อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                          ๔. มหามาลุงฺกฺยสุตฺตวณฺณนา
      [๑๒๙] เอวมฺเม สุตนฺติ มหามาลุงฺกฺยสุตฺตํ. ตตฺถ โอรมฺภาคิยานีติ
เหฏฺาโกฏฺาสิกานิ กามภเว นิพฺพตฺติสํวตฺตนิกานิ. สํโยชนานีติ พนฺธนานิ.
กสฺส โข นามาติ กสฺส เทวสฺส วา มนุสฺสสฺส วา เทสิตานิ ธาเรสิ, กึ
ตฺวเมเวโก อสฺโสสิ, น อญฺโ โกจีติ. อนุเสตีติ อปฺปหีนตาย อนุเสติ.
อนุสยมาโน สํโยชนํ นาม โหติ.
      เอตฺถ จ ภควตา สํโยชนํ ปุจฺฉิตํ, เถเรนปิ สํโยชนเมว พฺยากตํ.
เอวํ สนฺเตปิ กสฺส ๑- วาเท ภควตา โทโส อาโรปิโต. โส กสฺมาติ เจ. เถรสฺส
ตถาลทฺธิกตฺตา. อยํ หิ ตสฺส ลทฺธิ "สมุทาจารกฺขเณเยว กิเลเสหิ สํยุตฺโต
นาม โหติ, อิตรสฺมึ ขเณ อสํยุตฺโต"ติ. เตนสฺส ภควตา โทโส อาโรปิโต.
อถายสฺมา อานนฺโท จินฺเตสิ "ภควตา ภิกฺขุสํฆสฺส ธมฺมํ เทสิสฺสามีติ อตฺตโน
ธมฺมตาเยว อยํ ธมฺมเทสนา อารทฺธา, สา อิมินา อปณฺฑิเตนปิ ๒- ภิกฺขุนา
วิสํวาทิตา, หนฺทาหํ ภควนฺตํ ยาจิตฺวา ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ. โส
เอวมกาสิ. ตํ ทสฺเสตุํ "เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท"ติอาทิ วุตฺตํ.
      ตตฺถ สกฺกายทิฏฺิปริยุฏฺิเตนาติ สกฺกายทิฏฺิยา คหิเตน อภิภูเตน.
สกฺกายทิฏฺิปเรเตนาติ สกฺกายทิฏฺิยา อนุคเตน. นิสฺสรณนฺติ ทิฏฺินิสฺสรณํ
นาม นิพฺพานํ, ตํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. อปฺปฏิวินีตาติ อวิโนทิตา อนีหตา.
โอรมฺภาคิยสํโยชนนฺติ เหฏฺาภาคิยสํโยชนํ นาม โหติ. เสสปเทสุปิ เอเสว
นโย. สุกฺกปกฺโข อุตฺตานตฺโถเยว. "สานุสยา ปหียตี"ติ วจนโต ปเนตฺถ
เอกจฺเจ "อญฺ สญฺโชนํ, อญฺโ อนุสโย"ติ วหนฺติ. ยถา หิ "สพฺยญฺชนํ
ภตฺตนฺ"ติ วุตฺเต ภตฺตโต อญฺ พฺยญฺชนํ โหติ, เอวํ "สานุสยา"ติ วจนโต
ปริยุฏฺานสกฺกายทิฏฺิโต อญฺเน อนุสเยน ภวิตพฺพนฺติ เตสํ ลทฺธิ. เต
"สสีสํ ปารุปิตฺวา"ติอาทีหิ ปฏิกฺขิปิตพฺพา. น หิ สีสโต อญฺโ ปุริโส อตฺถิ.
อถาปิ สิยา "ยทิ ตเทว สํโยชนํ โส อนุสโย, เอวํ สนฺเต ภควตา เถรสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตสฺส                          ๒ ฉ.ม. อปณฺฑิเตน
ตรุณูปโม อุปารมฺโภ ทุอาโรปิโต โหตี"ติ. น ทุอาโรปิโต, กสฺมา?
เอวํลทฺธิกตฺตาติ วิตฺถาริตเมตํ. ตสฺมา โสเยว กิเลโส พนฺธนฏฺเน สํโยชนํ,
อปฺปหีนฏฺเน อนุสโยติ อิทมตฺถํ สนฺธาย ภควตา "สานุสยา ปหียตี"ติ เอวํ
วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
      [๑๓๒] ตจํ เฉตฺวาติอาทีสุ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ตจจฺเฉโท วิย หิ
สมาปตฺติ ทฏฺพฺพา, เผคฺคุจฺเฉโท วิย วิปสฺสนา, สารจฺเฉโท วิย มคฺโค.
ปฏิปทา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาว วฏฺฏติ. เอวเมเต ทฏฺพฺพาติ เอวรูปา
ปุคฺคลา เอวํ ทฏฺพฺพา.
      [๑๓๓] อุปธิวิเวกาติ อุปธิวิเวเกน. อิมินา ปญฺจกามคุณวิเวโก กถิโต.
อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานายาติ อิมินา นีวรณปฺปหานํ กถิตํ. กายทุฏฺุลฺลานํ
ปฏิปสฺสทฺธิยาติ อิมินา กายาลสิยปฏิปสฺสทฺธิ กถิตา. วิวิจฺเจว กาเมหีติ
อุปธิวิเวเกน กาเมหิ วินา หุตฺวา. วิวิจฺจ อกุสเลหีติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหาเนน
กายทุฏฺุลฺลานํ ปฏิปสฺสทฺธิยา จ อกุสเลหิ วินา หุตฺวา. ยเทว ตตฺถ โหตีติ ยํ
ตตฺถ ๑- อนฺโตสมาปตฺติยํ สมาปตฺติกฺขเณ เจว ๑- สมาปตฺติสมุฏฺิตญฺจ
รูปาทิธมฺมชาตํ โหติ. เต ธมฺเมติ เต รูปคตนฺติอาทินา นเยน วุตฺเต รูปาทโย ธมฺเม.
อนิจฺจโตติ น นิจฺจโต. ทุกฺขโตติ น สุขโต. โรคโตติอาทีสุ อาพาธฏฺเน
โรคโต, อนฺโตโทสฏฺเน คณฺฑโต, อนุปวิฏฺฏฺเน ทุกฺขชนนฏฺเน จ สลฺลโต,
ทุกฺขฏฺเน อฆโต, โรคฏฺเน อาพาธโต, อาสกฏฺเน ปรโต, ปลุชฺชนฏฺเน
ปโลกโต, นิสฺสตฺตฏฺเน สุญฺโต, น อตฺตฏฺเน อนตฺตโต. ตตฺถ อนิจฺจโต
ปโลกโตติ ทฺวีหิ ปเทหิ อนิจฺจลกฺขณํ กถิตํ, ทุกฺขโตติอาทีหิ ฉหิ ทุกฺขลกฺขณํ,
ปรโต สุญฺโต อนตฺตโตติ ตีหิ อนตฺตลกฺขณํ.
      โส เตหิ ธมฺเมหีติ โส เตหิ เอวํ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา ทิฏฺเหิ
อนฺโตสมาปตฺติยํ ปญฺจกฺขนฺธธมฺเมหิ. จิตฺตํ ปฏิปาเทตีติ ๒- จิตฺตํ ปฏิสํปาเทติ ๓-
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อนฺโตสมาปตฺติกฺขเณเยว   ๒ ม. ปติฏฺาเปตีติ ฉ. ปฏิวาเปตีติ
@๓ ฉ.ม. ปฏิสํหรติ
โมเจติ อปเณติ. อุปสํทรตีติ วิปสฺสนาจิตฺตํ ตาว สวนวเสน ถุติวเสน
ปริยตฺติวเสน ปญฺตฺติวเสน จ สนฺตํ ๑- นิพฺพานนฺติ เอวํ อสงฺขตาย อมตาย
ธาตุยา อุปสํหรติ. มคฺคจิตฺตํ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสเนว เอตํ สนฺตํ เอตํ
ปณีตนฺติ น เอวํ วทติ, อิมินา ปน อากาเรน ตํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ตตฺถ จิตฺตํ
อุปสํหรตีติ อตฺโถ. โส ตตฺถ ิโตติ ตาย ติลกฺขณารมฺมณาย วิปสฺสนาย
ิโต. อาสวานํ ขยํ ปาปุณาตีติ อนุกฺกเมน จตฺตาโร มคฺเค ภาเวตฺวา ปาปุณาติ.
เตเนว ธมฺมราเคนาติ สมถวิปสฺสนาธมฺเม ฉนฺทราเคน. สมถวิปสฺสนาสุ หิ
สพฺพโส ฉนฺทราคํ ปริยาทาตุํ สกฺโกนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อสกฺโกนฺโต
อนาคามี โหติ.
      ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตนฺติ อิธ ปน รูปํ น คหิตํ. กสฺมา?
สมติกฺกนฺตตฺตา. อยํ หิ เหฏฺา รูปาวจรชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา รูปํ อติกฺกมิตฺวา
อรูปาวจรสมาปตฺตึ สมาปนฺโนติ สมถวเสนปิเนน รูปํ อติกฺกนฺตํ, เหฏฺา รูปํ
สมฺมเทว สมฺมสิตฺวา ตํ อติกฺกมฺม อิทานิ อรูปํ สมฺมสตีติ วิปสฺสนาวเสนปิเนน
รูปํ อติกฺกนฺตํ. อรูเป ปน สพฺพโสปิ รูปํ นตฺถีติ ตํ สนฺธายปิ อิธ รูปํ น
คหิตํ, ๒- สมฺมา น คหิตํ. ๒-
      อถ กิญฺจรหีติ กึ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ? สมถวเสน คจฺฉโต จิตฺเตกคฺคตา
ธุรํ โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม. วิปสฺสนาวเสน คจฺฉโต ปญฺา ธุรํ โหติ,
โส ปญฺาวิมุตฺโต นามาติ เอตฺถ เถรสฺส กงฺขา นตฺถิ. อยํ สภาวธมฺโมเยว,
สมถวเสเนว ปน คจฺฉนฺเตสุ เอโก เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ, เอโกปญฺาวิมุตฺโต.
วิปสฺสนาวเสน คจฺฉนฺเตสุปิ เอโก ปญฺาวิมุตฺโต นาม โหติ, เอโก เจโต วิมุตฺโตติ
เอตฺถ กึ การณนฺติ ปุจฺฉติ.
      อินฺทฺริยเวมตฺตตํ วทามีติ อินฺทฺริยนานตฺตตํ วทามิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ,
น ตฺวํ อานนฺท ทส ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพญฺุตํ ๓- ปฏิวิชฺฌิ, เตน เต
เอตํ อปากฏํ. อหํ ปน ปฏิวิชฺฌึ, เตน เม เอตํ ปากฏํ. เอตฺถ หิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จ เอตํ สนฺตํ       ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ    ๓ สี. สพฺพนฺตํ
อินฺทฺริยนานตฺตตา การณํ. สมถวเสเนว หิ คจฺฉนฺเตสุ เอกสฺส ภิกฺขุโน
จิตฺเตกคฺคตา ธุรํ โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ. เอกสฺส ปญฺา ธุรํ
โหติ, โส ปญฺาวิมุตฺโต นาม โหติ. วิปสฺสนาวเสเนว จ คจฺฉนฺเตสุ เอกสฺส
ปญฺา ธุรํ โหติ, โส ปญฺาวิมุตฺโต นาม โหติ. เอกสฺส จิตฺเตกคฺคตา ธุรํ
โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ. เทฺว อคฺคสาวกา สมถวิปสฺสนาธุเรน
อรหตฺตํ ปตฺตา. เตสุ ธมฺมเสนาปติ ปญฺาวิมุตฺโต ชาโต, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร
เจโตวิมุตฺโต. อิติ อินฺทฺริยเวมตฺตํ เอตฺถ การณนฺติ เวทิตพฺพํ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                    มหามาลุงฺกฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              จตุตฺถํ.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๐๗-๑๑๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=2695&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=2695&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=153
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=2814
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=3144
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=3144
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13