บาลี ข้อ 1-36 พระไตรปิฎกเล่มที่ 11

                     สุตฺตนฺตปิฏเก ทีฆนิกายสฺส
                             ตติโย ภาโค
                               ---------
                              ปาฏิกวคฺโค
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                              ปาฏิกสุตฺตํ
     [๑]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา มลฺเลสุ วิหรติ อนุปฺปิยํ
นาม   มลฺลานํ   นิคโม   ฯ   อถโข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย    อนุปฺปิยํ    ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อถโข   ภควโต
เอตทโหสิ    อติปฺปโค    โข    ตาว    อนุปฺปิยายํ   ปิณฺฑาย   จริตุํ
ยนฺนูนาหํ      เยน     ภคฺควโคตฺตสฺส     ปริพฺพาชกสฺส     อาราโม
เยน ภคฺควโคตฺโต ปริพฺพาชโก เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ ฯ
     {๑.๑}   อถโข   ภควา   เยน   ภคฺควโคตฺตสฺส   ปริพฺพาชกสฺส
อาราโม   เยน   ภคฺควโคตฺโต   ปริพฺพาชโก   เตนุปสงฺกมิ  ฯ  อถโข
ภคฺควโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เอตุ  โข  ภนฺเต ภควา
สฺวาคตํ  ภนฺเต  ภควโต  จิรสฺสํ  โข  ภนฺเต  ภควา  อิมํ  ปริยายมกาสิ
ยทิทํ   อิธาคมนาย   นิสีทตุ   ภนฺเต   ภควา  อิทมาสนํ  ปญฺญตฺตนฺติ  ฯ
นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต  อาสเน  ฯ  ภคฺควโคตฺโตปิ  โข  ปริพฺพาชโก
อญฺญตรํ   นีจํ  อาสนํ  คเหตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน
โข    ภคฺควโคตฺโต    ปริพฺพาชโก    ภควนฺตํ    เอตทโวจ   ปุริมานิ
ภนฺเต    ทิวสานิ    ปุริมตรานิ    สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   เอตทโวจ   ปจฺจกฺขาโตทานิ   มยา
ภคฺคว   ภควา   นทานาหํ   ภคฺคว   ^๑-   ภควนฺตํ  อุทฺทิสฺส  วิหรามีติ
กจฺเจตํ   ภนฺเต   ตเถว   ยถา   สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อวจาติ  ฯ
ตเถว  โข  เอตํ  ภคฺคว  ยถา  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อวจ  ปุริมานิ
ภคฺคว    ทิวสานิ    ปุริมตรานิ    สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๑.๒}  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต มํ
เอตทโวจ    ปจฺจกฺขามิทานาหํ    ภนฺเต   ภควนฺตํ   นทานาหํ   ภนฺเต
ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ
ลิจฺฉวิปุตฺตํ   เอตทโวจํ   อปิ   นุ   ตาหํ   สุนกฺขตฺต  เอวมโวจํ  เอหิ
ตฺวํ   สุนกฺขตฺต   มมํ   อุทฺทิสฺส   วิหราหีติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตฺวํ  วา  ปน  มํ  เอวํ  อวจ  อหํ ภนฺเต ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วิหริสฺสามีติ ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต  เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ
ตฺวํ   สุนกฺขตฺต   มมํ   อุทฺทิสฺส   วิหราหีติ   นปิ  กิร  มํ  ตฺวํ  วเทสิ
อหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ    อุทฺทิสฺส    วิหริสฺสามีติ    เอวํ    สนฺเต
โมฆปุริส    โก    สนฺโต   กํ   ปจฺจาจิกฺขติ   ^๒-   ปสฺส   โมฆปุริส
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ^๒ ปจฺจกฺขาสิ ฯ
ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ
     [๒]  น  หิ  ปน  เม ภนฺเต ภควา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ฯ  อปิ  นุ  ตาหํ  สุนกฺขตฺต  เอวํ  อวจํ เอหิ ตฺวํ สุนกฺขตฺต มมํ
อุทฺทิสฺส     วิหราหิ     อหนฺเต    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสามีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตฺวํ  วา ^๑- ปน มํ เอวํ อวจ อหํ
ภนฺเต   ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส   วิหริสฺสามิ   ภควา  เม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสตีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต
เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  มมํ  อุทฺทิสฺส  วิหราหิ  อหนฺเต
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสามีติ  นปิ  กิร  มํ  ตฺวํ  วเทสิ
อหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ  อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามิ  ภควา  เม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กริสฺสตีติ   เอวํ   สนฺเต   โมฆปุริส   โก  สนฺโต  กํ
ปจฺจาจิกฺขสิ   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  กเต  วา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริเย    อกเต    วา    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย
ยสฺสตฺถาย มยา ธมฺโม เทสิโต โส นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ ฯ
กเต   วา   ภนฺเต   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย   อกเต  วา
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย  ยสฺสตฺถาย  ภควตา  ธมฺโม  เทสิโต
โส  นิยฺยาติ  ตกฺกรสฺส  สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  อิติ  กิร สุนกฺขตฺต กเต
วา   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย  อกเต  วา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริเย   ยสฺสตฺถาย   มยา   ธมฺโม   เทสิโต   โส   นิยฺยาติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ตวญฺจ ฯ
ตกฺกรสฺส     สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ     ฯ     ตตฺร     สุนกฺขตฺต    กึ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา      อิทฺธิปาฏิหาริยํ      กตํ      กริสฺสติ     ปสฺส
โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ
     [๓]  น  หิ  ปน  เม  ภนฺเต  ภควา  อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปตีติ  ^๑- ฯ
อปิ   นุ   ตาหํ   สุนกฺขตฺต   เอวํ   อวจํ   เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  มมํ
อุทฺทิสฺส   วิหราหิ   อหนฺเต   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสามีติ   ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต  ฯ  ตฺวํ  วา  ปน  มํ  เอวํ  อวจ  อหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส
วิหริสฺสามิ    ภควา   เม   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสตีติ   ฯ   โน   เหตํ
ภนฺเต  ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต  เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต
มมํ    อุทฺทิสฺส    วิหราหิ    อหนฺเต   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสามีติ   นปิ
กิร   มํ   ตฺวํ   วเทสิ   อหํ   ภนฺเต   ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามิ
ภควา    เม    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปสฺสตีติ    เอวํ   สนฺเต   โมฆปุริส
โก   สนฺโต   กํ   ปจฺจาจิกฺขสิ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ปญฺญตฺเต
วา   อคฺคญฺเญ   อปญฺญตฺเต   วา   อคฺคญฺเญ  ยสฺสตฺถาย  มยา  ธมฺโม
เทสิโต   โส   นิยฺยาติ   ตกฺกรสฺส   สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  ปญฺญตฺเต
วา   ภนฺเต   อคฺคญฺเญ  อปญฺญตฺเต  วา  อคฺคญฺเญ  ยสฺสตฺถาย  ภควตา
ธมฺโม   เทสิโต   โส   นิยฺยาติ   ตกฺกรสฺส   สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ
อิติ    กิร   สุนกฺขตฺต   ปญฺญตฺเต   วา   อคฺคญฺเญ   อปญฺญตฺเต   วา
อคฺคญฺเญ   ยสฺสตฺถาย   มยา   ธมฺโม  เทสิโต  โส  นิยฺยาติ  ตกฺกรสฺส
สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ    ฯ    ตตฺร   สุนกฺขตฺต   กึ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญตฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. ปญฺญาเปตีติ ฯ
กริสฺสติ ปสฺส โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ^๑- ฯ
     {๓.๑}  อเนกปริยาเยน  โข  เต  สุนกฺขตฺต  มม  วณฺโณ ภาสิโต
วชฺชิคาเม   อิติปิ  โส  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน
สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร   ปุริสทมฺมสารถิ   สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ
พุทฺโธ   ภควาติ  อิติ  โข  เต  สุนกฺขตฺต  อเนกปริยาเยน  มม  วณฺโณ
ภาสิโต   วชฺชิคาเม   ฯ  อเนกปริยาเยน  โข  เต  สุนกฺขตฺต  ธมฺมสฺส
วณฺโณ   ภาสิโต   วชฺชิคาเม   สฺวากฺขาโต  ภควตา  ธมฺโม  สนฺทิฏฺฐิโก
อกาลิโก    เอหิปสฺสิโก    โอปนยิโก   ปจฺจตฺตํ   เวทิตพฺโพ   วิญฺญูหีติ
อิติ   โข   เต   สุนกฺขตฺต   อเนกปริยาเยน  ธมฺมสฺส  วณฺโณ  ภาสิโต
วชฺชิคาเม ฯ
     {๓.๒}  อเนกปริยาเยน   โข   เต  สุนกฺขตฺต  สงฺฆสฺส  วณฺโณ
ภาสิโต   วชฺชิคาเม   สุปฏิปนฺโน   ภควโต   สาวกสงฺโฆ   อุชุปฏิปนฺโน
ภควโต     สาวกสงฺโฆ     ญายปฏิปนฺโน     ภควโต     สาวกสงฺโฆ
สามีจิปฏิปนฺโน    ภควโต    สาวกสงฺโฆ   ยทิทํ   จตฺตาริ   ปุริสยุคานิ
อฏฺฐ  ปุริสปุคฺคลา  เอส  ภควโต  สาวกสงฺโฆ  อาหุเนยฺโย  ปาหุเนยฺโย
ทกฺขิเณยฺโย    อญฺชลิกรณีโย   อนุตฺตรํ   ปุญฺญกฺเขตฺตํ   โลกสฺสาติ   อิติ
โข    เต    สุนกฺขตฺต   อเนกปริยาเยน   สงฺฆสฺส   วณฺโณ   ภาสิโต
วชฺชิคาเม   ฯ  อาโรจยามิ  โข  เต  สุนกฺขตฺต  ปฏิเวทยามิ  โข  เต
สุนกฺขตฺต    ภวิสฺสนฺติ   โข   เต   สุนกฺขตฺต   วตฺตาโร   โน   วิสหิ
สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   สมเณ   โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   จริตุํ   โส
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อวิสหนฺโต   สิกฺขํ   ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺโตติ  อิติ  โข  เต  สุนกฺขตฺต
ภวิสฺสนฺติ   วตฺตาโรติ   ฯ  เอวํปิ  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต
มยา   วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา  ธมฺมวินยา  ยถา  ตํ  อาปายิโก
เนรยิโก ฯ
     [๔]  เอกมิทาหํ  ภคฺคว สมยํ ถูลูสุ ^๑- วิหรามิ อุตฺตรกา นาม ถูลูนํ
นิคโม   ฯ  อถขฺวาหํ  ภคฺคว  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
สุนกฺขตฺเตน   ลิจฺฉวิปุตฺเตน  ปจฺฉาสมเณน  อุตฺตรกํ  ปิณฺฑาย  ปาวิสึ   ฯ
เตน    โข    ปน   สมเยน   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   กุกฺกุรวตฺติโก
จตุกฺโกณฺฑิโก   ^๒-   ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทติ  มุเขเนว
ภุญฺชติ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต  อเจลํ
โกรกฺขตฺติยํ     กุกฺกุรวตฺติกํ     จตุกฺโกณฺฑิกํ     ฉมานิกิณฺณํ     ภกฺขสํ
มุเขเนว   ขาทนฺตํ   มุเขเนว   ภุญฺชนฺตํ   ฯ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ
สาธุรูโป   วต   โภ  อรหํ  ^๓-  สมโณ  จตุกฺโกณฺฑิโก  ^๒-  ฉมานิกิณฺณํ
ภกฺขสํ มุเขเนว ขาทติ มุเขเนว ภุญฺชตีติ ฯ
     {๔.๑}   อถขฺวาหํ   ภคฺคว   สุนกฺขตฺตสฺส  ลิจฺฉวิปุตฺตสฺส  เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย     สุนกฺขตฺตํ    ลิจฺฉวิปุตฺตํ    เอตทโวจํ    ตฺวํปิ
นาม   โมฆปุริส   ^[๔]-   สกฺยปุตฺติโย   ปฏิชานิสฺสสีติ  ฯ  กึ  ปน  มํ
ภนฺเต    ภควา    เอวมาห    ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย
ปฏิชานิสฺสสีติ   ฯ   นนุ   เต   สุนกฺขตฺต   อิมํ   อเจลํ   โกรกฺขตฺติยํ
กุกฺกุรวตฺติกํ    จตุกฺโกณฺฑิกํ    ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทนฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. พูมูสุ ฯ ^๒ ยุ. จตุกฺกุณฺฑิโก ฯ ^๓ ม. อยํ ฯ ^๔ โป. ม. สมโณ ฯ
มุเขเนว   ภุญฺชนฺตํ   ทิสฺวานสฺส   ^๑-   เอตทโหสิ  สาธุรูโป  วต  โภ
อรหํ   สมโณ   จตุกฺโกณฺฑิโก   ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทติ
มุเขเนว  ภุญฺชตีติ  ฯ  เอวํ  สนฺเต  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควา  อรหตฺตสฺส
มจฺฉรายตีติ   ฯ   น   โข   อหํ   โมฆปุริส   อรหตฺตสฺส  มจฺฉรายามิ
อปิจ   ตุเยฺหเวตํ  ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ  ตํ  ปชห  มา  เต  อโหสิ
ทีฆรตฺตํ    อหิตาย    ทุกฺขาย   ยํ   โข   ปเนตํ   สุนกฺขตฺต   มญฺญสิ
อเจโล   ^๒-   โกรกฺขตฺติโย   สาธุรูโป   อรหํ   สมโณติ  โส  สตฺตมํ
ทิวสํ   อลสเกน   กาลํ  กริสฺสติ  กาลกโต  จ  กาลกญฺชิกา  ^๓-  นาม
อสุรา    สพฺพนิหีโน    อสุรกาโย    ตตฺร    อุปฺปชฺชิสฺสติ   กาลกตญฺจ
นํ   วีรณตฺถมฺภเก   สุสาเน   ฉฑฺเฑสฺสนฺติ   ฯ   อากงฺขมาโน  จ  ตฺวํ
สุนกฺขตฺต   อเจลํ   โกรกฺขตฺติยํ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺเฉยฺยาสิ   ชานาสิ
อาวุโส   โกรกฺขตฺติย   อตฺตโน   คตินฺติ   ฐานํ  โข  ปเนตํ  สุนกฺขตฺต
วิชฺชติ   ยนฺเต   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย  พฺยากริสฺสติ  ชานามิ  อาวุโส
สุนกฺขตฺต    อตฺตโน    คตึ   กาลกญฺชิกา   นาม   อสุรา   สพฺพนิหีโน
อสุรกาโย ตตฺรมฺหิ อุปฺปนฺโนติ ฯ
     {๔.๒}   อถโข   ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยน  อเจโล
โกรกฺขตฺติโย     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อเจลํ    โกรกฺขตฺติยํ
เอตทโวจ   พฺยากโต   โขสิ   อาวุโส  โกรกฺขตฺติย  สมเณน  โคตเมน
อเจโล    โกรกฺขตฺติโย    สตฺตมํ   ทิวสํ   อลสเกน   กาลํ   กริสฺสติ
กาลกโต      จ     กาลกญฺชิกา     นาม     อสุรา     สพฺพนิหีโน
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ทิสฺวาน ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. อเจลํ โกรกฺขตฺติยํ ฯ  ^๓ สี. ยุ. กาลกญฺชา ฯ
อสุรกาโย    ตตฺร    อุปฺปชฺชิสฺสติ    กาลกตญฺจ    นํ    วีรณตฺถมฺภเก
สุสาเน    ฉฑฺเฑสฺสนฺตีติ    เยน   ตฺวํ   อาวุโส   โกรกฺขตฺติย   มตฺตํ
มตฺตํ   จ   ภตฺตํ   ภุญฺเชยฺยาสิ   มตฺตํ   มตฺตํ   จ  ปานียํ  ปิเวยฺยาสิ
ยถา สมณสฺส โคตมสฺส มิจฺฉา อสฺส วจนนฺติ ฯ
     {๔.๓}   อถโข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เอกทฺวีหิกาย
สตฺต   รตฺตินฺทิวานิ   คเณสิ   ยถา   ตํ   ตถาคตสฺส  อสทฺทหมาโน  ฯ
อถโข    ภคฺคว    อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   สตฺตมํ   ทิวสํ   อลสเกน
กาลมกาสิ    กาลกโต   จ   กาลกญฺชิกา   นาม   อสุรา   สพฺพนิหีโน
อสุรกาโย   ตตฺร   อุปฺปชฺชิ   กาลกตญฺจ   นํ   วีรณตฺถมฺภเก   สุสาเน
ฉฑฺเฑสุํ ฯ
     {๔.๔}  อสฺโสสิ  โข ภคฺคว สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต อเจโล กิร ^๑-
โกรกฺขตฺติโย   อลสเกน  กาลกโต  วีรณตฺถมฺภเก  สุสาเน  ฉฑฺฑิโตติ  ฯ
อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เตน  วีรณตฺถมฺภกํ  สุสานํ  เยน
อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  อเจลํ  โกรกฺขตฺติยํ
ติกฺขตฺตุํ   ปาณินา   อาโกเฏสิ   ชานาสิ  อาวุโส  โกรกฺขตฺติย  อตฺตโน
คตินฺติ   ฯ   อถโข   ภคฺคว   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   ปาณินา  ปิฏฺฐึ
ปริปุญฺฉนฺโต    วุฏฺฐาสิ   ชานามิ   อาวุโส   สุนกฺขตฺต   อตฺตโน   คตึ
กาลกญฺชิกา     นาม    อสุรา    สพฺพนิหีโน    อสุรกาโย    ตตฺรมฺหิ
อุปฺปนฺโนติ วตฺวา ตตฺเถว อุตฺตาโน ปริปติ ^๒- ฯ
     {๔.๕}  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา  มํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อหํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. กิรสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปปติ ฯ
ภคฺคว   สุนกฺขตฺตํ   ลิจฺฉวิปุตฺตํ   เอตทโวจํ   ตํ   กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต
ยเถว  เต  อหํ  อเจลํ  โกรกฺขตฺติยํ  อารพฺภ  พฺยากาสึ ตเถว ตํ วิปากํ
โน  ^๑-  อญฺญถา  วาติ  ฯ  ยเถว  เม ภนฺเต ภควา อเจลํ โกรกฺขตฺติยํ
อารพฺภ  พฺยากาสิ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน  อญฺญถาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ
สุนกฺขตฺต   ยทิ   เอวํ   สนฺเต   กตํ   วา   โหติ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   อกตํ  วาติ  ฯ  อทฺธา  โข  ภนฺเต  เอวํ  สนฺเต  กตํ
โหติ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  โน  อกตนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข
มํ   ตฺวํ   โมฆปุริส   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กโรนฺตํ  เอวํ
วเทสิ  น  หิ  ปน  เม  ภนฺเต  ภควา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ปสฺส  โมฆปุริส  ยาวญฺจ  เต  อิทํ  อปรทฺธนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข
ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต  มยา  วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๕]  เอกมิทาหํ   ภคฺคว   สมยํ  เวสาลิยํ  วิหรามิ  มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  อเจโล  กฬารมชฺชโก ^๒-
เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว  ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม ฯ
ตสฺส    สตฺต    วตฺตปทานิ   สมตฺตานิ   สมาทินฺนานิ   โหนฺติ  ยาวชีวํ
อเจโล   อสฺสํ   น   วตฺถํ   ปริทเหยฺยํ  ยาวชีวํ  พฺรหฺมจารี  อสฺสํ  น
เมถุนํ   ธมฺมํ   ปฏิเสเวยฺยํ    ยาวชีวํ   สุรามํเสเนว   ยาเปยฺยํ   น
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โนสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ สี. ม. กฬารมฏฺฏโก ฯ สี. ยุ. กนฺทรมสุโก ฯ
โอทนกุมฺมาสํ    ภุญฺเชยฺยํ   ปุรตฺถิเมน   เวสาลึ   ^๑-   อุเทนํ   นาม
เจติยํ   ตํ  นาติกฺกเมยฺยํ  ทกฺขิเณน  เวสาลึ  โคตมกํ  นาม  เจติยํ  ตํ
นาติกฺกเมยฺยํ  ปจฺฉิเมน  เวสาลึ  สตฺตมฺพํ  นาม  เจติยํ  ตํ นาติกฺกเมยฺยํ
อุตฺตเรน   เวสาลึ   พหุปุตฺตกนฺนาม   เจติยํ   ตํ  นาติกฺกเมยฺยนฺติ  โส
อิเมสํ    สตฺตนฺนํ    วตฺตปทานํ   สมาทานเหตุ   ลาภคฺคปฺปตฺโต   เจว
ยสคฺคปฺปตฺโต จ วชฺชิคาเม ฯ
     {๕.๑}   อถโข   ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยน  อเจโล
กฬารมชฺชโก     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อเจลํ    กฬารมชฺชกํ
ปญฺหํ   อปุจฺฉิ   ฯ   ตสฺส   อเจโล   กฬารมชฺชโก   ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น
สํปายาสิ      อสํปายนฺโต      โกปญฺจ      โทสญฺจ     อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตฺวากาสิ     ฯ    อถโข    ภคฺคว    สุนกฺขตฺตสฺส    ลิจฺฉวิปุตฺตสฺส
เอตทโหสิ   สาธุรูปํ   วต   โภ   อรหนฺตํ   สมณํ  อาสาทิยิมฺหเส  ^๒-
มา วต โน โภ อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     {๕.๒}    อถโข    ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ  เอตทโวจํ
ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย   ปฏิชานิสฺสสีติ   ฯ  กึ  ปน  มํ
ภนฺเต    ภควา    เอวมาห    ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย
ปฏิชานิสฺสสีติ    ฯ    นนุ    ตฺวํ    สุนกฺขตฺต    อเจลํ   กฬารมชฺชกํ
อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺหํ    อปุจฺฉิ   ตสฺส   เต   อเจโล   กฬารมชฺชโก
ปญฺหํ      ปุฏฺโฐ      น      สํปายาสิ     อสํปายนฺโต     โกปญฺจ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. เวสาลิยํ ฯ   ^๒ ม. ยุ. อาสาทิมฺหเส ฯ
โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ   ปาตฺวากาสิ   ตสฺส   เต   เอตทโหสิ  สาธุรูปํ
วต   โภ   อรหนฺตํ   สมณํ  อาสาทิยิมฺหเส  มา  วต  โน  โภ  อโหสิ
ทีฆรตฺตํ   อหิตาย  ทุกฺขายาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควา
อรหตฺตสฺส   มจฺฉรายตีติ   ฯ   น   โข   อหํ   โมฆปุริส   อรหตฺตสฺส
มจฺฉรายามิ    อปิจ    ตุเยฺหเวตํ    ปาปกํ    ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตํ
ปชห   มา   เต   อโหสิ   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย  ทุกฺขายาติ  ฯ  ยํ  โข
ปเนตํ    สุนกฺขตฺต    มญฺญสิ   อเจลํ   กฬารมชฺชกํ   สาธุรูโป   อรหํ
สมโณติ   โส   นจิรสฺเสว  ปริหิโต  สานุจริโก  วิจรนฺโต  โอทนกุมฺมาสํ
ภุญฺชมาโน   สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา
นิหีโน   กาลํ   กริสฺสตีติ   ฯ   อถโข   ภคฺคว  อเจโล  กฬารมชฺชโก
นจิรสฺเสว   ปริหิโต   สานุจริโก   วิจรนฺโต   โอทนกุมฺมาสํ  ภุญฺชมาโน
สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา  นิหีโน  ^๑-
กาลมกาสิ ฯ
     {๕.๓}   อสฺโสสิ   โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อเจโล
กิร    กฬารมชฺชโก    ปริหิโต   สานุจริโก   วิจรนฺโต   โอทนกุมฺมาสํ
ภุญฺชมาโน   สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา
นิหีโน   กาลํ   กโรติ  ^๒-  ฯ  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต
เยนาหํ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ
นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ
เอตทโวจํ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยเถว  เต  อหํ อเจลํ กฬารมชฺชกํ
อารพฺภ   พฺยากาสึ   ตเถว   ตํ   วิปากํ   โน   อญฺญถา   วาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ยสา นิกฺกินฺโน ฯ ^๒ ม. กโตติ ฯ
ยเถว   เม   ภนฺเต   ภควา  อเจลํ   กฬารมชฺชกํ  อารพฺภ  พฺยากาสิ
ตเถว   ตํ   วิปากํ   โน  อญฺญถาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยทิ
เอวํ   สนฺเต   กตํ  วา  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  อกตํ
วาติ   ฯ   อถโข   ภนฺเต  เอวํ  สนฺเต  กตํ  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   โน   อกตนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข   มํ  ตฺวํ  โมฆปุริส
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กโรนฺตํ   เอวํ   วเทสิ   น   หิ
ปน   เม   ภนฺเต   ภควา   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กโรตีติ
ปสฺส   โมฆปุริส  ยาวญฺจ  เต  อิทํ  อปรทฺธนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข  ภคฺคว
สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต    มยา    วุจฺจมาโน   อปกฺกเมว   อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๖]  เอกมิทาหํ ภคฺคว สมยํ ตตฺเถว ^๑- เวสาลิยํ วิหรามิ มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว  ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม ฯ
โส  เวสาลิยํ  ปริสติ  เอวํ  วาจํ  ภาสติ  สมโณปิ  โคตโม  ญาณวาโท
อหํปิ    ญาณวาโท    ญาณวาโท    โข    ปน   ญาณวาเทน   อรหติ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา     อิทฺธิปาฏิหาริยํ     ทสฺเสตุํ     สมโณ    โคตโม
อุปฑฺฒปถํ    อาคจฺเฉยฺย    อหํปิ    อุปฑฺฒปถํ   คจฺเฉยฺย   เต   ตตฺถ
อุโภปิ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    กเรยฺยาม    เอกญฺเจ
สมโณ   โคตโม   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กริสฺสติ   ทฺวาหํ
กริสฺสามิ  เทฺว  เจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
กริสฺสติ  จตฺตาราหํ  กริสฺสามิ จตฺตาริ เจ สมโณ โคตโม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ    กริสฺสติ   อฏฺฐาหํ   กริสฺสามิ   ฯ   อิติ   ยาวตกํ
ยาวตกํ     สมโณ     โคตโม     อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสติ ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหํ กริสฺสามีติ ฯ
     {๖.๑}   อิติ  ^๑-  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  มํ  เอตทโวจ
อเจโล   ภนฺเต   ปาฏิกปุตฺโต  เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว
ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม  โส  เวสาลิยํ  ปริสติ  เอวํ  วาจํ  ภาสติ
สมโณปิ   โคตโม   ญาณวาโท   อหํปิ  ญาณวาโท  ญาณวาโท  โข  ปน
ญาณวาเทน    อรหติ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ทสฺเสตุํ
สมโณ   โคตโม   อุปฑฺฒปถํ   อาคจฺเฉยฺย   อหํปิ   อุปฑฺฒปถํ  คจฺเฉยฺยํ
เต    ตตฺถ    อุโภปิ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กเรยฺยาม
เอกญฺเจ   สมโณ   โคตโม   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสติ
ทฺวาหํ กริสฺสามิ ฯ สงฺขิตฺตํ ฯ ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหํ กริสฺสามีติ ฯ
     {๖.๒}  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ เอตทโวจํ
อภพฺโพ   โข   สุนกฺขตฺต  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ
จิตฺตํ    อปฺปหาย    ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหํ  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ   ทิฏฺฐึ  อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา  สมณสฺส  โคตมสฺส  สมฺมุขีภาวํ  คจฺเฉยฺยนฺติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อถ ฯ
มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๓}  รกฺขเตตํ  ภนฺเต  ภควา  วาจํ รกฺขเตตํ สุคโต วาจนฺติ ฯ
กึ  ปน  มํ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  เอวํ  วเทสิ  รกฺขเตตํ  ภนฺเต  ภควา วาจํ
รกฺขเตตํ  สุคโต  วาจนฺติ  ฯ  ภควตาปสฺส  ภนฺเต  เอสา  วา เอกํเสน
โอธาริตา   ^๑-  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ
จิตฺตํ    อปฺปหาย    ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหํ  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ     ทิฏฺฐึ    อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา    สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ  มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  อเจโล  จ  ภนฺเต ปาฏิกปุตฺโต
วิรูปรูเปน ภควโต สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺย ตทสฺส ภควโต มุสาติ ฯ
     {๖.๔}  อปิ  นุ  สุนกฺขตฺต  ตถาคโต  ตํ  วาจํ  ภาเสยฺย ยา สา
วาจา   ทฺวยคามินีติ  ฯ  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควตา  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
เจตสา  เจโต  ปริจฺจ  วิทิโต  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ
อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม
สมฺมุขีภาวํ  อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา  สมณสฺส  โคตมสฺส  สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ   ตสฺส   วิปเตยฺยาติ   อุทาหุ   เทวตา  ภควโต
เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ  อภพฺโพ ภนฺเต อเจโล ปาฏิกปุตฺโต ตํ วาจํ อปฺปหาย
ฯเปฯ  มุทฺธาปิ  ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต เจว เม
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โอวาทิตา ฯ
สุนกฺขตฺต    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    อภพฺโพ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต
ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ   เทวตาปิ   มม   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ   อภพฺโพ  ภนฺเต
อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๕}   อชิโตปิ   นาม   ลิจฺฉวีนํ   เสนาปติ  อธุนา  กาลกโต
ตาวตึสกายํ    อุปปนฺโน    โสปิ    มํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาโรเจสิ
อลชฺชี    ภนฺเต   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   มุสาวาที   ภนฺเต   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   มํปิ   ภนฺเต   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  พฺยากาสิ  วชฺชิคาเม
อชิโต   ลิจฺฉวีนํ   เสนาปติ   มหานิรยํ   อุปปนฺโนติ   น   โข  ปนาหํ
ภนฺเต   มหานิรยํ  อุปปนฺโน  ตาวตึสกายํ  ^๑-  อุปปนฺโน  อลชฺชี  ภนฺเต
อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  มูสาวาที  ภนฺเต อเจโล ปาฏิกปุตฺโต อภพฺโพ จ ^๒-
ภนฺเต  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๖}  อิติ โข สุนกฺขตฺต เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต เจว เม อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย    ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ
สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  เทวตาปิ  เม  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ อภพฺโพ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ตาวตึสมฺหิ ฯ  ^๒ สี. ยุ. จกาโร น ทิสฺสติ ฯ
ภนฺเต   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย
ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   ภควโต   สมฺมุขีภาวํ  อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส
เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  ฯ  เอโส  โข  ปนาหํ  สุนกฺขตฺต  เวสาลิยํ
ปิณฺฑาย    จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   อเจลสฺส
ปาฏิกปุตฺตสฺส   อาราโม   เตนุปสงฺกมึ   ^๑-  ทิวา  วิหาราย  ยสฺสทานิ
ตฺวํ สุนกฺขตฺต อิจฺฉสิ ตสฺส อาโรเจหีติ ฯ
     [๗]  อถโข   สฺวาหํ  ภคฺคว  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรํ
อาทาย   เวสาลิยํ   ^๒-   ปิณฺฑาย  ปาวิสึ  เวสาลิยํ  ปิณฺฑาย  จริตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต    เยน    อเจลสฺส    ปาฏิกปุตฺตสฺส
อาราโม   เตนุปสงฺกมึ   ทิวา  วิหาราย  ฯ  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต
ลิจฺฉวิปุตฺโต    ตรมานรูโป    เวสาลึ    ปวิสิตฺวา   เยน   อภิญฺญาตา
อภิญฺญาตา     ลิจฺฉวี     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อภิญฺญาเต
อภิญฺญาเต   ลิจฺฉวี   เอตทโวจ   เอสาวุโส  ภควา  เวสาลิยํ  ปิณฺฑาย
วิจริตฺวา     ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     อเจลสฺส
ปาฏิกปุตฺตสฺส  อาราโม  เตนุปสงฺกมิ  ทิวา  วิหาราย  อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
อภิกฺกมถายสฺมนฺโต      สาธุรูปานํ      สมณานํ      อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   ภวิสฺสตีติ   ฯ  อถโข  ภคฺคว  อภิญฺญาตานํ  อภิญฺญาตานํ
ลิจฺฉวีนํ   เอตทโหสิ   สาธุรูปานํ   กิร  โภ  สมณานํ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. เตนุปสงฺกมิสฺสามิ ฯ  ^๒ ม. เวสาลึ ฯ
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   ภวิสฺสติ   หนฺท   วต   โภ   คจฺฉามาติ  ฯ  เยน  จ
อภิญฺญาตา      อภิญฺญาตา      พฺราหฺมณมหาสาลา      คหปติเนจยิกา
นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา          เตนุปสงฺกมิ          อุปสงฺกมิตฺวา
อภิญฺญาเต      อภิญฺญาเต     นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมเณ     เอตทโวจ
เอสาวุโส     ภควา    เวสาลิยํ    ปิณฺฑาย    จริตฺวา    ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     อเจลสฺส    ปาฏิกปุตฺตสฺส    อาราโม
เตนุปสงฺกมิ    ทิวาวิหาราย    อภิกฺกมถายสฺมนฺโต    อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
สาธุรูปานํ สมณานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๗.๑}   อถโข   ภคฺคว  อภิญฺญาตานํ  อภิญฺญาตานํ  นานาติตฺถิย-
สมณพฺราหฺมณานํ    เอตทโหสิ    สาธุรูปานํ    กิร    โภ    สมณานํ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา     อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ภวิสฺสติ    หนฺท    วต    โภ
คจฺฉามาติ    ฯ    อถโข    ภคฺคว   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา   ลิจฺฉวี
อภิญฺญาตา     อภิญฺญาตา    จ    พฺราหฺมณมหาสาลา    คหปติเนจยิกา
นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา    เยน   อเจลสฺส   ปาฏิกปุตฺตสฺส   อาราโม
เตนุปสงฺกมึสุ ฯ สา เอสา ภคฺคว ปริสา โหติ อเนกสตา อเนกสหสฺสา ฯ
     {๗.๒}  อสฺโสสิ  โข  ภคฺคว  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต อภิกฺกนฺตา กิร
อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา   ลิจฺฉวี   อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา
จ     พฺราหฺมณมหาสาลา    คหปติเนจยิกา    นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา
สมโณปิ   โคตโม  มยฺหํ  อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโนติ  ฯ  สุตฺวานสฺส
ภยํ    ฉมฺภิตตฺตํ   โลมหํโส   อุทปาทิ   ฯ   อถโข   ภคฺคว   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   ภีโต   สํวิคฺโค   โลมหฏฺฐชาโต   ^๑-  เยน  ติณฺฑุกขานุ-
ปริพฺพาชการาโม   เตนุปสงฺกมิ   ฯ  อสฺโสสิ  โข  ภคฺคว  สา  ปริสา
อเจโล    กิร   ปาฏิกปุตฺโต   ภีโต   สํวิคฺโค   โลมหฏฺฐชาโต   เยน
ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกนฺโตติ ^๒- ฯ
     {๗.๓}  อถโข  ภคฺคว  สา  ปริสา  อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ เอหิ
ตฺวํ   โภ   ปุริส   เยน   ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม   เยน   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอวํ
วเทหิ      อภิกฺกมาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตา     อภิญฺญาตา
อภิญฺญาตา     ลิจฺฉวี     อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา    จ
พฺราหฺมณมหาสาลา       คหปติเนจยิกา       นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  เวสาลิยํ  ปริสติ  วาจา  สมโณปิ
โคตโม    ญาณวาโท    อหํปิ    ญาณวาโท    ญาณวาโท   โข   ปน
ญาณวาเทน    อรหติ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ทสฺเสตุํ
สมโณ    ^[๓]-   โคตโม   อุปฑฺฒปถํ   อาคจฺเฉยฺย   อหํปิ   อุปฑฺฒปถํ
คจฺเฉยฺยํ    เต    ตตฺถ    อุโภปิ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กเรยฺยาม   เอกญฺเจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสติ  ทฺวาหํ  กริสฺสามิ  เทฺว  เจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ   กริสฺสติ   จตฺตาราหํ  กริสฺสามิ  จตฺตาริ  เจ  สมโณ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. โลมหํสชาโต ฯ  ^๒ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺโต ฯ  ^๓ ม. เจสทฺโท อตฺถิ ฯ
โคตโม    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยานิ    กริสฺสติ    อฏฺฐาหํ
กริสฺสามิ   อิติ   ยาวตกํ   ยาวตกํ   สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ     กริสฺสติ     ตทฺทิคุณํ     ตทฺทิคุณาหํ    กริสฺสามีติ
อภิกฺกมเยว   ^๑-   โข   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  อุปฑฺฒปถํ  สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา สมโณ โคตโม อายสฺมโต อาราเม ทิวาวิหารํ นิสินฺโนติ ฯ
     {๗.๔}  เอวํ  โภติ โข ภคฺคว โส ปุริโส ตสฺสา ปริสาย ปฏิสฺสุตฺวา
เยน     ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม    เยน    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อเจลํ     ปาฏิกปุตฺตํ     เอตทโวจ
อภิกฺกมาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา
ลิจฺฉวี    อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา   จ   พฺราหฺมณมหาสาลา
ฯเปฯ    อภิกฺกมเยว   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   อุปฑฺฒปถํ   สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา  สมโณ  โคตโม  อายสฺมโต  อาราเม  ทิวาวิหารํ นิสินฺโนติ ฯ
เอวํ   วุตฺเต   ภคฺคว  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  อายามิ  อาวุโส  อายามิ
อาวุโสติ วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๗.๕}  อถโข  โส  ภคฺคว  ปุริโส  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ เอตทโวจ
กึสุ   นาม   เต   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  ปาวฬาสุ  นาม  เต  ปีฐกสฺมึ
อลฺลีนา   ปีฐกํสุ   นาม   เต   ปาวฬาสุ   อลฺลีนํ   อายามิ   อาวุโส
อายามิ    อาวุโสติ    วตฺวา    ตตฺเถว    สํสปฺปสิ    น    สกฺโกสิ
อาสนาปิ   วุฏฺฐาตุนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข   ภคฺคว  วุจฺจมาโน  อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา  ตตฺเถว
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อภิกฺกมสฺเสว ฯ
สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๗.๖}  ยทา  โข  โส  ภคฺคว  ปุริโส  อญฺญาสิ  ปราภูตรูโป อยํ
อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ  วตฺวา
ตตฺเถว   สํสปฺปติ   น   สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  อถ  ตํ  ปริสํ
อาคนฺตฺวา  เอวมาโรเจสิ  ปราภูตรูโป  โภ  อยํ ^๑- อเจโล ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  ตํ  ปุริสํ
เอตทโวจํ  อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต ตํ วาจํ อปฺปหาย
ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม  สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ     ทิฏฺฐึ    อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา    สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
                   ปฐมภาณวารํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     [๘]  อถโข   ภคฺคว   อญฺญตโร   ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อุฏฺฐายาสนา
ตํ   ปริสํ   เอตทโวจ   เตนหิ   โภ  มุหุตฺตํ  ตาว  อาคเมถ  ยาวาหํ
คจฺฉามิ    อปฺเปวนาม   อหํปิ   สกฺกุเณยฺยํ   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   อิมํ
ปริสํ อาเนตุนฺติ ฯ
     {๘.๑}   อถโข  โส  ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  เยน  ติณฺฑุกขานุ-
ปริพฺพาชการาโม     เยน     อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา     อเจลํ     ปาฏิกปุตฺตํ     เอตทโวจ    อภิกฺกมาวุโส
ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตํ    เต    เสยฺโย    อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยนฺติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ สี. ยุ. โภ อยนฺติ เทฺว ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อภิญฺญาตา   จ  ฯ  สงฺขิตฺตํ  ฯ  สมโณปิ  โคตโม  อายสฺมโต  อาราเม
ทิวาวิหารํ   นิสินฺโนติ   ภาสิตา   โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต
เวสาลิยํ    ปริสติ    วาจา    สมโณปิ   โคตโม   ญาณวาโท   อหํปิ
ญาณวาโท    ฯเปฯ    ตทฺทิคุณํ   ตทฺทิคุณาหํ   กริสฺสามีติ   อภิกฺกมเยว
โข    อาวุโส    ปาฏิกปุตฺต    อุปฑฺฒปถํ    สพฺพปฐมํเยว   อาคนฺตฺวา
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเน  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข   ปเนสา   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  สมเณม  โคตเมน  ปริสติ  วาจา
อภพฺโพ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   ตํ   วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มุทฺธาปิ
ตสฺส     วิปเตยฺยาติ     อภิกฺกมาวุโส    ปาฏิกปุตฺต    อภิกฺกมเนเนว
เต    ชยํ    กริสฺสาม   สมณสฺส   โคตมสฺส   ปราชยนฺติ   ฯ   เอวํ
วุตฺเต    ภคฺคว   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ
อาวุโสติ วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๘.๒}   อถโข  โส  ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ
เอตทโวจ   กึสุ   นาม  เต  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  ปาวฬาสุ  นาม  เต
ปีฐกสฺมึ  อลฺลีนา  ปีฐกํสุ  นาม  เต  ปาวฬาสุ  อลฺลีนํ  อายามิ  อาวุโส
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปสิ  น  สกฺโกสิ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข  ภคฺคว  วุจฺจมาโน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๘.๓}   ยทา   โข   ^[๑]-   ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อญฺญาสิ
ปราภูตรูโป     อยํ     อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    อายามิ    อาวุโส
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. โส ฯ
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ   อถ   ตํ   ปริสํ  อาคนฺตฺวา  เอวํ  อาโรเจสิ  ปราภูตรูโป
อยํ   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  อายามิ  อาวุโส  อายามิ  อาวุโสติ  วตฺวา
ตตฺเถว   สํสปฺปติ   น  สกฺโกติ  อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต
อหํ   ภคฺคว   ตํ   ปริสํ   เอตทโวจ   อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต    ตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ
สเจปิสฺส    เอวมสฺส    อหนฺตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   สมณสฺส
โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ    มุทฺธาปิ   ตสฺส   วิปเตยฺยาติ
สเจปายสฺมนฺตานํ  ลิจฺฉวีนํ  เอวมสฺส  มยํ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ยาหิ  ^๑-
วรตฺตาหิ  พนฺธิตฺวา  โคยุตฺเตหิ  ^๒-  อาวิญฺเชยฺยามาติ  ^๓-  ตา วรตฺตา
ฉิชฺเชรุํ   ^๔-   ปาฏิกปุตฺโต   วา   อภพฺโพ  ปน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   สเจปิสฺส   เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ
อปฺปหาย    ฯเปฯ    สมณสฺส    โคตสสฺส    สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ
     [๙]  อถโข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี  อุฏฺฐายาสนา  ตํ
ปริสํ  เอตทโวจ  เตนหิ  โภ  มุหุตฺตํ  ตาว  อาคเมถ  ยาวาหํ  คจฺฉามิ
อปฺเปวนามาหํ  ^๕- สกฺกุเณยฺยํ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ^[๖]- อาเนตุนฺติ ฯ อถโข
ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   เยน  ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม
เยน    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อเจลํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ   ^๒ สี. ม. ยุ. โคยุเคหีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
@^๓ ม. อาวิญฺเฉยฺยามาติ ฯ ยุ. อาวิชฺเฌยฺยามาติ ฯ  ^๔ ม. ฉิชฺเชยฺยุํ ฯ  ^๕ ม. ยุ.
@อปฺเปวนาม อหมฺปิ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อิมํ ปริสํ ฯ
อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอตทโวจ   อภิกฺกมาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   อภิกฺกนฺตํ
เต   เสยฺโย   อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา  จ  ลิจฺฉวี  ฯเปฯ
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  เวสาลิยํ  ปริสติ  วาจา  สมโณปิ
โคตโม    ญาณวาโท    ฯเปฯ    ตทฺทิคุณํ    ตทฺทิคุณาหํ    กริสฺสามีติ
อภิกฺกมเยว     อาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อุปฑฺฒปถํ     สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา    สมโณ    โคตโม    อายสฺมโต    อาราเม   ทิวาวิหารํ
นิสินฺโน   ภาสิตา   โข   ปน   เต   เอสาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  สมเณน
โคตเมน   ปริสติ   วาจา  อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ วาจํ อปฺปหาย ฯเปฯ
     {๙.๑}   สเจปิสฺส   เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ
สมณสฺส    โคตมสฺส   สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ   วิปเตยฺยาติ
สเจปายสฺมนฺตานํ    ลิจฺฉวีนํ    เอวมสฺส    มยํ    อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ
ยาหิ    วรตฺตาหิ    พนฺธิตฺวา    โคยุตฺเตหิ    อาวิญฺเชยฺยามาติ   ตา
วรตฺตา   ฉิชฺเชรุํ  ปาฏิกปุตฺโต  วา  อภพฺโพ  ปน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ  อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา
มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย
ฯเปฯ   สมณสฺส   โคตมสฺส   สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ    อภิกฺกมาวุโส    ปาฏิกปุตฺต   อภิกฺกมเนเนว   เต   ชยํ
กริสฺสาม  สมณสฺส  โคตมสฺส  ปราชยนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต ภคฺคว อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา  ตตฺเถว
สํสปฺปติ   น   สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุํ  ฯ  อถโข  ภคฺคว  ชาลิโย
ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอตทโวจ   กึสุ   นาม  เต
อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   ปาวฬาสุ   นาม   เต  ปีฐกสฺมึ  อลฺลีนา  ปีฐกํสุ
นาม   เต   ปาวฬาสุ   อลฺลีนํ   อายามิ   อาวุโส  อายามิ  อาวุโสติ
วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปสิ น สกฺโกสิ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุนฺติ ฯ
     {๙.๒}  เอวํปิ  โข  ภคฺคว วุจฺจมาโน อเจโล ปาฏิกปุตฺโต อายามิ
อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ
อาสนาปิ   วุฏฺฐาตุํ   ฯ  ยทา  โข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี
อญฺญาสิ   ปราภูตรูโป   อยํ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ  อาวุโส
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ    อถ    นํ    เอตทโวจ   ภูตปุพฺพํ   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต
สีหสฺส     มิครญฺโญ     เอตทโหสิ    ยนฺนูนาหํ    อญฺญตรํ    วนสณฺฑํ
นิสฺสาย    อาสยํ    กปฺเปยฺยํ    ตตฺราสยํ    กปฺเปตฺวา   สายณฺหสมยํ
อาสยา    นิกฺขเมยฺยํ    อาสยา   นิกฺขมิตฺวา   วิชมฺเภยฺยํ   วิชมฺภิตฺวา
สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกยฺยํ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา  อนุวิโลเกตฺวา
ติกฺขตฺตุํ    สีหนาทํ   นเทยฺยํ   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ   นทิตฺวา   โคจราย
ปกฺกเมยฺยํ   โส   วรํ  วรํ  มิคสงฺฆํ  ^๑-  วธิตฺวา  มุทุมํสานิ  มุทุมํสานิ
ภกฺขยิตฺวา  ตเมว  อาสยํ อชฺฌุเปยฺยนฺติ ฯ อถโข ^[๒]- โส สีโห มิคราชา
อญฺญตรํ   วนสณฺฑํ   นิสฺสาย   อาสยํ   กปฺเปสิ   ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มิคสงฺเฆน ฯ  ^๒ ม ยุ. อาวุโส ฯ
สายณฺหสมยํ   อาสยา   นิกฺขมิ   อาสยา  นิกฺขมิตฺวา  วิชมฺภิ  วิชมฺภิตฺวา
สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกสิ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา
ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ   นทิ   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ  นทิตฺวา  โคจราย  ปกฺกมิ
โส   วรํ   วรํ   มิคสงฺฆํ   วธิตฺวา   มุทุมํสานิ   มุทุมํสานิ  ภกฺขยิตฺวา
ตเมว   อาสยํ  อชฺฌุเปสิ  ฯ  ตสฺเสว  โข  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สีหสฺส
มิครญฺโญ วิฆาสสํวทฺโธ ชรสิคาโล ทิตฺโต เจว พลวา จ ฯ
     {๙.๓}  อถโข  อาวุโส  ตสฺส ชรสิคาลสฺส เอตทโหสิ โก จาหํ โก
สีโห    มิคราชา    ยนฺนูนาหํปิ   อญฺญตรํ   วนสณฺฑํ   นิสฺสาย   อาสยํ
กปฺเปยฺยํ    ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   สายณฺหสมยํ   อาสยา   นิกฺขเมยฺยํ
อาสยา    นิกฺขมิตฺวา    วิชมฺเภยฺยํ    วิชมฺภิตฺวา   สมนฺตา   จตุทฺทิสา
อนุวิโลเกยฺยํ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ
นเทยฺยํ    ติกฺขตฺตุํ    สีหนาทํ   นทิตฺวา   โคจราย   ปกฺกเมยฺยํ   โส
วรํ   วรํ   มิคสงฺฆํ   วธิตฺวา   มุทุมํสานิ  มุทุมํสานิ  ภกฺขยิตฺวา  ตเมว
อาสยํ อชฺฌุเปยฺยนฺติ ฯ
     {๙.๔}   อถโข   โส   อาวุโส   ชรสิคาโล   อญฺญตรํ  วนสณฺฑํ
นิสฺสาย    อาสยํ    กปฺเปสิ    ตตฺราสยํ    กปฺเปตฺวา    สายณฺหสมยํ
อาสยา   นิกฺขมิ   อาสยา   นิกฺขมิตฺวา   วิชมฺภิ   วิชมฺภิตฺวา   สมนฺตา
จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกสิ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา   ติกฺขตฺตุํ
สีหนาทํ    นทิสฺสามีติ    สิคาลกํ    ^๑-   อนทิ   เภรณฺฑกํเยว   อนทิ
เก  จ  ฉเว  สิคาเล  เก  ปน  สีหนาเทติ ฯ เอวเมว โข ตฺวํ อาวุโส
ปาฏิกปุตฺต    สุคตาปทาเนสุ    ชิวมาโน    สุคตาติริตฺตานิ   ภุญฺชมาโน
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. สิงฺคาลกํเยว ฯ
ตถาคเต    อรหนฺเต    สมฺมาสมฺพุทฺเธ    อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ   เก
จ   ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา  จ  ตถาคตานํ  อรหนฺตานํ  สมฺมาสมฺพุทฺธานํ
อาสาทนาติ  ฯ  ยโต  โข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี  อิมินาปิ
โอปมฺเมน  เนว  อสกฺขิ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ตมฺหา  อาสนา  จาเวตุํ ฯ
อถ นํ เอตทโวจ
               สีโหติ อตฺตาน สเมกฺขิยาน
               อมญฺญิ โกตฺถุ มิคราชาหมสฺมิ
               ตเมว ^๑- โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๐]  เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
อสกฺขิ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ตมฺหา อาสนา จาเวตุํ ฯ อถ นํ เอตทโวจ
               สุญฺญํ อนุปกมินํ ^๒- อตฺตานํ
               วิฆาเส สเมกฺขิย
               ยาวตฺตานํ น ปสฺสติ โกตฺถุ
               ตาว พฺยคฺโฆติ มญฺญติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตเถว ฯ  ^๒ ม. ยุ. อญฺญํ อนุจงฺกมนํ ฯ
               ตเมว โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๑]  เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
อสกฺขิ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ตมฺหา อาสนา จาเวตุํ ฯ อถ นํ เอตทโวจ
               ภุตฺวาน เภเก ^๑- ขลมูสิกาโย
               กฏสีสุ ขิตฺตานิ จ กูณปานิ
               มหาวเน สุญฺญวเน วิวฑฺโฒ
               อมญฺญิ โกตฺถุ มิคราชาหมสฺมิ
               ตเถว โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๒] เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ภิงฺเค ฯ
อสกฺขิ   อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ตมฺหา  อาสนา  จาเวตุํ  ฯ  อถ  ตํ  ปริสํ
อาคนฺตฺวา   เอวมาโรเจสิ   ปราภูตรูโป   โภ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุนฺติ ฯ
     {๑๒.๑}  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  ตํ  ปริสํ  เอตทโวจํ อภพฺโพ
โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ   สเจปิสฺส
เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ    ตสฺส   วิปเตยฺยาติ   สเจปายสฺมนฺตานํ   ลิจฺฉวีนํ   เอวมสฺส
มยํ   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   ยาหิ   ^๑-  วรตฺตาหิ  พนฺธิตฺวา  โคยุตฺเตหิ
อาวิญฺเชยฺยามาติ   ตา   วรตฺตา   ฉิชฺเชรุํ   ปาฏิกปุตฺโต  วา  อภพฺโพ
ปน   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มม  สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ   สเจปิสฺส   เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  สมณสฺส
โคตมสฺส สมฺมุขีภาวํ คจฺเฉยฺยนฺติ มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๑๒.๒}  อถขฺวาหํ ภคฺคว ตํ ปริสํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสึ สมาทเปสึ
สมุตฺเตเชสึ   สมฺปหํเสสึ   ตํ   ปริสํ   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสตฺวา
สมาทเปตฺวา    สมุตฺเตเชตฺวา    สมฺปหํเสตฺวา    มหาพนฺธนา   โมกฺขํ
กริตฺวา       จตุราสีติปาณสหสฺสานิ      มหาวิทุคฺคา       อุทฺธริตฺวา
เตโชธาตุํ     สมาปชฺชิตฺวา     สตฺตตาลํ     เวหาสํ    อพฺภุคฺคนฺตฺวา
อญฺญํ      สตฺตตาลํปิ     อคฺคึ     ^๒-     อภินิมฺมินิตฺวา     ชลิตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ย. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. อจฺจึ ฯ
ธูมายิตฺวา ^๑- มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ปจฺจุฏฺฐาสึ ฯ
     {๑๒.๓}    อถโข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ  เอตทโวจํ
ตํ   กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยเถว  เต  อหํ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  อารพฺภ
พฺยากาสึ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน  ^๒-  อญฺญถาติ  ฯ  ยเถว  เม ภนฺเต
ภควา   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ  อารพฺภ  พฺยากาสิ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน
อญฺญถาติ ฯ
     {๑๒.๔}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยทิ  เอวํ สนฺเต กตํ วา โหติ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   อกตํ  วาติ  ฯ  อทฺธา  โข  ภนฺเต
เอวํ  สนฺเต  กตํ  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ โน อกตนฺติ ฯ
เอวํปิ  โข  มํ  ตฺวํ  โมฆปุริส  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ กโรนฺตํ
เอวํ  วเทสิ  น  หิ ปน เม ภนฺเต ภควา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ฯ  ปสฺส โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ เอวํปิ โข ภคฺคว
สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  มยา  วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา ธมฺมวินยา
ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๑๓]   อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ  ^[๓]-  ตโต  อุตฺตริตรํ
ปชานามิ   ตญฺจ   ปชานนํ   น   ปรามสามิ  อปรามสโต  ว  ^๔-  เม
ปจฺจตฺตํเยว    นิพฺพุติ    วิทิตา    ยทภิชานํ    ตถาคโต   โน   อนยํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ธูปายิตฺวา ฯ  ^๒ โป. ม. โนสทฺโท นตฺถิ ฯ   ^๓ ม. ยุ. ตญฺจ ปชานามิ ฯ
@^๔ ม. จ ฯ
อาปชฺชติ ฯ
     {๑๓.๑}  สนฺติ  ภคฺคว  เอเก สมณพฺราหฺมณา อิสฺสรกุตฺตํ พฺรหฺมกุตฺตํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   อิสฺสรกุตฺตํ   พฺรหฺมกุตฺตํ   อาจริยกํ
อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม เอวํ ปุฏฺฐา อามาติ ^๑- ปฏิชานนฺติ
ตฺยาหํ   เอวํ   วทามิ   กถํวิหิตกํ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อิสฺสรกุตฺตํ
พฺรหฺมกุตฺตํ   อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  มยา  ปุฏฺฐา  น
สํปายนฺติ    อสํปายนฺตา    มมญฺเญว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ   ปุฏฺโฐ
พฺยากโรมิ   โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ  กทาจิ  กรหจิ  ทีฆสฺส
อทฺธุโน  อจฺจเยน  อยํ  โลโก  สํวฏฺฏติ  สํวฏฺฏมาเน  โลเก  เยภุยฺเยน
สตฺตา    อาภสฺสรสํวตฺตนิกา   โหนฺติ   เต   ตตฺถ   โหนฺติ   มโนมยา
ปีติภกฺขา    สยํปภา    อนฺตลิกฺขจรา    สุภฏฺฐายิโน   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ
ติฏฺฐนฺติ ฯ
     {๑๓.๒}  โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน   อจฺจเยน   อยํ   โลโก   วิวฏฺฏติ  วิวฏฺฏมาเน  โลเก  สุญฺญํ
พฺรหฺมวิมานํ   ปาตุภวติ   อถ   ^๒-   อญฺญตโร  สตฺโต  อายุกฺขยา  วา
ปุญฺญกฺขยา   วา   อาภสฺสรกายา  จวิตฺวา  สุญฺญํ  พฺรหฺมวิมานํ  อุปปชฺชติ
โส   ตตฺถ  โหติ  มโนมโย  ปีติภกฺโข  สยํปโภ  อนฺตลิกฺขจโร  สุภฏฺฐายี
จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตตฺถ  เอกกสฺส  ทีฆรตฺตํ  นิวุสิตตฺตา
อนภิรติ   ปริตสฺสนา   อุปฺปชฺชติ   อโห   วต  อญฺเญปิ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ
อาคจฺเฉยฺยุนฺติ   ฯ  อถโข  อญฺเญปิ  สตฺตา  อายุกฺขยา  วา  ปุญฺญกฺขยา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาโมติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. อถ โย ฯ
วา   อาภสฺสรกายา   จวิตฺวา   สุญฺญํ   พฺรหฺมวิมานํ   อุปปชฺชนฺติ  ตสฺส
สตฺตสฺส   สหพฺยตํ   เตปิ   ตตฺถ   โหนฺติ  มโนมยา  ปีติภกฺขา  สยํปภา
อนฺตลิกฺขจรา สุภฏฺฐายิโน จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ ฯ
     {๑๓.๓}  ตตฺราวุโส  โย โส สตฺโต ปฐมํ อุปปนฺโน ตสฺส เอวํ โหติ
อหมสฺมิ    พฺรหฺมา    มหาพฺรหฺมา    อภิภู    อนภิภูโต   อญฺญทตฺถุทโส
วสวตฺติ  อิสฺสโร  กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ  สชฺชิตา  วสี ปิตา ภูตภพฺยานํ
มยา  อิเม  สตฺตา  นิมฺมิตา  ฯ  ตํ กิสฺส เหตุ ฯ มมญฺหิ ปุพฺเพ เอตทโหสิ
อโห  วต  อญฺเญปิ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺเฉยฺยุนฺติ  อิติ มมญฺจ มโนปณิธิ
อิเม  จ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ  อาคตาติ  ฯ  เยปิ เต สตฺตา ปจฺฉา อุปปนฺนา
เตสํปิ  เอวํ  โหติ  อยํ  โข  ภวํ  พฺรหฺมา  มหาพฺรหฺมา  อภิภู อนภิภูโต
อญฺญทตฺถุทโส   วสวตฺติ  อิสฺสโร  กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ  สชฺชิตา  วสี
ปิตา   ภูตภพฺยานํ  อิมินา  มยํ  โภตา  พฺรหฺมุนา  นิมฺมิตา  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ฯ   อิมญฺหิ  มยํ  อทฺทสาม  ^[๑]-  ปฐมํ  อุปปนฺนํ  มยํ  ปนมฺหา
ปจฺฉา อุปปนฺนาติ ฯ
     {๑๓.๔}  ตตฺราวุโส  โย โส สตฺโต ปฐมํ อุปปนฺโน โส ทีฆายุกตโร
จ  โหติ  วณฺณวนฺตตโร  จ  มเหสกฺขตโร  จ ฯ เย ปน เต สตฺตา ปจฺฉา
อุปปนฺนา  เต  อปฺปายุกตรา  จ  โหนฺติ  ทุพฺพณฺณตรา  จ  อปฺเปสกฺขตรา
จ  ฯ  ฐานํ  โข  ปเนตํ  อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา กายา
จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต สมาโน อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชติ    อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   อาตปฺปมนฺวาย
@เชิงอรรถ: ม. ยุ. อิธ ฯ
ปธานมนฺวาย    อนุโยคมนฺวาย   อปฺปมาทมนฺวาย   สมฺมามนสิการมนฺวาย
ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๓.๕}  โส  เอวมาห  โย โข โส ภวํ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู
อนภิภูโต   อญฺญทตฺถุทโส   วสวตฺติ   อิสฺสโร   กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ
สชฺชิตา  วสี  ปิตา  ภูตภพฺยานํ  ฯ  เยน  มยํ  โภตา  พฺรหฺมุนา นิมฺมิตา
โส   นิจฺโจ   ธุโว  สสฺสโต  ทีฆายุโก  ^๑-  อวิปริณามธมฺโม  สสฺสติสมํ
ตเถว  ฐสฺสติ  ฯ  เย  ปน  มยํ  อหุมฺหา  เตน โภตา พฺรหฺมุนา นิมฺมิตา
เต  มยํ  อนิจฺจา  อธุวา  อสสฺสตา  ^๒-  อปฺปายุกา  จวนธมฺมา อิตฺถตฺตํ
อาคตาติ   ฯ   เอวํวิหิตกํ   โภ   ^๓-  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อิสฺสรกุตฺตํ
พฺรหฺมกุตฺตํ    อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ   เต   เอวมาหํสุ
เอวํ  โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา  โคตโม  อาหาติ ฯ
อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ   ฯ  สงฺขิตฺตํ  ฯ  ยทภิชานํ  ตถาคโต
โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๔]    สนฺติ    ภคฺคว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   ขิฑฺฑาปโทสิกํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   ขิฑฺฑาปโทสิกํ   อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม  เอวํ  ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ  ตฺยาหํ
เอวํ    วทามิ   กถํวิหิตกํ   ปน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   ขิฑฺฑาปโทสิกํ
อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปถาติ    ฯ    เต   มยา   ปุฏฺฐา   น
สํปายนฺติ    อสํปายนฺตา    มมํเยว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ    ปุฏฺโฐ
@เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ม. ยุ. โน ฯ
พฺยากโรมิ   สนฺตาวุโส   ขิฑฺฑาปโทสิกา   นาม   เทวา   เต  อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา        วิหรนฺติ        เตสํ       อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ        วิหรตํ        สติ       สมฺมุสฺสติ
สติยา สมฺโมสาย เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๔.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต สมาโน อาตปฺปมนฺวาย
ปธานมนฺวาย    อนุโยคมนฺวาย   อปฺปมาทมนฺวาย   สมฺมามนสิการมนฺวาย
ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๔.๒}  โส เอวมาห เย โข เต โภนฺโต เทวา น ขิฑฺฑาปโทสิกา
เต   น   อติเวลํ  หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา  วิหรนฺติ  เตสํ  นาติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ    วิหรตํ    สติ    น   สมฺมุสฺสติ   สติยา
อสมฺโมสาย   ^๑-  เต  เทวา  ตมฺหา  กายา  น  จวนฺติ  นิจฺจา  ธุวา
สสฺสตา   ทีฆายุกา   อวิปริณามธมฺมา   สสฺสติสมํ   ตเถว   ฐสฺสนฺติ  ฯ
เย    ปน    มยํ    อหุมฺหา    ขิฑฺฑาปโทสิกา   เต   มยํ   อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา       วิหริมฺหา      เตสนฺโน      อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ     วิหรตํ     สติ     สมฺมุสฺสติ    สติยา
สมฺโมสาย  เต  ^๒-  มยํ  ตมฺหา  กายา  จุตา  อนิจฺจา อธุวา อสสฺสตา
อปฺปายุกา  จวนธมฺมา  อิตฺถตฺตํ  อาคตาติ  ฯ  เอวํวิหิตกํ  ปน ^๓- ตุเมฺห
อายสฺมนฺโต    ขิฑฺฑาปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อสมฺโมสา ฯ  ^๒ สี. ยุ. เอว ฯ  ^๓ ม. โน ฯ ยุ. โภ ฯ
เต   เอวมาหํสุ   เอวํ   โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา
โคตโม    อาหาติ    ฯ    อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ   ฯเปฯ
ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๕]  สนฺติ  ภคฺคว  เอเก  สมณพฺราหฺมณา  มโนปโทสิกํ  อาจริยกํ
อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปนฺติ    ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ   วทามิ   สจฺจํ
กิร     ตุเมฺห     อายสฺมนฺโต    มโนปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม  เอวํ  ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ  ตฺยาหํ
เอวํ    วทามิ    กถํวิหิตกํ   ปน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   มโนปโทสิกํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  มยา  ปุฏฺฐา  น  สํปายนฺติ
อสํปายนฺตา    มมํเยว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ    ปุฏฺโฐ   พฺยากโรมิ
สนฺตาวุโส    มโนปโทสิกา   นาม   เทวา   เต   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ
อุปนิชฺฌายนฺติ      เต      อติเวลํ      อญฺญมญฺญํ     อุปนิชฺฌายนฺตา
อญฺญมญฺญมฺหิ    จิตฺตานิ    ปโทเสนฺติ    เต    อญฺญมญฺญํ   ปทุฏฺฐจิตฺตา
กิลนฺตกายา กิลนฺตจิตฺตา เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๕.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชติ    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    สมาโน
อาตปฺปมนฺวาย    ฯเปฯ   ตถารูปํ   เจโตสมาธึ   ผุสติ   ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๕.๒}  โส เอวมาห เย โข เต โภนฺโต เทวา น มโนปโทสิกา เต
อติเวลํ    อญฺญมญฺญํ    น    อุปนิชฺฌายนฺติ   เต   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ
น    อุปนิชฺฌายนฺตา    อญฺญมญฺญมฺหิ    จิตฺตานิ   น   ปโทเสนฺติ   เต
อญฺญมญฺญํ     อปทุฏฺฐจิตฺตา     อกิลนฺตกายา     อกิลนฺตจิตฺตา     เต
เทวา ^๑-  ตมฺหา  กายา  น  จวนฺติ  นิจฺจา  ธุวา  สสฺสตา  ทีฆายุกา
อวิปริณามธมฺมา   สสฺสติสมํ  ตเถว  ฐสฺสนฺติ  ฯ  เย  ปน  มยํ  อหุมฺหา
มโนปโทสิกา    เต   มยํ   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ   อุปนิชฺฌายิมฺหา   เต
มยํ   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ   อุปนิชฺฌายนฺตา   อญฺญมญฺญมฺหิ   จิตฺตานิ
ปโทสิยิมฺหา ^๒-   เต   มยํ   อญฺญมญฺญํ   ปทุฏฺฐจิตฺตา   กิลนฺตกายา
กิลนฺตจิตฺตา   เอวํ   มยํ  ^๓-   ตมฺหา  กายา  จุตา  อนิจฺจา  อธุวา
อสสฺสตา   อปฺปายุกา   จวนธมฺมา   อิตฺถตฺตํ   อาคตาติ  ฯ  เอวํวิหิตกํ
ปน     ตุเมฺห     อายสฺมนฺโต    มโนปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  เอวมาหํสุ  เอวํ  โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ
ยเถวายสฺมา   โคตโม   อาหาติ   ฯ   อคฺคญฺญญฺจาหํ  ภคฺคว  ปชานามิ
ฯเปฯ ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๖]    สนฺติ   ภคฺคว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ   อาจริยกํ  อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ   ฯ   เต   จ   เม   เอวํ   ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ
ตฺยาหํ  เอวํ  วทามิ  กถํวิหิตกํ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปถาติ    ฯ    เต   จ   มยา   ปุฏฺฐา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. เต เทวาติ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ปทูสิมฺหา ฯ
@^๓ ม. เอวํ มยนฺติ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ
น    สํปายนฺติ   อสํปายนฺตา   มมํเยว   ปฏิปุจฺฉนฺติ   เตสาหํ   ปุฏฺโฐ
พฺยากโรมิ    สนฺตาวุโส    อสญฺญิสตฺตา    นาม   เทวา   สญฺญุปฺปาทา
จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๖.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต สมาโน อาตปฺปมนฺวาย
ปธานมนฺวาย  ฯเปฯ  ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต จิตฺเต ตํ
สญฺญุปฺปาทํ อนุสฺสรติ ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๖.๒}  โส  เอวมาห  อธิจฺจสมุปฺปนฺโน  อตฺตา  จ  โลโก จ ตํ
กิสฺส  เหตุ  อหํ  หิ  ปุพฺเพ  นาโหสึ  โสมฺหิ  เอตรหิ  อหุตฺวา สนฺตตาย
ปรินโตติ   ฯ   เอวํวิหิตกํ   โน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  เอวมาหํสุ  เอวํ  โข  ^๑-
อาวุโส   โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา  โคตโม  อาหาติ  ฯ  อคฺคญฺญญฺจาหํ
ภคฺคว   ปชานามิ   ตญฺจ   ปชานามิ   ตโต   จ   อุตฺตริตรํ  ปชานามิ
ตญฺจ   ปชานนํ   น  ปรามสามิ  ฯ  อปรามสโต  จ  เม  ปจฺจตฺตญฺเญว
นิพฺพุติ วิทิตา ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๗]  เอวํวาทึ  โข  มํ  ภคฺคว  เอวมกฺขายึ เอเก สมณพฺราหฺมณา
อสตา   ตุจฺฉา   มุสา  อภูเตน  อพฺภาจิกฺขนฺติ  วิปริโต  สมโณ  โคตโม
ภิกฺขโว   จ   สมโณ   โคตโม   เอวมาห  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  สพฺพํ  ตสฺมึ  สมเย  อสุภนฺเตว  สมฺปชานาตีติ  ^๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ  ^๒ ม. อสุภนฺเตฺวว ปชานาตีติ ฯ
น   โข   ปนาหํ   ภคฺคว   เอวํ   วทามิ  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   สพฺพํ   ตสฺมึ  สมเย  อสุภนฺเตว  สมฺปชานาตีติ  ฯ
เอวํ   จ   โข  ภคฺคว  วทามิ  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ  อุปสมฺปชฺช
วิหรติ  สุภนฺเตว  ตสฺมึ  สมเย  สมฺปชานาตีติ ฯ เต จ ^[๑]- วิปริตา เย
ภควนฺตํ   วิปริตตฺตา  ^๒-  ทหนฺติ  ภิกฺขโว  จ  เอวํปสนฺโน  อหํ  ภนฺเต
ภควติ  ปโหติ  จ  เม  ภควา  ตถา  ธมฺมํ  เทสิตุํ ยถา อหํ สุภํ วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺติ ฯ
     {๑๗.๑}  ทุกฺกรํ โข เอตํ ^๓- ภคฺคว ตยา อญฺญทิฏฺฐิเกน อญฺญขนฺติเกน
อญฺญรุจิเกน   อญฺญตฺร   อาโยเคน   อญฺญตฺร  อาจริยเกน  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช  วิหริตุํ  อิงฺฆ  ตฺวํ  ภคฺคว  โย  จ เต อยํ มยิ ปสาโท ตเมว
ตฺวํ   สาธุกํ  อนุรกฺขาติ  ฯ  สเจตํ  ภนฺเต  มยา  ทุกฺกรํ  อญฺญทิฏฺฐิเกน
อญฺญขนฺติเกน   อญฺญรุจิเกน   อญฺญตฺร   อาโยเคน  อญฺญตฺร  อาจริยเกน
สุภํ  วิโมกฺขํ  อุปสมฺปชฺช  วิหริตุํ  โย  จ  เม  อยํ ภนฺเต ภควติ ปสาโท
ตเมวาหํ   สาธุกมนุรกฺขิสฺสามีติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา   ฯ  อตฺตมโน
ภคฺควโคตฺโต ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                  ปาฏิกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                           ----------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ภนฺเต ฯ  ^๒ ม. ยุ. วิปริตโต ฯ  ^๓ โป. เอวํ ตํ ฯ ยุ. เอวํ ฯ
                        อุทุมฺพริกสุตฺตํ
     [๑๘]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ
ปพฺพเต  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก อุทุมฺพริกาย
ปริพฺพาชการาเม       ปฏิวสติ       มหติยา       ปริพฺพาชกปริสาย
สทฺธึ    ตึสมตฺเตหิ   ปริพฺพาชกสเตหิ   ฯ   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ
ทิวาทิวสฺเสว    ราชคหา    นิกฺขมิ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   ฯ   อถโข
สนฺธานสฺส   คหปติสฺส   เอตทโหสิ   อกาโล   โข  ตาว ^๑-  ภควนฺตํ
ทสฺสนาย    ปฏิสลฺลีโน    ภควา    มโนภาวนียานํปิ   ภิกฺขูนํ   อสมโย
ทสฺสนาย     ปฏิสลฺลีนา    มโนภาวนียา    ภิกฺขู    ยนฺนูนาหํ    เยน
อุทุมฺพริกาย     ปริพฺพาชการาโม     เยน    นิโคฺรโธ    ปริพฺพาชโก
เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ   ฯ   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ  เยน  อุทุมฺพริกาย
ปริพฺพาชการาโม เยน นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๑๙]   เตน   โข  ปน  สมเยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  มหติยา
ปริพฺพาชกปริสาย      สทฺธึ      นิสินฺโน      โหติ      อุนฺนาทินิยา
อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย      อเนกวิหิตํ      ติรจฺฉานกถํ      กเถนฺติยา
เสยฺยถีทํ     ราชกถํ    โจรกถํ    มหามตฺตกถํ    เสนากถํ    ภยกถํ
ยุทฺธกถํ    อนฺนกถํ   ปานกถํ   วตฺถกถํ   สยนกถํ   มาลากถํ   คนฺธกถํ
ญาติกถํ    ยานกถํ   คามกถํ   นิคมกถํ   ชนปทกถํ   นครกถํ   อิตฺถีกถํ
ปุริสกถํ     ^๒-     สุราปานกถํ     ^๓-    วิสิขากถํ    กุมฺภฏฺฐานกถํ
ปุพฺพเปตกถํ      นานตฺตกถํ     โลกกฺขายิกํ     กถํ     สมุทฺทกฺขายิกํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตาวสทฺโท นตฺถิ ฯ  ^๒ ม. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ โป. ม. ยุ. สูรกถํ ฯ
กถํ อิติภวาภวกถํ อิติ วา ฯ
     {๑๙.๑}  อทฺทสา โข นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก สนฺธานํ คหปตึ ทูรโต ว
อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวา   สกํ   ปริสํ   สณฺฐเปสิ   ^๑-  อปฺปสทฺทา  โภนฺโต
โหนฺตุ   มา   โภนฺโต   สทฺทมกตฺถ   อยํ   สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวโก
อาคจฺฉติ   สนฺธาโน   คหปติ   ยาวตา   โข   ปน  สมณสฺส  โคตมสฺส
สาวกา   คิหี   โอทาตวสนา  ราชคเห  ปฏิวสนฺติ  อยํ  เตสํ  อญฺญตโร
สนฺธาโน   คหปติ   อปฺปสทฺทกามา  โข  ปนายสฺมนฺโต  ^๒-  อปฺปสทฺทสฺส
วณฺณวาทิโน    อปฺเปวนาม   อปฺปสทฺทํ   ปริสํ   วิทิตฺวา   อุปสงฺกมิตพฺพํ
มญฺเญยฺยาติ ฯ เอวํ วุตฺเต เต ปริพฺพาชกา ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     [๒๐]   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ   เยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   นิโคฺรเธน   ปริพฺพาชเกน   สทฺธึ  สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ   กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน  โข  สนฺธาโน  คหปติ  นิโคฺรธํ  ปริพฺพาชกํ  เอตทโวจ  อญฺญถา
โข   อิเม   โภนฺโต   อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   สงฺคมฺม   สมาคมฺม
อุนฺนาทิโน       อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา      อเนกวิหิตํ      ติรจฺฉานกถํ
อนุยุตฺตา   วิหรนฺติ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ  โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ
อิติ   วา  อญฺญถา  โข  ปน  โส  ภควา  อรญฺเญ  วนปตฺถานิ  ปนฺตานิ
เสนาสนานิ    ปฏิเสวติ    อปฺปสทฺทานิ    อปฺปนิโฆสานิ    วีชนวาตานิ
มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ ฯ
     {๒๐.๑}  เอวํ วุตฺเต นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก สนฺธานํ คหปตึ เอตทโวจ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. สณฺฐาเปสิ ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปเนเต อายสฺมนฺโต อปฺปสทฺทวินีตา ฯ
ยคฺเฆ   คหปติ   ชาเนยฺยาสิ   เกน   สมโณ   โคตโม  สทฺธึ  สลฺลปติ
เกน    สากจฺฉํ    สมาปชฺชติ    เกน    ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ   สมาปชฺชติ
สุญฺญาคารหตา      สมณสฺส     โคตมสฺส     ปญฺญา     อปริสาวจโร
สมโณ   โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส  อนฺตปนฺตาเนว  ^๑-  เสวติ
เสยฺยถาปิ    นาม   โคกาณา   ปริยนฺตจารินี   อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ
เอวเมว   สุญฺญาคารหตา   สมณสฺส   โคตมสฺส   ปญฺญา   อปริสาวจโร
สมโณ   โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย  โส  อนฺตปนฺตาเนว  เสวติ  อิงฺฆ
คหปติ   สมโณ   โคตโม   อิทํ   ปริสํ  อาคจฺเฉยฺย  เอกปเญฺหเนว  นํ
สํสาเทยฺยาม ตุจฺฉกุมฺภึว นํ มญฺเญ โอโรเธยฺยามาติ ฯ
     [๒๑]   อสฺโสสิ   โข   ภควา   ทิพฺพาย   โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    สนฺธานสฺส   คหปติสฺส   นิโคฺรเธน   ปริพฺพาชเกน
สทฺธึ    อิมํ   กถาสลฺลาปํ   ฯ   อถโข   ภควา   คิชฺฌกูฏา   ปพฺพตา
โอโรหิตฺวา    เยน    สุมาคธาย    ตีเร   โมรนิวาโป   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา  สุมาคธาย  ตีเร  โมรนิวาเป  อพฺโภกาเส  จงฺกมติ ^๒- ฯ
อทฺทสา    โข   นิโคฺรโธ   ปริพฺพาชโก   ภควนฺตํ   สุมาคธาย   ตีเร
โมรนิวาเป   อพฺโภกาเส   จงฺกมนฺตํ   ทิสฺวา   สกํ   ปริสํ   สณฺฐเปสิ
อปฺปสทฺทา    โภนฺโต    โหนฺตุ    มา    โภนฺโต    สทฺทมกตฺถ   อยํ
สมโณ   โคตโม   สุมาคธาย   ตีเร  โมรนิวาเป  อพฺโภกาเส  จงฺกมติ
อปฺปสทฺทกาโม    โข   ปน   โส   อายสฺมา   อปฺปสทฺทสฺส   วณฺณวาที
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อนฺตมนฺตาเนว ฯ  ^๒ ม. ย. จงฺกมิ ฯ
อปฺเปวนาม    อปฺปสทฺทํ    ปริสํ    วิทิตฺวา   อุปสงฺกมิตพฺพํ   มญฺเญยฺย
สเจ    สมโณ    โคตโม   อิมํ   ปริสํ   อาคจฺเฉยฺย   อิมนฺตํ   ปญฺหํ
ปุจฺเฉยฺยาม   โก   นาม   โส   ภนฺเต  ภควโต  ธมฺโม  เยน  ภควา
สาวเก    วิเนติ   เยน   ภควตา   สาวกา   วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา
ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   เต
ปริพฺพาชกา ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     [๒๒]  อถโข  ภควา  เยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  เตนุปสงฺกมิ ฯ
อถโข   นิโคฺรโธ   ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เอตุ  โข  ภนฺเต
ภควา   สฺวาคตํ   ภนฺเต   ภควโต   จิรสฺสํ   โข  ภนฺเต  ภควา  อิมํ
ปริยายมกาสิ   ยทิทํ   อิธาคมนาย   นิสีทตุ   ภนฺเต   ภควา  อิทมาสนํ
ปญฺญตฺตนฺติ   ฯ   นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต   อาสเน   ฯ   นิโคฺรโธปิ
โข   ปริพฺพาชโก   อญฺญตรํ  นีจํ  อาสนํ  คเหตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺนํ    โข   นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   ภควา   เอตทโวจ
กายโนตฺถ   นิโคฺรธ   เอตรหิ   กถาย   สนฺนิสินฺนา  กา  จ  ปน  โว
อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๒๒.๑}  เอวํ  วุตฺเต  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิธ   มยํ   ภนฺเต   อทฺทสาม   ภควนฺตํ  สุมาคธาย  ตีเร  โมรนิวาเป
อพฺโภกาเส   จงฺกมนฺตํ  ทิสฺวา  เอวํ  อโวจุมฺหา  สเจ  สมโณ  โคตโม
อิมํ  ปริสํ  อาคจฺเฉยฺย  อิมนฺตํ  ปญฺหํ  ปุจฺเฉยฺยาม  โก  นาม โส ภนฺเต
ภควโต  ธมฺโม  เยน  ภควา  สาวเก วิเนติ เยน ภควตา สาวกา วินีตา
อสฺสาสปฺปตฺตา   ปฏิชานนฺติ   อชฺฌาสยํ  อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ  อยํ  โข  โน
ภนฺเต อนฺตรากถา วิปฺปกตา อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๒๒.๒}   ทุชฺชานํ   โข   ปเนตํ   นิโคฺรธ  ตยา  อญฺญทิฏฺฐิเกน
อญฺญขนฺติเกน      อญฺญรุจิเกน     อญฺญตฺร     อาโยเคน     อญฺญตฺร
อาจริยเกน   เยนาหํ   สาวเก   วิเนมิ   เยน  มยา  สาวกา  วินีตา
อสฺสาสปฺปตฺตา     ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ    อิงฺฆ
ตฺวํ  มํ  นิโคฺรธ  สเก  อาจริยเก  อธิชิคุจฺเฉ  ปญฺหํ  ปุจฺฉ  กถํสนฺตา นุ
โข   ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  กถํ  อปริปุณฺณาติ  ฯ  เอวํ
วุตฺเต  เต  ปริพฺพาชกา  อุนฺนาทิโน  อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา  อเหสุํ อจฺฉริยํ
วต  โภ  อพฺภุตํ  วต  โภ  สมณสฺส  โคตมสฺส  มหิทฺธิกตา  มหานุภาวตา
ยตฺร หิ นาม สกวาทํ ฐเปสฺสติ ปรวาเทน ปวาเรสฺสตีติ ฯ
     [๒๓]  อถโข  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  เต  ปริพฺพาชเก  อปฺปสทฺเท
กตฺวา  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  มยํ โข ภนฺเต ตโปชิคุจฺฉวาทา ตโปชิคุจฺฉํ ^๑-
อลฺลีนา  วิหราม  กถํสนฺตา  นุ  โข  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา โหติ
กถํ อปริปุณฺณาติ ฯ
     {๒๓.๑}   อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   อเจลโก  โหติ  มุตฺตาจาโร
หตฺถาวเลขโน    ^๒-    น   เอหิภทฺทนฺติโก   น   ติฏฺฐภทฺทนฺติโก   น
อภิหตํ   น   อุทฺทิสฺส   กตํ   น   นิมนฺตนํ  สาทิยติ  โส  น  กุมฺภิมุขา
ปฏิคฺคณฺหาติ     น     กโลปิมุขา    ปฏิคฺคณฺหาติ    น    เอฬกมนฺตรํ
น     อุทุกฺขลมนฺตรํ     ^๓-     น    มุสลมนฺตรํ    น    ทณฺฑมนฺตรํ
น     ทฺวินฺนํ     ภุญฺชมานานํ    น    คพฺภินิยา    น    ปายมานาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตโปชิคุจฺฉาสารา ตโปชิคุจฺฉา ฯ  ^๒ ม. ยุ. หตฺถาปเลขโน ฯ
@^๓ ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
น   ปริสนฺตรคตาย   ^๑-  น  สงฺกิตฺตีสุ  น  ยตฺถ  สา  อุปฏฺฐิตา  โหติ
น   ยตฺถ   มกฺขิกา   สณฺฑสณฺฑจารินี   น   มจฺฉํ  น  มํสํ  น  สุรํ  น
เมรยํ น ถุโสทกํ ปิวติ ฯ
     {๒๓.๒}  โส เอกาคาริโก วา โหติ เอกาโลปิโก ทฺวาคาริโก วา โหติ
ทฺวาโลปิโก  สตฺตาคาริโก  วา  โหติ  สตฺตาโลปิโก  เอกิสฺสาปิ  ทตฺติยา
ยาเปติ   ทฺวีหิปิ   ทตฺตีหิ  ยาเปติ  สตฺตหิปิ  ทตฺตีหิ  ยาเปติ  เอกาหิกํปิ
อาหารํ   อาหาเรติ   ทฺวีหิกํปิ   อาหารํ  อาหาเรติ  สตฺตหิกํปิ  อาหารํ
อาหาเรติ   อิติ   เอวรูปํ   อทฺธมาสิกํ  ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต
วิหรติ ฯ
     {๒๓.๓}  โส สากภกฺโข วา โหติ สามากภกฺโข วา โหติ นิวารภกฺโข
วา  โหติ  ททฺทุลกภกฺโข  วา โหติ สาตภกฺโข ^๒- วา โหติ กณฺณภกฺโข วา
โหติ  อาจามภกฺโข  วา  โหติ  ปิญฺญากภกฺโข วา โหติ ติณภกฺโข วา โหติ
โคมยภกฺโข วา โหติ วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี ฯ
     {๒๓.๔}  โส  สาณานิปิ  ธาเรติ  มสาณานิปิ  ธาเรติ ฉวทุสฺสานิปิ
ธาเรติ   ปํสุกูลานิปิ   ธาเรติ   ติริฏานิปิ   ธาเรติ  อชินานิปิ  ธาเรติ
อชินกฺขิปํปิ  ธาเรติ  กุสจีรํปิ  ธาเรติ  วากจีรํปิ ธาเรติ ผลกจีรํปิ ธาเรติ
เกสกมฺพลํปิ    ธาเรติ   วาลกมฺพลํปิ   ธาเรติ   อุลุกปกฺขิกํปิ   ธาเรติ
เกสมสฺสุโลจโกปิ    โหติ    เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต    อุภฏฺฐโกปิ
โหติ    อาสนปฏิกฺขิตฺโต    อุกฺกุฏิโกปิ    โหติ   อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกปสฺสยิโกปิ   โหติ   กณฺฏกปสฺสเย   เสยฺยํ   กปฺเปติ   ผลกเสยฺยํปิ
กปฺเปติ  ฏณฺฑิลเสยฺยํปิ  ^๓-  กปฺเปติ  เอกปสฺสยิโกปิ  โหติ  รโชชลฺลธโร
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. ปุริสนฺตรคตาย ฯ  ^๒ ม. ยุ. หตภกฺโข ฯ
@^๓ โป. ม. ยุ. ถณฺฑิลเสยฺยํปิ ฯ
อพฺโภกาสิโกปิ    โหติ    ยถาสนฺถติโก    เวกฏิโกปิ    โหติ   วิกฏ-
โภชนานุโยคมนุยุตฺโต     อาปานโกปิ     โหติ    อาปานกตฺตมนุยุตฺโต
สายํตติยกํปิ   อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต   วิหรติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ
นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  อปริปุณฺณาติ ฯ
อทฺธา   โข   ภนฺเต   เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  โน
อปริปุณฺณาติ   ฯ   เอวํ   ปริปุณฺณายปิ  โข  อหํ  นิโคฺรธ  ตโปชิคุจฺฉาย
อเนกวิหิเต อุปกฺกิเลเส วทามีติ ฯ
     [๒๔]   ยถากถํ  ปน  ภนฺเต  ภควา  เอวํปริปุณฺณาย  ตโปชิคุจฺฉาย
อเนกวิหิเต  อุปกฺกิเลเส  วทตีติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ สมาทิยติ
โส   เตน   ตปสา  อตฺตมโน  โหติ  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๑}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ   วมฺเภติ  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ
โส  เตน  ตปสา  อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ วมฺเภติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๒}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
มชฺชติ  มุจฺฉติ  มทมาปชฺชติ  ^๑-  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ สมาทิยติ
โส  เตน  ตปสา  มชฺชติ  มุจฺฉติ  มทมาปชฺชติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๓}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปมาทมาปชฺชติ ฯ
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   ยํปิ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   ตปํ
สมาทิยติ    โส    เตน    ตปสา    ลาภสกฺการสิโลกํ   อภินิพฺพตฺเตติ
โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ นิโคฺรธ
ตปสฺสี    ตปํ    สมาทิยติ    โส    เตน   ตปสา   ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ     โส    เตน    ลาภสกฺการสิโลเกน    อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส
โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
มชฺชติ   มุจฺฉติ   มทมาปชฺชติ   ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ
โส    เตน   ตปสา    ลาภสกฺการสิโลกํ   อภินิพฺพตฺเตติ   โส   เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน   มชฺชติ   มุจฺฉติ   มทมาปชฺชติ  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ
ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๔}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โภชเนสุ โวทาสํ
อาปชฺชติ  อิทํ  เม  ขมติ  อิทํ  เม น ขมตีติ ฯ โส ยญฺจ ขฺวาสฺส น ขมติ
ตํ  สาเปกฺโข  ปขหติ  ยํ  ปนสฺส  ขมติ  ตํ  คธิโต  มุจฺฉิโต อชฺฌาปนฺโน
อนาทีนวทสฺสาวี    อนิสฺสรณปญฺโญ    ปริภุญฺชติ    อยํ    โข   นิโคฺรธ
ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
ปุน   จปรํ   นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  ลาภสกฺการสิโลกนิกนฺติเหตุ
สกฺกริสฺสนฺติ    มํ    ราชาโน    ราชมหามตฺตา   ขตฺติยา   พฺราหฺมณา
คหปติกา ติตฺถิยาติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๕}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อญฺญตรํ  สมณํ วา พฺราหฺมณํ
วา  กุโต  ^๑-  อปสาเทตา  โหติ  กึ  ปนายํ สมฺพหุลาชีโว ^๒- สพฺพสพฺพํ
สํภกฺเขติ   เสยฺยถีทํ   มูลพีชํ   ขนฺธพีชํ   ผลุพีชํ   อคฺคพีชํ   พีชพีชเมว
ปญฺจมํ     อสนิวิจกฺกํ     ทนฺตกูฏํ    สมณปฺปวาเทนาติ    อยํปิ    โข
นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี
ปสฺสติ   อญฺญตรํ   สมณํ   วา   พฺราหฺมณํ   วา   กุเลสุ   สกฺกริยมานํ
ครุกริยมานํ   มานิยมานํ   ปูชิยมานํ   ฯ   ตสฺส   เอวํ   โหติ  อิมมฺหิ
นาม   สมฺพหุลาชีวํ   กุเลสุ   สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ
มํ   ปน   ตปสฺสึ   ลูขาชีวึ   กุเลสุ  น  สกฺกโรนฺติ  น  ครุกโรนฺติ  น
มาเนนฺติ  น  ปูเชนฺตีติ  ฯ  อิติ  โส  อิสฺสามจฺฉริยํ  กุเลสุ  อุปฺปาเทตา
โหติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๖}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อาปาถกนิสาที  โหติ  อยํปิ
โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี
อตฺตานํ   อทสฺสยมาโน   กุเลสุ   จรติ   อิทํปิ  เม  ตปสฺมึ  อิทํปิ  เม
ตปสฺมินฺติ   อยํปิ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส   โหติ   ฯ
ปุน    จปรํ    นิโคฺรธ   ตปสฺสี   กิญฺจิเทว   ปฏิจฺฉนฺนํ   เสวติ   โส
ขมติ    เต    อิทนฺติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   อกฺขมมานํ   อาห   ขมตีติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ สี. ยุ. พหุลาชีโว ฯ
ขมมานํ   อาห   น  ขมตีติ  ฯ  อิติ  โส  สมฺปชานมุสา  ภาสิตา  โหติ
อยํปิ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส   โหติ   ฯ  ปุน  จปรํ
นิโคฺรธ    ตปสฺสี    ตถาคตสฺส    วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   ธมฺมํ
เทเสนฺตสฺส    สนฺตํเยว    ปริยายํ    อนุญฺเญยฺยํ   นานุชานาติ   อยํปิ
โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๗}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  โกธโน โหติ อุปนาหี ฯ ยํปิ
นิโคฺรธ   ตปสฺสี  โกธโน  โหติ  อุปนาหี  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี มกฺขี โหติ ปลาสี อสฺสุกี
โหติ  มจฺฉรี  สโฐ  โหติ  มายาวี  ถทฺโธ  โหติ  อติมานี ปาปิจฺโฉ โหติ
ปาปิกานํ  อิจฺฉานํ  วสงฺคโต  มิจฺฉาทิฏฺฐิโก  โหติ  อนฺตคาหิกาย  ทิฏฺฐิยา
สมนฺนาคโต   สนฺทิฏฺฐิปรามาสี   โหติ   อาธานคาหี   ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี   ฯ
ยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี
อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๘}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิเม  ตโปชิคุจฺฉา อุปกฺกิเลสา
วา   อนุปกฺกิเลสา   วาติ   ฯ  อทฺธา  โข  อิเม  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
อุปกฺกิเลสา   โน   อนุปกฺกิเลสา   ฐานํ   โข   ปเนตํ  ภนฺเต  วิชฺชติ
ยํ   อิเธกจฺโจ   ตปสฺสี   สพฺเพเหว  อิเมหิ  อุปกฺกิเลเสหิ  สมนฺนาคโต
อสฺส โก ปน วาโท อญฺญตรญฺญตเรนาติ ฯ
     [๒๕]   อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา
น   อตฺตมโน   โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี
ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  อตฺตมโน  โหติ น ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ ฯเปฯ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  มชฺชติ  น  มุจฺฉติ น มทมาปชฺชติ ฯเปฯ
เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๑}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
น  อตฺตมโน  โหติ  น  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ฯเปฯ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  ลาภสกฺการสิโลกํ  อภินิพฺพตฺเตติ  โส  เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ ยํปิ นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ฯเปฯ  เอวํ  โส  ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ
โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  มชฺชติ  น  มุจฺฉติ  น มทมาปชฺชติ ฯ
ยํปิ นิโคฺรธ ตปสฺสี ฯเปฯ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๒}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ ^๑- โภชเนสุ
น   โวทาสํ   อาปชฺชติ  อิทํ  เม  ขมติ  อิทํ  เม  น  ขมตีติ  ฯ  โส
ยญฺจ    ขฺวาสฺส    น   ขมติ   ตํ   อนเปกฺโข   ปชหติ   ยํ   ปนสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตปํ สมาทิยตีติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ
ขมติ     ตํ    อคธิโต    อมุจฺฉิโต    อนชฺฌาปนฺโน    อาทีนวทสฺสาวี
นิสฺสรณปญฺโญ   ปริภุญฺชติ   เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ
ปุน   จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  น  โส  ลาภสกฺการสิโลก-
นิกนฺติเหตุ    สกฺกริสฺสนฺติ    มํ   ราชาโน   ราชมหามตฺตา   ขตฺติยา
พฺราหฺมณา คหปติกา ติตฺถิยาติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๓}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี อญฺญตรํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
น   อปสาเทตา   โหติ   กึ  ปนายํ  สมฺพหุลาชีโว  สพฺพสพฺพํ  สํภกฺเขติ
เสยฺยถีทํ    มูลพีชํ    ขนฺธพีชํ   ผลุพีชํ   อคฺคพีชํ   พีชพีชเมว   ปญฺจมํ
อสนิวิจกฺกํ    ทนฺตกูฏํ   สมณปฺปวาเทนาติ   เอวํ   โส   ตสฺมึ   ฐาเน
ปริสุทฺโธ   โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ปสฺสติ  อญฺญตรํ  สมณํ
วา   พฺราหฺมณํ   วา   กุเลสุ   สกฺกริยมานํ   ครุกริยมานํ   มานิยมานํ
ปูชิยมานํ   ฯ  ตสฺส  น  เอวํ  โหติ  อิมมฺหิ  นาม  สมฺพหุลาชีวํ  กุเลสุ
สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ  มํ  ปน  ตปสฺสึ ลูขาชีวึ กุเลสุ
น  สกฺกโรนฺติ  น  ครุกโรนฺติ  น มาเนนฺติ น ปูเชนฺตีติ ฯ อิติ โส อิสฺสา-
มจฺฉริยํ กุเลสุ นุปฺปาเทตา โหติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๔}   ปุน   จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  น  อาปาถกนิสาที  โหติ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ  ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี น
อตฺตานํ  อทสฺสยมาโน  กุเลสุ  จรติ  อิทํปิ  เม ตปสฺมึ อิทํปิ เม ตปสฺมินฺติ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี
น   กิญฺจิเทว   ปฏิจฺฉนฺนํ   เสวติ   โส   ขมติ   เต   อิทนฺติ  ปุฏฺโฐ
สมาโน   อกฺขมมานํ   อาห   น   ขมตีติ   ขมมานํ   อาห  ขมตีติ  ฯ
อิติ    โส   สมฺปชานมุสา   น   ภาสิตา   โหติ   เอวํ   โส   ตสฺมึ
ฐาเน   ปริสุทฺโธ   โหติ   ฯ   ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตถาคตสฺส
วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   ธมฺมํ   เทเสนฺตสฺส   สนฺตํเยว   ปริยายํ
อนุญฺเญยฺยํ อนุชานาติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๕}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อกฺโกธโน โหติ อนุปนาหี ฯ
ยํปิ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   อกฺโกธโน   โหติ  อนุปนาหี  เอวํ  โส  ตสฺมึ
ฐาเน   ปริสุทฺโธ   โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อมกฺขี  โหติ
อปลาสี   อนิสฺสุกี   โหติ   อมจฺฉรี   อสโฐ   โหติ  อมายาวี  อถทฺโธ
โหติ   อนติมานี   น  ปาปิจฺโฉ  โหติ  น  ปาปิกานํ  อิจฺฉานํ  วสงฺคโต
น   มิจฺฉาทิฏฺฐิโก   โหติ   น   อนฺตคาหิกาย  ทิฏฺฐิยา  สมนฺนาคโต  น
สนฺทิฏฺฐิปรามาสี    โหติ    น    อาธานคาหี   สุปฏินิสฺสคฺคี   ฯ   ยํปิ
นิโคฺรธ    ตปสฺสี    น    สนฺทิฏฺฐิปรามาสี    โหติ   น   อาธานคาหี
สุปฏินิสฺสคฺคี เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๖}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา  ปริสุทฺธา  โหติ  โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ ^๑-
สารปฺปตฺตา   จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ  เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา
อคฺคปฺปตฺตา สารปฺปตฺตา โหติ อปิจ โข ปปฺปฏิกปตฺตา จ โหตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๒๖]    กิตฺตาวตา    ปน    ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา
สารปฺปตฺตา   จ   โหติ   สาธุ  ภนฺเต  ภควา  ตโปชิคุจฺฉาย  อคฺคํเยว
ปาเปตุ  สารํเยว  ปาเปตูติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต
โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ   ฯ
อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  น  ปาณํ  อติปาเตติ  ^๑-  น  ปาณํ  อติปาตยติ
น   ปาณํ   อติปาตยโต   สมนุญฺโญ   โหติ   น   อทินฺนํ   อาทิยติ  น
อทินฺนํ    อาทิยาเปติ   น   อทินฺนํ   อาทิยโต   สมนุญฺโญ   โหติ   น
มุสา    ภณติ   น   มุสา   ภณาเปติ   น   มุสา   ภณโต   สมนุญฺโญ
โหติ   น   ภาวิตมาสึสติ   น   ภาวิตมาสึสาเปติ   น   ภาวิตมาสึสโต
สมนุญฺโญ โหติ ฯ เอวํ นิโคฺรธ ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต โหติ ฯ
     {๒๖.๑}    ยโต   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ
อทุญฺจสฺส   โหติ   ตปสฺสิตาย   ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ
โส    วิวิตฺตํ    เสนาสนํ   ภชติ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ
คิริคุหํ  สุสานํ  วนปตฺถํ  อพฺโภกาสํ  ปลาสปุญฺชํ  ^๒-  ฯ  โส  ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย
ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺฐเปตฺวา  ฯ  โส  อภิชฺฌํ  โลเก  ปหาย  วิคตาภิชฺเฌน
เจตสา   วิหรติ   อภิชฺฌาย   จิตฺตํ   ปริโสเธติ  พฺยาปาทปโทสํ  ปหาย
อพฺยาปนฺนจิตฺโต     วิหรติ     สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี    พฺยาปาทปโทสา
จิตฺตํ     ปริโสเธติ     ถีนมิทฺธํ     ปหาย    วิคตถีนมิทฺโธ    วิหรติ
อาโลกสญฺญี     สโต    สมฺปชาโน    ถีนมิทฺธา    จิตฺตํ    ปริโสเธติ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. อติปาเปติ ฯ  ^๒ โป. ม. ยุ. ปลาลปุญฺชํ ฯ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ    ปหาย    อนุทฺธโต   วิหรติ   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา    จิตฺตํ   ปริโสเธติ   วิจิกิจฺฉํ   ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     {๒๖.๒}  โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   เอกํ  ทิสํ  ผริตฺวา
วิหรติ   ตถา   ทุติยํ   ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ
สพฺพธิ    สพฺพตฺตตาย    สพฺพาวนฺตํ   โลกํ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา
วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา
วิหรติ   ฯ   กรุณาสหคเตน   เจตสา   ฯ  มุทิตาสหคเตน  เจตสา  ฯ
อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ
ตถา   ตติยํ   ตถา   จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ  สพฺพธิ  สพฺพตฺตตาย
สพฺพาวนฺตํ    โลกํ   อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ ฯ
     {๒๖.๓}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา   ปริสุทฺธา   โหติ   โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา   จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ  เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา
อคฺคปฺปตฺตา วา โหติ สารปฺปตฺตา วา อปิจ โข ตจปตฺตา โหตีติ ฯ
     [๒๗]   กิตฺตาวตา   ปน   ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา  จ
โหติ   สารปฺปตฺตา   จ   สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา   ตโปชิคุจฺฉาย
อคฺคํเยว   ปาเปตุ   สารํเยว   ปาเปตูติ   ฯ   อิธ   นิโคฺรธ  ตปสฺสี
จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยาม-
สํวรสํวุโต  โหติ  ฯเปฯ  ยโต  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต โหติ
อทุญฺจสฺส   โหติ   ตปสฺสิตาย   ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ
โส   วิวิตฺตํ  เสนาสนํ  ภชติ  ฯเปฯ  โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย
เจตโส   อุปกฺกิเลเส   ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ  เมตฺตาสหคเตน  เจตสา
เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา   วิหรติ   ฯเปฯ   โส   อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ   เอกํปิ   ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ติสฺโสปิ  ชาติโย
จตสฺโสปิ   ชาติโย   ปญฺจปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   ทสปิ   ชาติโย  วีสํปิ
ชาติโย    ตึสํปิ   ชาติโย   จตฺตาฬีสํปิ   ชาติโย   ปญฺญาสํปิ   ชาติโย
สตํปิ   ชาติโย   สหสฺสํปิ   ชาติโย  สตสหสฺสํปิ  ชาติโย  ^๑-  อเนเกปิ
สํวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ    วิวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ   สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ     เอวํนาโม     เอวํโคตฺโต    เอวํวณฺโณ    เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต    โส   ตโต   จุโต   อมุตฺร
อุทปาทึ   ตตฺราปาสึ   เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต  เอวํวณฺโณ  เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที   เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต  จุโต  อิธุปปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
     {๒๗.๑}  ตํ กึ มญฺญสิ นิโคฺรธ ยทิ เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา ปริสุทฺธา
วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ชาติสตํปิ ชาติสหสฺสํปิ ชาติสตสหสฺสํปีติ ทิสฺสติ ฯ
ปริสุทฺธา   โหติ   โน   อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ  สารปฺปตฺตา
จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ   เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา  อคฺคปฺปตฺตา
วา โหติ สารปฺปตฺตา วา อปิจ โข เผคฺคุปตฺตา โหตีติ ฯ
     [๒๘]  กิตฺตาวตา  ปน  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา   จ   สาธุ   เม   ภนฺเต  ภควา  ตโปชิคุจฺฉาย  อคฺคํเยว
ปาเปตุ  สารํเยว  ปาเปตูติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต
โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  จาตุยามสํวรสํวุโต  โหติ  ฯเปฯ
ยโต   จ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  จาตุยามสํวรสํวุโต  โหติ  อทุญฺจสฺส
โหติ   ตปสฺสิตาย  ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ  โส  วิวิตฺตํ
เสนาสนํ   ภชติ   ฯเปฯ   โส   อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส
อุปกฺกิเลเส   ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา  ฯเปฯ
อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน  มหคฺคเตน  อปฺปมาเณน  อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ ฯ
     {๒๘.๑}   โส   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ
เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   อิติ   สาการํ   สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  ฯ  โส  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต
ปชานาติ   อิเม   วต   โภนฺโต   สตฺตา   กายทุจฺจริเตน  สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา   อริยานํ
อุปวาทกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา    เต   กายสฺส
เภทา   ปรํ   มรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปนฺนา  อิเม
วา   ปน   โภนฺโต   สตฺตา   กายสุจริเตน   สมนฺนาคตา  วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺฐิกา    สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา   เต   กายสฺส   เภทา   ปรํ
มรณา   สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนาติ  อิติ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต
ปชานาติ   ฯ   ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา   ปริสุทฺธา   โหติ   โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา จาติ ฯ
     {๒๘.๒}   เอตฺตาวตา   นิโคฺรธ   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา  จ
โหติ  สารปฺปตฺตา  จ  ฯ  อิติ  นิโคฺรธ  ยํ  มํ ตฺวํ อวจาสิ โก นาม โส
ภควโต   ธมฺโม  เยน  ภควา  สาวเก  วิเนติ  เยน  ภควตา  สาวกา
วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา   ปฏิชานนฺติ   อชฺฌาสยํ   อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ  ฯ
อิติ   โข   ^[๑]-   นิโคฺรธ   ฐานํ   อุตฺตริตรญฺจ  ปณีตตรญฺจ  เยนาหํ
สาวเก    วิเนมิ    เยน    มยา   สาวกา   วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา
ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   เต
ปริพฺพาชกา     อุนฺนาทิโน     อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา    อเหสุํ    เอตฺถ
มยํ   น   ปสฺสาม   สาจริยกา   เอตฺถ   มยํ  น  ปสฺสาม  สาจริยกา
น มยํ อิโต ภิยฺโย อุตฺตริตรํ ปชานามาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตํ ฯ
     [๒๙]   ยทา   อญฺญาสิ   สนฺธาโน   คหปติ  อญฺญทตฺถุ  โขทานิเม
อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   ภควโต   ภาสิตํ  สุสฺสูสนฺติ  โสตํ  โอทหนฺติ
อญฺญาจิตฺตํ    อุปฏฺฐเปนฺตีติ    อถ    นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   เอตทโวจ
อิติ  โข  ภนฺเต  นิโคฺรธ  ยํ  มํ  ตฺวํ  อวจาสิ ยคฺเฆ คหปติ ชาเนยฺยาสิ
เกน   สมโณ  โคตโม  สทฺธึ  สลฺลปติ  เกน  สากจฺฉํ  สมาปชฺชติ  เกน
ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ    สมาปชฺชติ    สุญฺญาคารหตา    สมณสฺส    โคตมสฺส
ปญฺญา    อปริสาวจโร    สมโณ    โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส
อนฺตปนฺตาเนว    เสวติ   เสยฺยถาปิ   นาม   โคกาณา   ปริยนฺตจารินี
อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ   เอวเมวํ   สุญฺญาคารหตา   สมณสฺส  โคตมสฺส
ปญฺญา    อปริสาวจโร    สมโณ    โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส
อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ   อิงฺฆ   คหปติ   สมโณ   โคตโม   อิมํ  ปริสํ
อาคจฺเฉยฺย   เอกปเญฺหเนว   นํ   สํสาเทยฺยาม  ตุจฺฉกุมฺภีว  นํ  มญฺเญ
โอโรเธยฺยามาติ  อถโข  ^๑-  โส  ภนฺเต  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อิธานุปฺปตฺโต   อปริสาวจรํ   ปน   นํ   กโรถ   โคกาณํ  ปริยนฺตจารินึ
กโรถ  เอกปเญฺหเนว นํ สํสาเทถ ตุจฺฉกุมฺภีว นํ มญฺเญ ^๒- โอโรเธถาติ ฯ
เอวํ   วุตฺเต   นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ตุณฺหีภูโต  มงฺกุภูโต  ปตฺตกฺขนฺโธ
อโธมุโข ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ
     [๓๐]   อถโข   ภควา   นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   ตุณฺหีภูตํ  มงฺกุภูตํ
ปตฺตกฺขนฺธํ    อโธมุขํ    ปชฺฌายนฺตํ    อปฺปฏิภาณํ    วิทิตฺวา   นิโคฺรธํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อยํ โข ฯ  ^๒ ม. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
ปริพฺพาชกํ  เอตทโวจ  สจฺจํ  นิโคฺรธ  ภาสิตา  เต  เอสา  วาจาติ  ฯ
สจฺจํ   ภนฺเต   ภาสิตา   เม  เอสา  วาจา  ยถาพาเลน  ยถามูเฬฺหน
ยถาอกุสเลนาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  กินฺติ  เต สุตํ ปริพฺพาชกานํ
วุฑฺฒานํ   มหลฺลกานํ   อาจริยปาจริยานํ   ภาสมานานํ  เย  เต  อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ   อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา   เอวํสุเต   ภควนฺโต  สงฺคมฺม
สมาคมฺม    อุนฺนาทิโน   อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา   อเนกวิหิตํ   ติรจฺฉานกถํ
อนุยุตฺตา   วิหรึสุ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ   โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ
อิติ  วา  เสยฺยถาปิ  ตฺวํ  เอตรหิ  สาจริยโก  อุทาหุ เอวํสุเต ภควนฺโต
อรญฺญวนปตฺถานิ    ปนฺตานิ    เสนาสนานิ    ปฏิเสวนฺติ    อปฺปสทฺทานิ
อปฺปนิคฺโฆสานิ   วิชนวาตานิ   มนุสฺสราหเสยฺยกานิ   ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ
เสยฺยถาปาหเมตรหีติ ฯ
     {๓๐.๑}   สุตเมตํ   ภนฺเต   ปริพฺพาชกานํ   วุฑฺฒานํ  มหลฺลกานํ
อาจริยปาจริยานํ   ภาสมานานํ  เย  เต  อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ  อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา   น   เอวํสุเต   ภควนฺโต   เอวํ   สงฺคมฺม   สมาคมฺม
อุนฺนาทิโน    อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา   อเนกวิหิตํ   ติรจฺฉานกถํ   อนุยุตฺตา
วิหรนฺติ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ   โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ  อิติ  วา
เสยฺยถาปาหเมตรหิ   สาจริยโก   เอวํสุเต   ภควนฺโต  อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ     เสนาสนานิ    ปฏิเสวนฺติ    อปฺปสทฺทานิ    อปฺปนิคฺโฆสานิ
วิชนวาตานิ          มนุสฺสราหเสยฺยกานิ         ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ
เสยฺยถาปิ   ภควา   เอตรหีติ   ฯ   ตสฺส  โข  ^๑-  นิโคฺรธ  วิญฺญุสฺส
สโต     มหลฺลกสฺส     น     เอตทโหสิ    พุทฺโธ    โส    ภควา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ
สมฺโพธาย   ธมฺมํ  เทเสติ  ทนฺโต  โส  ภควา  ทมถาย  ธมฺมํ  เทเสติ
สนฺโต  โส  ภควา  สมถาย  ธมฺมํ  เทเสติ  ติณฺโณ  โส  ภควา ตรณาย
ธมฺมํ เทเสติ ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ
     [๓๑]   เอวํ   วุตฺเต  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อจฺจโย   มํ   ภนฺเต  อจฺจคมา  ยถาพาลํ  ยถามูฬฺหํ  ยถาอกุสลํ  ยฺวาหํ
ภควนฺตํ   เอวํ   อวจาสึ   ตสฺส  เม  ภนฺเต  ภควา  อจฺจยํ  อจฺจยโต
ปฏิคฺคณฺหาตุ  อายตึ  สํวรายาติ  ฯ  ตคฺฆ ตํ ^๑- นิโคฺรธ อจฺจโย อจฺจคมา
ยถาพาลํ  ยถามูฬฺหํ  ยถาอกุสลํ  ยํ  ^๒-  มนฺตฺวํ  เอวํ  อวจาสิ  ยโต จ
โข   นิโคฺรธ   อจฺจยํ   อจฺจยโต  ทิสฺวา  ยถาธมฺมํ  ปฏิกโรสิ  ตํ  เต
มยํ    ปฏิคฺคณฺหาม   วุฑฺฒิ   เหสา   นิโคฺรธ   อริยสฺส   วินเย   โย
อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรมาปชฺชติ ฯ
     {๓๑.๑}  อหํ  ปน  นิโคฺรธ  เอวํ  วทามิ เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหริสฺสติ   สตฺต  วสฺสานิ  ฯ
ติฏฺฐนฺตุ   นิโคฺรธ   สตฺต   วสฺสานิ   ฯ   เอตุ   วิญฺญู  ปุริโส  อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ตวํ ฯ   ^๒ ม. โย. ฯ
อนคาริยํ    ปพฺพชนฺติ    ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว
ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหริสฺสติ  ฉ  วสฺสานิ  ฯ
ปญฺจ  วสฺสานิ  ฯ  จตฺตาริ  วสฺสานิ  ฯ  ตีณิ  วสฺสานิ ฯ เทฺว วสฺสานิ ฯ
เอกํ  วสฺสํ  ฯ  ติฏฺฐตุ  นิโคฺรธ  เอกํ  วสฺสํ  ฯ เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ สตฺต มาสานิ ฯ
     {๓๑.๒}  ติฏฺฐนฺตุ นิโคฺรธ สตฺต มาสานิ ฯ ฉ มาสานิ ฯ ปญฺจ มาสานิ ฯ
จตฺตาริ มาสานิ ฯ ตีณิ มาสานิ ฯ เทฺว มาสานิ ฯ เอกํ มาสํ ฯ อฑฺฒมาสํ ฯ
ติฏฺฐตุ   นิโคฺรธ   อฑฺฒมาโส  ฯ  เอตุ  วิญฺญู  ปุริโส  อสโฐ  อมายาวี
อุชุชาติโก  อหมนุสาสามิ  อหํ  ธมฺมํ  เทเสมิ ยถานุสิฏฺฐํ ตถาปฏิปชฺชมาโน
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ สตฺตาหํ ฯ
     {๓๑.๓}  สิยา  โข  ปน  เต  นิโคฺรธ เอวมสฺส อนฺเตวาสิกมฺยตา
สมโณ  โคตโม เอวมาหาติ ฯ น โข ปเนตํ นิโคฺรธ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ โย เอวํ
โว อาจริโย โสเยว โว อาจริโย โหตุ ฯ สิยา โข ปน เต นิโคฺรธ เอวมสฺส
อุทฺเทสา  โน  จาเวตุกาโม  สมโณ  โคตโม เอวมาหาติ ฯ น โข ปเนตํ
นิโคฺรธ  เอวํ  ทฏฺฐพฺพํ  โย  เอวํ  เต  อุทฺเทโส  โสเยว เต อุทฺเทโส
โหตุ  ฯ  สิยา  โข  ปน  เต นิโคฺรธ เอวมสฺส อาชีวา โน จาเวตุกาโม
สมโณ  โคตโม  เอวมาหาติ  ฯ  น  โข  ปเนตํ  นิโคฺรธ  เอวํ ทฏฺฐพฺพํ
โย  จ  เต อาชีโว โสเยว เต อาชีโว โหตุ ฯ สิยา โข ปน เต นิโคฺรธ
เอวมสฺส   เย  เต  ธมฺมา  อกุสลา  อกุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  เตสุ
ปติฏฺฐาเปตุกาโม  สมโณ  โคตโม  เอวมาหาติ  ฯ  น โข ปเนตํ นิโคฺรธ
เอวํ   ทฏฺฐพฺพํ   อกุสลาเยว  เต  ธมฺมา  ^๑-  โหนฺตุ   อกุสลสงฺขาตา
สาจริยกานํ ฯ
     {๓๑.๔}  สิยา  โข ปน เต นิโคฺรธ เอวมสฺส เย เต ธมฺมา กุสลา
กุสลสงฺขาตา    สาจริยกานํ   เตหิ   วิเวเจตุกาโม   สมโณ   โคตโม
เอวมาหาติ  ฯ  น  โข  ปเนตํ  นิโคฺรธ  เอวํ  ทฏฺฐพฺพํ  กุสลาเยว เต
ธมฺมา  โหนฺตุ  กุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  ฯ  อิติ  โขหํ  นิโคฺรธ  เนว
อนฺเตวาสิกมฺยตา   เอวํ   วทามิ   นาปิ  อุทฺเทสา  จาเวตุกาโม  เอวํ
วทามิ  นาปิ  อาชีวา  จาเวตุกาโม  เอวํ  วทามิ  นปิ  เย  เต ธมฺมา
อกุสลา     อกุสลสงฺขาตา    สาจริยกานํ    เตสุ    ปติฏฺฐาเปตุกาโม
เอวํ   วทามิ   นปิ  เย  เต  ธมฺมา  กุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  เตหิ
วิเวเจตุกาโม  เอวํ  วทามิ  ฯ  สนฺติ  จ  โข  นิโคฺรธ  อกุสลา ธมฺมา
อปฺปหีนา     สงฺกิเลสิกา     โปโนพฺภวิกา     สทรถา    ทุกฺขวิปากา
อายตึ    ชาติชรามรณิยา    เยสาหํ   ปหานาย   ธมฺมํ   เทเสมิ   ฯ
ยถาปฏิปนฺนานํ     โว   สงฺกิเลสิกา   ธมฺมา   ปหียิสฺสนฺติ   โวทานิยา
ธมฺมา    อภิวฑฺฒิสฺสนฺติ    ปญฺญาปาริปูรึ    เวปุลฺลตฺตญฺจ    ทิฏฺเฐ   ว
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อกุสลา เจว โว ธมฺมา ฯ
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหริสฺสถาติ  ฯ  เอวํ
วุตฺเต   เต   ปริพฺพาชกา   ตุณฺหีภูตา  มงฺกุภูตา  ปตฺตกฺขนฺธา  อโธมุขา
ปชฺฌายนฺตา อปฺปฏิภาณา นิสีทึสุ ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา ฯ
     [๓๒]   อถโข  ภควโต  เอตทโหสิ  สพฺเพปีเม  โมฆปุริสา  ผุฏฺฐา
มาเรน   ปาปิมตา  ยตฺร  หิ  นาม  เอกสฺสปิ  น  เอวํ  ภวิสฺสติ  หนฺท
มยํ   อญฺญาณตฺถํปิ   สมเณ   โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   จราม  กึ  กริสฺสติ
สตฺตาโหติ   ฯ   อถโข  ภควา  อุทุมฺพริกาย  ปริพฺพาชการาเม  สีหนาทํ
นทิตฺวา   เวหาสํ  อพฺภุคฺคนฺตฺวา  คิชฺฌกูเฏ  ปพฺพเต  ปจฺจุฏฺฐาสิ  ^๑-  ฯ
สนฺธาโน คหปติ ตาวเทว ราชคหํ ปาวิสีติ ฯ
                  อุทุมฺพริกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปจฺจุปฏฺฐาสิ ฯ
                       จกฺกวตฺติสุตฺตํ
     [๓๓]  เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  มคเธสุ  วิหรติ
มาตุลายํ  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ
เต   ภิกฺขู   ภควโต   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ   ภควา   เอตทโวจ  อตฺตทีปา
ภิกฺขเว    วิหรถ    อตฺตสรณา    อนญฺญสรณา   ธมฺมทีปา   ธมฺมสรณา
อนญฺญสรณา    ฯ   กถญฺจ   ปน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ
อตฺตสรโณ    อนญฺญสรโณ    ธมฺมทีโป    ธมฺมสรโณ   อนญฺญสรโณ   ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  อาตาปี  สมฺปชาโน
สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เวทนาสุ  เวทนานุปสฺสี  ฯ
จิตฺเต    จิตฺตานุปสฺสี    ฯ   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี
สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย   โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เอวํ  โข
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ   อตฺตสรโณ  อนญฺญสรโณ  ธมฺมทีโป
ธมฺมสรโณ   อนญฺญสรโณ   ฯ   โคจเร  ภิกฺขเว  จรถ  สเก  เปตฺติเก
วิสเย  ฯ  โคจเร  ภิกฺขเว  จรตํ  สเก เปตฺติเก วิสเย น ลจฺฉติ มาโร
โอตารํ   น   ลจฺฉติ   มาโร  อารมฺมณํ  ฯ  กุสลานํ  ภิกฺขเว  ธมฺมานํ
สมาทานเหตุ เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ ฯ
     [๓๔]  ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  นาม  อโหสิ  จกฺกวตฺติ
ธมฺมิโก    ธมฺมราชา    จาตุรนฺโต    วิชิตาวี    ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต
สตฺตรตนสมนฺนาคโต   ฯ   ตสฺสิมานิ   สตฺต   รตนานิ  อเหสุํ  เสยฺยถีทํ
จกฺกรตนํ    หตฺถิรตนํ    อสฺสรตนํ    มณิรตนํ    อิตฺถีรตนํ   คหปติรตนํ
ปริณายกรตนเมว   สตฺตมํ   ฯ   ปโรสหสฺสํ  โข  ปนสฺส  ปุตฺตา  อเหสุํ
สูรา   วีรงฺครูปา   ปรเสนปฺปมทฺทนา  ฯ  โส  อิมํ  ปฐวึ  สาครปริยนฺตํ
อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน สเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสิ ฯ
     {๓๔.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  พหุนฺนํ วสฺสานํ พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ     พหุนฺนํ    วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน    อญฺญตรํ    ปุริสํ
อามนฺเตสิ   ยทา   ตฺวํ   อมฺโภ   ปุริส   ปสฺเสยฺยาสิ  ทิพฺพํ  จกฺกรตนํ
โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  อถ  เม  อาโรเจยฺยาสีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ โข
ภิกฺขเว   โส  ปุริโส  รญฺโญ  ทลฺหเนมิสฺส  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อทฺทสา  โข
ภิกฺขเว   โส   ปุริโส   พหุนฺนํ   วสฺสานํ   พหุนฺนํ   วสฺสสตานํ  พหุนฺนํ
วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน   ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกิตํ   ฐานา   จุตํ
ทิสฺวาน   ^๑-   เยน   ราชา   ทลฺหเนมิ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ราชานํ   ทลฺหเนมึ   เอตทโวจ   ยคฺเฆ   เทว  ชาเนยฺยาสิ  ทิพฺพนฺเต
จกฺกรตนํ โอสกฺกิตํ ฐานา จุตนฺติ ฯ
     {๓๔.๒}   อถโข   ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ
อามนฺเตตฺวา   เอตทโวจ   ทิพฺพํ   กิร   เม   ตาต  กุมาร  จกฺกรตนํ
โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  สุตํ  โข  ปเนตํ  ^๒-  ยสฺส  รญฺโญ  จกฺกวตฺติสฺส
ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกติ   ฐานา   จวติ  นทานิ  เตน  รญฺญา  จิรํ
ชีวิตพฺพํ  โหตีติ  ภุตฺตา  โข  ปน  เม  มานุสกา  กามา  สมโยทานิ เม
ทิพฺเพ  ^๓-  กาเม  ปริเยสิตุํ  เอหิ  ตฺวํ  ตาต  กุมาร อิมํ สมุทฺทปริยนฺตํ
ปฐวึ   ปฏิปชฺช   อหํ  ปน  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ทิสฺวา ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปนเมตํ ฯ  ^๓ ยุ. สมโย ทิพฺเพ ฯ
อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิสฺสามีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
ราชา  ทลฺหเนมิ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ  สาธุกํ  รชฺเช  สมนุสาเสตฺวา  ^๑-
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิ   ฯ  สตฺตาหํ  ปพฺพชิเต  โข  ปน  ภิกฺขเว  ราชิสิมฺหิ
ทิพฺพํ จกฺกรตนํ อนฺตรธายิ ฯ
     [๓๕]   อถโข   ภิกฺขเว  อญฺญตโร  ปุริโส  เยน  ราชา  ขตฺติโย
มุทฺธาวสิตฺโต    ^๒-    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ราชานํ   ขตฺติยํ
มุทฺธาวสิตฺตํ   เอตทโวจ   ยคฺเฆ   เทว   ชาเนยฺยาสิ  ทิพฺพํ  จกฺกรตนํ
อนฺตรหิตนฺติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  ทิพฺเพ
จกฺกรตเน      อนฺตรหิเต     อนตฺตมโน     อโหสิ     อนตฺตมนตญฺจ
ปฏิสํเวเทสิ   ฯ   โส  เยน  ^[๓]-  ราชิสิ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ราชิสึ    เอตทโวจ    ยคฺเฆ   เทว   ชาเนยฺยาสิ   ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ
อนฺตรหิตนฺติ ฯ
     {๓๕.๑}  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชิสิ ราชานํ ขตฺติยํ มุทฺธาวสิตฺตํ
เอตทโวจ  มา  โข  ตฺวํ  ตาต  ทิพฺเพ  จกฺกรตเน อนฺตรหิเต อนตฺตมโน
อโหสิ   ^[๔]-   อนตฺตมนตญฺจ   ปฏิสํเวเทสิ   น  หิ  เต  ตาต  ทิพฺพํ
จกฺกรตนํ    เปตฺติกํ   ทายชฺชํ  อิงฺฆ  ตฺวํ  ตาต  อริเย  จกฺกวตฺติวตฺเต
วตฺตาหิ   ฐานํ    โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยนฺเต  อริเย  จกฺกวตฺติวตฺเต
วตฺตมาเน   ^๕-   ตทหุโปสเถ  ปณฺณรเส  สีสนฺหาตสฺส  ^๖-  อุโปสถิกสฺส
อุปริปาสาทวรคตสฺส     ทิพฺพํ     จกฺกรตนํ    ปาตุภวิสฺสติ    สหสฺสารํ
สเนมิกํ   สนาภิกํ   สพฺพาการปริปูรนฺติ   ฯ   กตมํ  ปเนตํ  เทว  อริยํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สมนุสาสิตฺวา ฯ  ^๒ ม. สพฺพวาเรสุ มุทฺธาภิสิตฺโต ฯ  ^๓ ยุ. จ ฯ
@^๔ ม. มา ฯ  ^๕ ม. ยุ. วตฺตมานสฺส ฯ  ^๖ ม. สีสํ นฺหาตสฺส ฯ ยุ. สีสํ นหาตสฺส ฯ
จกฺกวตฺติวตฺตนฺติ   ฯ   เตนหิ   ตฺวํ   ตาต   ธมฺมํเยว   นิสฺสาย  ธมฺมํ
สกฺกโรนฺโต   ธมฺมํ   ครุกโรนฺโต   ธมฺมํ   มาเนนฺโต   ธมฺมํ  ปูเชนฺโต
ธมฺมํ   อปจายมาโน   ธมฺมทฺธโช   ธมฺมเกตุ   ธมฺมาธิปเตยฺโย   ธมฺมิกํ
รกฺขาวรณคุตฺตึ     สํวิทหสฺสุ     อนฺโตชนสฺมึ    พลกายสฺมึ    ขตฺติเยสุ
อนุยนฺเตสุ   ^๑-   พฺราหฺมณคหปติเกสุ   เนคมชานปเทสุ  สมณพฺราหฺมเณสุ
มิคปกฺขีสุ  มา  ว  ^๒-  เต  ตาต  วิชิเต  อธมฺมกาโร  ปวตฺติตฺถ เย จ
เต   ตาต  วิชิเต  อธนา  ^[๓]-  เตสญฺจ  ธนํ  อนุปฺปทชฺเชยฺยาสิ  ^๔-
เย   จ   เต   ตาต   วิชิเต   สมณพฺราหฺมณา  มทปฺปมาทา  ปฏิวิรตา
ขนฺติโสรจฺเจ   นิวิฏฺฐา   เอกมตฺตานํ   ทเมนฺติ   เอกมตฺตานํ   สเมนฺติ
เอกมตฺตานํ    ปรินิพฺพาเปนฺติ    เต    กาเลน   กาลํ   อุปสงฺกมิตฺวา
ปริปุจฺเฉยฺยาสิ   ปริปเญฺหยฺยาสิ   ^๕-  กึ  ภนฺเต  กุสลํ  กึ  ภนฺเต  ^๖-
อกุสลํ  กึ  สาวชฺชํ  กึ  อนวชฺชํ  กึ  เสวิตพฺพํ  กึ  น  เสวิตพฺพํ  กึ เม
กริยมานํ   ^๗-   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย   ทุกฺขาย  อสฺส  กึ  วา  ปน  เม
กริยมานํ   ^๗-   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   อสฺสาติ  เตสํ  สุตฺวา  ยํ
อกุสลํ   ตํ   อภินิวชฺเชยฺยาสิ   ยํ   กุสลํ   ตํ   สมาทาย  วตฺเตยฺยาสิ
อิทํ โข ตาต ตํ อริยํ จกฺกวตฺติวตฺตนฺติ ฯ
     {๓๕.๒}  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต
ราชิสิสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   อริเย   จกฺกวตฺติวตฺเต   วตฺตติ  ^๘-  ฯ  ตสฺส
อริเย     จกฺกวตฺติวตฺเต     วตฺตมานสฺส     ตทหุโปสเถ    ปณฺณรเส
สีสนฺหาตสฺส    อุโปสถิกสฺส    อุปริปาสาทวรคตสฺส    ทิพฺพํ    จกฺกรตนํ
ปาตุรโหสิ    สหสฺสารํ    สเนมิกํ    สนาภิกํ    สพฺพาการปริปูรํ    ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อนุยุตฺเตสุ ฯ  ^๒ ม. ยุ. จ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อสฺสุ ฯ  ^๔ ม. ธนมนุปฺปเทยฺยาสิ ฯ
@^๕ ม. ปริคเณฺหยฺยาสิ ฯ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
@^๗ ม. กรียมานํ ฯ ยุ. กยิรมานํ ฯ  ^๘ ม. ยุ. วตฺติ ฯ
ทิสฺวา   ^๑-   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส  เอตทโหสิ  สุตํ  โข
ปน    เมตํ   ยสฺส   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส   ตทหุโปสเถ
ปณฺณรเส       สีสนฺหาตสฺส      อุโปสถิกสฺส      อุปริปาสาทวรคตสฺส
ทิพฺพํ     จกฺกรตนํ     ปาตุภวติ     สหสฺสารํ     สเนมิกํ    สนาภิกํ
สพฺพาการปริปูรํ    โส   โหติ   ราชา   จกฺกวตฺตีติ   อสฺสํ   นุ   โข
อหํ ราชา จกฺกวตฺตีติ ฯ
     [๓๖]  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต อุฏฺฐายาสนา
เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ   กริตฺวา   วาเมน   หตฺเถน   ภิงฺคารํ  คเหตฺวา
ทกฺขิเณน    หตฺเถน   จกฺกรตนํ   อพฺภุกฺกิริ   ปวตฺตตุ   ภวํ   จกฺกรตนํ
อภิวิชินาตุ ภวํ จกฺกรตนนฺติ ฯ
     {๓๖.๑}  อถโข  ตํ  ภิกฺขเว  จกฺกรตนํ  ปุรตฺถิมํ ทิสํ ปวตฺติ ^๒- ฯ
อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ ยสฺมึ โข ปน
ภิกฺขเว   ปเทเส   จกฺกรตนํ   ปติฏฺฐาสิ  ตตฺถ  ราชา  จกฺกวตฺติ  วาสํ
อุปคจฺฉิ   ^๓-   สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  เย  โข  ปน  ภิกฺขเว
ปุรตฺถิมาย   ทิสาย   ปฏิราชาโน  เต  ราชานํ  จกฺกวตฺตึ  อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมาหํสุ  เอหิ  โข  มหาราช  สฺวาคตํ  ^๔- มหาราช สกนฺเต มหาราช
อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา   จกฺกวตฺติ   เอวมาห   ปาโณ  น
หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ   นาทาตพฺพํ   กาเมสุ   มิจฺฉา   น  จริตพฺพา  มุสา
น    ภาสิตพฺพา    มชฺชํ   น   ปาตพฺพํ   ยถาภุตฺตญฺจ   ภุญฺชถาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิสฺวาน ฯ  ^๒ ปวตฺตตีติปิ ปาโฐ ฯ  ^๓ อุปคญฺฉีติ วา ปาโฐ ฯ  ^๔ ม. สฺวาคตํ
@เต ฯ ยุ. สาคตํ ฯ
เย   โข   ปน   ภิกฺขเว  ปุรตฺถิมาย  ทิสาย  ปฏิราชาโน  เต  รญฺโญ
จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๒}  อถโข ตํ ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปุรตฺถิมํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา ^๑-
ปจฺจุตฺตริตฺวา   ทกฺขิณํ  สมุทฺทํ  อชฺโฌคเหตฺวา  ปจฺจุตฺตริตฺวา  ปจฺฉิมํ  ^๒-
ทิสํ  ปวตฺติ  ฯ  อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ จตุรงฺคินิยา เสนาย ฯ
ยสฺมึ  โข  ปน  ภิกฺขเว  ปเทเส  ^[๓]-  จกฺกรตนํ ปติฏฺฐาสิ ตตฺถ ราชา
จกฺกวตฺติ  วาสํ  อุปคจฺฉิ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  เย  โข  ปน
ภิกฺขเว    ปจฺฉิมาย   ทิสาย   ปฏิราชาโน   เต   ราชานํ   จกฺกวตฺตึ
อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาหํสุ   เอหิ   โข   มหาราช   สฺวาคตํ  มหาราช
สกนฺเต    มหาราช    อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา   จกฺกวตฺติ
เอวมาห   ปาโณ   น   หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ  นาทาตพฺพํ  กาเมสุ  มิจฺฉา
น   จริตพฺพา   มุสา   น   ภาสิตพฺพา  มชฺชํ  น  ปาตพฺพํ  ยถาภุตฺตญฺจ
ภุญฺชถาติ  ฯ  เย  โข  ปน  ภิกฺขเว  ปจฺฉิมาย  ทิสาย  ปฏิราชาโน เต
รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๓}  อถโข  ตํ  ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปจฺฉิมํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา
ปจฺจุตฺตริตฺวา  อุตฺตรํ  ทิสํ  ปวตฺติ  ฯ  อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ
จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  ยสฺมึ  โข  ปน ภิกฺขเว ปเทเส ^[๓]- จกฺกรตนํ
ปติฏฺฐาสิ   ตตฺถ   ราชา   จกฺกวตฺติ  วาสํ  อุปคจฺฉิ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา
เสนาย  ฯ  เย  โข ปน ภิกฺขเว อุตฺตราย ทิสาย ปฏิราชาโน เต ราชานํ
จกฺกวตฺตึ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาหํสุ   เอหิ   โข   มหาราช  สฺวาคตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ  ^๒ ม. ยุ. สมุทฺทํ ... ปจฺฉิมนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
@^๓ ม. ทิพฺพํ ฯ
มหาราช    สกนฺเต    มหาราช   อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา
จกฺกวตฺติ    เอวมาห    ปาโณ    น   หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ   นาทาตพฺพํ
กาเมสุ   มิจฺฉา  น  จริตพฺพา  มุสา  น  ภาสิตพฺพา  มชฺชํ  น  ปาตพฺพํ
ยถาภุตฺตญฺจ    ภุญฺชถาติ    ฯ   เย   โข   ปน   ภิกฺขเว   อุตฺตราย
ทิสาย ปฏิราชาโน เต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๔}  อถโข   ตํ   ภิกฺขเว   จกฺกรตนํ  สมุทฺทปริยนฺตํ  ปฐวึ
อภิวิชินิตฺวา   ตเมว   ราชธานึ  ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ^๑-  รญฺโญ  จกฺกวตฺติสฺส
อนฺเตปุรทฺวาเร   อตฺถกรณปมุเข   อกฺขาหตํ   มญฺเญ   อฏฺฐาสิ   รญฺโญ
จกฺกวตฺติสฺส อนฺเตปุรํ อุปโสภยมานํ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๑-๖๘. https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=11&item=1&items=36 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=11&item=1&items=36&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=11&item=1&items=36 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=11&item=1&items=36 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ https://84000.org/tipitaka/read/?index_11 https://84000.org/tipitaka/english/?index_11