขตีติ สุปฏิปนฺโนติอาทีนํ ปทานํ วเสน เอวรูปํ
ปฏิปทํ ปฏิปนฺนา จตฺตาโร มคฺคฏฺา จตฺตาโร ผลฏฺาติ อฏฺนฺนํ ปุคฺคลานํ
สมูหภูโต สํโฆ นาม, โส อตฺถิ นุ โข นตฺถีติ กงฺขติ. สิกฺขาย กงฺขมาโน
อธิสีลสิกฺขา นาม อธิจิตฺตสิกฺขา นาม อธิปญฺาสิกฺขา นามาติ วทนฺติ, สา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เจโตขิล...., ม.มู. ๑๒/๑๘๕/๑๕๖ ปสฺสิตพฺพํ.  ๒ ฉ.ม. วุทฺธึ.....,
@เอวมุปริปิ  ๓ ฉ.ม. สตตกิริยาย     ๔ ฉ.ม. ปฏิปตฺติธมฺเม จาติ ปาโ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. สตตกิริยาย     ๔ ฉ.ม. ปฏิปตฺติธมฺเม จาติ ปาโ น ทิสฺสติ
อตฺถิ นุโข นตฺถีติ กงฺขติ. อยํ ปญฺจโมติ อยํ สพฺรหฺมจารีสุ โกปสงฺขาโต
ปญฺจโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว กจวรภาโว ขาณุกภาโว.
     [๑๘๖] วินิพนฺเธสุ กาเมติ วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิ. กาเยติ อตฺตโน
กาเย. รูเปติ พหิทฺธา รูเป. ยาวทตฺถนฺติ ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํ. อุทราวเทหกนฺติ
อุทรปูรํ. ตญฺหิ อุทรํ อวเทหนโต อุทราวเทหกนฺติ วุจฺจติ. เสยฺยสุขนฺติ
มญฺจปีสุขํ, อุตุสุขํ วา. ปสฺสสุขนฺติ ยถา สมฺปริวตฺตกํ สยนฺตสฺส
ทกฺขิณปสฺสวามปสฺสานํ สุขํ โหติ, เอวํ อุปฺปนฺนสุขํ โหติ. มิทฺธสุขนฺติ
นิทฺทาสุขํ. อนุยุตฺโตติ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรติ.
     ปณิธายาติ ปตฺถยิตฺวา. สีเลนาติ อาทีสุ หิ ๑- สีลนฺติ จตุปฺปาริสุทฺธสีลํ.
วตนฺติ วตสมาทานํ. ตโปติ ตปจรณํ. พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติ. เทโว วา
ภวิสฺสามีติ มเหสกฺขเทโว วา ภวิสฺสามิ. เทวญฺตโร วาติ อปฺเปสกฺขเทเวสุ
วา อญฺตโร.
     [๑๘๙] อิทฺธิปาเทสุ ฉนฺทํ นิสฺสาย ปตฺโต ฉนฺทสมาธิ. ปธานภูตา
สงฺขารา ปธานสงฺขารา. สมนฺนาคตนฺติ เตหิ ธมฺเมหิ อุเปตํ. อิทฺธิยา ปาทํ,
อิทฺธิภูตํ วา ปาทนฺติ อิทฺธิปาทํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย, อยเมตฺถ สงฺเขโป.
วิตฺถาโร ปน อิทฺธิปาทวิภงฺเค ๒- อาคโต เอว. วิสุทฺธิมคฺเค ปนสฺส ๓- อตฺโถ
ทีปิโต. อิติ อิเมหิ จตูหิ อิทฺธิปาเทหิ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ กถิตํ.
     อุสฺโสฬฺหีเยว ปญฺจมีติ เอตฺถ อุสฺโสฬฺหีติ สพฺพตฺถ กตฺตพฺพํ วิริยํ
ทสฺเสติ. อุสฺโสฬฺหีปณฺณรสงฺคสมนฺนาคโตติ ๔- ปญฺจเจโตขีลปฺปหานานิ
ปญฺจวินิพนฺธปฺปหานานิ จตฺตาโร อิทฺธิปาทา อุสฺโสฬฺหีติ เอวํ อุสฺโสฬฺหิยา สทฺธึ
ปณฺณรสหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต. ภพฺโพติ อนุรูโป อนุจฺฉวิโก. อภินิพฺภิทายาติ
าเณน กิเลสเภทาย. สมฺโพธายาติ จตุมคฺคสมฺโพธาย. อนุตฺตรสฺสาติ เสฏฺสฺส.
โยคกฺเขมสฺสาติ จตูหิ โยเคหิ เขมสฺส อรหตฺตสฺส. อธิคมายาติ ปฏิลาภาย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. หิ-สทฺโท น ทิสฺสติ    ๒ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๔๑๓ อาทิ/๒๖๐
@๓ ฉ.ม. วิสุทฺธิมคฺเคปิสฺส, วิสุทฺธิ. ๒/๑๙๙ อาทิ. อิทฺธิวิธนิทฺเทส
@๔ ฉ.ม.....ปนฺนรส...., เอวมุปริปิ, ม.มู. ๑๒/๑๘๙/๑๖๐ สํสนฺเทตพฺพํ
เสยฺยถาติ โอปมฺมตฺเถ นิปาโต. ปีติ สมฺภาวนตฺเถ. อุภเยนาปิ เสยฺยถาปิ นาม
ภิกฺขเวติ ทสฺเสติ.
     กุกฺกุฏิยา อณฺฑานิ อฏฺ วา ทส วา ทฺวาทส วาติ เอตฺถ ปน
กิญฺจาปิ กุกฺกุฏิยา วุตฺตปฺปการโต โอนาธิกานิปิ ๑- อณฺฑานิ โหนฺติ,
วจนสิลิฏฺตาย ปน เอตํ ๒- วุตฺตํ. เอวํ หิ โลเก สิลิฏฺวจนํ โหติ. ตานสฺสูติ ตานิ
อสฺสุ, ภเวยฺยุนฺติ อตฺโถ. กุกฺกุฏิยา สมฺมา อธิสยิตานีติ ตาย ชเนตฺติยา
กุกฺกุฏิยา ปกฺเข ปสาเรตฺวา เตสํ อุปริ สยนฺติยา สมฺมา อธิสยิตานิ. สมฺมา
ปริเสทิตานีติ กาเลน กาลํ อุตุํ คาหาเปนฺติยา สุฏฺุ สมนฺตโต เสทิตานิ
อุสมีกตานิ. สมฺมา ปริภาวิตานีติ กาเลน กาลํ สุฏฺุ สมนฺตโต ภาวิตานิ,
กุกฺกุฏคนฺธํ คาหาปิตานีติ อตฺโถ. กิญฺจาปิ ตสฺสา กุกฺกุฏิยาติ ตสฺสา กุกฺกุฏิยา
อิมํ ๓- ติวิธกิริยากรเณน อปฺปมาทํ กตฺวา กิญฺจาปิ น เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย.
อถโข ภพฺพาว เตติ อถโข เต กุกฺกุฏโปตกา วุตฺตนเยน โสตฺถินา
อภินิพฺภิชฺชิตุํ ภพฺพาว. เต หิ ยสฺมา ตาย กุกฺกุฏิยา เอวํ ตีหากาเรหิ ตานิ
อณฺฑานิ ปริปาลิยมานานิ น ปูตีนิ โหนฺติ. โยปิ เนสํ อลฺลสิเนโห, โสปิ
ปริยาทานํ คจฺฉติ, กปาลํ ตนุกํ โหติ, ปาทนขสิขา จ มุขตุณฺฑกํ จ ขรํ
โหติ, สยํ ปริปากํ คจฺฉนฺติ, ๔- กปาลสฺส ตนุตฺตา พหิ อาโลโก อนฺโต
ปญฺายติ, ตสฺมา "จิรํ วต มยํ สงฺกุฏิตหตฺถปาทา สมฺพาเธ สยิมฺหา, อยญฺจ
พหิ อาโลโก ทิสฺสติ, เอตฺถทานิ โน สุขวิหาโร ภวิสฺสตี"ติ นิกฺขมิตุกามา
หุตฺวา กปาลํ ปาเทน ปหรนฺติ, คีวํ ปสาเรนฺติ, ตโต ตํ กปาลํ เทฺวธา
ภิชฺชติ. อถ โข ๕- ปกฺเข วิธุนนฺตา ตํขณานุรูปํ วิรวนฺตา นิกฺขมนฺติเยว,
นิกฺขมิตฺวาว ๖- คามกฺเขตฺตํ อุปโสภยมานา วิจรนฺติ.
     เอวเมว โขติ อิทํ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนตฺถํ ๗- เอวํ เอตฺเถน สํสนฺเทตฺวา
เวทิตพฺพํ:- ตสฺสา กุกฺกุฏิยา อณฺเฑสุ ติวิธกิริยากรณํ วิย หิ อิมสฺส ภิกฺขุโน
อุสฺโสฬฺหีปณฺณรเสหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตภาโว. กุกฺกุฏิยา ติวิธกิริยาสมฺปาทเนน
อณฺฑานํ อปูติภาโว วิย ปณฺณรสงฺคสมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อูนาธิกานิปิ    ๒ ฉ.ม. เอวํ    ๓ สี. อิธ    ๔ ฉ.ม. คจฺฉติ
@๕ ฉ.ม. อถ เต       ๖ ฉ.ม. นิกฺขมิตฺวา จ    ๗ ฉ.ม. โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํ. ตํ
ติวิธานุปสฺสนาสมฺปาทเนน วิปสฺสนาาณสฺส อปริหานิ. ตสฺสา ติวิธกิริยากรเณน
อณฺฑานํ อลฺลสิเนหปริยาทานํ วิย ตสฺส ภิกฺขุโน ติวิธานุปสฺสนาสมฺปาทเนน
ภวตฺตยานุคตนิกนฺติสิเนหปริยาทานํ. อณฺฑกปาลานํ ตนุภาโว วิย ภิกฺขุโน
อวิชฺชณฺฑโกสสฺส ตนุภาโว. กุกฺกุฏโปตกานํ ปาทนขมุขตุณฺฑกานํ ถทฺธขรภาโว วิย
ภิกฺขุโน วิปสฺสนาาณสฺส ติกฺขขรวิปฺปสนฺนสูรภาโว. กุกฺกุฏโปตกานํ ปริณามกาโล
วิย ภิกฺขุโน วิปสฺสนาาณสฺส ปริณามกาโล วฑฺฒิตกาโล คพฺภคฺคหณกาโล.
กุกฺกุฏโปตกานํ ปาทนขสิขาย วา มุขตุณฺฑเกน วา อณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา
ปกฺเข ปปฺโปเตฺวา ๑- โสตฺถินา อภินิพฺภิทากาโล วิย ๒- ตสฺส วิปสฺสนาาณํ
คพฺภํ คณฺหาเปตฺวา วิจรนฺตสฺส ตชฺชาติกํ อุตุสปฺปายํ วา โภชนสปฺปายํ วา
ปุคฺคลสปฺปายํ วา ธมฺมสฺสวนสปฺปายํ วา ลภิตฺวา เอกาสเน นิสินฺนสฺเสว
วิปสฺสนํ วฑฺเฒนฺตสฺส อนุปุพฺพาธิคเตน อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชณฺฑโกสํ
ปทาเลตฺวา อภิญฺาปกฺเข ปปฺโปเตฺวา โสตฺถินา อรหตฺตปฺปตฺตกาโล เวทิตพฺโพ.
ยถา ปน กุกฺกุฏโปตกานํ ปริณตภาวํ ตฺวา มาตาปิ อณฺฑโกสํ ภินฺทติ, เอวํ
ตถารูปสฺส ภิกฺขุโน าณปริปากํ ตฺวา สตฺถาปิ:-
              "อุจฺฉินฺท ๓- สิเนหมตฺตโน
               กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา
               สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย ๔-
               นิพฺพานํ สุคเตน เทสิตนฺ"ติ ๕-
อาทินา นเยน โอภาสํ ผริตฺวา คาถาย อวิชฺชณฺฑโกสํ ปหรติ, โส
คาถาปริโยสาเน อวิชฺชณฺฑโกสํ ภินฺทิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตโต ปฏฺาย ยถา
เต กุกฺกุฏโปตกา คามกฺเขตฺตํ อุปโสภยมานา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺติ, เอวํ อยมฺปิ
มหาขีณาสโว นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา สํฆารามํ อุปโสภยมาโน
วิจรติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปปฺโผเฏตฺวา เอวมุปริปิ   ๒ ฉ.ม. อภินิกฺขมนกาโล วิย  ๓ ก. อุจฺฉินฺน
@๔ ก. พฺรูเหยฺย    ๕ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๒๘๕/๖๖ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกวตฺถุ
     อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต จตฺตาริ ปหานานิ กถิตานิ. กถํ? เจโตขีลานญฺหิ
เจโตวินิพนฺธานํ ปหาเนน ปฏิสงฺขานปฺปหานํ กถิตํ, อิทฺธิปาเทหิ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ
กถิตํ, มคฺเค อาคเต สมุจฺเฉทปฺปหานํ กถิตํ, ผเล อาคเต
ปฏิปสฺสทฺธิปฺปหานํ กถิตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      เจโตขีลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๓๙๒-๓๙๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=10006&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10006&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=226
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=3449
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=4175
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=4175
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12