มหาสมยสุตฺตํ
[๒๓๕] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ
กปิลวตฺถุสฺมึ มหาวเน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ สพฺเพเหว อรหนฺเตหิ ฯ ทสหิ จ โลกธาตูหิ เทวตา
เยภุยฺเยน สนฺนิปติตา โหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ฯ
อถโข จตุนฺนํ สุทฺธาวาสกายิกานํ เทวานํ ๑- เอตทโหสิ อยํ โข
ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ มหาวเน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สพฺเพเหว อรหนฺเตหิ ทสหิ จ
โลกธาตูหิ เทวตา เยภุยฺเยน สนฺนิปติตา โหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ยนฺนูน มยมฺปิ เยน ภควา เตนุปสงฺกเมยฺยาม
อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต สนฺติเก ปจฺเจกคาถํ ๒- ภาเสยฺยามาติ ฯ
{๒๓๕.๑} อถโข ตา เทวตา เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส
สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว
สุทฺธาวาเสสุ เทเวสุ อนฺตรหิตา ภควโต ปุรโต ปาตุรหํสุ ฯ อถโข
ตา เทวตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ ฯ เอกมนฺตํ
ฐิตา โข เอกา เทวตา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ อภาสิ
[๒๓๖] มหาสมโย ปวนสฺมึ
เทวกายา สมาคตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เทวตานํ ฯ ๒ ปายโต เอวํ ฯ ปจฺเจกคาถาติปิ ปาเฐน ปน ภวิตพฺพํ ฯ ม.
@ปจฺเจกํ คาถํ ฯ
อาคตมฺห อิมํ ธมฺมสมยํ
ทกฺขิตาเยว ๑- อปราชิตสงฺฆนฺติ ฯ
[๒๓๗] อถโข อปรา เทวตา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ อภาสิ
ตตฺร ภิกฺขโว สมาทหํสุ
จิตฺตํ อตฺตโน อุชุกมกํสุ
สารถีว เนตฺตานิ คเหตฺวา
อินฺทฺริยานิ รกฺขนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
[๒๓๘] อถโข อปรา เทวตา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ อภาสิ
เฉตฺวา ขีลํ เฉตฺวา ปลีฆํ
อินฺทขีลํ โอหจฺจมเนชา ๒-
เต จรนฺติ สุทฺธา วิมลา
จกฺขุมตา สุทนฺตา สุสูนาคาติ ๓- ฯ
[๒๓๙] อถโข อปรา เทวตา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ อภาสิ
เย เกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส
น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๔-
ปหาย มานุสํ เทหํ
เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตีติ ฯ
[๒๔๐] อถโข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ เยภุยฺเยน ภิกฺขเว
ทสสุ โลกธาตูสุ เทวตา สนฺนิปติตา โหนฺติ ตถาคตํ ทสฺสนาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ทกฺขิตาเย ฯ ๒ ม. ยุ. อูหจฺจมเนชา ฯ ๓ ม. ยุ. สุสุนาคาติ ฯ
@๔ สพฺพตฺถ ปายโต อปายนฺติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ เยปิ เต ภิกฺขเว อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา เตสมฺปิ ภควนฺตานํ เอตปรมาเยว ๑- เทวตา
สนฺนิปติตา อเหสุํ เสยฺยถาปิ มยฺหํ เอตรหิ เยปิ เต ภิกฺขเว
ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตสมฺปิ
ภควนฺตานํ เอตปรมาเยว ๒- เทวตา สนฺนิปติตา ภวิสฺสนฺติ
เสยฺยถาปิ มยฺหํ เอตรหิ อาจิกฺขิสฺสามิ ภิกฺขเว เทวกายานํ นามานิ
กิตฺตยิสฺสามิ ภิกฺขเว เทวกายานํ นามานิ เทสิสฺสามิ ภิกฺขเว
เทวกายานํ นามานิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ
เอวมฺภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
[๒๔๑] สิโลกมนุกสฺสามิ ยตฺถ ภุมฺมา ตทสฺสิตา
เย สิตา คิริคพฺภรํ ปหิตตฺตา สมาหิตา ฯ
ปุถู สีหาว สลฺลีนา โลมหํสาภิสมฺภุโน
โอทาตมนสา สุทฺธา วิปฺปสนฺนมนาวิลา ๓- ฯ
ภิยฺโย ปญฺจสเต ญตฺวา วเน กาปิลวตฺถเว
ตโต อามนฺตยิ สตฺถา สาวเก สาสเน รเต
เทวกายา อภิกฺกนฺตา เต วิชานาถ ภิกฺขโว
เต จ อาตปฺปมกรุํ สุตฺวา พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
เตสมฺปาตุรหุ ญาณํ อมนุสฺสาน ทสฺสนํ
อปฺเปเก สตมทฺทกฺขุํ สหสฺสํ อถ สตฺตรึ ฯ
สตํ เอเก สหสฺสานํ อมนุสฺสานมทฺทสุํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. เอตํปรมาเยว ฯ ๓ ยุ. วิปฺปสนฺนามนาวิลา ฯ
อปฺเปเกนนฺตมทฺทกฺขุํ ทิสา สพฺพา ผุฏา อหุํ ฯ
ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญาย ววกฺขิตฺวาน ๑- จกฺขุมา
ตโต อามนฺตยิ สตฺถา สาวเก สาสเน รเต
เทวกายา อภิกฺกนฺตา เต วิชานาถ ภิกฺขโว
เย โวหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิราหิ อนุปุพฺพโส ฯ
สตฺตสหสฺสา ว ๒- ยกฺขา ภุมฺมา กาปิลวตฺถวา
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต ๓- วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
ฉสหสฺสา เหมวตา ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
สาตาคิรา ติสหสฺสา ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
อิจฺเจเต โสฬสสหสฺสา ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
เวสฺสามิตฺตา ปญฺจสตา ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ววตฺถิตฺวานาติ วา ปาโฐ ฯ ๒ ม. เต ฯ ๓ สี. ยุ. สพฺพตฺถ ชุตีมนฺโต ฯ
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
กุมฺภีโร ราชคหิโก เวปุลฺลสฺส นิเวสนํ
ภิยฺโย ๑- นํ สตสหสฺสํ ยกฺขานํ ปยิรุปาสติ ฯ
กุมฺภีโร ราชคหิโก โสปาค สมิตึ วนํ ฯ
[๒๔๒] ปุริมญฺจ ทิสํ ราชา ธตรฏฺโฐ ปสาสติ
คนฺธพฺพานํ อาธิปติ มหาราชา ยสสฺสิ โส ฯ
ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว อินฺทนามา มหพฺพลา ๒-
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
ทกฺขิณญฺจ ทิสํ ราชา วิรูโฬฺห ตปฺปสาสติ ๓-
กุมฺภณฺฑานํ อาธิปติ มหาราชา ยสสฺสิ โส ฯ
ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว อินฺทนามา มหพฺพลา
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
ปจฺฉิมญฺจ ทิสํ ราชา วิรูปกฺโข ปสาสติ
นาคานํ อาธิปติ มหาราชา ยสสฺสิ โส ฯ
ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว อินฺทนามา มหพฺพลา
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ภีโยติปิ ปาโฐ ฯ ๒ อฏฺฐกถายํ สพฺพวาเรสุ มหาพลาติ ปาโฐ ฯ ๓ ม. ยุ. ตํ
@ปสาสติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
อุตฺตรญฺจ ทิสํ ราชา กุเวโร ตปฺปสาสติ
ยกฺขานํ อาธิปติ มหาราชา ยสสฺสิ โส ฯ
ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว อินฺทนามา มหพฺพลา
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทนานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
ปุริมทิสํ ธตรฏฺโฐ ทกฺขิเณน วิรูฬฺหโก
ปจฺฉิเมน วิรูปกฺโข กุเวโร อุตฺตรํ ทิสํ
จตฺตาโร เต มหาราชา สมนฺตา จตุโร ทิสา
ททฺทลฺลมานา ๑- อฏฺฐํสุ วเน กาปิลวตฺถเว ฯ
[๒๔๓] เตสํ มายาวิโน ทาสา อาคู ๒- วญฺจนิกา สฐา
มายา กุเฏณฺฑุ เวเฏณฺฑุ ๓- วิฏู ๔- จ วิฏุโฏ ๕- สห
จนฺทโน กามเสฏฺโฐ จ กินฺนุฆณฺฑุ ๖- นิฆณฺฑุ จ ฯ
ปนาโท โอปมญฺโญ จ เทวสุโต จ มาตลิ
จิตฺตเสโน จ คนฺธพฺโพ นโฬราชา ชโนสโภ ๗-
อาคู ๘- ปญฺจสิโข เจว ติมฺพรู สุริยวจฺฉสา ๙- ฯ
เอเต จญฺเญ จ ราชาโน คนฺธพฺพา สห ราชุภิ
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
อถาคู ๑๐- นาภสา นาคา เวสาลา สห ตจฺฉกา
@เชิงอรรถ: ๑ ททฬฺหมานาติปิ ปาโฐ ฯ ๒ ม. อาคุํ ฯ สี. ยุ. อาคุํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ มา. วิเฏณฺฑุ ฯ ๔ ม. ยุ. วิฏุจฺจ ฯ ๕ ยุ. วิฏุจฺโจ ฯ ๖ ม. กินฺนิ ฆณฺฑุ ฯ
@๗ ม. ยุ. ชเนสฺสโภ ฯ ๘ ม. อาคา ฯ ยุ. อาคุ ฯ ๙ สี. ยุ. สุริยวจฺจสา ฯ
@๑๐ ม. อถาคุํ ฯ ยุ. อถาคุ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
กมฺพลสฺสตรา อาคู ปายาคา สห ญาติภิ
ยามุนา ธตรฏฺฐา จ อาคู นาคา ยสสฺสิโน
เอราวโณ มหานาโค โสปาค สมิตึ วนํ ฯ
[๒๔๔] เย นาคราเช สหสา หรนฺติ
ทิพฺพา ทิชา ปกฺขิ วิสุทฺธจกฺขู
เวหายสา ๑- เต วนมชฺฌปตฺตา
จิตฺรา สุปณฺณา อิติ เตส นามํ
อภยนฺตทา นาคราชานมาสี
สุปณฺณโต เขมมกาสิ พุทฺโธ
สณฺหาหิ วาจาหิ อุปวฺหยนฺตา
นาคา สุปณฺณา สรณมกํสุ พุทฺธํ ฯ
ชิตา วชิรหตฺเถน สมุทฺทํ อสุรา สิตา
ภาตโร วาสวสฺเสเต อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน ฯ
กาลกญฺชา มหาภิสฺมา ๒- อสุรา ทานเวฆสา
เวปจิตฺติ สุจิตฺติ จ ปหาราโท นมุจี สห ฯ
สตญฺจ พลิปุตฺตานํ สพฺเพ เวโรจนามกา
สนฺนยฺหิตฺวา พลึ เสนํ ๓- ราหุภทฺทมุปาคมุํ
สมโยทานิ ภทฺทนฺเต ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
[๒๔๕] อาโป จ เทวา ปฐวี จ เตโช วาโย ตทาคมุํ
วรุณา วารุณา ๔- เทวา โสโม จ ยสสา สห ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. เวหาสยา ฯ ๒ สี. ยุ. มหาภึสา ฯ ๓ ม. พลิเสนํ ฯ
@๔ ม. วารณา วารณา เทวา ฯ
เมตฺตากรุณากายิกา อาคู เทวา ยสสฺสิโน
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
เวณฺฑู ๑- จ เทวา สหลี จ อสมา จ ทุเว ยมา
จนฺทสฺสูปนิสา เทวา จนฺทมาคู ปุรกฺขิตา ฯ
สุริยสฺสูปนิสา เทวา สุริยมาคู ปุรกฺขิตา
นกฺขตฺตานิ ปุรกฺขตฺวา อาคู มนฺทวลาหกา
วสูนํ วาสโว เสฏฺโฐ สกฺโก ปาค ๒- ปุรินฺทโท ฯ
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
อถาคู สหภู เทวา ชลมคฺคิสิขาริว
อริฏฺฐกา จ โรชา จ อุมฺมาปุปฺผนิภาสิโน
วรุณา สหธมฺมา จ อจฺจุตา จ อเนชกา
สูเลยฺยรุจิรา อาคู อาคู วาสวเนสิโน ฯ
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
สมานา มหาสมานา มานุสา มานุสุตฺตมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เวณฺฑุ เทวา สหลิ จ ฯ ๒ ม. ปาคา ฯ
ขิฑฺฑาปทูสิกา ๑- อาคู อาคู มโนปทูสิกา ๒-
อถาคู หรโย เทวา เย จ โลหิตวาสิโน
ปารคา มหาปารคา อาคู เทวา ยสสฺสิโน ฯ
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
สุกฺกา กรุมฺหา ๓- อรุณา อาคู เวฆนสา สห ฯ
โอทาตคยฺหา ปาโมกฺขา อาคู เทวา วิจกฺขณา
สทามตฺตา หารคชา มิสฺสกา จ ยสสฺสิโน
ถนยํ อาคา ๔- ปชุนฺโน โย ทิสา อภิวสฺสติ ฯ
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
เขมิยา ตุสิตา ยามา กฏฺฐกา จ ยสสฺสิโน
ลมฺพิตกา ๕- ลามเสฏฺฐา โชตินามา จ อาสวา
นิมฺมานรติโน อาคู อถาคู ปรนิมฺมิตา ฯ
ทเสเต ทสธา กายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
โมทมานา อภิกฺกามุํ ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ขิฑฺฑาปโทสิกา ฯ ๒ ม. มโนปโทสิกา ฯ ๓ ม. กรุมฺภา ฯ ๔ เยภุยฺเยน อาคูติ
@ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ ๕ ม. ยุ. ลมฺพีตกา ฯ
สฏฺเฐเต เทวนิกายา สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน
นามนฺวเยน อาคญฺฉุํ เย จญฺเญ สทิสา สห
ปวุตฺถชาติมกฺขีลํ ๑- โอฆติณฺณมนาสวํ
ทกฺเขโมฆตรํ นาคํ จนฺทํว อสิตาติตํ ๒- ฯ
[๒๔๖] สุพฺรหฺมา ปรมตฺโต จ ปุตฺตา อิทฺธิมโต สห
สนงฺกุมาโร ติสฺโส จ โสปาค สมิตึ วนํ ฯ
สหสฺสพฺรหฺมโลกานํ มหาพฺรหฺมาภิติฏฺฐติ
อุปปนฺโน ชุติมนฺโต ภิสฺมากาโย ยสสฺสิ โส ฯ
ทเสตฺถ อิสฺสรา อาคู ปจฺเจกวสวตฺติโน
เตสญฺจ มชฺฌโต อาคา ๓- หาริโต ปริวาริโต ฯ
เต จ สพฺเพ อภิกฺกนฺเต สินฺเท ๔- เทเว สพฺรหฺมเก
มารเสนา อภิกฺกามิ ปสฺส กณฺหสฺส มนฺทิยํ ฯ
เอถ คณฺหถ พนฺธถ ราเคน พนฺธมตฺถุ โว
สมนฺตา ปริวาเรถ มา โว มุญฺจิตฺถ โกจิ นํ ฯ
อิติ ตตฺถ มหาเสโน กณฺหเสนํ อเปสยิ
ปาณินา ตลมาหจฺจ สรํ กตฺวาน เภรวํ ฯ
ยถา ปาวุสฺสโก เมโฆ ถนยนฺโต สวิชฺชุโก
ตทา โส ปจฺจุทาวตฺติ สงฺกุทฺโธ อสยํวเส ๕- ฯ
ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญาย ววกฺขิตฺวาน ๖- จกฺขุมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปวุฏฺฐชาติมลิลํ ฯ สี. ยุ. ปวุตฺถชาตึ อขิลํ ฯ ๒ อสิตาติคนฺติ วา ปาโฐ ฯ
@ยุ. อสิตาติกํ ฯ ๓ ปายโต อาคูติ ปาโจ ทิสฺสติ ฯ ๔ ม. สอินฺเท ฯ ยุ. สอินฺทเทเว ฯ
@๕ สี. ยุ. วสี ฯ ๖ ม. ววตฺถิตฺวาน ฯ
ตโต อามนฺตยิ สตฺถา สาวเก สาสเน รเต
มารเสนา อภิกฺกนฺตา เต วิชานาถ ภิกฺขโว
เต จ อาตปฺปมกรุํ สุตฺวา พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
วีตราเคหิ ปกฺกามุํ เนสํ โลมมฺปิ ๑- อิญฺชยุํ
สพฺเพ วิชิตสงฺคามา ภยาตีตา ยสสฺสิโน
โมทนฺติ สห ภูเตหิ สาวกา เต ชเนสุตาติ ฯ
มหาสมยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
----------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โลมาปิ ฯ
สกฺกปญฺหสุตฺตํ
[๒๔๗] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา มคเธสุ วิหรติ
ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺโฑ ๑- นาม พฺราหฺมณคาโม ตสฺสุตฺตรโต
เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํ ฯ เตน โข ปน สมเยน
สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส อุสฺสุกฺกํ อุทปาทิ ภควนฺตํ ทสฺสนาย ฯ
อถโข สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส เอตทโหสิ กหํ นุ โข ภควา
เอตรหิ วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ อทฺทสา โข สกฺโก
เทวานมินฺโท ภควนฺตํ มคเธสุ วิหรนฺตํ ปาจีนโต ราชคหสฺส
อมฺพสณฺโฑ นาม พฺราหฺมณคาโม ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต
อินฺทสาลคุหายํ ทิสฺวาน เทเว ตาวตึเส อามนฺเตสิ อยํ มาริสา
ภควา มคเธสุ วิหรติ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺโฑ นาม
พฺราหฺมณคาโม ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํ
ยทิ ปน มาริสา มยนฺตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺยาม
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ฯ เอวํ ภทฺทนฺตวาติ โข เทวา ตาวตึสา
สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
{๒๔๗.๑} อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ ๒- อามนฺเตสิ
อยํ ตาต ปญฺจสิข ภควา มคเธสุ วิหรติ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺโฑ นาม
พฺราหฺมณคาโม ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํ ยทิ หิ ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อมฺพสณฺฑา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. คนฺธพฺพเทวปุตฺตํ ฯ
@๓ ม. ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปน ตาต ปญฺจสิข มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺยาม
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ฯ เอวํ ภทฺทนฺตวาติ โข ปญฺจสิโข
คนฺธพฺพปุตฺโต ๑- สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เวฬุวปณฺฑุวีณํ ๒-
อาทาย สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส อนุจริยํ อุปาคมิ ฯ
{๒๔๗.๒} อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท เทเวหิ ตาวตึเสหิ ปริวุโต
ปญฺจสิเขน คนฺธพฺพปุตฺเตน ปุรกฺขโต เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส
สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว
โข เทเวสุ ตาวตึเสสุ อนฺตรหิโต มคเธสุ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺโฑ
นาม พฺราหฺมณคาโม ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต ปจฺจุฏฺฐาสิ ฯ
เตน โข ปน สมเยน เวทิยโก ปพฺพโต อติริว โอภาสชาโต โหติ
อมฺพสณฺโฑ จ พฺราหฺมณคาโม ยถา ตํ เทวานํ เทวานุภาเวน ฯ
อปิสฺสุทํ ปริโต คาเมสุ มนุสฺสา เอวมาหํสุ อาทิตฺตสฺสุ นามชฺช
เวทิยโก ปพฺพโต ฌายตสฺสุ นามชฺช เวทิยโก ปพฺพโต ชลตสฺสุ ๓-
นามชฺช เวทิยโก กึ สุ นามชฺช เวทิยโก ปพฺพโต อติริว โอภาสชาโต
อมฺพสณฺโฑ จ พฺราหฺมณคาโมติ ฯ สํวิคฺคา โลมหฏฺฐชาตา อเหสุํ ฯ
{๒๔๗.๓} อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ
อามนฺเตสิ ทุรุปสงฺกมา โข ตาต ปญฺจสิข ตถาคตา มาทิเสน
ฌายี ฌานรตา ตทนนฺตรํ ๔- ปฏิสลฺลีนา ยทิ ปน ตฺวํ ตาต ปญฺจสิข
ภควนฺตํ ปฐมํ ปสาเทยฺยาสิ ตยา ตาต ปฐมํ ปสาทิตํ ปจฺฉา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คนฺธพฺพเทวปุตฺโต ฯ ๒ ม. ยุ. เพลุวปณฺฑุวีณํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ ฌายิตสฺสุ ... ชลิตสฺสูติปิ ปาฐทฺวเยน ภวิตพฺพํ ฯ ๔ ม. ตทนฺตรํ ฯ
มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺยาม อรหนฺตํ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ฯ เอวํ ภทฺทนฺตวาติ โข ปญฺจสิโข
คนฺธพฺพปุตฺโต สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เวฬุวปณฺฑุวีณํ
อาทาย เยน อินฺทสาลคุหา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
เอตฺตาวตา เม ภควา เนว อวิทูเร โข ๑- วสติ นาจฺจาสนฺเนน
สทฺทญฺจ เม โสสฺสตีติ เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
{๒๔๗.๔} เอกมนฺตํ ฐิโต โข ปญฺจสิโข คนฺธพฺพปุตฺโต
เวฬุวปณฺฑุวีณํ อาทาย ๒- อสฺสาเวสิ อิมา จ คาถาโย อภาสิ
พุทฺธูปสญฺหิตา ธมฺมูปสญฺหิตา สงฺฆูปสญฺหิตา ๓- อรหนฺตูปสญฺหิตา
กามูปสญฺหิตา
[๒๔๘] วนฺเท เต ปิตรํ ภทฺเท ติมฺพรุํ สุริยวจฺฉเส ๔-
เยน ชาตาสิ กลฺยาณี อานนฺทชนนี มม ฯ
วาโตว เสทตํ กนฺโต ปานียํว ปิปาสโต
องฺคิรํสี ๕- ปิยา เมสิ ธมฺโม อรหตํ ๖- อิว ฯ
อาตุรสฺเสว เภสชฺชํ โภชนํว ชิฆจฺฉโต
ปรินิพฺพาปยิ ๗- ภทฺเท ชลนฺตมิว วารินา ฯ
สีโตทกํ โปกฺขรณึ ยุตฺตํ กิญฺชกฺขเรณุนา
นาโค ฆมฺมาภิตตฺโตว โอคาเห เต ถนูทรํ ฯ
อจฺจงฺกุโสว นาโค จ ชิตํ เม ตุตฺตโตมรํ
การณํ นปฺปชานามิ สมฺมตฺโต ลกฺขณูรุยา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อวิทูเร ภวิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ สี. สงฺฆูปสญฺหิตาติ ปาโฐ
@น ทิสฺสติ ฯ ๔ สี. ยุ. สุริยวจฺจเส ฯ ๕ ม. องฺครสิ ฯ ยุ. องฺคีรสี ฯ ๖ ม.
@อรหตามิว ฯ ๗ ม. ปรินิพฺพาปย มํ ฯ
ตยิ คธิตจิตฺโตสฺมิ ๑- จิตฺตํ วิปริณามิตํ
ปฏิคฺคนฺตุํ น สกฺโกมิ วงฺกฆตฺโตว ๒- อมฺพุโช ฯ
วามูรุ สช มํ ภทฺเท สช มํ มนฺทโลจเน
ปลิสฺสช มํ กลฺยาณิ เอตํ เม อภิปตฺถิตํ ฯ
อปฺปโก วต เม สนฺโต กาโม เวลฺลิตเกสิยา
อเนกภาโว ๓- สมปาทิ ๔- อรหนฺเตว ทกฺขิณา ฯ
ยํ เม อตฺถิ กตํ ปุญฺญํ อรหนฺเตสุ ตาทิสุ
ตํ เม สพฺพงฺคกลฺยาณิ ตยา สทฺธึ วิปจฺจตํ ฯ
ยํ เม อตฺถิ กตํ ปุญฺญํ อสฺมึ ปฐวิมณฺฑเล
ตํ เม สพฺพงฺคกลฺยาณิ ตยา สทฺธึ วิปจฺจตํ ฯ
สกฺยปุตฺโตว ฌาเนน เอโกทิ นิปโก สโต
อมตํ มุนิ ชิคึสาโน ๕- ตมหํ สุริยวจฺฉเส ฯ
ยถาปิ มุนิ นนฺเทยฺย ปตฺวา สมฺโพธิมุตฺตมํ
เอวํ นนฺเทยฺยํ กลฺยาณิ มิสฺสภาวํ ๖- คโต ตยา ฯ
สกฺโก เจ เม วรํ ทชฺชา ตาวตึสานมิสฺสโร
ตาหํ ภทฺเท วเรยฺยาเห เอวํ กาโม ทโฬฺห มม ฯ
สาลํว น จิรํ ผุลฺลํ ปิตรํ เต สุเมธเส
วนฺทมาโน นมสฺสามิ ยสฺสาเสตาทิสี ปชาติ ฯ
[๒๔๙] เอวํ วุตฺเต ภควา ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ เอตทโวจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... เคธิต ... ฯ ๒ วงฺกฆโสวาติปิ ปาโฐ ฯ ม. วงฺกฆสฺโต ว ฯ ยุ. วงฺกฆสโตว ฯ
@๓ อเนกภาโคติปิ ปาโฐ ฯ ๔ ม. สมุปฺปาทิ ฯ ๕ ม. ชิคีสาโน ฯ ๖ ม. ยุ. มิสฺสีภาวํ ฯ
สํสนฺทติ โข เต ปญฺจสิข ตนฺติสฺสโร คีตสฺสเรน คีตสฺสโร จ
ตนฺติสฺสเรน เนว ๑- ปน เต ปญฺจสิข ตนฺติสฺสโร คีตสฺสรํ อติวตฺตติ
น ๒- คีตสฺสโร จ ตนฺติสฺสรํ กทา สํยูฬฺหา ปน เต ปญฺจสิข อิมา
คาถา พุทฺธูปสญฺหิตา ธมฺมูปสญฺหิตา สงฺฆูปสญฺหิตา อรหนฺตูปสญฺหิตา
กามูปสญฺหิตาติ ฯ เอกมิทาหํ ภนฺเต สมยํ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ
นชฺชา เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิโคฺรเธ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ฯ เตน
โข ปนาหํ ภนฺเต สมเยน ภทฺทา นาม สุริยวจฺฉสา ติมฺพรุโน
คนฺธพฺพรญฺโญ ธีตา ตมาภิกงฺขามิ ฯ
{๒๔๙.๑} สา โข ปน ภนฺเต ภคินี ปรกามินี โหติ สิขณฺฑิ ๓- นาม
มาตลิสฺส สงฺคาหกสฺส ปุตฺโต ตมาภิกงฺขติ ฯ ยโต โข อหํ ภนฺเต ตํ
ภคินึ นาลตฺถํ เกนจิ ปริยาเยน อถาหํ เวฬุวปณฺฑุวีณํ อาทาย เยน
ติมฺพรุโน คนฺธพฺพรญฺโญ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึ อุปสงฺกมิตฺวา
เวฬุวปณฺฑุวีณํ อสฺสาเวสึ อิมา [๔]- คาถา อภาสึ พุทฺธูปสญฺหิตา
ธมฺมูปสญฺหิตา สงฺฆูปสญฺหิตา อรหนฺตูปสญฺหิตา กามูปสญฺหิตา
วนฺเท เต ปิตรํ ภทฺเท ติมฺพรุํ สุริยวจฺฉเส
เยน ชาตาสิ กลฺยาณี อานนฺทชนนี มม ฯ ฯเปฯ
สาลํว น จิรํ ผุลฺลํ ปิตรํ เต สุเมธเส
วนฺทมาโน นมสฺสามิ ยสฺสาเสตาทิสี ปชาติ ฯ
[๒๕๐] เอวํ วุตฺเต ภนฺเต ภทฺทา สุริยวจฺฉสา มํ เอตทโวจ
น โข เม มาริส โส ภควา สมฺมุขา ทิฏฺโฐ อปิจ สุโตเยว เม โส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. น จ ปน ฯ ๒ ม. ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. สิขณฺฑี ฯ
@๔ ม. ยุ. อิมา จ คาถาโย ฯ
ภควา เทวานํ ตาวตึสานํ สุธมฺมาย สภาย อุปนจฺจนฺติยา ยโต
โข ตฺวํ มาริส ตํ ภควนฺตํ กิตฺเตสิ โหตุ โน อชฺช สมาคโมติ ฯ
โสเยว โน ภนฺเต ตสฺสา ภคินิยา สทฺธึ สมาคโม อโหสิ น ๑-
วทามิ ตโต ปจฺฉาติ ฯ
{๒๕๐.๑} อถโข สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส เอตทโหสิ
ปฏิสมฺโมทติ โข ๒- ปญฺจสิโข คนฺธพฺพปุตฺโต ภควตา ภควา จ
ปญฺจสิเขนาติ ฯ อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ
อามนฺเตสิ อภิวาเทหิ เม ตฺวํ ตาต ปญฺจสิข ภควนฺตํ สกฺโก
ภนฺเต เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน ภควโต ปาเท สิรสา
วนฺทตีติ ฯ เอวํ ภทฺทนฺตวาติ โข ปญฺจสิโข คนฺธพฺพปุตฺโต สกฺกสฺส
เทวานมินฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทสิ ๓- สกฺโก ภนฺเต
เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตีติ ฯ
เอวํ สุขี โหตุ ปญฺจสิข สกฺโก เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน
สุขกามา หิ เทวา มนุสฺสา อสุรา นาคา คนฺธพฺพา เย จญฺเญ
สนฺติ ปุถุกายาติ ฯ
[๒๕๑] เอวญฺจ ปน ตถาคตา เอวรูเป มเหสกฺเข ยกฺเข
อภิวทนฺติ ฯ อภิวทิโต สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต อินฺทสาลคุหํ
ปวิสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เทวาปิ
ตาวตึสา อินฺทสาลคุหํ ปวิสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐํสุ ฯ ปญฺจสิโขปิ คนฺธพฺพปุตฺโต อินฺทสาลคุหํ ปวิสิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เตน โข ปน สมเยน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. น จทานิ ฯ ๒ ม. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. อภิวาเทติ ฯ
อินฺทสาลคุหา วิสมา สนฺติ สมา สมปาทิ สมฺพาธา สนฺติ อุรุทฺธา ๑-
สมปาทิ อนฺธกาโร คุหายํ อนฺตรธายิ อาโลโก อุทปาทิ ยถา ตํ
เทวานํ เทวานุภาเวน ฯ
[๒๕๒] อถโข ภควา สกฺกํ เทวานมินฺทํ เอตทโวจ อจฺฉริยมิทํ
อายสฺมโต โกสิยสฺส อพฺภูตมิทํ อายสฺมโต โกสิยสฺส ตว
พหุกิจฺจสฺส พหุกรณียสฺส ยทิทํ อิธาคมนนฺติ ฯ จิรปฏิกาหํ ภนฺเต
ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุกาโม อปิจ เทวานํ ตาวตึสานํ
เกหิจิ กิจฺจกรณีเยหิ พฺยาวโฏ เอวาหํ นาสกฺขึ ภควนฺตํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมิตุํ ฯ เอกมิทํ ภนฺเต สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
สลฬาคารเก ฯ อถโขหํ ภนฺเต สาวตฺถึ อคมาสึ ภควนฺตํ
ทสฺสนาย ฯ เตน โข ปน ภนฺเต สมเยน ภควา อญฺญตเรน
สมาธินา นิสินฺโน โหติ ฯ ภุชคี ๒- นาม เวสฺสวณสฺส มหาราชสฺส
ปริจาริกา ภควนฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ปญฺชลิกา นมสฺสมานา
ติฏฺฐติ ฯ
{๒๕๒.๑} อถโขหํ ภนฺเต ภุชคึ เอตทโวจํ อภิวาเทหิ เม ตฺวํ
ภคินิ ภควนฺตํ สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน
ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตีติ ฯ เอวํ วุตฺเต ภนฺเต สา ภุชคี
มํ เอตทโวจ อกาโล โข มาริส ภควนฺตํ ทสฺสนาย ปฏิสลฺลีโน
ภควาติ ฯ เตนหิ ภคินิ ยทา ภควา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิโต
โหติ อถ มม วจเนน ภควนฺตํ อภิวาเทหิ สกฺโก ภนฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อุรุนฺทา ฯ ม. อุรุทฺทา ฯ ๒ สี. ยุ. ภุญฺชตี จ นาม ฯ ม. ภูชติ จ นาม ฯ
เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตีติ ฯ
กจฺจิ เม สา ภนฺเต ภคินี ภควนฺตํ อภิวาเทสิ สรติ ภควา ตสฺสา
ภคินิยา วจนนฺติ ฯ อภิวาเทสิ มํ สา เทวานมินฺท ภคินี สรามหํ
ตสฺสา ภคินิยา วจนํ อปิจาหํ อายสฺมโต จกฺกเนมิสทฺเทน ๑- ตมฺหา
สมาธิมฺหา วุฏฺฐิโตติ ฯ เย เต ภนฺเต เทวา อเมฺหหิ ปฐมตรํ
ตาวตึสกายํ อุปปนฺนา เตสํ เม สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา ตถาคตา โลเก อุปฺปชฺชนฺติ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา ทิพฺพา
กายา ปริปูเรนฺติ หายนฺติ อสุรกายาติ ฯ ตํ เม อิทํ ภนฺเต
สกฺขิทิฏฺฐํ ยโต ตถาคโต โลเก อุปฺปนฺโน อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ทิพฺพา กายา ปริปูเรนฺติ หายนฺติ อสุรกายาติ ฯ
{๒๕๒.๒} อิเธว ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ โคปิกา นาม สกฺยธีตา อโหสิ
พุทฺเธ ปสนฺนา ธมฺเม ปสนฺนา สงฺเฆ ปสนฺนา สีเลสุ ปริปูรีการินี ๒- สา
อิตฺถีจิตฺตํ ๓- วิราเชตฺวา ปุริสจิตฺตํ ๔- ภาเวตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตํ
อมฺหากํ ปุตฺตตฺตํ อชฺฌุปคตา ตตฺราปิ นํ เอวํ ชานนฺติ โคปโก
เทวปุตฺโต โคปโก เทวปุตฺโตติ ฯ อญฺเญปิ ภนฺเต ตโย ภิกฺขู ภควติ
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา หีนํ คนฺธพฺพกายํ อุปปนฺนา เต ปญฺจหิ
กามคุเณหิ สมปฺปิตา สมงฺคิภูตา ปริจารยมานา อมฺหากํ อุปฏฺฐานํ
อาคจฺฉนฺติ อมฺหากํ ปาริจริยํ ฯ เต อมฺหากํ อุปฏฺฐานํ อาคเต
อมฺหากํ ปาริจริยํ โคปโก เทวปุตฺโต ปฏิโจเทสิ กุโตมุขา นาม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เนมิสทฺเทน ฯ ๒ ม. ยุ. ปริปูรการินี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม.
@อิตฺถิตฺตํ ฯ ๔ ม. ปุริสตฺตํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตุเมฺห มาริสา ตสฺส ภควโต ธมฺมํ อายูหิตฺถ ๑- อหํ หิ นาม
อิตฺถิกา สมานา พุทฺเธ ปสนฺนา ธมฺเม ปสนฺนา สงฺเฆ ปสนฺนา
สีเลสุ ปริปูรีการินี อิตฺถีจิตฺตํ วิราเชตฺวา ปุริสจิตฺตํ ภาเวตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา เทวานํ
ตาวตึสานํ สหพฺยตํ สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปุตฺตตฺตํ อชฺฌุปคตา
อิธาปิ มํ เอวํ ชานนฺติ โคปโก เทวปุตฺโต โคปโก เทวปุตฺโตติ
ตุเมฺห ปน มาริสา ภควติ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา หีนํ
คนฺธพฺพกายํ อุปปนฺนา ทุทฺทิฏฺฐรูปํ วต โภ อทฺทสาม เย
มยํ อทฺทสาม สหธมฺมิเก หีนํ คนฺธพฺพกายํ อุปปนฺเนติ ฯ เตสํ
ภนฺเต โคปเกน เทวปุตฺเตน ปฏิโจทิตานํ เทฺว เทวา ทิฏฺเฐ ว
ธมฺเม สตึ ปฏิลภึสุ กายํ พฺรหฺมปุโรหิตํ ฯ เอโก ปน เทโว
กาเม อชฺฌาวสิ ฯ
[๒๕๓] อุปาสิกา จกฺขุมโต อโหสึ
นามํปิ มยฺหํ อหุ โคปิกาติ
พุทฺเธ จ ธมฺเม จ อภิปฺปสนฺนา
สงฺฆญฺจุปฏฺฐาสึ ปสนฺนจิตฺตา ฯ
ตสฺเสว พุทฺธสฺส สุธมฺมตาย
สกฺกสฺส ปุตฺโตมฺหิ มหานุภาโว
มหาชุติโก ติทิวูปปนฺโน
ชานนฺติ มํ อิธาปิ โคปโกติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อสฺสุตฺถ ฯ ยุ. อสฺสุตฺวา ฯ
อทฺทสํ ภิกฺขโว ทิฏฺฐปุพฺเพ
คนฺธพฺพกายูปคเต วสิเน
อิเม หิ เต โคตมสาวกาเส
เย จ มยํ ปุพฺเพ มนุสฺสภูตา ฯ
อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหิมฺหา
ปาทูปสงฺคยฺห สเก นิเวสเน
กุโตมุขา นาม อิเม ภวนฺโต
พุทฺธสฺส ธมฺมํ ๑- น ปฏิคฺคเหสุํ ฯ
ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ หิ ธมฺโม
สุเทสิโต จกฺขุมตานุพุทฺโธ
อหํปิ ตุเมฺห ว อุปาสมานา ๒-
สุตฺวาน อริยานํ สุภาสิตานิ ฯ
สกฺกสฺส ปุตฺโตมฺหิ มหานุภาโว
มหาชุติโก ติทิวูปปนฺโน
ตุเมฺห ปน เสฏฺฐมุปาสมานา
อนุตฺตเร ๓- พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ฯ
หีนกายํ อุปปนฺนา ภวนฺโต
อนานุโลมา ภวตูปปตฺติ
ทุทฺทิฏฺฐรูปํ วต อทฺทสาม
สหธมฺมิเก หีนกายูปปนฺเน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... ธมฺมานิ ปฏิคฺคเหสุํ ฯ ๒ ม. อุปาสมาโน ฯ ๓ ม. อนุตฺตรํ ฯ
คนฺธพฺพกายูปคตา ภวนฺโต
เทวานมาคจฺฉถ ปาริจริยํ
อคาเร วสโต มยฺหํ อิมํ ปสฺส วิเสสตํ ฯ
อิตฺถี หุตฺวา สฺวาชฺช ๑- ปุโมมฺหิ เทวา
ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต
เต โจทิตา โคตมสาวเกน
สํเวคมาปาทุ สเมจฺจ โคปกํ ฯ
หนฺท วิคายาม ๒- วิยายมาม
มา โน มยํ ปรเปสฺสา อหุมฺหา
เตสํ ทุเว วีริยมารภึสุ
อนุสฺสรํ โคตมสาสนานิ ฯ
อิเธว จิตฺตานิ วิราชยิตฺวา
กาเมสุ อาทีนวมทฺทสึสุ
เต กามสญฺโญชนพนฺธนานิ
ปาปิมโต ๓- โยคานิ ทุรจฺจยานิ ฯ
นาโคว สนฺตานิ ๔- คุณานิ เฉตฺวา ๕-
เทเว ตาวตึเส อติกฺกมึสุ
สอินฺทเทวา สปชาปตีกา
สพฺเพ สุธมฺมาย สภายุปวิฏฺฐา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สฺวชฺช ปุโมมฺหิ เทโว ฯ ๒ ม. วิยายาม พฺยายาม ฯ ยุ. วิตายาม ฯ
@๓ ม. ยุ. ปาปิมโยคานิ ฯ ๔ ม. สนฺนานิ ฯ ๕ สี. ยุ. เภตฺวา ฯ
เตสนฺนิสินฺนา ๑- น อติกฺกมึสุ
วีรา วิราคา วิรชํ กโรนฺตา
เต ทิสฺวา สํเวคมกาสิ วาสโว
เทวาภิภู เทวคณสฺส มชฺเฌ ฯ
อิเม หิ เต หีนกายูปปนฺนา
เทเว ตาวตึเส อติกฺกมนฺติ
สํเวคชาตสฺสว ๒- เต นิสมฺม
[๓]- โคปโก วาสวํ อชฺฌภาสิ ฯ
พุทฺโธ ชนินฺทตฺถิ มนุสฺสโลเก
กามาภิภู สกฺยมุนีติ ญายติ
ตสฺเสว เต ปุตฺตา สติยา วิหีนา
จุทิตา ๔- มยา เต สติ ปจฺจลตฺถุํ ฯ
ติณฺณํ เตสํ อวสิเนตฺถ เอโก
คนฺธพฺพกายูปคโต วสีโน
เทฺว ว ๕- สมฺโพธิปทานุสาริโน
เทเวปิ หีเฬนฺติ สมาหิตตฺตา ฯ
เอตาทิสี ธมฺมปกาสเนตฺถ
น ตตฺถ กึ กงฺขติ โกจิ สาวโก
นิตฺติณฺณโอฆํ วิจิกิจฺฉฉินฺนํ
พุทฺธํ นมสฺสาม ชินํ ชนินฺทํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เตสํ นิสินฺนานํ อติกฺกมึสุ ฯ ยุ. เต สนฺนิสินฺนานํ ... ฯ ๒ ม. ยุ.
@สํเวคชาตสฺส วโจ นิสมฺม ฯ ๓ ม. ยุ. โส ... ฯ ๔ ม. โจทิตา ฯ ๕ ม. จ ฯ ยุ. เจว ฯ
ยํ เต ธมฺมํ อิธญฺญาย วิเสสํ อชฺฌคมํสุ ๑- เต
กายํ พฺรหฺมปุโรหิตํ ทุเว เตสํ วิเสสคู ฯ
ตสฺส ธมฺมสฺส ปตฺติยา อาคตมฺหาปิ ๒- มาริส
กตาวกาสา ภควตา ปญฺหํ ปุจฺเฉมุ มาริสาติ ฯ
[๒๕๔] อถโข ภควโต เอตทโหสิ ทีฆรตฺตํ วิสุทฺโธ โข อยํ
สกฺโก ๓- ยงฺกิญฺจิ มํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสติ สพฺพนฺตํ อตฺถสญฺหิตํเยว
ปุจฺฉิสฺสติ โน อนตฺถสญฺหิตํ ยญฺจสฺสาหํ ปุฏฺโฐ พฺยากริสฺสามิ
ตํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ อถโข ภควา สกฺกํ เทวานมินฺทํ
คาถาย อชฺฌภาสิ
ปุจฺฉ วาสว มํ ปญฺหํ ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉสิ
ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส อหํ อนฺตํ กโรมิ เตติ ฯ
ปฐมภาณวารํ ฯ
[๒๕๕] กตาวกาโส สกฺโก เทวานมินฺโท ภควตา ๔- อิมํ ภควนฺตํ
ปฐมํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ กึสญฺโญชนา นุ โข มาริส เทวา มนุสฺสา
อสุรา นาคา คนฺธพฺพา เย จญฺเญ สนฺติ ปุถุกายา เต อเวรา
อทณฺฑา อสปตฺตา อพฺยาปชฺฌา วิหเรมุ อเวริโนติ อิติ จ
เนสํ โหติ อถ จ ปน สเวรา สทณฺฑา สสปตฺตา สพฺยาปชฺฌา
วิหรนฺติ สเวริโนติ ฯ อิตฺถํ สกฺโก เทวานมินฺโท ภควนฺตํ [๕]- ปญฺหํ
อปุจฺฉิ ฯ ตสฺส ภควา ปญฺหํ ปุฏฺโฐ พฺยากาสิ
{๒๕๕.๑} อิสฺสามจฺฉริยสญฺโญชนา โข เทวานมินฺท
เทวา มนุสฺสา อสุรา นาคา คนฺธพฺพา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อชฺฌคํสุ ฯ ๒ ม. อาคตมฺหาสิ ฯ ยุ. ... เส ฯ ๓ ม. ยุ. ยกฺโข ฯ
@๔ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๕ สี. ยุ. อิมํ ปฐมํ ... ฯ
เย จญฺเญ สนฺติ ปุถุกายา เต อเวรา อทณฺฑา อสปตฺตา
อพฺยาปชฺฌา วิหเรมุ อเวริโนติ อิติ จ เนสํ โหติ อถ
จ ปน สเวรา สทณฺฑา สสปตฺตา สพฺยาปชฺฌา วิหรนฺตา
สเวริโนติ ฯ อิตฺถํ ภควา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปญฺหํ ปุฏฺโฐ
พฺยากาสิ ฯ อตฺตมโน สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทิ อนุโมทิ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ สุคต ติณฺณา
เมตฺถ กงฺขา วิคตา กถํกถา ภควโต ปญฺหาเวยฺยากรณํ
สุตฺวาติ ฯ
[๒๕๖] อิติห สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ อิสฺสามจฺฉริยํ ปน
มาริส กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ กึปภวํ กิสฺมึ หิ สติ อิสฺสามจฺฉริยํ
โหติ กิสฺมึ หิ อสติ อิสฺสามจฺฉริยํ น โหตีติ ฯ
{๒๕๖.๑} อิสฺสามจฺฉริยํ โข เทวานมินฺท ปิยาปฺปิยนิทานํ
ปิยาปฺปิยสมุทยํ ปิยาปฺปิยชาติกํ ปิยาปฺปิยปภวํ ปิยาปฺปิเย สติ
อิสฺสามจฺฉริยํ โหติ ปิยาปฺปิเย อสติ อิสฺสามจฺฉริยํ น โหตีติ ฯ
{๒๕๖.๒} ปิยาปฺปิยํ ปน มาริส กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ
กึปภวํ กิสฺมึ สติ ปิยาปฺปิยํ โหติ กิสฺมึ อสติ ปิยาปฺปิยํ น โหตีติ ฯ
ปิยาปฺปิยํ โข เทวานมินฺท ฉนฺทนิทานํ ฉนฺทสมุทยํ ฉนฺทชาติกํ
ฉนฺทปภวํ ฉนฺเท สติ ปิยาปฺปิยํ โหติ ฉนฺเท อสติ ปิยาปฺปิยํ
น โหตีติ ฯ
{๒๕๖.๓} ฉนฺโท ปน มาริส กึนิทาโน กึสมุทโย
กึชาติโก กึปภโว กิสฺมึ สติ
ฉนฺโท โหติ กิสฺมึ อสติ ฉนฺโท น โหตีติ ฯ ฉนฺโท โข
เทวานมินฺท วิตกฺกนิทาโน วิตกฺกสมุทโย วิตกฺกชาติโก
วิตกฺกปภโว วิตกฺเก สติ ฉนฺโท โหติ วิตกฺเก อสติ ฉนฺโท
น โหตีติ ฯ
{๒๕๖.๔} วิตกฺโก ปน มาริส กึนิทาโน กึสมุทโย กึชาติโก
กึปภโว กิสฺมึ สติ วิตกฺโก โหติ กิสฺมึ อสติ วิตกฺโก น โหตีติ ฯ
วิตกฺโก โข เทวานมินฺท ปปญฺจสญฺญาสงฺขานิทาโน
ปปญฺจสญฺญาสงฺขาสมุทโย ปปญฺจสญฺญาสงฺขาชาติโก
ปปญฺจสญฺญาสงฺขาปภโว ปปญฺจสญฺญาสงฺขาย สติ วิตกฺโก
โหติ ปปญฺจสญฺญาสงฺขาย อสติ วิตกฺโก น โหตีติ ฯ
[๒๕๗] กถํปฏิปนฺโน ปน มาริส ภิกฺขุ ปปญฺจสญฺญาสงฺขา-
นิโรธสารุปฺปคามินีปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ
{๒๕๗.๑} โสมนสฺสํ จาหํ ๑- เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ โทมนสฺสํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ อุเปกฺขํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ โสมนสฺสํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ
ยํ ชญฺญา โสมนสฺสํ อิมํ โข เม โสมนสฺสํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูปํ โสมนสฺสํ
น เสวิตพฺพํ ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา โสมนสฺสํ อิมํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. สพฺพวาเรสุ ปหนฺติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ ม. ปาหํ ฯ
โข เม โสมนสฺสํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูปํ โสมนสฺสํ เสวิตพฺพํ ฯ ตตฺถ ยญฺเจ
สวิตกฺกํ สวิจารํ ยญฺเจ อวิตกฺกํ อวิจารํ เย อวิตกฺเก อวิจาเร
[๑]- ปณีตตเร โสมนสฺสํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๗.๒} โทมนสฺสํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ
ยํ ชญฺญา โทมนสฺสํ อิมํ โข เม โทมนสฺสํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูปํ โทมนสฺสํ
น เสวิตพฺพํ ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา โทมนสฺสํ อิมํ โข เม โทมนสฺสํ
เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ
เอวรูปํ โทมนสฺสํ เสวิตพฺพํ ฯ ตตฺถ ยญฺเจ สวิตกฺกํ สวิจารํ ยญฺเจ
อวิตกฺกํ อวิจารํ เย อวิตกฺเก อวิจาเร ปณีตตเร โทมนสฺสํ จาหํ
เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ ยนฺตํ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๗.๓} อุเปกฺขํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ
ยํ ชญฺญา อุเปกฺขํ อิมํ โข เม อุเปกฺขํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูปา อุเปกฺขา น
เสวิตพฺพา ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา อุเปกฺขํ อิมํ โข เม อุเปกฺขํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เต ฯ สี. ยุ. เส ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ
เอวรูปา อุเปกฺขา เสวิตพฺพา ฯ ตตฺถ ยญฺเจ สวิตกฺกํ สวิจารํ
ยญฺเจ อวิตกฺกํ อวิจารํ เย อวิตกฺเก อวิจาเร ปณีตตเร
อุเปกฺขํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๗.๔} เอวํปฏิปนฺโน โข เทวานมินฺท ภิกฺขุ ปปญฺจสญฺญา-
สงฺขานิโรธสารุปฺปคามินีปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ อิตฺถํ ภควา
สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปญฺหํ ปุฏฺโฐ พฺยากาสิ ฯ อตฺตมโน สกฺโก
เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิ อนุโมทิ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ
สุคต ติณฺณา เมตฺถ กงฺขา วิคตา กถํกถา ภควโต ปญฺหาพฺยากรณํ
สุตฺวาติ ฯ
[๒๕๘] อิติห สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ๑- ปญฺหํ อปุจฺฉิ กถํ ปฏิปนฺโน ปน
มาริส ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวราย ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ กายสมาจารํ
จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ
วจีสมาจารํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ
ปริเยสนํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ ฯ
{๒๕๘.๑} กายสมาจารํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา กายสมาจารํ อิมํ โข เม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุตตริ ฯ
กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ เอวรูโป กายสมาจาโร น เสวิตพฺโพ ฯ ตตฺถ ยํ
ชญฺญา กายสมาจารํ อิมํ โข เม กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป กายสมาจาโร
เสวิตพฺโพ ฯ กายสมาจารํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๘.๒} วจีสมาจารํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา วจีสมาจารํ อิมํ โข เม
วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ เอวรูโป วจีสมาจาโร น เสวิตพฺโพ ฯ ตตฺถ ยํ
ชญฺญา วจีสมาจารํ อิมํ โข เม วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป วจีสมาจาโร
เสวิตพฺโพ ฯ วจีสมาจารํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๘.๓} ปริเยสนํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา ปริเยสนํ อิมํ โข เม ปริเยสนํ
เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ
เอวรูปา ปริเยสนา น เสวิตพฺพา ฯ ตตฺถ ยํ ชญฺญา ปริเยสนํ
อิมํ โข เม ปริเยสนํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูปา ปริเยสนา เสวิตพฺพา ฯ ปริเยสนํ
จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๒๕๘.๔} เอวํปฏิปนฺโน โข เทวานมินฺท ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวราย
ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ
[๒๕๙] กถํปฏิปนฺโน ปน มาริส ภิกฺขุ อินฺทฺริยสํวราย ปฏิปนฺโน
โหตีติ ฯ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ ฯ โสตวิญฺเญยฺยํ สทฺทํ จาหํ เทวานมินฺท
ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ ฯ ฆานวิญฺเญยฺยํ คนฺธํ
จาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ ฯ
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ รสํ จาหํ เทวานมินฺท ฯเปฯ กายวิญฺเญยฺยํ โผฏฺฐพฺพํ
จาหํ เทวานมินฺท ฯเปฯ มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํ จาหํ เทวานมินฺท
ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ ฯ
{๒๕๙.๑} เอวํ วุตฺเต สกฺโก เทวานมินฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิมสฺส โข อหํ ภนฺเต ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน
อตฺถํ อาชานามิ ยถารูปํ ภนฺเต จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูปํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ
รูปํ น เสวิตพฺพํ ฯ ยถารูปญฺจ โข ภนฺเต จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต
อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูปํ
จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวิตพฺพํ ฯ ยถารูปญฺจ โข ภนฺเต โสตวิญฺเญยฺยํ
สทฺทํ เสวโต ฯเปฯ ฆานวิญฺเญยฺยํ คนฺธํ เสวโต ฯเปฯ
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ รสํ เสวโต ฯเปฯ กายวิญฺเญยฺยํ โผฏฺฐพฺพํ
เสวโต ฯเปฯ มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตติ เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย
ธมฺโม น เสวิตพฺโพ ฯ ยถารูปญฺจ โข ภนฺเต มโนวิญฺเญยฺยํ
ธมฺมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย ธมฺโม เสวิตพฺโพ ฯ
อิมสฺส โข อหํ ภนฺเต ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน
อตฺถํ อาชานนฺโต ติณฺณา เมตฺถ กงฺขา วิคตา กถํกถา ภควโต
ปญฺหาเวยฺยากรณํ สุตฺวาติ ฯ
[๒๖๐] อิติห สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ สพฺเพ ว นุ โข
มาริส สมณพฺราหฺมณา เอกนฺตวาทา เอกนฺตสีลา เอกนฺตจฺฉนฺทา
เอกนฺตอชฺโฌสานาติ ฯ น โข เทวานมินฺท สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา
เอกนฺตวาทา เอกนฺตสีลา เอกนฺตจฺฉนฺทา เอกนฺตอชฺโฌสานาติ ฯ
กสฺมา ปน มาริส น สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา เอกนฺตวาทา
เอกนฺตสีลา เอกนฺตจฺฉนฺทา เอกนฺตอชฺโฌสานาติ ฯ อเนกธาตุ
นานาธาตุ โข เทวานมินฺท โลโก ตสฺมึ อเนกธาตุมฺหิ นานาธาตุมฺหิ
โลเก ยํ ยเทว สตฺตา ธาตุํ อภินิวิสนฺติ ตํ ตเทว ถามสา
ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรนฺติ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
ตสฺมา น สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา เอกนฺตวาทา เอกนฺตสีลา
เอกนฺตจฺฉนฺทา เอกนฺตอชฺโฌสานาติ ฯเปฯ
[๒๖๑] สพฺเพ ว นุ โข มาริส สมณพฺราหฺมณา อจฺจนฺตนิฏฺฐา
อจฺจนฺตโยคกฺเขมี อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสานาติ ฯ น โข
เทวานมินฺท สพฺเพ สมณพฺรหฺมณา อจฺจนฺตนิฏฺฐา อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสานาติ ฯ กสฺมา ปน มาริส น
สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา อจฺจนฺตนิฏฺฐา อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสานาติ ฯ เย โข เต เทวานมินฺท
ภิกฺขู ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตา เต อจฺจนฺตนิฏฺฐา อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสานา ตสฺมา น สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา
อจฺจนฺตนิฏฺฐา อจฺจนฺตโยคกฺเขมี อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสานาติ ฯ
{๒๖๑.๑} อิตฺถํ ภควา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปญฺหํ
ปุฏฺโฐ พฺยากาสิ ฯ อตฺตมโน สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทิ อนุโมทิ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ สุคต ติณฺณา เมตฺถ
กงฺขา วิคตา กถํกถา ภควโต ปญฺหาเวยฺยากรณํ สุตฺวาติ ฯ
[๒๖๒] อิติห สกฺโก เทวานมินฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ เอชา ภนฺเต โรโค เอชา
คณฺโฑ เอชา สลฺลํ เอชา อิมํ ปุริสํ ปริกฑฺฒติ ตสฺส ตสฺเสว
ภวสฺส อภินิพฺพตฺติยา ๑- ตสฺมา อยํ ปุริโส อุจฺจาวจมาปชฺชติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อภินิปฺผตฺติยาติ วา ปาโฐ ฯ
{๒๖๒.๑} เยสาหํ ภนฺเต ปญฺหานํ อิโต พหิทฺธา อญฺเญสุ
สมณพฺราหฺมเณสุ โอกาสกมฺมํปิ นาลตฺถํ เต เม ภควตา พฺยากตา
ทีฆรตฺตานุปสฺสตา ๑- ยญฺจ ปน ๒- เม วิจิกิจฺฉากถํกถาสลฺลํ ตญฺจ
ภควตา อพฺพูฬฺหนฺติ ฯ อภิชานาสิ โน ตฺวํ เทวานมินฺท อิเม
ปเญฺห อญฺเญ สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉิโตติ ฯ อภิชานามหํ ภนฺเต
อิเม ปเญฺห อญฺเญ สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉิโตติ ฯ ยถากถํ ปน
เต เทวานมินฺท พฺยากรึสุ ๓- สเจ เต อครุ ภาสสฺสูติ ฯ น โข
เม ภนฺเต ครุ ยตฺถสฺส ภควา นิสินฺโน ภควนฺตรูโป จาติ ฯ
{๒๖๒.๒} เตนหิ เทวานมินฺท ภาสสฺสูติ ฯ เยสาหํ ๔- ภนฺเต
มญฺญามิ สมณพฺราหฺมณา อารญฺญกา ปนฺตเสนาสนาติ ตฺยาหํ
อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปเญฺห ปุจฺฉามิ เต มยา ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ
อสมฺปายนฺตา มมํเยว ปฏิปุจฺฉนฺติ โกนาโม อายสฺมาติ เตสาหํ
ปุฏฺโฐ พฺยากโรมิ อหํ โข มาริส สกฺโก เทวานมินฺโทติ เต มมํเยว
อุตฺตรึ ปฏิปุจฺฉนฺติ กึ ปนายสฺมา เทวานมินฺท ๕- กมฺมํ กตฺวา
อิมํ ฐานํ ปตฺโตติ เตสาหํ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เทเสมิ
เต ตาวตเกเนว อตฺตมนา โหนฺติ สกฺโก จ โน เทวานมินฺโท
ทิฏฺโฐ ยญฺจ โน อปุจฺฉิมฺหา ตญฺจ โน พฺยากาสีติ เต
อญฺญทตฺถุํ มมํเยว สาวกา สมฺปชฺชนฺติ น จาหํ เตสํ อหํ โข
ปน ภนฺเต ภควโต สาวโก โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทีฆรตฺตานุสยิตญฺจ ปน เม ฯ สี. ยุ. ทีฆรตฺตานุสยิโน ยญฺจ ปน ... ฯ
@๒ ตญฺจ ปนาติ วา ปาโฐ ฯ ๓ ม. ยุ. พฺยากํสุ ฯ ๔ ม. เยสฺวาหํ ฯ ๕ สี. ยุ.
@เทวานมินฺโท ฯ
สมฺโพธิปรายโนติ ฯ อภิชานาสิ โน ตฺวํ เทวานมินฺท อิโต ปุพฺเพ
เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภนฺติ ฯ อภิชานามหํ ภนฺเต
อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภนฺติ ฯ ยถากถํ
ปน ตฺวํ เทวานมินฺท อภิชานาสิ อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภนฺติ ฯ
[๒๖๓] ภูตปุพฺพํ ภนฺเต เทวาสุรสงฺคาโม สมุปพฺยุโฬฺห ๑- อโหสิ ฯ
ตสฺมึ โข ปน ภนฺเต สงฺคาเม เทวา ชินึสุ อสุรา ว ปราชยึสุ ฯ
ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา อภิวิชิตสงฺคามสฺส
เอตทโหสิ ยา เจวทานิ ทิพฺพา โอชา ยา จ อสุรา โอชา
อุภยเมตฺถ ๒- เทวา ปริภุญฺชิสฺสนฺตีติ โส โข ปน เม ภนฺเต
เวทปฏิลาโภ โสมนสฺสปฏิลาโภ สทณฺฑาวจโร สสตฺถาวจโร น
นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิญฺญาย น
สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ โย โข ปน เม อยํ ภนฺเต
ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เวทปฏิลาโภ โสมนสฺสปฏิลาโภ โส
อทณฺฑาวจโร อสตฺถาวจโร เอกนฺตนิพฺพิพาย วิราคาย นิโรธาย
อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตีติ ฯ
{๒๖๓.๑} กถํ ๓- ปน ตฺวํ เทวานมินฺท อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน
เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทสีติ ฯ ฉ โข อหํ ภนฺเต
อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. สมูปพฺพุโลฺห ฯ ๒ สี. ม. อุภยเมตํ ฯ ๓ ม. ยุ. กึ ฯ
[๒๖๔] อิเธว ติฏฺฐมานสฺส เทวภูตสฺส เม สโต
ปุเนวายุ ๑- ว เม ลทฺโธ เอวํ ชานาหิ มาริสาติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต ปฐมํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
[๒๖๕] จุตาหํ ทิวิยา กายา อายุํ หิตฺวา อมานุสํ
อมูโฬฺห คพฺภเมสฺสามิ ๒- ยตฺถ เม รมตี มโนติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต ทุติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
[๒๖๖] สฺวาหํ อมูฬฺหปญฺหสฺส วิหรํ สาสเน รโต
ญาเยน วิหริสฺสามิ สมฺปชาโน ปฏิสฺสโตติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต ตติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
[๒๖๗] ญาเยน จ เม ปรโต สมฺโพธิ เจ ภวิสฺสติ
อญฺญาตา วิหริสฺสามิ เสฺวว อนฺโต ภวิสฺสตีติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต จตุตฺถํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
[๒๖๘] จุตาหํ มานุสา กายา อายุํ หิตฺวาน มานุสํ
ปุน เทโว ภวิสฺสามิ เทวโลกสฺมิมุตฺตโมติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต ปญฺจมํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุนรายุ จ ... ฯ ๒ ยุ. คพฺภมิสฺสามิ ฯ
[๒๖๙] เต ปณีตตรา เทวา อกนิฏฺฐา ยสสฺสิโน
อนฺติเม วตฺตมานมฺหิ โส นิวาโส ภวิสฺสตีติ
อิมํ โข อหํ ภนฺเต ฉฏฺฐํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ
โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ อิเม โข อหํ ภนฺเต ฉ อตฺถวเส
สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิ ฯ
[๒๗๐] อปริโยสิตสงฺกปฺโป วิจิกิจฺฉากถํกถี
วิจรํ ๑- ทีฆมทฺธานํ อเนฺวสนฺโต ตถาคตํ ฯ
ยสฺส ๒- มญฺญามิ สมเณ ปวิวิตฺตวิหาริโน
สมฺพุทฺธา อิติ มญฺญมาโน คจฺฉามิ เต ๓- อุปาสิตุํ ฯ
กถํ อาราธนา โหติ กถํ โหติ วิราธนา
อิติ ปุฏฺฐา น สมฺโภนฺติ ๔- มคฺเค ปฏิปทาสุ จ ฯ
ตฺยสฺส ๕- ยทา มํ ชานนฺติ สกฺโก เทวานมาคโต
ตฺยสฺส ๖- มเมว ปุจฺฉนฺติ กึ กตฺวา ปาปุณี อิทํ ฯ
เตสํ ยถาสุตํ ธมฺมํ เทสยามิ ชเน สุตํ ๗-
เตน อตฺตมนา โหนฺติ ทิฏฺโฐ โน วาสโวติ จ ฯ
ยทา จ สมฺพุทฺธมทฺทกฺขึ วิจิกิจฺฉาวิตารณํ
โสมฺหิ วีตภโย อชฺช สมฺพุทฺธํ ปยิรุปาสยึ ๘-
ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ พุทฺธํ อปฺปฏิปุคฺคลํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิจรึ ฯ ยุ. วิจรี ฯ ๒ ม. ยุ. ยสฺสุ ฯ ๓ สี. โน ฯ ๔ ม. น สมฺปายนฺติ ฯ
@๕-๖ ม. ตฺยสฺสุ ตฺยาสฺสุ ฯ ๗ ม. ชเนสุต ฯ ๘ ม. ยุ. ปยิรุปาสิย ฯ
อหํ วนฺเท มหาวีรํ พุทฺธมาทิจฺจพนฺธุนํ ฯ
ยํ กโรมเส ๑- พฺรหฺมุโน สมํ เทเวหิ มาริส
ตทชฺช ตุยฺหํ ทสฺสามิ หนฺท สามํ กโรม เต ฯ
ตฺวเมว สิวํ ๒- สมฺพุทฺโธ ตุวํ สตฺถา อนุตฺตโร
สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโลติ ฯ
[๒๗๑] อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ อามนฺเตสิ
พหูปกาโร โข เมสิ ตฺวํ ตาต ปญฺจสิข ยํ ตฺวํ ภควนฺตํ ปฐมํ ปสาเทสิ
ตยา ตาต ปฐมํ ปสาทิตํ ปจฺฉา มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมิมฺหา อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ เปตฺติเก [๓]- ฐาเน
ฐปยิสฺสามิ คนฺธพฺพราชา ภวิสฺสสิ ภทฺทญฺจ เต สุริยวจฺฉสํ ทมฺมิ
สา หิ เต อภิปตฺถิตาติ ฯ
{๒๗๑.๑} อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท ปาณินา ปฐวึ ปรามสิตฺวา
ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสาติ ฯ
[๒๗๒] อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺญมาเน สกฺกสฺส
เทวานมินฺทสฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ
สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ อญฺเญสญฺจ อสีติยา
เทวตาสหสฺสานํ ฯ อิติ เย สกฺเกน เทวานมินฺเทน อชฺฌิฏฺฐปญฺหา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กโรมสิ ฯ ๒ ม. อสิ ฯ ๓ ม. วา ฯ
ปุฏฺฐา เต ภควตา พฺยากตา ฯ ตสฺมา อิมสฺส เวยฺยากรณสฺส
สกฺกปโญฺหเตฺวว อธิวจนนฺติ ฯ
สกฺกปญฺหสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
----------------
มหาสติปฏฺฐานสุตฺตํ
[๒๗๓] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา กุรูสุ วิหรติ กมฺมาสทมฺมํ ๑-
นาม กุรูนํ นิคโม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ ๒-
เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
{๒๗๓.๑} เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค สตฺตานํ วิสุทฺธิยา
โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส
อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย ยทิทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯ
กตเม จตฺตาโร ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ
อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ
เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย
โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ฯ
อุทฺเทสวารกถา นิฏฺฐิตา ฯ
[๒๗๔] กถญฺจ [๓]- ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต
วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ
อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ โส สโต ว อสฺสสติ สโต ๔- ปสฺสสติ ทีฆํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กมฺมาสธมฺมํ นาม ฯ ๒ ม. ภทฺทนฺเตติ ฯ ๓ ม. ปน ฯ ๔ ม. สโตว ฯ
วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต
ทีฆํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต รสฺสํ อสฺสสามีติ
ปชานาติ รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ
สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สพฺพกายปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ
{๒๗๔.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ทกฺโข ภมกาโร วา ภมการนฺเตวาสี
วา ทีฆํ วา อญฺฉนฺโต ๑- ทีฆํ อญฺฉามีติ ปชานาติ รสฺสํ วา อญฺฉนฺโต
รสฺสํ อญฺฉามีติ ปชานาติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ทีฆํ วา
อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ทีฆํ
ปสฺสสามีติ ปชานาติ รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต รสฺสํ อสฺสสามีติ
ปชานาติ รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ
สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สพฺพกายปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ
ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ อิติ อชฺฌตฺตํ
วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ
สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ
วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ กาโยติ
@เชิงอรรถ: ๑ อญฺชนฺโตติปิ อจฺฉนฺโตติปิ ปาโฐ ฯ
วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ [๑]- ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อานาปานปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๗๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ คจฺฉนฺโต วา คจฺฉามีติ
ปชานาติ ฐิโต วา ฐิโตมฺหีติ ปชานาติ นิสินฺโน วา
นิสินฺโนมฺหีติ ปชานาติ สยาโน วา สยาโนมฺหีติ ปชานาติ ฯ
ยถา ยถา วา ปนสฺส กาโย ปณิหิโต โหติ ตถา ตถา
นมฺปชานาติ ๒- ฯ อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ
พหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา
กายสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ กาโยติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา
โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ
วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิริยาปถปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๗๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต
สมฺปชานการี โหติ อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ
สมฺมิญฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โข ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. นํ ปชานาติ ฯ
สมฺปชานการี โหติ อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี
โหติ อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี โหติ คเต ฐิเต
นิสินฺเน สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ ฯ
อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา วา กาเย
กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี
วา กายสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ
อตฺถิ กาโยติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว
ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
สมฺปชญฺญปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๗๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ อุทฺธํ ปาทตลา
อโธ เกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรนฺนานปฺปการสฺส อสุจิโน
ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ
มํสํ นหารู อฏฺฐี อฏฺฐิมิญฺชํ วกฺกํ หทยํ ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ
ปปฺผาสํ อนฺตํ อนฺตคุณํ อุทริยํ กรีสํ ปิตฺตํ เสมฺหํ ปุพฺโพ
โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา เขโฬ สิงฺฆาณิกา ลสิกา
มุตฺตนฺติ ฯ
{๒๗๗.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อุภโตมุขา มูโตฬี ๑- ปูรา
นานาวิหิตสฺส ธญฺญสฺส เสยฺยถีทํ สาลีนํ วีหีนํ มุคฺคานํ มาสานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปูโตฬีติปิ ปาโฐ ฯ ม. ปุโตฬิ ยุ. มุโตลิ ฯ
ติลานํ ตณฺฑุลานํ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส มุญฺจิตฺวา ปจฺจเวกฺเขยฺย
อิเม สาลี อิเม วีหี อิเม มุคฺคา อิเม มาสา อิเม ติลา อิเม ตณฺฑุลาติ
เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ อุทฺธํ ปาทตลา อโธ
เกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรนฺนานปฺปการสฺส อสุจิโน ปจฺจเวกฺขติ
อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ มํสํ นหารู อฏฺฐี
อฏฺฐิมิญฺชํ วกฺกํ หทยํ ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ ปปฺผาสํ อนฺตํ อนฺตคุณํ
อุทริยํ กรีสํ ปิตฺตํ เสมฺหํ ปุพฺโพ โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา เขโฬ
สิงฺฆาณิกา ลสิกา มุตฺตนฺติ ฯ
{๒๗๗.๒} อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี
วา กายสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ
อตฺถิ กาโยติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว
ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ
โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
ปฏิกูลมนสิการปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๗๘] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ ยถาฐิตํ
ยถาปณิหิตํ ธาตุโส ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย ปฐวีธาตุ
อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ทกฺโข
โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา คาวึ วธิตฺวา จาตุมฺมหาปเถ
วิลโส ปฏิวิภชิตฺวา นิสินฺโน อสฺส เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อิมเมว กายํ ยถาฐิตํ ยถาปณิหิตํ ธาตุโส ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ
อิมสฺมึ กาเย ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ ฯ อิติ
อชฺฌตฺตํ วา ฯเปฯ วิหรติ ฯ
ธาตุมนสิการปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๗๙] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ
สีวถิกาย ๑- ฉฑฺฑิตํ เอกาหมตํ วา ทฺวีหมตํ วา ตีหมตํ วา อุทฺธุมาตกํ
วินีลกํ วิปุพฺพกชาตํ ฯ โส อิมเมว กายํ อุปสํหรติ อยมฺปิ โข
กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ อิติ อชฺฌตฺตํ วา ฯเปฯ
วิหรติ ฯ
[๒๘๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ
สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ กาเกหิ วา ขชฺชมานํ กุลเลหิ วา ขชฺชมานํ
คิชฺเฌหิ วา ขชฺชมานํ [๒]- สุวาเนหิ วา ขชฺชมานํ สิคาเลหิ วา
ขชฺชมานํ วิวิเธหิ วา ปาณกชาเตหิ ขชฺชมานํ ฯ โส อิมเมว
กายํ อุปสํหรติ อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ
{๒๘๐.๑} อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา วา
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี
วา กายสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ
อตฺถิ กาโยติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพตฺถ สิวถิกาย ฯ ๒ ม. กงฺเกหิ วา ขชฺชมานํ สุนเขหิ วา ขชฺชมานํ
@พฺยคฺเฆหิ วา ขชฺชมานํ ทีปีหิ วา ขชฺชมานํ สิงฺคาเลหิ วา ... ฯ
ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ
โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
[๒๘๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ
สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ อฏฺฐิสงฺขลิกํ ๑- สมํสโลหิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
[๒๘๒] อฏฺฐิสงฺขลิกํ นิมฺมํสโลหิตมกฺขิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
[๒๘๓] อฏฺฐิสงฺขลิกํ อปคตมํสโลหิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
[๒๘๔] อฏฺฐิกานิ อปคตนหารุสมฺพนฺธานิ ๒- ทิสาวิทิสาวิกฺขิตฺตานิ
อญฺเญน หตฺถฏฺฐิกํ อญฺเญน ปาทฏฺฐิกํ [๓]- อญฺเญน ชงฺฆฏฺฐิกํ อญฺเญน
อูรุฏฺฐิกํ อญฺเญน กฏฏฺฐิกํ ๔- อญฺเญน ปิฏฺฐฏฺฐิกํ อญฺเญน กณฺฏกฏฺฐิกํ
อญฺเญน ผาสุกฏฺฐิกํ อญฺเญน อุรฏฺฐิกํ อญฺเญน อํสฏฺฐิกํ
อญฺเญน พาหุฏฺฐิกํ อญฺเญน คีวฏฺฐิกํ อญฺเญน หนุกฏฺฐิกํ อญฺเญน
ทนฺตฏฺฐิกํ อญฺเญน สีสกฏาหํ ฯ โส อิมเมว กายํ อุปสํหรติ
อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ
{๒๘๔.๑} อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี วา
กายสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ กาโยติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อฏฺฐิกสงฺขลิกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ สี. อปกตสมฺพนฺธานิ ฯ อิมสฺมิญฺจ
@ปพฺเพ หตฺถฏฺฐิกํ ปาทฏฺฐิกํ ชงฺฆฏฺฐิกํ อุรฏฺฐิกํ กฏฏฺฐิกํ ปิฏฺฐิกณฺฏกนฺติ เอวํ
@ปาฐกฺกโม ทิสฺสติ ฯ ๓ ม. โคปฺผกฏฺฐิกํ ... ฯ ๔ ม. กฏิฏฺฐํ ... ผาสุกฏฺฐิกํ
@ปิฏฺฐิฏฺฐิกํ ... ขนฺธฏฺฐิกํ ... อญฺเญน คีวฏฺฐิกํ ... ฯ
วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
[๒๘๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ
สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ อฏฺฐิกานิ เสตานิ สงฺขวณฺณสนฺนิภานิ ๑- ฯเปฯ
[๒๘๖] อฏฺฐิกานิ ปุญฺชกิตานิ เตโรวสฺสิกานิ ฯเปฯ
[๒๘๗] อฏฺฐิกานิ ปูตีนิ จุณฺณกชาตานิ ฯ โส อิมเมว กายํ
อุปสํหรติ อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ
อิติ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา วา กาเย
กายานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ
สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ
วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา กายสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ กาโยติ
วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
นวสีวถิกาปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
กายานุปสฺสนา นิฏฺฐิตา ฯ
[๒๘๘] กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน สุขํ เวทนํ เวทยามีติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. สงฺขวณฺณูปนิภานิ ฯ ม. สงฺขวณฺณปฏิภาคานิ ฯ
ปชานาติ ทุกฺขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ทุกฺขํ เวทนํ เวทยามีติ
ปชานาติ อทุกฺขมสุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน อทุกฺขมสุขํ เวทนํ
เวทยามีติ ปชานาติ สามิสํ วา สุขํ เวทนํ เวทยมาโน สามิสํ
สุขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ นิรามิสํ วา สุขํ เวทนํ เวทยมาโน
นิรามิสํ สุขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ สามิสํ วา ทุกฺขํ เวทนํ
เวทยมาโน สามิสํ ทุกฺขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ นิรามิสํ
วา ทุกฺขํ เวทนํ เวทยมาโน นิรามิสํ ทุกฺขํ เวทนํ เวทยามีติ
ปชานาติ สามิสํ วา อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยมาโน สามิสํ
อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ นิรามิสํ วา อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ เวทยมาโน นิรามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ ฯ
{๒๘๘.๑} อิติ อชฺฌตฺตํ วา เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ
พหิทฺธา วา เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา
เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา เวทนาสุ วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี วา เวทนาสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา
เวทนาสุ วิหรติ ฯ อตฺถิ เวทนาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา
โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ
น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสี วิหรติ ฯ
เวทนานุปสฺสนา นิฏฺฐิตา ฯ
[๒๘๙] กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สราคํ วา จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
วีตราคํ วา จิตฺตํ วีตราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ สโทสํ วา
จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตโทสํ วา จิตฺตํ วีตโทสํ
จิตฺตนฺติ ปชานาติ สโมหํ วา จิตฺตํ สโมหํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
วีตโมหํ วา จิตฺตํ วีตโมหํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ สงฺขิตฺตํ วา
จิตฺตํ สงฺขิตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ
จิตฺตนฺติ ปชานาติ มหคฺคตํ วา จิตฺตํ มหคฺคตํ จิตฺตนฺติ
ปชานาติ อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ อมหคฺคตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ สอุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ อนุตฺตรํ วา
จิตฺตํ อนุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ สมาหิตํ วา จิตฺตํ สมาหิตํ
จิตฺตนฺติ ปชานาติ อสมาหิตํ วา จิตฺตํ อสมาหิตํ จิตฺตนฺติ
ปชานาติ วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ วิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ อวิมุตฺตํ
วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ
{๒๘๙.๑} อิติ อชฺฌตฺตํ วา จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี
วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา จิตฺตสฺมึ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี วา
จิตฺตสฺมึ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา จิตฺตสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ
จิตฺตนฺติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ ฯ
จิตฺตานุปสฺสนา นิฏฺฐิตา ฯ
[๒๙๐] กถญฺจ [๑]- ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ฯ
{๒๙๐.๑} อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺทํ อตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺโทติ ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺทํ
นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺโทติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ อุปฺปนฺนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ ปหีนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๐.๒} สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ พฺยาปาทํ อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ
พฺยาปาโทติ ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ พฺยาปาทํ นตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ พฺยาปาโทติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส พฺยาปาทสฺส
อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ อุปฺปนฺนสฺส พฺยาปาทสฺส
ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ ปหีนสฺส พฺยาปาทสฺส อายตึ
อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๐.๓} สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ ถีนมิทฺธํ ๒- อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ
ถีนมิทฺธนฺติ ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ ถีนมิทฺธํ นตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ ถีนมิทฺธนฺติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส
ถีนมิทฺธสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ อุปฺปนฺนสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพตฺถ ปน สทฺโท ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ถินมิทฺธํ ฯ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
ถีนมิทฺธสฺส ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ ปหีนสฺส
ถีนมิทฺธสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๐.๔} สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนฺติ ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนฺติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ
อุปฺปนฺนสฺส อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ
ยถา จ ปหีนสฺส อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ
ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๐.๕} สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ วิจิกิจฺฉํ อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ
วิจิกิจฺฉาติ ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ วิจิกิจฺฉํ นตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ วิจิกิจฺฉาติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนาย วิจิกิจฺฉาย
อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ อุปฺปนฺนาย วิจิกิจฺฉาย
ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ ปหีนาย วิจิกิจฺฉาย อายตึ
อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๐.๖} อิติ อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
พหิทฺธา วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา
ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ
วิหรติ ฯ อตฺถิ ธมฺมาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว
ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติ มตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ
กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ฯ
นีวรณปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๙๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฯ
{๒๙๑.๑} อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย
อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา อิติ เวทนาย สมุทโย อิติ
เวทนาย อตฺถงฺคโม อิติ สญฺญา อิติ สญฺญาย สมุทโย อิติ
สญฺญาย อตฺถงฺคโม อิติ สงฺขารา อิติ สงฺขารานํ สมุทโย อิติ
สงฺขารานํ อตฺถงฺคโม อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย
อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ ฯ
{๒๙๑.๒} อิติ อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
พหิทฺธา วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา
ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ
วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี
วา ธมฺเมสุ วิหรติ ฯ อตฺถิ ธมฺมาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา
โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ
วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฯ
ขนฺธปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๙๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมาปสฺสี วิหรติ
ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ
{๒๙๒.๑} อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุญฺจ ปชานาติ รูเป จ ปชานาติ
ยญฺจ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สญฺโญชนํ ๑- ตญฺจ ปชานาติ ยถา
จ อนุปฺปนฺนสฺส สญฺโญชนสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ
ยถา จ อุปฺปนฺนสฺส สญฺโญชนสฺส ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ
ยถา จ ปหีนสฺส สญฺโญชนสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ
ปชานาติ ฯ โสตญฺจ ปชานาติ สทฺเท จ ปชานาติ ฯ ฆานญฺจ
ปชานาติ คนฺเธ จ ปชานาติ ฯ ชิวฺหญฺจ ปชานาติ รเส จ
ปชานาติ ฯ กายญฺจ ปชานาติ โผฏฺฐพฺเพ จ ปชานาติ ฯ
มนญฺจ ปชานาติ ธมฺเม จ ปชานาติ ยญฺจ ตทุภยํ ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ สญฺโญชนํ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส
สญฺโญชนสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ
อุปฺปนฺนสฺส สญฺโญชนสฺส ปหานํ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ
ปหีนสฺส สญฺโญชนสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ จ
{๒๙๒.๒} อิติ อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี
วา ธมฺเมสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํโญชนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อตฺถิ ธมฺมาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ยาวเทว
ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ น จ
กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ
อายตนปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
[๒๙๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี
วิหรติ สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตํ วา
อชฺฌตฺตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ สติสมฺโพชฺฌงฺโคติ
ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ นตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ สติสมฺโพชฺฌงฺโคติ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส
สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ยถา จ
อุปฺปนฺนสฺส สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ภาวนาปาริปูริ ๑- โหติ ตญฺจ
ปชานาติ ฯ
{๒๙๓.๑} สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ฯเปฯ
สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ฯเปฯ สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ
ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ฯเปฯ สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ฯเปฯ
สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ฯเปฯ สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ
อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ อตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคติ
ปชานาติ อสนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ นตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคติ ปชานาติ ยถา จ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพตฺถ ภาวนาปาริปูรี ฯ
อนุปฺปนฺนสฺส อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส อุปฺปาโท โหติ ตญฺจ
ปชานาติ ยถา จ อุปฺปนฺนสฺส อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส
ภาวนาปาริปูริ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
{๒๙๓.๒} อิติ อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา
ธมฺเมสุ วิหรติ ฯ อตฺถิ ธมฺมาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา
โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต
จ วิหรติ น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ ฯ
โพชฺฌงฺคปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
ปฐมภาณวารํ ฯ
[๒๙๔] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
จตูสุ อริยสจฺเจสุ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิทํ
ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ [๑]- ฯ
{๒๙๔.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ ชาติปิ ทุกฺขา ชราปิ
ทุกฺขา มรณมฺปิ ทุกฺขํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปฐมภาณวาโร นิฏฺฐิโต ฯ
ทุกฺขา อปฺปิเยหิ สมฺปโยโคปิ ทุกฺโข ปิเยหิ วิปฺปโยโคปิ ทุกฺโข
ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
ทุกฺขา ฯ
[๒๙๕] กตมา จ ภิกฺขเว ชาติ ฯ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชาติ สญฺชาติ โอกฺกนฺติ นิพฺพตฺติ ๑-
อภินิพฺพตฺติ ขนฺธานํ ปาตุภาโว อายตนานํ ปฏิลาโภ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ชาติ ฯ
{๒๙๕.๑} กตมา จ ภิกฺขเว ชรา ฯ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตจตา ๒-
อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชรา ฯ
{๒๙๕.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว มรณํ ฯ ยา ๓- เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ มจฺจุ มรณํ
กาลกิริยา ขนฺธานํ เภโท กเฬวรสฺส นิกฺเขโป ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉโท
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว มรณํ ฯ
{๒๙๕.๓} กตโม จ ภิกฺขเว โสโก ฯ โย โข ภิกฺขเว อญฺญตรญฺญตเรน
พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส
โสโก โสจนา โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก อนฺโตปริโสโก อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
โสโก ฯ
{๒๙๕.๔} กตโม จ ภิกฺขเว ปริเทโว ฯ โย โข ภิกฺขเว อญฺญตรญฺญตเรน
พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส
อาเทโว ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปริเทโว ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ วลิตฺตจตาติปิ ปาโฐ ฯ ๓ ม. ยํ ฯ
กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุกฺขํ ฯ ยํ โข ภิกฺขเว กายิกํ ทุกฺขํ กายิกํ
อสาตํ กายสมฺผสฺสชํ ทุกฺขํ อสาตํ เวทยิตํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ทุกฺขํ ฯ
{๒๙๕.๕} กตมญฺจ ภิกฺขเว โทมนสฺสํ ฯ ยํ โข ภิกฺขเว เจตสิกํ
ทุกฺขํ เจตสิกํ อสาตํ มโนสมฺผสฺสชํ ๑- ทุกฺขํ อสาตํ เวทยิตํ อิทํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว โทมนสฺสํ ฯ
{๒๙๕.๖} กตโม จ ภิกฺขเว อุปายาโส ฯ โย โข ภิกฺขเว
อญฺญตรญฺญตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺญตรญฺญตเรน
ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส อายาโส อุปายาโส อายาสิตตฺตํ
อุปายาสิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อุปายาโส ฯ
{๒๙๕.๗} กตโม ๒- จ ภิกฺขเว อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ฯ
อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อนิฏฺฐา อกนฺตา อมนาปา รูปา สทฺทา คนฺธา
รสา โผฏฺฐพฺพา [๓]- เย วา ปนสฺส โหนฺติ อนตฺถกามา อหิตกามา
อผาสุกกามา อโยคกฺเขมกามา เตสํ ๔- สงฺคติ สมาคโม สโมธานํ
มิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ฯ
{๒๙๕.๘} กตโม จ ภิกฺขเว ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ฯ อิธ ยสฺส เต
โหนฺติ อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺฐพฺพา
เย วา ปนสฺส โหนฺติ อตฺถกามา หิตกามา ผาสุกกามา โยคกฺเขมกามา
มาตา วา ปิตา วา ภาตา วา ภคินี วา มิตฺตา วา อมจฺจา
วา ญาติสาโลหิตา วา เตสํ อสงฺคติ อสมาคโม อสโมธานํ
อมิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ เจโตสมฺผสฺสชนฺติ วา ปาโฐ ฯ ๒-๒ ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ ม. ธมฺมา ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔ ม. ยา เตหิ สทฺธึ สงฺคติ ... อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
{๒๙๕.๙} กตมญฺจ ภิกฺขเว ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ ฯ
ชาติธมฺมานํ ภิกฺขเว สตฺตานํ เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อโห วต มยํ
น ชาติธมฺมา อสฺสาม น จ วต โน ชาติ อาคจฺเฉยฺยาติ น
โข ปเนตํ อิจฺฉาย ปตฺตพฺพํ อิทมฺปิ ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ
ทุกฺขํ ฯ ชราธมฺมานํ ภิกฺขเว สตฺตานํ ฯ พฺยาธิธมฺมานํ ภิกฺขเว
สตฺตานํ ฯ มรณธมฺมานํ ภิกฺขเว สตฺตานํ ฯ โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสธมฺมานํ ภิกฺขเว สตฺตานํ เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ
อโห วต มยํ น โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา อสฺสาม
น จ วต โน โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา อาคจฺเฉยฺยุนฺติ
น โข ปเนตํ อิจฺฉาย ปตฺตพฺพํ อิทมฺปิ ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ
ตมฺปิ ทุกฺขํ ฯ กตเม จ ภิกฺขเว สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
ทุกฺขา ฯ เสยฺยถีทํ รูปูปาทานกฺขนฺโธ ๑- เวทนูปาทานกฺขนฺโธ
สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธ
อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา ฯ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
[๒๙๖] กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุกฺขสมุทโย ๒- อริยสจฺจํ ฯ ยายํ ตณฺหา
โปโนพฺภวิกา ๓- นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี เสยฺยถีทํ
กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา ฯ
[๒๙๗] สา โข ปเนสา ภิกฺขเว ตณฺหา กตฺถ อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ กตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. รูปุปาทานกฺขนฺโธ ... วิญฺญาณุปา ... ฯ ๒ ม. ทุกฺขสมุทยํ ฯ
@๓ สี. ยุ. โปโนภวิกา ฯ
เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา
นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๑} กิญฺจ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ ฯ จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ โสตํ โลเก ฯ ฆานํ โลเก ฯ ชิวฺหา
โลเก ฯ กาโย โลเก ฯ มโน โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๒} รูปา โลเก ฯ สทฺทา โลเก ฯ คนฺธา โลเก ฯ รสา โลเก ฯ
โผฏฺฐพฺพา โลเก ฯ ธมฺมา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๓} จกฺขุวิญฺญาณํ โลเก ฯ โสตวิญฺญาณํ โลเก ฯ
ฆานวิญฺญาณํ โลเก ฯ ชิวฺหาวิญฺญาณํ โลเก ฯ กายวิญฺญาณํ โลเก ฯ
มโนวิญฺญาณํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๔} จกฺขุสมฺผสฺโส โลเก ฯ โสตสมฺผสฺโส โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺโส
โลเก ฯ ชิวฺหาสมฺผสฺโส โลเก ฯ กายสมฺผสฺโส โลเก ฯ มโนสมฺผสฺโส
โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๕} จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ฯ กายสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ มโนสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ
เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๖} รูปสญฺญา โลเก ฯ สทฺทสญฺญา โลเก ฯ คนฺธสญฺญา
โลเก ฯ รสสญฺญา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพสญฺญา โลเก ฯ ธมฺมสญฺญา
โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ
เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๗} รูปสญฺเจตนา โลเก ฯ สทฺทสญฺเจตนา โลเก ฯ
คนฺธสญฺเจตนา โลเก ฯ รสสญฺเจตนา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพสญฺเจตนา
โลเก ฯ ธมฺมสญฺเจตนา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๘} รูปตณฺหา โลเก ฯ สทฺทตณฺหา โลเก ฯ คนฺธตณฺหา
โลเก ฯ รสตณฺหา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพตณฺหา โลเก ฯ ธมฺมตณฺหา โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๙} รูปวิตกฺโก โลเก ฯ สทฺทวิตกฺโก โลเก ฯ คนฺธวิตกฺโก
โลเก ฯ รสวิตกฺโก โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพวิตกฺโก โลเก ฯ
ธมฺมวิตกฺโก โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
{๒๙๗.๑๐} รูปวิจาโร โลเก ฯ สทฺทวิจาโร โลเก ฯ คนฺธวิจาโร
โลเก ฯ รสวิจาโร โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพวิจาโร โลเก ฯ ธมฺมวิจาโร โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ฯ
[๒๙๘] กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ ๑- อริยสจฺจํ ฯ โย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุกฺขนิโรธํ ฯ
ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ
อนาลโย ฯ
{๒๙๘.๑} สา โข ปเนสา ภิกฺขเว ตณฺหา กตฺถ ปหียมานา
ปหียติ กตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ ยํ โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๒} กิญฺจ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ ฯ จกฺขุํ โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ
นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ โสตํ โลเก ฯ ฆานํ โลเก ฯ ชิวฺหา
โลเก ฯ กาโย โลเก ฯ มโน โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา
ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๓} รูปา โลเก ฯ สทฺทา โลเก ฯ คนฺธา โลเก ฯ รสา
โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพา โลเก ฯ ธมฺมา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา
ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๔} จกฺขุวิญฺญาณํ โลเก ฯ โสตวิญฺญาณํ โลเก ฯ
ฆานวิญฺญาณํ โลเก ฯ ชิวฺหาวิญฺญาณํ โลเก ฯ กายวิญฺญาณํ โลเก ฯ
มโนวิญฺญาณํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา
ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๕} จกฺขุสมฺผสฺโส โลเก ฯ โสตสมฺผสฺโส โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺโส
โลเก ฯ ชิวฺหาสมฺผสฺโส โลเก ฯ กายสมฺผสฺโส โลเก ฯ มโนสมฺผสฺโส โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๖} จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ฯ กายสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯ มโนสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ
เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๗} รูปสญฺญา โลเก ฯ สทฺทสญฺญา โลเก ฯ คนฺธสญฺญา
โลเก ฯ รสสญฺญา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพสญฺญา โลเก ฯ ธมฺมสญฺญา โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๘} รูปสญฺญเจตนา โลเก ฯ สทฺทสญฺเจตนา โลเก ฯ
คนฺธสญฺเจตนา โลเก ฯ รสสญฺเจตนา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพสญฺเจตนา
โลเก ฯ ธมฺมสญฺญเจตนา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา
ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๙} รูปตณฺหา โลเก ฯ สทฺทตณฺหา โลเก ฯ คนฺธตณฺหา
โลเก ฯ รสตณฺหา โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพตณฺหา โลเก ฯ ธมฺมตณฺหา โลเก
ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๑๐} รูปวิตกฺโก โลเก ฯ สทฺทวิตกฺโก โลเก ฯ คนฺธวิตกฺโก
โลเก ฯ รสวิตกฺโก โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพวิตกฺโก โลเก ฯ ธมฺมวิตกฺโก
โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ
นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
{๒๙๘.๑๑} รูปวิจาโร โลเก ฯ สทฺทวิจาโร โลเก ฯ คนฺธวิจาโร โลเก ฯ
รสวิจาโร โลเก ฯ โผฏฺฐพฺพวิจาโร โลเก ฯ ธมฺมวิจาโร โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ
[๒๙๙] กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ
อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป
สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ
สมฺมาสมาธิ ฯ
{๒๙๙.๑} กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ยํ โข ภิกฺขเว ทุกฺเข
ญาณํ ทุกฺขสมุทเย ญาณํ ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย ญาณํ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ
{๒๙๙.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป
อพฺยาปาทสงฺกปฺโป อวิหึสาสงฺกปฺโป อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ
{๒๙๙.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา ฯ มุสาวาทา เวรมณี
ปิสุณาย วาจาย เวรมณี ผรุสาย วาจาย เวรมณี สมฺผปฺปลาปา
เวรมณี อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา ฯ
{๒๙๙.๔} กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต ฯ ปาณาติปาตา
เวรมณี อทินฺนาทานา เวรมณี กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณี อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต ฯ
{๒๙๙.๕} กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาอาชีโว ฯ อิธ ภิกฺขเว อริยสาวโก
มิจฺฉาอาชีวํ ปหาย สมฺมาอาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สมฺมาอาชีโว ฯ
{๒๙๙.๖} กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาวายาโม ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ
อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ
จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ
อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ
ปทหติ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ ฯ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สมฺมาวายาโม ฯ
{๒๙๙.๗} กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาสติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย
โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ ฯเปฯ
จิตฺเต ฯเปฯ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน
สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ฯ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สมฺมาสติ ฯ
{๒๙๙.๘} กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาสมาธิ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว
กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ
เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ
ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ
ปหานา ปุพฺเพ ว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว สมฺมาสมาธิ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา
อริยสจฺจํ ฯ
{๒๙๙.๙} อิติ อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
พหิทฺธา วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา
ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี วา ธมฺเมสุ วิหรติ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วา
ธมฺเมสุ วิหรติ ฯ อตฺถิ ธมฺมาติ วา ปนสฺส สติ ปจฺจุปฏฺฐิตา
โหติ ยาวเทว ญาณมตฺตาย ปฏิสฺสติมตฺตาย ฯ อนิสฺสิโต จ วิหรติ
น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ฯ
สจฺจปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
ธมฺมานุปสฺสนา นิฏฺฐิตา ฯ
[๓๐๐] โย หิ โกจิ ภิกฺขเว อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน เอวํ
ภาเวยฺย สตฺต วสฺสานิ ตสฺส ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ
ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม อญฺญา สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา ฯ
{๓๐๐.๑} ติฏฺฐนฺตุ ภิกฺขเว สตฺต วสฺสานิ ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน เอวํ ภาเวยฺย ฉ วสฺสานิ ฯ ปญฺจ วสฺสานิ ฯ
จตฺตาริ วสฺสานิ ฯ ตีณิ วสฺสานิ ฯ เทฺว วสฺสานิ ฯ เอกํ วสฺสํ ฯเปฯ
ติฏฺฐตุ ภิกฺขเว เอกํ วสฺสํ ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว อิเม จตฺตาโร
สติปฏฺฐาเน เอวํ ภาเวยฺย สตฺต มาสานิ ตสฺส ทฺวินฺนํ ผลานํ
อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม อญฺญา สติ วา
อุปาทิเสเส อนาคามิตา ฯ
{๓๐๐.๒} ติฏฺฐนฺตุ ภิกฺขเว สตฺต มาสานิ ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน เอวํ ภาเวยฺย ฉ มาสานิ ฯ ปญฺจ มาสานิ ฯ
จตฺตาริ มาสานิ ฯ ตีณิ มาสานิ ฯ เทฺว มาสานิ ฯ เอกํ มาสํ ฯ
อทฺธมาสํ ๑- ฯเปฯ ติฏฺฐตุ ภิกฺขเว อทฺธมาโส ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน เอวํ ภาเวยฺย สตฺตาหํ ตสฺส ทฺวินฺนํ ผลานํ
อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม อญฺญา สติ วา อุปาทิเสเส
อนาคามิตา ๒- ฯ
{๓๐๐.๓} เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค สตฺตานํ วิสุทฺธิยา
โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย
ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย ยทิทํ จตฺตาโร
สติปฏฺฐานาติ ฯ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภควา ฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
มหาสติปฏฺฐานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
------------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อฑฺฒมาสํ ฯ ๒ ม. อนาคามิตาติ ฯ
ปายาสิราชญฺญสุตฺตํ ๑-
[๓๐๑] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ อายสฺมา กุมารกสฺสโป
โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ เยน เสตพฺยา นาม โกสลานํ นครํ ตทวสริ ฯ
ตตฺร สุทํ อายสฺมา กุมารกสฺสโป เสตพฺยายํ วิหรติ อุตฺตเรน
เสตพฺยํ สีสปาวเน ๒- ฯ เตน โข ปน สมเยน ปายาสิ ราชญฺโญ
เสตพฺยํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโฐทกํ สธญฺญํ ราชโภคฺคํ
รญฺญา ปเสนทินา โกสเลน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํ ฯ
{๓๐๑.๑} เตน โข ปน สมเยน ปายาสิสฺส ราชญฺญสฺส เอวรูปํ
ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ ๓- กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
อสฺโสสุํ โข เสตพฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา สมโณ ขลุ โภ
กุมารกสฺสโป สมณสฺส โคตมสฺส สาวโก โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน
มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ เสตพฺยํ
อนุปฺปตฺโต เสตพฺยายํ วิหรติ อุตฺตเรน เสตพฺยํ สีสปาวเน ฯ ตํ โข
ปน ภวนฺตํ กุมารกสฺสปํ เอวํกลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต
ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโณ
พุทฺโธ ๔- เจว อรหา จ สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ
โหตีติ ฯ อถโข เสตพฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เสตพฺยาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปายาสิสุตฺตนฺต ฯ ม. ปายาสิสุตฺต ฯ ๒ ม. ยุ. สึสปาวเน ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๓ สี. ยุ. สุกฺกฏทุกฺกฏานํ ฯ ๔ ม. วุทฺโธ ฯ ยุ. วุฑฺโฒ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ
นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆีคณีภูตา ๑- อุตฺตเรนมุขา คจฺฉนฺติ เยน
สีสปาวนํ ๒- ฯ
[๓๐๒] เตน โข ปน สมเยน ปายาสิ ราชญฺโญ อุปริปาสาเท
ทิวาเสยฺยํ อุปคโต โหติ ฯ อทฺทสา โข ปายาสิ ราชญฺโญ
เสตพฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก เสตพฺยาย นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆีคณีภูเต
อุตฺตเรนมุเข คจฺฉนฺเต ๓- ทิสฺวา ขตฺตํ อามนฺเตสิ กึ นุ
โข โภ ขตฺเต เสตพฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เสตพฺยาย นิกฺขมิตฺวา
สงฺฆสงฺฆีคณีภูตา อุตฺตเรนมุขา คจฺฉนฺติ เยน สีสปาวนนฺติ ๔- ฯ
{๓๐๒.๑} อตฺถิ โข โภ สมโณ กุมารกสฺสโป สมณสฺส โคตมสฺส สาวโก
โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ เสตพฺยํ อนุปฺปตฺโต เสตพฺยายํ วิหรติ อุตฺตเรน เสตพฺยํ
สีสปาวเน ตํ โข ปน ภวนฺตํ กุมารกสฺสปํ เอวํกลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท
อพฺภุคฺคโต ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี
กลฺยาณปฏิภาโณ พุทฺโธ เจว อรหา จ ๕- ตเมเต ภวนฺตํ
กุมารกสฺสปํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสนฺตีติ ๖- ฯ เตนหิ โภ ขตฺเต
เยน เสตพฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เตนุปสงฺกม อุปสงฺกมิตฺวา
เสตพฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก เอวํ วเทหิ ปายาสิ โภ ราชญฺโญ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สงฺฆาสงฺฆีคณีภูตา ฯ ๒ อิโต ปรํ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺตีติ ทิสฺสติ ฯ
@๓ อิโต ปรํ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺเตติ ทิสฺสติ ฯ ๔ ม. เยน สึสปาวนํ ฯ
@๕ ม. ยุ. จาติ ฯ ๖ ม. ยุ. อุปสงฺกมนฺตีติ ฯ
เอวมาห อาคเมนฺตุ กิร ภวนฺโต ปายาสิ ๑- ราชญฺโญ สมณํ
กุมารกสฺสปํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตีติ ๒- ปุรา สมโณ กุมารกสฺสโป
เสตพฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก พาเล อพฺยตฺเต สญฺญาเปติ
อิติปิ อตฺถิ ปโร ๓- โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ นตฺถิ หิ โภ ขตฺเต
ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ เอวํ โภติ โข โส ขตฺตา ปายาสิสฺส
ราชญฺญสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน เสตพฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เสตพฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก เอตทโวจ
ปายาสิ โภ ราชญฺโญ เอวมาห อาคเมนฺตุ กิร ภวนฺโต ปายาสิ ๔-
ราชญฺโญ สมณํ กุมารกสฺสปํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตีติ ฯ
{๓๐๒.๒} อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ เสตพฺยเกหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ
ปริวุโต เยน สีสปาวนํ เยนายสฺมา กุมารกสฺสโป เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา กุมารกสฺสเปน สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เสตพฺยกาปิ โข
พฺราหฺมณคหปติกา อปฺเปกจฺเจ อายสฺมนฺตํ กุมารกสฺสปํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ อายสฺมตา กุมารกสฺสเปน
สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ เยนายสฺมา กุมารกสฺสโป เตนญฺชลึ
ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑-๔ ม. ปายาสิปิ ฯ ๒ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ยุ. ปรโลโก ฯ
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
{๓๐๒.๓} เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ปายาสิ ราชญฺโญ อายสฺมนฺตํ
กุมารกสฺสปํ เอตทโวจ อหญฺหิ โภ กสฺสป เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ
ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ
ผลํ วิปาโกติ ฯ โสหํ ๑- ราชญฺญ เอวํวาทึ เอวํทิฏฺฐึ อทฺทสํ วา อสฺโสสึ
วา กถญฺหิ นาม เอวํ วเทยฺย อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ
{๓๐๒.๔} เตนหิ ราชญฺญ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ
ยถา เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ตํ กึ มญฺญสิ ราชญฺญ
อิเม จนฺทิมสุริยา อิมสฺมึ วา โลเก ปรสฺมึ วา เทวา วา [๒]- มนุสฺสา
วาติ ฯ อิเม โภ กสฺสป จนฺทิมสุริยา ปรสฺมึ โลเก น อิมสฺมึ
เทวา เต น มนุสฺสาติ ฯ อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๓] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย เยน เต ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร
โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ
ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นาหํ ฯ ๒ ม. ยุ. เต ฯ
เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ ยถากถํ วิย
ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา
ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตา
มิจฺฉาทิฏฺฐี เต อปเรน สมเยน อาพาธิกา โหนฺติ ทุกฺขิตา
พาฬฺหคิลานา ยทาหํ ชานามิ นทานิเม อิมมฺหา อาพาธา
วุฏฺฐหิสฺสนฺตีติ ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ สนฺติ โข โภ
เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน เย เต ปาณาติปาตี
อทินฺนาทายี กาเมสุ มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐี
เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชนฺตีติ
{๓๐๓.๑} ภวนฺโต โข ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ
มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณาวาจา ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปี
อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐี สเจ เตสํ ภวติ ๑-
สมณพฺราหฺมณานํ สจฺจํ วจนํ ภวนฺโต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชิสฺสนฺติ สเจ โภ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺยาถ
เยน เม อาคนฺตฺวา อาโรเจยฺยาถ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก
อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ภวตํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิปาโกติ ภวนฺโต โข ปน เม สทฺธายิกา ปจฺจยิกา ยํ
ภวนฺเตภิ ทิฏฺฐํ ยถา สามํ ทิฏฺฐํ เอวเมตํ ภวิสฺสตีติ เต
เม สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา เนว อาคนฺตฺวา อาโรเจนฺติ น ปน
ทูตํ ปหิณนฺติ อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม
ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๔] เตนหิ ราชญฺญ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ ยถา
เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ตํ กึ มญฺญสิ ราชญฺญ
อิธ เต ปุริสา โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา ทสฺเสยฺยุํ อยนฺเต ภนฺเต
โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ๑- เต
ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ โภ อิมํ ปุริสํ ทฬฺหาย รชฺชุยา
ปจฺฉาพาหํ คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ขุรมุณฺฑํ กาเรตฺวา ๒- ขรสฺสเรน
ปณเวน รถิยาย ๓- รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ ปริเนตฺวา ทกฺขิเณน
ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา ทกฺขิณโต นครสฺส อาฆาตเน สีสํ ฉินฺทถาติ
เต เต สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา ตํ ปุริสํ ทฬฺหาย รชฺชุยา ปจฺฉาพาหํ
คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ขุรมุณฺฑํ กาเรตฺวา ขรสฺสเรน ปณเวน
รถิยาย รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ ปริเนตฺวา ทกฺขิเณน ทฺวาเรน
นิกฺขมิตฺวา ทกฺขิณโต นครสฺส อาฆาตเน นิสีทาเปยฺยุํ ลเภยฺย
นุ โข โภ ๔- โจโร โจรฆาเตสุ อาคเมนฺตุ ตาว ภวนฺโต โจรฆาตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. ปเณหีติ ฯ ๒ สี. ม. ยุ. กริตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ ม. รถิกาย รถิกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔ ม. ยุ. โส ฯ
อมุกสฺมึ [๑]- คาเม วา นิคเม วา มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา
ยาวาหํ เตสํ อุทฺทิสิตฺวา ๒- อาคจฺฉามีติ อุทาหุ วิปฺปลปนฺตสฺเสว
โจรฆาตา สีสํ ฉินฺเทยฺยุนฺติ ฯ น หิ โส โภ กสฺสป โจโร
ลเภยฺย โจรฆาเตสุ อาคเมนฺตุ ตาว ภวนฺโต โจรฆาตา อมุกสฺมึ
คาเม วา นิคเม วา มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ยาวาหํ เตสํ
อุทฺทิสิตฺวา อาคจฺฉามีติ อถโข นํ วิปฺปลปนฺตสฺเสว โจรฆาตา
สีสํ ฉินฺเทยฺยุนฺติ ฯ
{๓๐๔.๑} โส หิ นาม ราชญฺญ โจโร มนุสฺโส มนุสฺสภูเตสุ
โจรฆาเตสุ น ลภิสฺสติ อาคเมนฺตุ ตาว ภวนฺโต โจรฆาตา อมุกสฺมึ
คาเม วา นิคเม วา มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ยาวาหํ เตสํ
อุทฺทิสิตฺวา อาคจฺฉามีติ กึ ปน เต มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา
ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐี [๓]-
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา
ลภิสฺสนฺติ นิรยปาเลสุ อาคเมนฺตุ ตาว ภวนฺโต นิรยปาลา ยาว
มยํ ปายาสิสฺส ราชญฺญสฺส คนฺตฺวา อาโรเจม อิติปิ อตฺถิ ปโร
โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ
ผลํ วิปาโก ๔- อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน เอวํ โหตุ
อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ยุ. อุทฺทสฺเสตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ ม. เต ฯ ๔ ม. ยุ. วิปาโกติ ฯ
[๓๐๕] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย เยน เต ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร
โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ
ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน
เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
{๓๐๕.๑} ยถากถํ วิย ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป
มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณวาจา ๑-
ปฏิวิรตา ผรุสวาจา ๒- ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา อนภิชฺฌาลู
อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี เต อปเรน สมเยน อาพาธิกา โหนฺติ
ทุกฺขิตา พาฬฺหคิลานา ยทาหํ ชานามิ นทานิเม อิมมฺหา อาพาธา
วุฏฺฐหิสฺสนฺตีติ ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ สนฺติ โข โภ เอเก
สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน เย เต ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา
มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณาวาจา ปฏิวิรตา ผรุสวาจา ปฏิวิรตา
สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา อนภิชฺฌาลู อพฺยาปนฺนจิตฺตา
สมฺมาทิฏฺฐี เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ... ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อุปปชฺชนฺตีติ ภวนฺโต โข ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา
ปิสุณาวาจา ปฏิวิรตา ผรุสวาจา ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลู อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี สเจ เตสํ ภวติ
สมณพฺราหฺมณานํ สจฺจํ วจนํ ภวนฺโต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสนฺติ สเจ โภ กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยาถ เยน เม อาคนฺตฺวา
อาโรเจยฺยาถ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ภวนฺโต โข ปน
เม สทฺธายิกา ปจฺจยิกา ยํ ภวนฺเตภิ ทิฏฺฐํ ยถา สามํ ทิฏฺฐํ
เอวเมตํ ภวิสฺสตีติ เต เม สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา เนว อาคนฺตฺวา
อาโรเจนฺติ น ปน ทูตํ ปหิณนฺติ อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย
เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ
สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๖] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ ๑-
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ เสยฺยถาปิ
ราชญฺญ ปุริโส คูถกูเป สสีสโก ๒- นิมฺมุคฺโค ๓- อสฺส อถ ตฺวํ
ปุริเส อาณาเปยฺยาสิ เตนหิ โภ ตํ ปุริสํ ตมฺหา คูถกูปา
อุทฺธรถาติ เต ๔- เต สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา ตํ ปุริสํ ตมฺหา คูถกูปา
อุทฺธเรยฺยุํ เต ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ โภ ตสฺส ปุริสสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปมายมิเธกจฺเจ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. สสีสกํ ฯ ๓ ม. ยุ. นิมุคฺโค ฯ
@๔ ม. ยุ. เตติ เอกปทเมว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กายา เวฬุเปสิกาหิ คูถํ สุนิมฺมชฺชิตํ นิมฺมชฺชถาติ เต เต สาธูติ
ปฏิสฺสุตฺวา ตสฺส ปุริสสฺส กายา เวฬุเปสิกาหิ คูถํ สุนิมฺมชฺชิตํ
นิมฺมชฺเชยฺยุํ เต ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ โภ ตสฺส ปุริสสฺส
กายํ ปณฺฑุมตฺติกาย ติกฺขตฺตุํ อุพฺพฏิตํ ๑- อุพฺพเฏถาติ เต
เต สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา ๒- ตสฺส ปุริสสฺส กายํ ปณฺฑุมตฺติกาย
ติกฺขตฺตุํ อุพฺพฏิตํ อุพฺพเฏยฺยุํ เต ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ
โภ ตํ ปุริสํ เตเลน อพฺภญฺชิตฺวา สุขุเมน จุณฺเณน ติกฺขตฺตุํ
สุปฺปโธตํ กโรถาติ เต ตํ ปุริสํ เตเลน อพฺภญฺชิตฺวา สุขุเมน
จุณฺเณน ติกฺขตฺตุํ สุปฺปโธตํ กเรยฺยุํ เต ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ
เตนหิ โภ ตสฺส ปุริสสฺส เกสมสฺสุํ กปฺเปถาติ เต ตสฺส ปุริสสฺส
เกสมสฺสุํ กปฺเปยฺยุํ [๓]- ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ [๔]- ตสฺส ปุริสสฺส
มหคฺฆญฺจ มาลํ มหคฺฆญฺจ วิเลปนํ มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ อุปหรถาติ
เต ตสฺส ปุริสสฺส มหคฺฆญฺจ มาลํ มหคฺฆญฺจ วิเลปนํ มหคฺฆานิ จ
วตฺถานิ อุปหเรยฺยุํ เต ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ โภ ตํ
ปุริสํ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ปญฺจ กามคุณานิ อุปฏฺฐเปถาติ ๕- เต
ตํ ปุริสํ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ปญฺจ กามคุณานิ อุปฏฺฐเปยฺยุํ ๖-
{๓๐๖.๑} ตํ กึ มญฺญสิ ราชญฺญ อปิ นุ ตสฺส ปุริสสฺส สุนฺหาตสฺส ๗-
สุวิสิตฺตสฺส ๘- กปฺปิตเกสมสฺสุสฺส ๙- อามุตฺตมณิภรณสฺส ๑๐-
โอทาตวตฺถวสนสฺส อุปริปาสาทวรคตสฺส ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สุพฺพฏฺฏิตํ อุพฺพฏฺเฏถาติ ฯ ๒ ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ยุ. เต ฯ ๔ ม. ยุ. โภ ฯ ๕ ม. อุปฏฺฐาเปถาติ ฯ ๖ ม.
@อุปฏฺฐาเปยฺยุํ ฯ ๗ สุนหาตสฺสาติปิ ปาโฐ ฯ ๘ ม. ยุ. สุวิลิตฺตสฺส ฯ
@๙ ม. สุกปฺปิต ... ฯ ๑๐ ม. อามุกฺกมาลาภรณสฺส ฯ
สมงฺคิภูตสฺส ปริจารยมานสฺส ปุนเทว ตสฺมึ คูถกูเป
นิมฺมุชฺชิตุกามฺยตา อสฺสาติ ฯ โน หีทํ โภ กสฺสป ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ
อสุจิ โภ กสฺสป คูถกูโป อสุจิ เจว อสุจิสงฺขาโต จ ทุคฺคนฺโธ จ
ทุคฺคนฺธสงฺขาโต จ เชคุจฺโฉ จ เชคุจฺฉสงฺขาโต จ ปฏิกูโล จ
ปฏิกูลสงฺขาโต จาติ ฯ เอวเมว โข ราชญฺญ มนุสฺสา เทวานํ
อสุจิ เจว อสุจิสงฺขาตา จ ทุคฺคนฺธา จ ทุคฺคนฺธสงฺขาตา จ
เชคุจฺฉา จ เชคุจฺฉสงฺขาตา จ ปฏิกูลา จ ปฏิกูลสงฺขาตา จ
โยชนสตํ โข ราชญฺญ มนุสฺสคนฺโธ เทเว อุพฺพาหติ ๑- กึ ปน เต
มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา
ปิสุณาวาจา ปฏิวิรตา ผรุสวาจา ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลู อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา ปรมฺมรฌา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา เต อาคนฺตฺวา อาโรเจสฺสนฺติ อิติปิ
อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๗] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน [๒]- ราชญฺญ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺพาธติ ฯ ๒ ม. โภ ฯ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ วิย
ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา
ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรตา เต อปเรน สมเยน อาพาธิกา โหนฺติ
ทุกฺขิตา พาฬฺหคิลานา ยทาหํ ชานามิ นทานิเม อิมมฺหา
อาพาธา วุฏฺฐหิสฺสนฺตีติ ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ สนฺติ
โข โภ เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน เย เต
ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา
เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ
เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตนฺติ ภวนฺโต โข ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา
มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา สเจ
เตสํ ภวติ สมณพฺราหฺมณานํ สจฺจํ วจนํ ภวนฺโต กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสนฺติ เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ สเจ โข โภ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺเชยฺยาถ เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตํ เยน เม
อาคนฺตฺวา อาโรเจยฺยาถ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ภวนฺโต
โข ปน เม สทฺธายิกา ปจฺจยิกา ยํ ภวนฺเตภิ ทิฏฺฐํ ยถา
สามํ ทิฏฺฐํ เอวเมตํ ภวิสฺสตีติ เต เม สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา
เนว อาคนฺตฺวา อาโรเจนฺติ น ปน ทูตํ ปหิณนฺติ อยมฺปิ
โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๘] เตนหิ ราชญฺญ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ ยถา
เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ยํ โข ปน ราชญฺญ
มานุสกํ วสฺสสตํ เทวานํ ตาวตึสานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว
ตาย รตฺติยา ตึส รตฺติโย มาโส เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย
สํวจฺฉโร เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพํ วสฺสสหสฺสํ เทวานํ ตาวตึสานํ
อายุปฺปมาณํ เย เต มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา
มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา [๑]- กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ สเจ ปน เตสํ เอวํ ภวิสฺสติ ยาว มยํ เทฺว วา
ตีณิ วา รตฺตินฺทิวา ๒- ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตา
สมงฺคิภูตา ปริจาเรม อถ มยํ ปายาสิสฺส ราชญฺญสฺส คนฺตฺวา
อาโรเจยฺยาม อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ อปิ นุ เต อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เต ฯ ๒ ยุ. รตฺตินฺทิวานิ ฯ
อาโรเจยฺยุํ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ โน หีทํ โภ
กสฺสป อปิ หิ มยํ โภ กสฺสป จิรกาลกตาปิ ภเวยฺยาม โก
ปเนตํ โภโต กสฺสปสฺส อาโรเจติ อตฺถิ เทวา ตาวตึสาติ วา
เอวํทีฆายุกา เทวา ตาวตึสาติ วา น มยํ โภโต กสฺสปสฺส
สทฺทหาม อตฺถิ เทวา ตาวตึสาติ วา เอวํทีฆายุกา เทวา
ตาวตึสาติ วา ฯ
{๓๐๘.๑} เสยฺยถาปิ ราชญฺญ ชจฺจนฺโธ ปุริโส น ปสฺเสยฺย
กณฺหสุกฺกานิ รูปานิ น ปสฺเสยฺย นีลกานิ รูปานิ น ปสฺเสยฺย
ปีตกานิ รูปานิ น ปสฺเสยฺย โลหิตกานิ รูปานิ น ปสฺเสยฺย
มญฺเชฏฺฐกานิ ๑- รูปานิ น ปสฺเสยฺย สมวิสมํ น ปสฺเสยฺย
ตารกานิ รูปานิ น ปสฺเสยฺย จนฺทิมสุริเย โส เอวํ วเทยฺย
นตฺถิ กณฺหสุกฺกานิ รูปานิ นตฺถิ กณฺหสุกฺกานํ รูปานํ ทสฺสาวี
นตฺถิ นีลกานิ รูปานิ นตฺถิ นีลกานํ รูปานํ ทสฺสาวี นตฺถิ
ปีตกานิ รูปานิ นตฺถิ ปีตกานํ รูปานํ ทสฺสาวี นตฺถิ โลหิตกานิ
รูปานิ นตฺถิ โลหิตกานํ รูปานํ ทสฺสาวี นตฺถิ มญฺเชฏฺฐกานิ
รูปานิ นตฺถิ มญฺเชฏฺฐกานํ รูปานํ ทสฺสาวี นตฺถิ สมวิสมํ
นตฺถิ สมวิสมสฺส ทสฺสาวี นตฺถิ ตารกานิ รูปานิ นตฺถิ ตารกานํ
รูปานํ ทสฺสาวี นตฺถิ จนฺทิมสุริยา นตฺถิ จนฺทิมสุริยานํ ทสฺสาวี
อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามิ ตสฺมา ตํ นตฺถีติ
สมฺมา นุ โข โภ ๒- ราชญฺญ วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน หีทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มญฺชิฏฺฐกานิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. โส ฯ
โภ กสฺสป อตฺถิ กณฺหสุกฺกานิ รูปานิ อตฺถิ กณฺหสุกฺกานํ
รูปานํ ทสฺสาวี อตฺถิ นีลกานิ รูปานิ อตฺถิ นีลกานํ รูปานํ
ทสฺสาวี ฯเปฯ อตฺถิ สมวิสมํ อตฺถิ สมวิสมสฺส ทสฺสาวี
อตฺถิ ตารกานิ รูปานิ อตฺถิ ตารกานํ รูปานํ ทสฺสาวี อตฺถิ
จนฺทิมสุริยา อตฺถิ จนฺทิมสุริยานํ ทสฺสาวี อหเมตํ น ชานามิ
อหเมตํ น ปสฺสามิ ตสฺมา ตํ นตฺถีติ น หิ โส โภ กสฺสป
สมฺมา วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ ชจฺจนฺธูปโม
มญฺเญ ปฏิภาสิ ยเมตํ ๑- เอวํ วเทสิ
{๓๐๘.๒} โก ปเนตํ โภโต กสฺสปสฺส อาโรเจติ อตฺถิ เทวา
ตาวตึสาติ วา เอวํทีฆายุกา เทวา ตาวตึสาติ วา น มยํ โภโต
กสฺสปสฺส สทฺทหาม อตฺถิ เทวา ตาวตึสาติ วา เอวํทีฆายุกา
เทวา ตาวตึสาติ วา ๒- น โข ราชญฺญ เอวํ ปโร โลโก ทฏฺฐพฺโพ
ยถา ตฺวํ มญฺญสิ อิมินา มํสจกฺขุนา เย โข เต ราชญฺญ สมณพฺราหฺมณา
อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวนฺติ ๓- เต ตตฺถ
อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรนฺตา ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธนฺติ
เต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน อิมญฺเจว โลกํ
ปสฺสนฺติ ปรญฺจ สตฺเต จ โอปปาติเก เอวญฺจ โข ราชญฺญ
ปโร โลโก ทฏฺฐพฺโพ น เตฺวว ยถา ตฺวํ มญฺญสิ อิมินา
มํสจกฺขุนา อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน เอวํ โหตุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยํ มํ ตวํ ... ฯ ๒ ม. วาติ ฯ ๓ สี. ยุ. อิโต ปรํ
@อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานีติ ทิสฺสติ ฯ
อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๐๙] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ
วิย ราชญฺญาติ ฯ อิธาหํ โภ กสฺสป ปสฺสามิ สมณพฺราหฺมเณ
สีลวนฺเต กลฺยาณธมฺเม ชีวิตุกาเม อมริตุกาเม สุขกาเม ทุกฺขปฏิกูเล
ตสฺส มยฺหํ โภ กสฺสป เอวํ โหติ สเจ โข อิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา เอวํ ชาเนยฺยุํ อิโต โน มตานํ เสยฺโย
ภวิสฺสตีติ อิทานีเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา
วิสํ วา ขาเทยฺยุํ สตฺถํ วา อาหเรยฺยุํ อุพฺพนฺธิตฺวา วา กาลํ กเรยฺยุํ
ปปาเต วา ปปเตยฺยุํ ยสฺมา จ โข อิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา น เอวํ ชานนฺติ อิโต โน มตานํ เสยฺโย
ภวิสฺสตีติ ตสฺมา อิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา ชีวิตุกามา อมริตุกามา สุขกามา ทุกฺขปฏิกูลา ๑-
อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิโต ปรํ อตฺตานํ น มาเรนฺตีติปิ ปาโฐ ฯ
[๓๑๐] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส เทฺว ปชาปติโย อเหสุํ เอกิสฺสา
ปุตฺโต อโหสิ ทสวสฺสุทฺเทสิโก วา ทฺวาทสวสฺสุทฺเทสิโก วา เอกา
คพฺภินี อุปวิชญฺญา อถโข โส พฺราหฺมโณ กาลมกาสิ อถโข
โส มาณวโก มาตุสปตึ ๑- เอตทโวจ ยมิทํ โภติ ธนํ วา
ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา สพฺพนฺตํ มยฺหํ นตฺถิ
ตุเยฺหตฺถ กิญฺจิ ปิตุ เม สนฺตโก ๒- โภติ ทายชฺชํ นิยฺยาเทหีติ ฯ
{๓๑๐.๑} เอวํ วุตฺเต สา พฺราหฺมณี ตํ มาณวกํ เอตทโวจ อาคเมหิ
ตาว ตาต ยาว วิชายามิ สเจ กุมารโก ภวิสฺสติ ตสฺสปิ
เอกเทโส ภวิสฺสติ สเจ กุมาริกา ภวิสฺสติ สาปิ เต อุปโภคฺคา ๓-
ภวิสฺสตีติ ฯ ทุติยมฺปิ โข โส มาณวโก มาตุสปตึ เอตทโวจ
ยมิทํ โภติ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา สพฺพนฺตํ
มยฺหํ นตฺถิ ตุเยฺหตฺถ กิญฺจิ ปิตุ เม สนฺตโก ๔- โภติ ทายชฺชํ
นิยฺยาเทหีติ ฯ ทุติยมฺปิ โข สา พฺราหฺมณี ตํ มาณวกํ เอตทโวจ
อาคเมหิ ตาว ตาต ยาว วิชายามิ สเจ กุมารโก ภวิสฺสติ
ตสฺสปิ เอกเทโส ภวิสฺสติ สเจ กุมาริกา ภวิสฺสติ สาปิ เต
อุปโภคฺคา ภวิสฺสตีติ ฯ ตติยมฺปิ โข โส มาณวโก มาตุสปตึ
เอตทโวจ ยมิทํ โภติ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ
@เชิงอรรถ: ๑ มาตุสปตฺตินฺติ วา ปาโฐ ฯ ๒-๔ สี. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
@๓ ม. ยุ. โอปโภคฺคา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วา สพฺพนฺตํ มยฺหํ นตฺถิ ตุเยฺหตฺถ กิญฺจิ ปิตุ เม สนฺตโก
โภติ ทายชฺชํ นิยฺยาเทหีติ ฯ
{๓๑๐.๒} อถโข สา พฺราหฺมณี สตฺถํ คเหตฺวา โอวรกํ ปวิสิตฺวา
อุทรํ อุปฺปาเตสิ ๑- ยาว วิชานามิ ยทิ วา กุมารโก ยทิ วา กุมาริกาติ
สา อตฺตานญฺเจว ชีวิตญฺจ คพฺภญฺจ สาปเตยฺยญฺจ ยถา ตํ พาลา
อพฺยตฺตา อนยพฺยสนํ อาปนฺนา อโยนิโส ทายชฺชํ คเวสนฺตี เอวเมว
โข ตฺวํ ราชญฺญ พาโล อพฺยตฺโต อนยพฺยสนํ อาปชฺชิสฺสสิ อโยนิโส
ปรโลกํ คเวสนฺโต เสยฺยถา ๒- พฺราหฺมณี พาลา อพฺยตฺตา อนยพฺยสนํ
อาปนฺนา อโยนิโส ทายชฺชํ คเวสนฺตี ฯ
{๓๑๐.๓} น โข ราชญฺญ สมณพฺราหฺมณา สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา อปกฺกํ ปริปาเจนฺติ อปิจ ปริปากํ อาคเมนฺติ
ปณฺฑิตา ฯ ๓- อญฺเญหิ ๔- ราชญฺญ สมณพฺราหฺมณานํ สีลวนฺตานํ
กลฺยาณธมฺมานํ ชีวิเตน ยถา ๕- ราชญฺญ สมณพฺราหฺมณา สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ ตถา ๖- พหุปุญฺญํ ปสวนฺติ
พหุชนหิตาย จ ปฏิปชฺชนฺติ พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย ๗- อตฺถาย
หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ อิมินาปิ โข [๘]- ราชญฺเญ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก ฯเปฯ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๑] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก ฯเปฯ ผลํ วิปาโกติ ฯ
อตฺถิ ปน ราชญฺญ ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย
ฯเปฯ ยถากถํ วิย ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป ปุริสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โอปาเทสิ ฯ ๒ ม. ยุ. เสยฺยถาปิ สา ... ฯ ๓ ม. ปณฺฑิตานํ ฯ
@๔ ม. ยุ. อตฺโถ หิ ฯ ๕-๖ ม. ยุ. ยถา ยถาโข ... ตถา ตถา ฯ
@๗ ม. ยุ. โลกานุกมฺปกาย ฯ ๘ ม. ยุ. เต ฯ
โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา ทสฺเสนฺติ อยนฺเต ภนฺเต โจโร อาคุจารี
อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ๑- ตฺยาหํ เอวํ วทามิ
เตนหิโภ อิมํ ปุริสํ ชีวนฺตํเยว กุมฺภิยา ปกฺขิปิตฺวา มุขํ ปิทหิตฺวา
อลฺเลน จมฺเมน โอนทฺธิตฺวา อลฺลาย มตฺติกาย พหลวิเลปนํ ๒-
กริตฺวา อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ เทถาติ เต เม สาธูติ
ปฏิสฺสุตฺวา ตํ ปุริสํ ชีวนฺตํเยว กุมฺภิยา ปกฺขิปิตฺวา มุขํ ปิทหิตฺวา
อลฺเลน จมฺเมน โอนทฺธิตฺวา อลฺลาย มตฺติกาย พหลวิเลปนํ กริตฺวา
อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ เทนฺติ ฯ
{๓๑๑.๑} ยทา มยํ ชานาม กาลกโต โส ปุริโสติ อถ ตํ กุมฺภึ
โอโรเปตฺวา อุพฺภินฺทิตฺวา มุขํ วิวริตฺวา สณิกํ วิโลเกม ๓- อปฺเปวนามสฺส
ชีวํ นิกฺขมนฺตํ ปสฺเสยฺยามาติ เนวสฺส มยํ ชีวํ นิกฺขมนฺตํ ปสฺสาม ฯ
อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
{๓๑๑.๒} เตนหิ ราชญฺญ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ
ยถา เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ฯ อภิชานาสิ โน ตฺวํ
ราชญฺญ ทิวาเสยฺยํ อุปคโต สุปินกํ ปสฺสิตฺวา ๔- อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณีรามเณยฺยกนฺติ ฯ อภิชานามหํ
โภ กสฺสป ทิวาเสยฺยํ อุปคโต สุปินกํ ปสฺสิตฺวา อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณีรามเณยฺยกนฺติ ฯ รกฺขนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปเณหีติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ สี. ม. ยุ. พหลาวเลปนํ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ยุ. นิลฺโลเกม ฯ ๔ ม. ปสฺสิตา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตํ ตมฺหิ สมเย ขุชฺชาปิ วามนกาปิ ๑- เจลาวิกาปิ ๒- โกมาริกาปีติ ฯ
เอวํ ๓- โภ กสฺสป รกฺขนฺติ มํ ตมฺหิ สมเย ขุชฺชาปิ วามนกาปิ
เจลาวิกาปิ โกมาริกาปีติ ฯ อปิ นุ ตา ตุยฺหํ ชีวํ ปสฺสนฺติ
ปวิสนฺตํ วา นิกฺขมนฺตํ วาติ ฯ โน หีทํ โภ กสฺสป ฯ ตา หิ
นาม ราชญฺญ ตุยฺหํ ชีวนฺตสฺส ชีวนฺติโย ชีวํ น ปสฺสิสฺสนฺติ
ปวิสนฺตํ วา นิกฺขมนฺตํ วา กึ ปน ตฺวํ กาลกตสฺส ชีวํ
ปสฺสิสฺสสิ ปวิสนฺตํ วา นิกฺขมนฺตํ วา ฯ อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ
ปริยาเยน เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๒] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ
วิย ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป ปุริสา โจรํ อาคุจารึ
คเหตฺวา ทสฺเสนฺติ อยนฺเต ภนฺเต โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ
อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ เตนหิ โภ
อิมํ ปุริสํ ชีวนฺตํเยว ตุลาย ตุเลตฺวา ชิยาย อนสฺสาสกํ มาเรตฺวา
ปุนเทว ตุลาย ตุเลถาติ เต เม สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา ตํ ปุริสํ
ชีวนฺตํเยว ตุลาย ตุเลตฺวา ชิยาย อนสฺสาสกํ มาเรตฺวา
ปุเนว ตุลาย ตุเลนฺติ ฯ ยทา โส ชีวติ ตทา ลหุตโร จ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วามนิกาปิ ฯ ๒ ม. เวลาสิกาปิ ฯ ยุ. เวลานิกาปิ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ยุ. เอวมฺปิ ฯ
มุทุตโร จ กมฺมญฺญตโร จ ยทา ปน โส กาลกโต โหติ
ตทา ครุตโร จ โหติ ปตฺถินฺนตโร จ อกมฺมญฺญตโร จ ฯ
อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ
อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๓] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ เสยฺยถาปิ ราชญฺญ
ปุริโส ทิวสนฺตตฺตํ อโยคุฬํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ ตุลาย
ตุเลยฺย ๑- ตเมนํ อปเรน สมเยน สีตํ นิพฺพุตํ ตุลาย ตุเลยฺย กทา
นุ โข โส อโยคุโฬ ลหุตโร วา โหติ มุทุตโร วา กมฺมญฺญตโร
วา ยทา วา อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สญฺโชติภูโต ยทา วา สีโต
นิพฺพุโตติ ยทา โส โภ กสฺสป อโยคุโฬ เตโชสหคโต จ โหติ
วาโยสหคโต จ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สญฺโชติภูโต ตทา
ลหุตโร จ โหติ มุทุตโร จ กมฺมญฺญตโร จ ยทา ปน โส
อโยคุโฬ เนว เตโชสหคโต โหติ น วาโยสหคโต สีโต นิพฺพุโต
ตทา ครุตโร จ โหติ ปตฺถินฺนตโร จ อกมฺมญฺญตโร จาติ ฯ
เอวเมว โข ราชญฺญ ยทา อยํ กาโย อายุสหคโต จ โหติ
อุสฺมาสหคโต จ วิญฺญาณสหคโต จ ตทา ลหุตโร จ
โหติ มุทุตโร จ กมฺมญฺญตโร จ ยทา ปนายํ กาโย เนว
อายุสหคโต จ โหติ น อุสฺมาสหคโต จ น วิญฺญาณสหคโต จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โตเลยฺย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตทา ครุตโร จ โหติ ปตฺถินฺนตโร จ อกมฺมญฺญตโร จ ฯ
อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ
ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๔] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ วิย
ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป ปุริสา โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา
ทสฺเสนฺติ อยนฺเต ภนฺเต โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ
ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ เตนหิ โภ อิมํ ปุริสํ
อนุปหจฺจ ฉวิญฺจ จมฺมญฺจ มํสญฺจ นหารุญฺจ อฏฺฐิญฺจ
อฏฺฐิมิญฺชญฺจ ชีวิตา โวโรเปถ อปฺเปวนามสฺส ชีวํ นิกฺขมนฺตํ
ปสฺเสยฺยามาติ เต เม สาธูติ ปฏิสฺสุตฺวา ตํ ปุริสํ อนุปหจฺจ
ฉวิญฺจ จมฺมญฺจ มํสญฺจ นหารุญฺจ อฏฺฐิญฺจ อฏฺฐิมิญฺชญฺจ ชีวิตา
โวโรเปนฺติ ฯ ยทา โส อทฺธมโต โหติ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ
เตนหิ โภ อิมํ ปุริสํ อุตฺตานํ นิปาเตถ อปฺเปวนามสฺส ชีวํ
นิกฺขมนฺตํ ปสฺเสยฺยามาติ เต ตํ ปุริสํ อุตฺตานํ นิปาเตนฺติ ฯ
เนวสฺส มยํ ชีวํ นิกฺขมนฺตํ ปสฺสาม ตฺยาหํ เอวํ วทามิ เตนหิ
โภ อิมํ ปุริสํ อวกุชฺชํ นิปาเตถ ปสฺเสน นิปาเตถ ทุติเยน
ปสฺเสน นิปาเตถ อุทฺธํ ฐเปถ โอมุทฺธกํ ฐเปถ ปาณินา
อาโกเฏถ เลณฺฑุนา ๑- อาโกเฏถ ทณฺเฑน อาโกเฏถ สตฺเถน
อาโกเฏถ โอธุนาถ สนฺธุนาถ นิทฺธุนาถ อปฺเปวนามสฺส ชีวํ
นิกฺขมนฺตํ ปสฺเสยฺยามาติ เต ตํ ปุริสํ โอธุนนฺติ สนฺธุนนฺติ
นิทฺธุนนฺติ ฯ เนวสฺส มยํ ชีวํ นิกฺขมนฺตํ ปสฺเสยฺยาม ๒- ฯ ตสฺส
ตเทว จกฺขุํ โหติ เต รูปา ตญฺจายตนํ นปฺปฏิสํเวเทติ ฯ ตเทว
โสตํ โหติ เต สทฺทา ตญฺจายตนํ นปฺปฏิสํเวเทติ ฯ ตเทว
ฆานํ โหติ เต คนฺธา ตญฺจายตนํ นปฺปฏิสํเวเทติ ฯ สาเยว ๓-
ชิวฺหา โหติ เต รสา ตญฺจายตนํ นปฺปฏิสํเวเทติ ฯ เสฺวว
กาโย โหติ เต โผฏฺฐพฺพา ตญฺจายตนํ นปฺปฏิสํเวเทติ ฯ อยมฺปิ
โข โภ กสฺสป ปริยาโย เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๕] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร สงฺขธโม สงฺขมาทาย ปจฺจนฺติมํ ชนปทํ อคมาสิ ฯ
โส เยน อญฺญตโร คาโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มชฺเฌ
คามสฺส ฐิโต ติกฺขตฺตุํ สงฺขํ อุปฬาเสตฺวา สงฺขํ ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถโข ราชญฺญ เตสํ ปจฺจนฺตชนปทานํ มนุสฺสานํ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ เลฑฺฑุนาติปิ ปาโฐ ฯ ๒ ม. ปสฺสาม ฯ ๓ ม. สาว ฯ ๔ สี. ยุ.
@ปจฺจนฺตชานํ มนุสฺสานํ ฯ ม. ปจฺจนฺตชนปทมนุสฺสานํ ฯ
เอตทโหสิ อมฺโภ กสฺส ๑- นุ โข เอโส สทฺโท เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ ฯ สนฺนิปติตฺวา
ตํ สงฺขธมํ เอตทโวจุํ อมฺโภ กสฺส นุ โข เอโส สทฺโท
เอวํรชนิโย เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ
เอโส โข โภ สงฺโข นาม ยสฺส โส สทฺโท เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ ฯ เต ตํ
สงฺขํ อุตฺตานํ นิปาเตสุํ วเทหิ โภ สงฺข วเทหิ โภ สงฺขาติ ฯ
เนว โส สงฺโข สทฺทมกาสิ ฯ เต ตํ สงฺขํ อวกุชฺชํ นิปาเตสุํ ปสฺเสน
นิปาเตสุํ ทุติเยน ปสฺเสน นิปาเตสุํ อุทฺธํ ฐเปสุํ โอมุทฺธกํ
ฐเปสุํ ปาณินา อาโกเฏสุํ เลณฺฑุนา อาโกเฏสุํ ทณฺเฑน
อาโกเฏสุํ สตฺเถน อาโกเฏสุํ โอธุนึสุ สนฺธุนึสุ นิทฺธุนึสุ วเทหิ
โภ สงฺข วเทหิ โภ สงฺขาติ ฯ เนว โส สงฺโข สทฺทมกาสิ ฯ
{๓๑๕.๑} อถโข ราชญฺญ ตสฺส สงฺขธมสฺส เอตทโหสิ ยาว โข ๒-
พาลา อิเม ปจฺจนฺตชนปทา มนุสฺสา กถญฺหิ นาม อโยนิโส สงฺขสทฺทํ
คเวสิสฺสนฺตีติ ฯ เตสํ เปกฺขมานานํ สงฺขํ คเหตฺวา ติกฺขตฺตุํ สงฺขํ
อุปฬาเสตฺวา สงฺขํ อาทาย ปกฺกามิ ฯ อถโข ราชญฺญ เตสํ
ปจฺจนฺตชนปทานํ มนุสฺสานํ เอตทโหสิ ยทา กิร โภ อยํ สงฺโข
นาม ปุริสสหคโต จ โหติ วายามสหคโต จ วาโยสหคโต ๓- จ
ตทายํ สงฺโข สทฺทํ กโรติ ยทา ปนายํ สงฺโข เนว ปุริสสหคโต
โหติ น วายามสหคโต น วาโยสหคโต นายํ สงฺโข สทฺทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กิสฺส นุ โข ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. โข สทฺโท
@นตฺถิ ฯ ๓ ม. วายุสหคโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กโรตีติ ฯ เอวเมว โข ราชญฺญ ยทายํ กาโย อายุสหคโต จ
โหติ อุสฺมาสหคโต จ วิญฺญาณสหคโต จ ตทา อภิกฺกมติปิ
ปฏิกฺกมติปิ ติฏฺฐติปิ นิสีทติปิ เสยฺยํปิ กปฺเปติ จกฺขุนาปิ รูปํ
ปสฺสติ โสเตนปิ สทฺทํ สุณาติ ฆาเนนปิ คนฺธํ ฆายติ
ชิวฺหายปิ รสํ สายติ กาเยนปิ โผฏฺฐพฺพํ ผุสติ มนสาปิ ธมฺมํ
วิชานาติ ยทา ปนายํ กาโย เนว อายุสหคโต จ โหติ น
อุสฺมาสหคโต จ น วิญฺญาณสหคโต จ ตทา เนว อภิกฺกมติ
น ปฏิกฺกมติ น ติฏฺฐติ น นิสีทติ น เสยฺยํ กปฺเปติ จกฺขุนาปิ
รูปํ น ปสฺสติ โสเตนปิ สทฺทํ น สุณาติ ฆาเนนปิ คนฺธํ น
ฆายติ ชิวฺหายปิ รสํ น สายติ กาเยนปิ โผฏฺฐพฺพํ น ผุสติ
มนสาปิ ธมฺมํ น วิชานาติ ฯ อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
ปฐมภาณวารํ ฯ
[๓๑๖] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ วิย
ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป ปุริสา โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา
ทสฺเสนฺติ อยํ เต ภนฺเต โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ
ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ เตนหิ โภ อิมสฺส
ปุริสสฺส ฉวึ ฉินฺทถ อปฺเปวนามสฺส ชีวํ ปสฺเสยฺยามาติ เต
ตสฺส ปุริสสฺส ฉวึ ฉินฺทนฺติ ฯ เนวสฺส มยํ ชีวํ ปสฺสาม ฯ ตฺยาหํ
เอวํ วทามิ เตนหิ โภ อิมสฺส ปุริสสฺส จมฺมํ ฉินฺทถ มํสํ ฉินฺทถ
นหารุํ ฉินฺทถ อฏฺฐึ ฉินฺทถ อฏฺฐิมิญฺชํ ฉินฺทถ อปฺเปวนามสฺส
ชีวํ ปสฺเสยฺยามาติ เต ตสฺส ปุริสสฺส อฏฺฐิมิญฺชํ ฉินฺทนฺติ ฯ
เนวสฺส มยํ ชีวํ ปสฺสาม ๑- ฯ อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย
เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ
สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๗] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร อคฺคิโก ชฏิโล อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏิยา สมฺมติ ๒- ฯ
อถโข ราชญฺญ อญฺญตโร ชนปโท สตฺถวาโส ๓- วุฏฺฐาสิ ฯ อถโข
โส สตฺถวาโส ๔- ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส อสฺสมสฺส สามนฺตา
เอกรตฺตึ วสิตฺวา ปกฺกามิ ฯ อถโข ราชญฺญ ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส
เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ เยน โส สตฺถวาโส เตนุปสงฺกเมยฺยํ
อปฺเปวนาเมตฺถ กิญฺจิ อุปกรณํ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ อถโข โส
อคฺคิโก ชฏิโล กาลสฺเสว วุฏฺฐาย เยน โส สตฺถวาโส
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อทฺทส ตสฺมึ สตฺถวาเส ทหรํ กุมารํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปสฺเสยฺยาม ฯ ๒ ม. สี. ยุ. วสติ ฯ ๓ สี. ยุ. ชนปทปเทโส ฯ
@ม. ชนปเท สตฺโถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔ ม. ยุ. โส สตฺโถ ฯ
มณฺฑํ อุตฺตานเสยฺยกํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ น โข
เม ตํ ปฏิรูปํ ยํ เม เปกฺขมานสฺส มนุสฺสภูโต กาลํ กเรยฺย
ยนฺนูนาหํ อิมํ ทารกํ อสฺสมํ เนตฺวา อาปาเทยฺยํ โปเสยฺยํ
วฑฺเฒยฺยนฺติ ฯ อถโข โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ อสฺสมํ
เนตฺวา อาปาเทสิ โปเสสิ วฑฺเฒสิ ฯ ยทา โส ทารโก
ทสวสฺสุทฺเทสิโก วา โหติ ทฺวาทสวสฺสุทฺเทสิโก วา อถโข ตสฺส
อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส ชนปเท กิญฺจิเทว กรณียํ อุปฺปชฺชิ ฯ อถโข
โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ เอตทโวจ อิจฺฉามหํ ตาต ชนปทํ
คนฺตุํ อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต อคฺคิ นิพฺพายิ
สเจ ว ๑- เต อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ
อรณิสหิตํ อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ฯ อถโข
โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ เอวํ อนุสาสิตฺวา ชนปทํ อคมาสิ ฯ
ตสฺส ขิฑฺฑาปสุตสฺส อคฺคิ นิพฺพายิ ฯ
{๓๑๗.๑} อถโข ตสฺส ทารกสฺส เอตทโหสิ ปิตา โข มํ เอวํ
อวจ อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต อคฺคิ นิพฺพายิ สเจ ว เต
อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ อรณิสหิตํ อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ยนฺนูนาหํ อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ
ปริจเรยฺยนฺติ ฯ อถโข โส ทารโก อรณิสหิตํ วาสิยา ตจฺฉิ อปฺเปวนาม
อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนว โส อคฺคึ อธิคจฺฉิ อรณิสหิตํ ทฺวิธา
ผาเลสิ ติธา ผาเลสิ จตุธา ผาเลสิ ปญฺจธา ผาเลสิ ทสธา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ผาเลสิ วีสติธา ๑- ผาเลสิ สกลิกํ สกลิกํ อกาสิ สกลิกํ สกลิกํ
กริตฺวา อุทุกฺขเล โกเฏสิ อุทุกฺขเล โกเฏตฺวา มหาวาเต โอผุนิ ๒-
อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนว โส อคฺคึ อธิคจฺฉิ ฯ
{๓๑๗.๒} อถโข โส อคฺคิโก ชฏิโล ชนปเท ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา เยน
สโก อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ทารกํ เอตทโวจ
กจฺจิ เต ตาต อคฺคิ นิพฺพุโตติ ฯ อิธ เม ตาต ขิฑฺฑาปสุตสฺส
อคฺคิ นิพฺพายิ ตสฺส เม เอตทโหสิ ปิตา โข มํ เอวํ อวจ
อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต ตาต อคฺคิ นิพฺพายิ สเจ ว
เต อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ อรณิสหิตํ
อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ยนฺนูนาหํ อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยนฺติ อถโขหํ ตาต อรณิสหิตํ
วาสิยา ตจฺฉึ อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนวาหํ
อคฺคึ อธิคจฺฉึ อรณิสหิตํ ทฺวิธา ผาเลสึ ติธา ผาเลสึ จตุธา
ผาเลสึ ปญฺจธา ผาเลสึ ทสธา ผาเลสึ วีสติธา ๓- ผาเลสึ สกลิกํ
สกลิกํ อกาสึ สกลิกํ สกลิกํ กริตฺวา อุทุกฺขเล โกเฏสึ อุทุกฺขเล
โกเฏตฺวา มหาวาเต โอผุนึ ๔- อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ
เนวาหํ อคฺคึ อธิคจฺฉินฺติ ฯ
{๓๑๗.๓} อถโข ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส เอตทโหสิ ยาว
พาโล อยํ ทารโก อพฺยตฺโต กถญฺหิ นาม อโยนิโส อคฺคึ
คเวสิสฺสตีติ ฯ ตสฺส เปกฺขมานสฺส อรณิสหิตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๓ สี. ม. ยุ. สตธา ฯ ๒ ม. ยุ. โอปุนิ ฯ ๔ ม. ยุ. โอปุนึ ฯ
คเหตฺวา อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ ทารกํ เอตทโวจ เอวํ โข
ตาต อคฺคิ นิพฺพตฺเตตพฺโพ น เตฺวว ยถา ตฺวํ พาโล อพฺยตฺโต
อโยนิโส อคฺคึ คเวสิสฺสสีติ ๑- ฯ เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ พาโล
อพฺยตฺโต อโยนิโส ปรโลกํ คเวสิสฺสสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ
ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา
เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๑๘] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ สกฺโกมิ
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ โกสโล
ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี
อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ สจาหํ โภ กสฺสป อิทํ
ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร ยาว
พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ นํ
หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๑๙] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
มหาสกฏสตฺโถ สกฏสหสฺสํ ปุรตฺถิมา ชนปทา ปจฺฉิมํ ชนปทํ
อคมาสิ ฯ โสเยว ๒- คจฺฉติ ขิปฺปํเยว ปริยาทิยติ ติณํ กฏฺโฐทกํ
หริตกปณฺณํ ๓- ฯ ตสฺมึ โข ปน สตฺเถ เทฺว สตฺถวาหา อเหสุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คเวสีติ ฯ ๒ ม. ยุ. โส เยน เยน ... ฯ ๓ สี. ยุ. หริตกวนฺตํ ฯ
เอโก ปญฺจนฺนํ สกฏสตานํ เอโก ปญฺจนฺนํ สกฏสตานํ ฯ อถโข
เตสํ สตฺถวาหานํ เอตทโหสิ อยํ โข มหาสกฏสตฺโถ สกฏสหสฺสํ
เต มยํ เยน เยน คจฺฉาม ขิปฺปเมว ปริยาทิยติ ติณํ กฏฺโฐทกํ
หริตกปณฺณํ ยนฺนูน มยํ อิมํ สตฺถํ ทฺวิธา วิภเชยฺยาม เอกโต
ปญฺจ สกฏสตานิ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานีติ ฯ เต ตํ สตฺถํ
ทฺวิธา วิภชึสุ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ ฯ
{๓๑๙.๑} เอโก ตาว สตฺถวาโห พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ
อาโรเปตฺวา สตฺถํ ปยาเปสิ ๑- ฯ ทฺวีหตีหปยาโต ๒- โข ปน โส
สตฺโถ อทฺทส ปุริสํ กาฬํ โลหิตกฺขึ ๓- อาสนฺนทฺธกลาปํ
กุมุทมาลํ ๔- อลฺลวตฺถํ อลฺลเกสํ กทฺทมมกฺขิเตหิ จกฺเกหิ ภเทฺรน
รเถน ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เอตทโวจ กุโต โภ อาคจฺฉสีติ ฯ
อมุกมฺหา ชนปทาติ ฯ กุหึ คมิสฺสสีติ ฯ อมุกํ นาม ชนปทนฺติ ฯ
กจฺจิ โภ ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐติ ฯ เอวํ โภ ปุรโต
กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ พหุํ
ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ
อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
{๓๑๙.๒} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ อยํ โภ ปุริโส
เอวมาห ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ
วฏุมานิ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ
ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ คจฺฉถ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ปายาเปสิ ฯ ๒ สี. ยุ. ... ปายาโต ฯ ๓ ม. โลหิตกฺขํ สนฺนทฺธกลาปํ ฯ
@๔ ม. กุมุทมาลึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ
อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สตฺถํ ปยาเปถาติ ฯ เอวํ โภติ
โข เต สตฺถิกา ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา
ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สตฺถํ
ปยาเปสุํ ฯ เต ปฐเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ
วา อุทกํ วา ทุติเยปิ สตฺถวาเส ฯ ตติเยปิ สตฺถวาเส ฯ จตุตฺเถปิ
สตฺถวาเส ฯ ปญฺจเมปิ สตฺถวาเส ฯ ฉฏฺเฐปิ สตฺถวาเส ฯ
สตฺตเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา
สพฺเพ ว อนยพฺยสนํ อาปชฺชึสุเยว ๑- ฯ ตสฺมึ สตฺเถ อเหสุํ
มนุสฺสา วา ปสู วา ฯ สพฺเพ ว โส ยกฺโข อมนุสฺโส ภกฺเขสิ ฯ
อฏฺฐิกาเนว เสสานิ ๒- ฯ
{๓๑๙.๓} ยทา อญฺญาสิ ทุติโย สตฺถวาโห พหุนิกฺขนฺตโร
โขทานิ โส สตฺโถติ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ อาโรเปตฺวา
สตฺถํ ปยาเปสิ ฯ ทฺวีหตีหปยาโต โข ปน โส สตฺโถ อทฺทส ปุริสํ
กาฬํ โลหิตกฺขึ อาสนฺนทฺธกลาปํ กุมุทมาลํ อลฺลวตฺถํ อลฺลเกสํ
กทฺทมมกฺขิเตหิ จกฺเกหิ ภเทฺรน รเถน ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
เอตทโวจ กุโต โภ อาคจฺฉสีติ ฯ อมุกมฺหา ชนปทาติ ฯ
กุหึ คมิสฺสสีติ ฯ อมุกํ นาม ชนปทนฺติ ฯ กจฺจิ โภ ปุรโต
กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐติ ฯ เอวํ โภ ปุรโต กนฺตาเร
มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อาปชฺชึสุ ฯ เย จ ตสฺมึ ... ฯ ๒ สี. ยุ. เสเสสิ ฯ
พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ
ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกาน ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ
มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
{๓๑๙.๔} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ อยํ โภ
ปุริโส เอวมาห ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ
อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ
ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ
สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ อยํ โภ
ปุริโส เนว อมฺหากํ มิตฺโต น ญาติสาโลหิโต กถํ มยํ อิมสฺส
สทฺธาย คมิสฺสาม น โว ฉฑฺเฑตพฺพานิ ปุราณานิ ติณานิ
กฏฺฐานิ อุทกานิ ฯ ยถาภเตน ๑- ภณฺเฑน สตฺถํ ปยาเปถ
น โน ปุราณํ ฉฑฺเฑสฺสามาติ ฯ เอวํ โภติ โข เต สตฺถิกา
ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ยถาภเตน ภณฺเฑน สตฺถํ ปยาเปสุํ ฯ
เต ปฐเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา
ทุติเยปิ สตฺถวาเส ฯ ตติเยปิ สตฺถวาเส ฯ จตุตฺเถปิ สตฺถวาเส ฯ
ปญฺจเมปิ สตฺถวาเส ฯ ฉฏฺเฐปิ สตฺถวาเส ฯ สตฺตเมปิ สตฺถวาเส
น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา ตญฺจ สตฺถํ อทฺทสํสุ
อนยพฺยสนํ อาปนฺนํเยว ๒- ฯ ตสฺมึ สตฺเถ อเหสุํ มนุสฺสา
วา ปสู วา ฯ เตสญฺจ อฏฺฐิกาเนว อทฺทสํสุ ฯ เตน ยกฺเขน
อมนุสฺเสน ภกฺขิตา ๓- ฯ
{๓๑๙.๕} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ
อยํ โข โภ โส สตฺโถ อนยพฺยสนํ อาปนฺโน ยถา ตํ เตน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยถากเตน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. อาปนฺนํ ฯ เย จ ... ฯ
@ยุ. อาปนฺนํ ฯ เย ว ฯ ๓ ม. ยุ. ภกฺขิตานํ ฯ
พาเลน สตฺถวาเหน ปริณายเกน ฯ เตนหิ โภ ยานมฺหากํ
สตฺเถ อปฺปสารานิ ปณิยานิ ตานิ ฉฑฺเฑตฺวา ยานิ อิมสฺมึ
สตฺเถ มหาสารานิ ปณิยานิ ตานิ อาทิยถาติ ฯ เอวํ โภติ
โข เต สตฺถิกา ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ยานิ สกสฺมึ
สตฺเถ อปฺปสารานิ ปณิยานิ ตานิ ฉฑฺเฑตฺวา ยานิ ตสฺมึ
สตฺเถ มหาสารานิ ปณิยานิ ตานิ อาทิยิตฺวา โสตฺถินา ตํ
กนฺตารํ นิตฺถรึสุ ยถา ตํ ปณฺฑิเตน สตฺถวาเหน ปริณายเกน ฯ
{๓๑๙.๖} เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ พาโล อพฺยตฺโต อนยพฺยสนํ
อาปชฺชิสฺสสิ อโยนิโส ปรโลกํ คเวสนฺโต เสยฺยถาปิ โส ปุริโส
สตฺถวาโห เยปิ ตว โสตพฺพํ สทฺธาตพฺพํ ๑- มญฺญิสฺสนฺติ เตปิ
อนยพฺยสนํ อาปชฺชิสฺสนฺติ เสยฺยถาปิ เต สตฺถิกา ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๐] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ
กสฺสป อิมํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม
วตฺตาโร ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สทฺทหาตพฺพํ ฯ
โกเปนปิ นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ
หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๑] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร สูกรโปสโก ปุริโส สกมฺหา คามา อญฺญํ คามํ
อคมาสิ ตตฺถ อทฺทส ปหูตํ สุกฺขํ คูถํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวานสฺส
เอตทโหสิ อยํ โข ปหูโต สุกฺขคูโถ ฉฑฺฑิโต ๑- มม สูกรานํ
ภกฺโข ๒- ยนฺนูนาหํ อิโต สุกฺขคูถํ หเรยฺยนฺติ ฯ โส อุตฺตราสงฺคํ
ปตฺถริตฺวา ปหูตํ สุกฺขคูถํ อากิริตฺวา ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา สีเส
อุจฺโจโรเปตฺวา ๓- อคมาสิ ฯ
{๓๒๑.๑} ตสฺส อนฺตรามคฺเค มหาอกาลเมโฆ ปาวสฺสิ ฯ
โส อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ ยาว อคฺคนขา คูเถน มกฺขิโต คูถภารํ
อาทาย อคมาสิ ฯ ตเมนํ มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ กจฺจิ โน ตฺวํ
ภเณ อุมฺมตฺโต กจฺจิ นุ ๔- วิเจโต ๕- กถญฺหิ นาม อุคฺฆรนฺตํ
ปคฺฆรนฺตํ ยาว อคฺคนขา คูเถน มกฺขิโต คูถภารํ หริยิสฺสสีติ ๖- ฯ
ตุเมฺห เขฺวตฺถ ภเณ อุมฺมตฺตา ตุเมฺห วิเจตา ๗- ตถา หิ ปน เม
สูกรภตฺตนฺติ ฯ เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ คูถภาริกูปโม ๘- มญฺเญ
ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ สูกรภตฺตํ ฯ ยุ. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ ฯ ๒ สี. มมญฺจ สูกรภตฺโต ฯ
@๓ ม. อจฺจาโรเปตฺวา ฯ สี. ยุ. อุพฺพาเหตฺวา ฯ ๔ ม. ยุ. นุสทฺโท นตฺถิ ฯ ๕-๗ ยุ.
@เวเจโต เวเจตา ฯ ๖ หริสฺสสีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ๘ สี. ยุ. คูถหาริกูปโม ฯ
[๓๒๒] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ กสฺสป
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร
ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๓] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
เทฺว อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพึสุ ฯ เอโก อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลึ
คิลติ ฯ อทฺทสา โข ทุติโย อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ อาคตาคตํ
กลึ คิลนฺตํ ทิสฺวา ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ ตฺวํ โข สมฺม
เอกนฺติเกน ชินาสิ เทหิ เม สมฺม อกฺเข ปโชหริสฺสามีติ ๑- ฯ
{๓๒๓.๑} เอวํ สมฺมาติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส
อกฺเข ปาทาสิ ฯ อถโข โส อกฺขธุตฺโต อกฺเข วิเสน ปริภาเวตฺวา ตํ
อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ เอหิ โข สมฺม อกฺเขหิ ทิพฺพิสฺสามาติ ฯ
เอวํ สมฺมาติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
ทุติยมฺปิ โข เต อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพึสุ ฯ ทุติยมฺปิ โข
@เชิงอรรถ: ๑ ปโชหิสฺสามีตีติ ปน ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
โส อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลึ คิลติ ฯ อทฺทสา โข ทุติโย
อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ ทุติยมฺปิ อาคตาคตํ กลึ คิลนฺตํ ทิสฺวา
ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ
[๓๒๔] ลิตฺตํ ปรเมน เตชสา
คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ
คิลเร ๑- ปาปธุตฺตา กปณา
เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ
[๓๒๕] เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ อกฺขธุตฺตกูปโม ๒- มญฺเญ
ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย
ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๖] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ กสฺสป
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร
ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๗] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. คิลเร คิล ปาปธุตฺต ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ ๒ ยุ. อกฺขธุตฺตูปโม ฯ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร ชนปเท ๑- วุฏฺฐาสิ ฯ อถโข สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ
อายาม สมฺม เยน โส ชนปโท เตนุปสงฺกมิสฺสาม อปฺเปวนาเมตฺถ
กิญฺจิ ธนํ อธิคจฺเฉยฺยามาติ ฯ เอวํ สมฺมาติ โข สหายโก
สหายกสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ เต เยน โส ชนปโท เยน อญฺญตรํ
คามปชฺชํ ๒- เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ อิทํ โข สมฺม ปหูตํ
สาณํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ พนฺธ อหญฺจ
สาณภารํ พนฺธิสฺสามิ อุโภ สาณภารํ อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ
{๓๒๗.๑} เอวํ สมฺมาติ โข สหายโก สหายกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา
สาณภารํ พนฺธิ ฯ เต อุโภ สาณภารํ อาทาย เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ
เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ อิทํ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ
สาณภารํ ฉฑฺเฑหิ อหญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ
สาณสุตฺตภารํ อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร
ทุราคโต ๓- จ สุสนฺนทฺโธ จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข
โส สหายโก สาณภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณสุตฺตภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๒} เต เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ
ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตา ฯ ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชนปโท ฯ ๒ ม. คามปฏฺฏํ ฯ สี. คามปตฺตํ ฯ ยุ. คามปทฺธนํ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ยุ. ทุราภโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม สาณํ วา สาณสุตฺตํ วา อิมา
ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตา เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ
ฉฑฺเฑหิ อหญฺจ สาณสุตฺตภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ สาณิภารํ
อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร ทุราคโต จ
สุสนฺนทฺโธ จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข โส สหายโก
สาณสุตฺตภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณิภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๓} เต เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ
อทฺทสํสุ ปหูตํ โขมํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ โขมสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ โขมทุสฺสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสิกสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสิกทุสฺสํ
ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ อยสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ โลหํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ ติปุํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ สิสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
ปหูตํ สชฺฌุํ ๑- ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ สุวณฺณํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ วา สาณสุตฺตํ วา สาณิโย วา โขมํ วา โขมสุตฺตํ วา
โขมทุสฺสํ วา กปฺปาสํ วา กปฺปาสิกสุตฺตํ วา กปฺปาสิกทุสฺสํ
วา อยสํ วา โลหํ วา ติปุํ วา สิสํ วา สชฺฌุํ วา อิทํ ปหูตํ
สุวณฺณํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑหิ
อหญฺจ สชฺฌุภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ สุวณฺณภารํ อาทาย
คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร ทุราคโต จ สุสนฺนทฺโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สชฺฌํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข โส สหายโก สชฺฌุภารํ
ฉฑฺเฑตฺวา สุวณฺณภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๔} เต เยน สโก คาโม เตนุปสงฺกมึสุ ฯ ตตฺถ โย โส
สหายโก สาณภารํ อาทาย อคมาสิ ตสฺส เนว มาตาปิตโร อภินนฺทึสุ
น ปุตฺตทารา อภินนฺทึสุ น มิตฺตามจฺจา อภินนฺทึสุ น จ ตโตนิทานํ
สุขํ โสมนสฺสํ อธิคจฺฉิ ฯ โย ปน โส สหายโก สุวณฺณภารํ อาทาย
อคมาสิ ตสฺส มาตาปิตโร ๑- อภินนฺทึสุ ปุตฺตทาราปิ อภินนฺทึสุ
มิตฺตามจฺจาปิ อภินนฺทึสุ ตโตนิทานญฺจ สุขํ โสมนสฺสํ อธิคจฺฉิ ฯ
เอวเมว โข [๒]- ราชญฺญ สาณภาริกูปโม มญฺเญ ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๘] ปุริเมน ๓- จาหํ โอปมฺเมน โภโต กสฺสปสฺส อตฺตมโน
อภิรทฺโธ อปิจาหํ อิมานิ วิจิตฺรานิ ปญฺหาปฏิภาณานิ โสตุกาโม
เอวาหํ ภวนฺตํ กสฺสปํ ปจฺจนิกํ กาตพฺพํ อวมญฺญิสฺสํ อภิกฺกนฺตํ
โภ กสฺสป อภิกฺกนฺตํ โภ กสฺสป เสยฺยถาปิ โภ กสฺสป
นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส
วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย
จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺติ เอวเมว โภตา กสฺสเปน อเนกปริยาเยน
ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ โภ กสฺสป ภควนฺตํ โคตมํ
สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ กสฺสโป
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มาตาปิตโรปิ ฯ ๒ ม. ยุ. ตฺวํ ฯ ๓ ม. ปุริเมเนว อหํ ฯ ยุ.
@ปุริเมเนวาหํ ฯ
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตํ อิจฺฉามิ จาหํ โภ กสฺสป
มหายญฺญํ ยชิตุํ อนุสาสตุ มํ ภวํ กสฺสโป ยํ มม อสฺส
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
{๓๒๘.๑} ยถารูเป โข ราชญฺญ ยญฺเญ คาโว วา หญฺญนฺติ
อเชฬกา วา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา วา หญฺญนฺติ วิวิธา วา ปาณา
สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐี มิจฺฉาสงฺกปฺปา
มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี
มิจฺฉาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญ น มหปฺผโล โหติ น
มหานิสํโส น มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโร ฯ เสยฺยถาปิ ราชญฺญ กสฺสโก
พีชนงฺคลํ อาทาย วนํ ปวิเสยฺย โส ตตฺถ ทุกฺเขตฺเต ทุพฺภุมฺเม ๑-
อวิหตขาณุกณฺฏเก พีชานิ ปติฏฺฐาเปยฺย ขณฺฑานิ ปูตีนิ วาตาตปหตานิ
อสารทานิ อสุขสยิตานิ เทโว จ น กาเลน กาลํ สมฺมาธารํ
อนุปฺปเวจฺเฉยฺย อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ
อาปชฺเชยฺยุํ กสฺสโก วา วิปุลํ ผลํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ
{๓๒๘.๒} น ๒- เอวํ โภ กสฺสป ฯ เอวเมว โข ราชญฺญ ยถารูเป
ยญฺเญ คาโว วา หญฺญนฺติ อเชฬกา วา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา วา
หญฺญนฺติ วิวิธา วา ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ
โหนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐี มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา
มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธี ฯ เอวรูโป
@เชิงอรรถ: ๑ ทุพฺภูเมติ วา ปาโฐ ฯ ๒ ม. ยุ. โน หิทํ โภ กสฺสป ฯ
โข ราชญฺญ ยญฺโญ น มหปฺผโล โหติ น มหานิสํโส น
มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโร ฯ
{๓๒๘.๓} ยถารูเป จ โข ราชญฺญ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ
น อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา [๑]-
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ สมฺมาทิฏฺฐี
สมฺมาสงฺกปฺปา สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺตา สมฺมาอาชีวา
สมฺมาวายามา สมฺมาสตี สมฺมาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ
ยญฺโญ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร ฯ
{๓๒๘.๔} เสยฺยถาปิ ราชญฺญ กสฺสโก พีชนงฺคลํ อาทาย
วนํ ปวิเสยฺย โส ตตฺถ สุกฺเขตฺเต สุภุมฺเม สิวิหตขาณุกณฺฏเก
พีชานิ ปติฏฺฐาเปยฺย อขณฺฑานิ อปูตีนิ อวาตาตปหตานิ สารทานิ
สุขสยิตานิ เทโว จ กาเลน กาลํ สมฺมาธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย
อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุํ กสฺสโก
วา วิปุลํ ผลํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ เอวํ โภ กสฺสป ฯ เอวเมว โข
ราชญฺญ ยถารูเป ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ น อเชฬกา
หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา [๒]- ปาณา สงฺฆาตํ
อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ สมฺมาทิฏฺฐี สมฺมาสงฺกปฺปา
สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺตา สมฺมาอาชีวา สมฺมาวายามา สมฺมาสตี
สมฺมาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญ มหปฺผโล โหติ
มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโรติ ฯ
[๓๒๙] อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ ทานํ ปฏฺฐเปสิ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. วา ฯ
สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ ฯ ตสฺมึ โข ปน ทาเน
เอวรูปํ โภชนํ ทียติ กาณาชิกํ ๑- พิลงฺคทุติยํ โจรกานิ ๒- จ วตฺถานิ
คุฬวาลกานิ ฯ ตสฺมึ โข ปน ทาเน อุตฺตโร นาม มาณโว
วาวโฏ ๓- อโหสิ ฯ โส ทานํ ทตฺวา เอวมนุทฺทิสติ อิมินา ทาเนน
ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก สมาคจฺฉึ มา ปรสฺมินฺติ ฯ
อสฺโสสิ โข ปายาสิ ราชญฺโญ อุตฺตโร กิร มาณโว ทานํ ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสติ อิมินา ๔- ทาเนน ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก
สมาคจฺฉึ มา ปรสฺมินฺติ ฯ
{๓๒๙.๑} อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ อุตฺตรํ มาณวํ อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ สพฺพํ ๕- กิร ตฺวํ ตาต อุตฺตร ทานํ ทตฺวา เอวมนุทฺทิสสิ
อิมินา ทาเนน ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก สมาคจฺฉึ มา
ปรสฺมินฺติ ฯ เอวํ โภ ฯ กสฺมา ปน ตฺวํ ตาต อุตฺตร ทานํ ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสสิ อิมินา ทาเนน ฯเปฯ มา ปรสฺมินฺติ น นุ มยํ ตาต
อุตฺตร ปุญฺญตฺถิกา ทานสฺเสว ผลํ ปาฏิกงฺขิโนติ ฯ โภโต โข ทาเน
เอวรูปํ โภชนํ ทียติ กาณาชิกํ พิลงฺคทุติยํ [๖]- ภวํ ปาทาปิ น
อิจฺเฉยฺย สมฺผุสิตุํ กุโต ภุญฺชิตุํ โจรกานิ จ วตฺถานิ คุฬวาลกานิ
ภวํ ปาทาปิ น อิจฺเฉยฺย สมฺผุสิตุํ กุโต ปริทหิตุํ ภวํ โข ปนมฺหากํ
ปิโย มนาโป กถํ มยํ ปิยํ มนาปํ อมนาเปน สํโยเชมาติ ฯ
เตนหิ ตฺวํ ตาต อุตฺตร ยาทิสาหํ โภชนํ ภุญฺชามิ ตาทิสํ
@เชิงอรรถ: ๑ กฌาชกนฺติ วา ปาโฐ ฯ ๒ ม. โธรกานิ ฯ สี. ยุ. เถรกานิ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๓ สี. ยุ. วฺยาวโฏ ฯ ๔ ม. อิมิมาหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๕ ม. ยุ. สจฺจํ ฯ ๖ ม. ยํ ฯ
โภชนํ ปฏฺฐเปหิ ยาทิสานิ จาหํ วตฺถานิ ปริทหามิ ตาทิสานิ
จ วตฺถานิ ปฏฺฐเปหีติ ฯ เอวํ โภติ โข อุตฺตโร มาณโว
ปายาสิราชญฺญสฺส ๑- ปฏิสฺสุตฺวา ยาทิสํ โภชนํ ปายาสิ ราชญฺโญ
ภุญฺชติ ตาทิสํ โภชนํ ปฏฺฐเปสิ ยาทิสานิ จ วตฺถานิ ปายาสิ
ราชญฺโญ ปริทหติ ตาทิสานิ จ วตฺถานิ ปฏฺฐเปสิ ฯ
{๓๒๙.๒} อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา
อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ๒- ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ๓- ทานํ
ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ
สหพฺยตํ อุปปชฺชิ สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ ฯ โย ปเนตสฺส ทาเน วาวโฏ
อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา
ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิ เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ ฯ
[๓๓๐] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ควมฺปติ อภิกฺขณํ
สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ ทิวาวิหารํ คจฺฉติ ฯ อถโข ปายาสิเทวปุตฺโต
เยนายสฺมา ควมฺปติ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ
ควมฺปตึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ โข
ปายาสิเทวปุตฺตํ อายสฺมา ควมฺปติ เอตทโวจ โกสิ ตฺวํ อาวุโสติ ฯ
อหํ ภนฺเต ปายาสิ ราชญฺโญติ ฯ น นุ ตฺวํ อาวุโส เอวํทิฏฺฐิโก
อโหสิ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
@เชิงอรรถ: ๑ ปายาสิสฺส ราชญฺญสฺสาติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ม. อีทิสเมว ฯ ๒ ม. อจิตฺตีกตํ ฯ
@๓ สี. ม. ยุ. อปวิทฺธํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ สจฺจาหํ ภนฺเต
เอวํทิฏฺฐิโก อโหสึ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ อปิจาหํ
อยฺเยน กุมารกสฺสเปน เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺฐิคตา วิเวจิโตติ ฯ
{๓๓๐.๑} โย ปน เต อาวุโส ทาเน วาวโฏ อโหสิ อุตฺตโร
นาม มาณโว โส กุหึ อุปปนฺโนติ ฯ โย เม ภนฺเต ทาเน วาวโฏ
อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา
ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ อหํ ปน ภนฺเต อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา อสหตฺถา
ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน
สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ เตนหิ ภนฺเต ควมฺปติ มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา
เอวมาโรเจหิ สกฺกจฺจํ ทานํ เทถ สหตฺถา ทานํ เทถ จิตฺติกตํ
ทานํ เทถ อนปวิฏฺฐํ ทานํ เทถ ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ
ทานํ ทตฺวา อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา
อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ โย ปน ตสฺส
ทาเน วาวโฏ อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ
ทตฺวา สหตฺถา ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ
ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน
เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตนฺติ ฯ
{๓๓๐.๒} อถโข อายสฺมา ควมฺปติ มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา
เอวมาโรเจสิ สกฺกจฺจํ ทานํ เทถ สหตฺถา ทานํ เทถ จิตฺติกตํ ทานํ
เทถ อนปวิฏฺฐํ ทานํ เทถ ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา
อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ
อุปปนฺโน สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ โย ปน ตสฺส ทาเน วาวโฏ อโหสิ
อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา ทานํ ทตฺวา
จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตนฺติ ฯ
ปายาสิราชญฺญสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
--------
ตสฺสุทฺทานํ
อปทานํ ๑- นิทานญฺจ นิพฺพานญฺจ สุทสฺสนํ
ชนวสภโควินฺทํ สมยํ สกฺกปญฺหกํ ๒-
สติปฏฺฐานปายาสิ มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติ ๓- ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปทาน นิทานํ ฯ ๒ สี. ยุ. สกฺกเมว จ ฯ ๓ สี. ยุ. มหาวคฺคสฺส
@สงฺคโห ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๒๘๗-๓๙๖.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=235&items=96
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=235&items=96&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=10&item=235&items=96
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=10&item=235&items=96
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=235
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_10
https://84000.org/tipitaka/english/?index_10
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
