มหาสุญฺญตสุตฺตํ
[๓๔๓] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ
กปิลวตฺถุสฺมึ นิโคฺรธาราเม ฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กปิลวตฺถุํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ
กปิลวตฺถุสฺมึ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน
กาฬเขมกสฺส สกฺกสฺส วิหาโร เตนุปสงฺกมิ ทิวาวิหาราย ฯ เตน
โข ปน สมเยน กาฬเขมกสฺส สกฺกสฺส วิหาเร สมฺพหุลานิ
เสนาสนานิ ปญฺญตฺตานิ โหนฺติ ฯ อทฺทสา โข ภควา กาฬเขมกสฺส
สกฺกสฺส วิหาเร สมฺพหุลานิ เสนาสนานิ ปญฺญตฺตานิ ฯ ทิสฺวาน
ภควโต เอตทโหสิ สมฺพหุลานิ โข กาฬเขมกสฺส สกฺกสฺส วิหาเร
เสนาสนานิ ปญฺญตฺตานิ สมฺพหุลา นุ โข อิธ ภิกฺขู วิหรนฺตีติ ฯ
[๓๔๔] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท สมฺพหุเลหิ
ภิกฺขูหิ สทฺธึ ฆฏายสกฺกสฺส วิหาเร จีวรกมฺมํ กโรติ ฯ อถ โข
ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยน ฆฏายสกฺกสฺส
วิหาโร เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ
นิสชฺช โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ สมฺพหุลานิ โข
อานนฺท กาฬเขมกสฺส สกฺกสฺส วิหาเร เสนาสนานิ ปญฺญตฺตานิ
สมฺพหุลา [๑]- เอตฺถ ภิกฺขู วิหรนฺตีติ ฯ สมฺพหุลานิ ภนฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร นุ โขติ อตฺถิ ฯ
กาฬเขมกสฺส สกฺกสฺส วิหาเร เสนาสนานิ ปญฺญตฺตานิ สมฺพหุลา
ภิกฺขู เอตฺถ วิหรนฺติ จีวรกาลสมโย โน ภนฺเต วตฺตตีติ ฯ
[๓๔๕] น โข อานนฺท ภิกฺขุ โสภติ สงฺคณิการาโม สงฺคณิกรโต
สงฺคณิการามตํ อนุยุตฺโต คณาราโม คณรโต คณสมฺมุทิโต
โส วตานนฺท ภิกฺขุ สงฺคณิการาโม สงฺคณิกรโต สงฺคณิการามตํ
อนุยุตฺโต คณาราโม คณรโต คณสมฺมุทิโต ยนฺตํ เนกฺขมฺมสุขํ
ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ ๑- ตสฺส สุขสฺส นิกามลาภี ภวิสฺสติ
อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ โย จ โข โส
อานนฺท ภิกฺขุ เอโก คณสฺมา วูปกฏฺโฐ วิหรติ ตสฺเสตํ ภิกฺขุโน
ปาฏิกงฺขํ ยนฺตํ เนกฺขมฺมสุขํ ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ
ตสฺส สุขสฺส นิกามลาภี ภวิสฺสติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีติ
ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
{๓๔๕.๑} โส วตานนฺท ภิกฺขุ สงฺคณิการาโม สงฺคณิกรโต
สงฺคณิการามตํ อนุยุตฺโต คณาราโม คณรโต คณสมฺมุทิโต
สามายิกํ วา กนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ อสามายิกํ
วา อกุปฺปนฺติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ โย จ โข โส อานนฺท ภิกฺขุ
เอโก คณสฺมา วูปกฏฺโฐ วิหรติ ตสฺเสตํ ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ
สามายิกํ วา กนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ อสามายิกํ
วา อกุปฺปนฺติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ นาหํ อานนฺท เอกํ รูปํปิ สมนุปสฺสามิ
ยตฺถ รตฺตสฺส ยถาภิรตฺตสฺส รูปสฺส วิปริณามญฺญถาภาวา น
อุปฺปชฺเชยฺยุํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สํโพธสุขํ ฯ
[๓๔๖] อยํ โข ปนานนฺท วิหาโร ตตฺถ ตถาคเตน
อภิสมฺพุทฺโธ ยทิทํ สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ ตตฺถ เจ อานนฺท ตถาคตํ อิมินา วิหาเรน
วิหรนฺตํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตาโร ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา
อุปาสิกาโย ราชาโน ราชมหามตฺตา ติตฺถิยา ติตฺถิยสาวกา ตตฺรานนฺท
ตถาคโต วิเวกนินฺเนว จิตฺเตน วิเวกโปเณน วิเวกปพฺภาเรน
วูปกฏฺเฐน เนกฺขมฺมาภิรเตน พฺยนฺตีภูเตน สพฺพโส อาสวฏฺฐานิเยหิ
ธมฺเมหิ อญฺญทตฺถุํ อุยฺโยชนิกปฏิสํยุตฺตํเยว ๑- กถํ กตฺตา โหติ ฯ
ตสฺมาติหานนฺท ภิกฺขุ เจปิ อากงฺเขยฺย อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ
อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺติ เตนานนฺท ภิกฺขุนา อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ
สณฺฐเปตพฺพํ สนฺนิสาเทตพฺพํ เอโกทิกาตพฺพํ สมาทหาตพฺพํ ฯ
[๓๔๗] กถญฺจานนฺท ภิกฺขุ อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ สณฺฐเปติ
สนฺนิสาเทติ เอโกทิกโรติ สมาทหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขุ วิวิจฺเจว
กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ
ปฐมํ ฌานํ ... ทุติยํ ฌานํ ... ตติยํ ฌานํ ... จตุตฺถํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เอวํ โข อานนฺท ภิกฺขุ อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ
สณฺฐเปติ สนฺนิสาเทติ เอโกทิกโรติ สมาทหติ ฯ โส อชฺฌตฺตํ
สุญฺญตํ มนสิกโรติ ฯ ตสฺส อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ มนสิกโรโต
อชฺฌตฺตํ สุญฺญตาย จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ
นาธิมุจฺจติ ๒- ฯ เอวํ สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อุยฺโยชิยปฏิสํยุตฺตํเยว ฯ ๒ ม. ยุ. น วิมุจฺจติ ฯ
อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ โข เม มนสิกโรโต อชฺฌตฺตํ สุญฺญตาย
จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจตีติ ฯ
อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ โส พหิทฺธา สุญฺญตํ มนสิกโรติ ฯ
โส อชฺฌตฺตพหิทฺธา สุญฺญตํ มนสิกโรติ ฯ โส อาเนญฺชํ
มนสิกโรติ ฯ ตสฺส อาเนญฺชํ มนสิกโรโต อาเนญฺชาย จิตฺตํ น
ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติ ฯ เอวํ สนฺตเมตํ
อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ อาเนญฺชํ โข [๑]- มนสิกโรโต
อาเนญฺชาย จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ
นาธิมุจฺจตีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
{๓๔๗.๑} เตนานนฺท ภิกฺขุนา ตสฺมึเยว ปุริมสฺมึ สมาธินิมิตฺเต
อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ สนฺนิสาเทตพฺพํ เอโกทิกาตพฺพํ
สมาทหาตพฺพํ ฯ โส อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ มนสิกโรติ ฯ ตสฺส อชฺฌตฺตํ
สุญฺญตํ มนสิกโรโต อชฺฌตฺตํ สุญฺญตาย จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ
สนฺติฏฺฐติ วิมุจฺจติ ฯ เอวํ สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ
อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ โข เม มนสิกโรโต อชฺฌตฺตํ สุญฺญตาย จิตฺตํ
ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ วิมุจฺจตีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
โส พหิทฺธา สุญฺญตํ มนสิกโรติ ฯ โส อชฺฌตฺตพหิทฺธา สุญฺญตํ
มนสิกโรติ ฯ โส อาเนญฺชํ มนสิกโรติ ฯ ตสฺส อาเนญฺชํ มนสิกโรโต
อาเนญฺชาย ๒- จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ วิมุจฺจติ ฯ
เอวํ สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ อาเนญฺชํ โข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร เมติ อตฺถิ ฯ
@๒ ยุ. อานญฺเชติ ทิสฺสติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
เม มนสิกโรโต อาเนญฺชาย จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ
วิมุจฺจตีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
[๓๔๘] ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต
จงฺกมาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส จงฺกมติ เอวํ มํ จงฺกมนฺตํ
นาภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสวิสฺสนฺตีติ ฯ
อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน
อิมินา วิหาเรน วิหรโต ฐานาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส ติฏฺฐติ เอวํ
มํ ฐิตํ นาภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสวิสฺสนฺตีติ ฯ
อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
{๓๔๘.๑} ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต
นิสชฺชาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส นิสีทติ เอวํ มํ นิสินฺนํ นาภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสวิสฺสนฺตีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
{๓๔๘.๒} ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต
สยนาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส สยติ เอวํ มํ สยนฺตํ นาภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสวิสฺสนฺตีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน
โหติ ฯ ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต
ภาสาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส ยายํ กถา หีนา คมฺมา โปถุชฺชนิกา
อนริยา อนตฺถสญฺหิตา น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น
อุปสมาย น อภิญฺญาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ
เสยฺยถีทํ ราชกถา โจรกถา มหามตฺตกถา เสนากถา ภยกถา
ยุทฺธกถา อนฺนกถา ปานกถา วตฺถกถา สยนกถา มาลากถา
คนฺธกถา ญาติกถา ยานกถา คามกถา นิคมกถา นครกถา ชนปทกถา
อิตฺถีกถา สูรกถา วิสิขากถา กุมฺภฏฺฐานกถา ปุพฺพเปตกถา นานตฺตกถา
โลกกฺขายิกา สมุทฺทกฺขายิกา อิติภวาภวกถา อิติ วา เอวรูปํ ๑- กถํ
น กเถสฺสามีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ ยา จ อยํ
อานนฺท กถา อภิสลฺเลขิกา เจโตวิจารณสปฺปายา เอกนฺตนิพฺพิทาย
วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย
สํวตฺตติ เสยฺยถีทํ อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฏฺฐิกถา ปวิเวกกถา
อสํสคฺคกถา วิริยารมฺภกถา สีลกถา สมาธิกถา ปญฺญากถา
วิมุตฺติกถา วิมุตฺติญาณทสฺสนกถา อิติ เอวรูปํ กถํ กเถสฺสามีติ ฯ
อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
{๓๔๘.๓} ตสฺส เจ อานนฺท ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต
วิตกฺกาย จิตฺตํ นมติ ฯ โส เยเม วิตกฺกา หีนา คมฺมา โปถุชฺชนิกา
อนริยา อนตฺถสญฺหิตา น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น
อุปสมาย น อภิญฺญาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ
เสยฺยถีทํ กามวิตกฺโก พฺยาปาทวิตกฺโก วิหึสาวิตกฺโก อิติ เอวรูเป
วิตกฺเก น วิตกฺเกสฺสามีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ เย จ โข [๒]-
อานนฺท วิตกฺกา อริยา นิยฺยานิกา นิยฺยนฺติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย
เสยฺยถีทํ เนกฺขมฺมวิตกฺโก อพฺยาปาทวิตกฺโก อวิหึสาวิตกฺโก ฯ อิติ
เอวรูเป วิตกฺเก วิตกฺเกสฺสามีติ ฯ อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติ เอวรูปึ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร อิเมติ ทิสฺสติ ฯ
[๓๔๙] ปญฺจ โข อิเม อานนฺท กามคุณา กตเม ปญฺจ จกฺขุวิญฺเญยฺยา
รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา
โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา ... ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา ... ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา ... กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา รชนียา อิเม โข อานนฺท ปญฺจ กามคุณา ฯ
ยตฺถ ภิกฺขุนา อภิกฺขณํ สกํ จิตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อตฺถิ นุ โข
เม อิเมสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ อญฺญตรสฺมึ วา อญฺญตรสฺมึ วา
อายตเน อุปฺปชฺชติ เจตโส สมุทาจาโรติ ฯ สเจ อานนฺท ภิกฺขุ
ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ปชานาติ อตฺถิ โข เม อิเมสุ ปญฺจสุ
กามคุเณสุ อญฺญตรสฺมึ วา อญฺญตรสฺมึ วา อายตเน อุปฺปชฺชติ
เจตโส สมุทาจาโรติ ฯ เอวํ สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ
ปชานาติ โย โข อิเมสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ ฉนฺทราโค โส เม
อปฺปหีโนติ [๑]- สเจ ปนานนฺท ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ
ปชานาติ นตฺถิ โข เม อิเมสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ อญฺญตรสฺมึ วา
อญฺญตรสฺมึ วา อายตเน อุปฺปชฺชติ เจตโส สมุทาจาโรติ ฯ เอวํ
สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ โย โข อิเมสุ ปญฺจสุ
กามคุเณสุ ฉนฺทราโค โส เม ปหีโนติ ฯ อิติห ตตฺถ
สมฺปชาโน โหติ ฯ
[๓๕๐] ปญฺจ โข อิเม อานนฺท อุปาทานกฺขนฺธา ฯ ยตฺถ
ภิกฺขุนา อุทยพฺพยานุปสฺสินา วิหาตพฺพํ อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหตีติ ทิสฺสนฺติ ฯ
สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา ... อิติ สญฺญา ...
อิติ สงฺขารา ... อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย อิติ
วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ ฯ ตสฺส อิเมสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
อุทยพฺพยานุปสฺสิโน วิหรโต โย ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อสฺมิมาโน
โส ปหียติ ฯ เอวํ สนฺตเมตํ อานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปชานาติ โย
โข เม ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อสฺมิมาโน โส เม ปหีโนติ ฯ
อิติห ตตฺถ สมฺปชาโน โหติ ฯ อิเม โข เต อานนฺท ธมฺมา
เอกนฺตกุสลายติกา อริยา โลกุตฺตรา อนวกฺกนฺตา ปาปิมตา ฯ ตํ
กึ มญฺญสิ อานนฺท กํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน อรหติ สาวโก
สตฺถารํ อนุพนฺธิตุํ อปิปยุชฺชมาโนติ ฯ ภควํมูลกา โน ภนฺเต
ธมฺมา ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา สาธุ วต ภนฺเต ภควนฺตํเยว
ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู
ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ
[๓๕๑] น โข อานนฺท อรหติ สาวโก สตฺถารํ อนุพนฺธิตุํ ยทิทํ
สุตฺตเคยฺยเวยฺยากรณสฺส โสตุํ ๑- ตํ กิสฺส เหตุ ทีฆรตฺตสฺส หิ
โว อานนฺท ธมฺมา สุตา ธตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา
ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธา ฯ ยา จ โข อยํ อานนฺท กถา อภิสลฺเลขิกา
เจโตวิจารณสปฺปายา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย
อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ เสยฺยถีทํ อปฺปิจฺฉกถา
สนฺตุฏฺฐิกถา ปวิเวกกถา อสํสคฺคกถา วิริยารมฺภกถา สีลกถา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ ตสฺส เหตุ ฯ ยุ. สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณสฺส
@เหตุ ฯ
สมาธิกถา ปญฺญากถา วิมุตฺติกถา วิมุตฺติญาณทสฺสนกถา เอวรูปิยา
โข อานนฺท กถาย โสตุํ ๑- อรหติ สาวโก สตฺถารํ อนุพนฺธิตุํ
อปิปยุชฺชมาโนติ ฯ เอวํ สนฺเต อานนฺท อาจริยูปทฺทโว โหติ
เอวํ สนฺเต อนฺเตวาสูปทฺทโว โหติ เอวํ สนฺเต พฺรหฺมจารูปทฺทโว ๒-
โหติ ฯ
[๓๕๒] กถญฺจานนฺท อาจริยูปทฺทโว โหติ ฯ อิธานนฺท เอกจฺโจ
สตฺถา วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ
สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ฯ ตสฺส ตถาวูปกฏฺฐสฺส
วิหรโต อนฺวาวฏฺฏนฺติ พฺราหฺมณคหปติกา เนคมา เจว ชานปทา จ ฯ
โส อนฺวาวฏฺเฏสุ ๓- พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคเมสุ เจว ชานปเทสุ
จ มุจฺฉํ ๔- นิกามยติ เคธํ อาปชฺชติ อาวฏฺฏติ พาหุลฺลาย ฯ
อยํ วุจฺจตานนฺท อุปทฺทโว ๕- อาจริโย อาจริยูปทฺทเวน ฯ อวธึสุ นํ
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สงฺกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา สทรา
ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณียา ฯ เอวํ โข อานนฺท
อาจริยูปทฺทโว โหติ ฯ
[๓๕๓] กถญฺจานนฺท อนฺเตวาสูปทฺทโว โหติ ฯ ตสฺเสว โข
ปนานนฺท สตฺถุ สาวโก ตสฺส สตฺถุ วิเวกมนุพฺรูหยมาโน วิวิตฺตํ
เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ
วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ฯ ตสฺส ตถาวูปกฏฺฐสฺส วิหรโต
อนฺวาวฏฺฏนฺติ พฺราหฺมณคหปติกา เนคมา เจว ชานปทา จ ฯ โส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เหตุ ฯ ๒ พฺรหฺมจริยูปทฺทโว ฯ ๓ ม. อนฺวาวฏฺฏนฺเตสุ ฯ
@๔ ยุ. มุจฺฉติ ฯ ๕ ยุ. อุปทฺทุโต ฯ
อนฺวาวฏฺเฏสุ พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคเมสุ เจว ชานปเทสุ จ
มุจฺฉํ นิกามยติ เคธํ อาปชฺชติ อาวฏฺฏติ พาหุลฺลาย ฯ อยํ
วุจฺจตานนฺท อุปทฺทโว อนฺเตวาสี อนฺเตวาสูปทฺทเวน ฯ อวธึสุ นํ
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สงฺกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา สทรา
ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณียา ฯ เอวํ โข อานนฺท
อนฺเตวาสูปทฺทโว โหติ ฯ
[๓๕๔] กถญฺจานนฺท พฺรหฺมจารูปทฺทโว โหติ ฯ อิธานนฺท
ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน
สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา
เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา ฯ โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ
รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ
ปลาลปุญฺชํ ฯ ตสฺส ตถาวูปกฏฺฐสฺส วิหรโต อนฺวาวฏฺฏนฺติ
พฺราหฺมณคหปติกา เนคมา เจว ชานปทา จ ฯ โส อนฺวาวฏฺเฏสุ
พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคเมสุ เจว ชานปเทสุ จ น มุจฺฉํ นิกามยติ น
เคธํ อาปชฺชติ น อาวฏฺฏติ พาหุลฺลาย ฯ ตสฺเสว โข ปนานนฺท สตฺถุ
สาวโก ตสฺส สตฺถุ วิเวกมนุพฺรูหยมาโน ๑- วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ
อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ
ปลาลปุญฺชํ ฯ ตสฺส ตถาวูปกฏฺฐสฺส วิหรโต อนฺวาวฏฺฏนฺติ
พฺราหฺมณคหปติกา เนคมา เจว ชานปทา จ ฯ โส อนฺวาวฏฺเฏสุ
พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคเมสุ เจว ชานปเทสุ จ มุจฺฉํ นิกามยติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วิเวกมนุยุตฺโต พฺรูหยมาโน ฯ
เคธํ อาปชฺชติ อาวฏฺฏติ พาหุลฺลาย ฯ อยํ วุจฺจติ อานนฺท อุปทฺทโว
พฺรหฺมจารี พฺรหฺมจารูปทฺทเวน ฯ อวธึสุ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา
สงฺกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณียา ฯ
เอวํ โข อานนฺท พฺรหฺมจารูปทฺทโว โหติ ฯ
{๓๕๔.๑} ตตฺรานนฺท โย เจว อาจริยูปทฺทโว โย จ อนฺเตวาสูปทฺทโว
อยํ เตหิ พฺรหฺมจารูปทฺทโว ทุกฺขวิปากตโร เจว กฏุกวิปากตโร
จ อปิจ วินิปาตาย สํวตฺตติ ฯ ตสฺมาติห มํ อานนฺท มิตฺตวตาย
สมุทาจรถ มา สปตฺตวตาย ตํ โว ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ฯ
[๓๕๕] กถญฺจานนฺท สตฺถารํ สาวกา สปตฺตวตาย สมุทาจรนฺติ
โน มิตฺตวตาย ฯ อิธานนฺท สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ
อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย อิทํ โว หิตาย อิทํ
โว สุขายาติ ฯ ตสฺส สาวกา น สุสฺสุสนฺติ ๑- น โสตํ โอทหนฺติ
น อญฺญา จิตฺตํ ๒- อุปฏฺฐเปนฺติ โวกฺกมฺม จ สตฺถุ สาสนํ ๓-
วตฺตนฺติ ฯ เอวํ โข อานนฺท สตฺถารํ สาวกา สปตฺตวตาย
สมุทาจรนฺติ โน มิตฺตวตาย ฯ
[๓๕๖] กถญฺจานนฺท สตฺถารํ สาวกา มิตฺตวตาย สมุทาจรนฺติ
โน สปตฺตวตาย ฯ อิธานนฺท สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ
อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย อิทํ โว หิตาย อิทํ โว
สุขายาติ ฯ ตสฺส สาวกา สุสฺสุสนฺติ โสตํ โอทหนฺติ อญฺญา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. สุสฺสูสนฺติ ฯ ๒ ยุ. อญฺญํ จิตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ น อิติ น ทิสฺสติ ฯ
@๓ ม. ยุ. สาสนาติ ทิสฺสติ ฯ
จิตฺตํ ๑- อุปฏฺฐเปนฺติ น จ โวกฺกมฺม สตฺถุ สาสนํ วตฺตนฺติ ฯ
เอวํ โข อานนฺท สตฺถารํ สาวกา มิตฺตวตาย สมุทาจรนฺติ โน
สปตฺตวตาย ฯ ตสฺมาติห มํ อานนฺท มิตฺตวตาย สมุทาจรถ มา
สปตฺตวตาย ตํ โว ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ น
เต ๒- อหํ อานนฺท ตถา ปรกฺกมิสฺสามิ ยถา กุมฺภกาโร อามเก
อามกมตฺเต ฯ นิคฺคยฺหนิคฺคยฺหาหํ อานนฺท วกฺขามิ ปวยฺหปวยฺหาหํ
อานนฺท วกฺขามิ โย สาโร โส ฐสฺสตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
มหาสุญฺญตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. น อญฺญํ จิตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. โว ฯ
อจฺฉริยพฺภูตธมฺมสุตฺตํ
[๓๕๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ
ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ
สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ อจฺฉริยํ อาวุโส อพฺภูตํ
อาวุโส ตถาคตสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวกตา ยตฺร หิ นาม
ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปญฺเจ ฉินฺนวฏฺฏุเม
ปริยาทินฺนวฏฺเฏ สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต ชานิสฺสติ เอวํชจฺจา เต
ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ
เอวํโคตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํสีลา เต ภควนฺโต
อเหสุํ อิติปิ เอวํธมฺมา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํปญฺญา
เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํวิหารี เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ
เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปีติ ฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา
อานนฺโท เต ภิกฺขู เอตทโวจ อจฺฉริยา เจว อาวุโส ตถาคตา
อจฺฉริยธมฺมสมนฺนาคตา จ อพฺภูตา เจว อาวุโส ตถาคตา
อพฺภูตธมฺมสมนฺนาคตา จาติ ฯ อยญฺจ หิทํ เตสํ ภิกฺขูนํ อยํ ๑-
อนฺตรากถา วิปฺปกตา โหติ ฯ
[๓๕๘] อถ ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน
@เชิงอรรถ: ๑ อยํสทฺโท สพฺพตฺถ นตฺถิ ฯ
นิสีทิ ฯ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
อิธ ภนฺเต อมฺหากํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺฐานสาลายํ
สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ อจฺฉริยํ
อาวุโส อพฺภูตํ อาวุโส ตถาคตสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวกตา
ยตฺร หิ นาม ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏฺฏุเม ปริยาทินฺนวฏฺเฏ สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต ชานิสฺสติ ๑- เอวํชจฺจา
เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา ... เอวํโคตฺตา ...
เอวํสีลา ... เอวํธมฺมา ... เอวํปญฺญา ... เอวํวิหารี ... เอวํวิมุตฺตา
เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปีติ เอวํ วุตฺเต ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท
อเมฺห เอตทโวจ อจฺฉริยา เจว อาวุโส ตถาคตา อจฺฉริยธมฺมสมนฺนาคตา
จ อพฺภูตา เจว อาวุโส ตถาคตา อพฺภูตธมฺมสมนฺนาคตา จาติ อยํ
โข โน ภนฺเต อนฺตรากถา วิปฺปกตา อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
[๓๕๙] อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ
ตสฺมาติห ตํ อานนฺท ภิยฺโยโส มตฺตาย ปฏิภนฺตุ ตถาคตสฺส
อจฺฉริยา อพฺภูตธมฺมาติ ฯ
[๓๖๐] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
สโต สมฺปชาโน อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชีติ ฯ
ยมฺปิ ภนฺเต สโต สมฺปชาโน โพธิสตฺโต ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อนุสฺสริสฺสติ ฯ
อิทํปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๑] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
สโต สมฺปชาโน อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิเต กาเย อฏฺฐาสีติ ฯ
ยมฺปิ ภนฺเต สโต สมฺปชาโน โพธิสตฺโต ตุสิเต กาเย อฏฺฐาสิ
อิทํปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๒] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยาวตายุกํ อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิเต กาเย อฏฺฐาสีติ ฯ ยมฺปิ
ภนฺเต ยาวตายุกํ โพธิสตฺโต ตุสิเต กาเย อฏฺฐาสิ อิทํปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๓] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
สโต สมฺปชาโน อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิตา กายา จวิตฺวา มาตุ
กุจฺฉึ โอกฺกมีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต สโต สมฺปชาโน โพธิสตฺโต ตุสิตา
กายา จวิตฺวา มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมิ อิทํปหํ ภนฺเต ฯเปฯ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๔] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ ยทา
อานนฺท โพธิสตฺโต ตุสิตา กายา จวิตฺวา มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมติ
อถ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย อปฺปมาโณ โอฬาโร โอภาโส
ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ยาปิ ตา โลกนฺตริกา
อฆา อสํวุตา อนฺธการา อนฺธการติมิสา ยตฺถปิเม จนฺทิมสุริยา [๑]-
@เชิงอรรถ: ๑ เอวํ มหิทฺธิกา ฯ
เอวํมหานุภาวา อาภาย นานุโภนฺติ ตตฺถปิ อปฺปมาโณ โอฬาโร
โอภาโส ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ เยปิ ตตฺถ
สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ เตโนภาเสน อญฺญมญฺญสฺส ๑- ชานนฺติ
อญฺเญปิ กิร โภ สนฺติ สตฺตา อิธูปปนฺนาติ อยญฺจ ทสสหสฺสี
โลกธาตุ สงฺกมฺปติ สมฺปกมฺปติ สมฺปเวธติ อปฺปมาโณ จ โอฬาโร
โอภาโส โลเก ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวนฺติ ฯ ยมฺปิ
ภนฺเต ฯเปฯ อิทํปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๕] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต โหติ จตฺตาโร
นํ เทวปุตฺตา จตุทฺทิสารกฺขาย ๒- อุปคจฺฉนฺติ มา นํ ๓- โพธิสตฺตํ
วา โพธิสตฺตมาตรํ วา มนุสฺโส วา อมนุสฺโส วา โกจิ วา
วิเหเสสีติ ๔- ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต ภควโต
อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๖] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต โหติ ปกติยา
สีลวตี โพธิสตฺตมาตา โหติ วิรตา ปาณาติปาตา วิรตา
อทินฺนาทานา วิรตา กาเมสุมิจฺฉาจารา วิรตา มุสาวาทา วิรตา
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานาติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต
ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๗] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สพฺพตฺถ อญฺญมญฺญํ สญฺชานนฺติ ฯ ๒ โป. ม. จาตุทฺทิสํ อารกฺขาย ฯ
@๓ ยุ. มา นํ โข ฯ ๔ สพฺพตฺถ วิเหเถสีติ ฯ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต โหติ น
โพธิสตฺตมาตุ ปุริเสสุ มานสํ อุปฺปชฺชติ ๑- กามคุโณปสญฺหิตํ
อนติกฺกมนิยา จ โพธิสตฺตมาตา โหติ เกนจิ ปุริเสน รตฺตจิตฺเตนาติ ฯ
ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๘] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต โหติ ลาภินี
โพธิสตฺตมาตา โหติ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ สา ปญฺจหิ กามคุเณหิ
สมปฺปิตา สมงฺคีภูตา ปริจาเรตีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๖๙] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต โหติ น
โพธิสตฺตมาตุ โกจิเทว อาพาโธ อุปฺปชฺชติ สุขินี โพธิสตฺตมาตา
โหติ อกิลนฺตกายา โพธิสตฺตญฺจ โพธิสตฺตมาตา ติโรกุจฺฉิคตํ ปสฺสติ
สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ อหินินฺทฺริยํ ๒- ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท มณิ เวฬุริโย
สุโภ โชติมา ๓- อฏฺฐํโส สุปริกมฺมกโต ฯ ตตฺรสฺส สุตฺตํ อาวุตํ
นีลํ วา ปีตํ วา โลหิตกํ วา โอทาตํ วา ปณฺฑุสุตฺตํ วา ฯ
ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส หตฺเถ กริตฺวา ปจฺจเวกฺเขยฺย อยํ โข
มณิ เวฬุริโย สุโภ โชติมา ๓- อฏฺฐํโส สุปริกมฺมกโต ฯ ตตฺริทํ
สุตฺตํ อาวุตํ นีลํ วา ปีตํ วา โลหิตกํ วา โอทาตํ วา ปณฺฑุสุตฺตํ
วาติ เอวเมว โข อานนฺท ยทา โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อุปปชฺชติ ฯ ๒ ยุ. อภินินฺทฺริยํ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. ชาติมา ฯ
โหติ น โพธิสตฺตมาตุ โกจิเทว อาพาโธ อุปฺปชฺชติ สุขินี
โพธิสตฺตมาตา โหติ อกิลนฺตกายา โพธิสตฺตญฺจ โพธิสตฺตมาตา
ติโรกุจฺฉิคตํ ปสฺสติ สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ อหินินฺทฺริยนฺติ ๑- ฯ ยมฺปิ ภนฺเต
ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๐] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
สตฺตาหํ ชาเต อานนฺท โพธิสตฺเต โพธิสตฺตมาตา กาลํ กโรติ
ตุสิตกายํ อุปปชฺชตีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต
ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๑] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยถา โข ปนานนฺท อญฺญา อิตฺถิกา นว วา ทส วา มาเส
คพฺภํ กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายนฺติ น เหวํ โพธิสตฺตํ
โพธิสตฺตมาตา วิชายติ ทเสว มาสานิ โพธิสตฺตํ โพธิสตฺตมาตา
กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายตีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๒] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยถา โข ปนานนฺท อญฺญา อิตฺถิกา นิสินฺนา วา นิปนฺนา วา
วิชายนฺติ น เหวํ โพธิสตฺตํ โพธิสตฺตมาตา วิชายติ ฐิตาว
โพธิสตฺตํ โพธิสตฺตมาตา วิชายตีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๓] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อภินินฺทฺริยํ ฯ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ เทวา ปฐมํ
ปฏิคฺคณฺหนฺติ ปจฺฉา มนุสฺสาติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๔] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ อปฺปตฺโตว
โพธิสตฺโต ปฐวึ โหติ จตฺตาโร นํ เทวปุตฺตา ปฏิคฺคเหตฺวา
มาตุ ปุรโตว ฐเปนฺติ อตฺตมนา เทวี โหตุ ๑- มเหสกฺโข เต
ปุตฺโต อุปฺปนฺโนติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต
ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๕] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ อถ วิสุทฺโธว ๒-
นิกฺขมติ อมกฺขิโต อุทฺเทน อมกฺขิโต เสเมฺหน อมกฺขิโต
รุหิเรน อมกฺขิโต ปุพฺเพน อมกฺขิโต เกนจิ อสุจินา สุทฺโธ
วิสุทฺโธ ๒- ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท มณิรตนํ กาสิกวตฺเถ นิกฺขิตฺตํ
เนว มณิรตนํ กาสิกวตฺถํ มกฺเขติ นาปิ กาสิกวตฺถํ มณิรตนํ
มกฺเขติ ตํ กิสฺส เหตุ อุภินฺนํ สุทฺธตฺตา เอวเมว โข อานนฺท
ยทา โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ วิสุทฺโธ นิกฺขมติ
อมกฺขิโต อุทฺเทน อมกฺขิโต เสเมฺหน ฯเปฯ อมกฺขิโต เกนจิ
อสุจินา สุทฺโธ วิสุทฺโธติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต
ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โหหิ ฯ ๒ ม. ยุ. วิสโทว ฯ
[๓๗๖] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ เทฺว อุทกสฺส
ธารา อนฺตลิกฺขา ปาตุภวนฺติ เอกา สีตสฺส เอกา อุณฺหสฺส เยน
โพธิสตฺตสฺส อุทกกิจฺจํ กโรติ ๑- มาตุ จาติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ
อิทมฺปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๗] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
สมฺปติชาโต อานนฺท โพธิสตฺโต สเมหิ ปาเทหิ ปฐวิยํ ๒- ปติฏฺฐหิตฺวา
อุตฺตราภิมุโข สตฺตปทวีติหาเรน คจฺฉติ เสตมฺหิ ฉตฺเต อนุหีรมาเน ๓-
สพฺพา จ ทิสา วิโลเกติ อาสภิญฺจ วาจํ ภาสติ อคฺโคหมสฺมิ
โลกสฺส เชฏฺโฐหมสฺมิ โลกสฺส เสฏฺโฐหมสฺมิ โลกสฺส อยมนฺติมา
ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ
ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมิ ฯ
[๓๗๘] สมฺมุขา เมตํ ภนฺเต ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ยทา อานนฺท โพธิสตฺโต มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ อถ สเทวเก
โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
สเทวมนุสฺสาย อปฺปมาโณ โอฬาโร โอภาโส โลเก ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ยาปิ ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา
อนฺธการา อนฺธการติมิสา ยตฺถปิเม จนฺทิมสุริยา เอวํมหิทฺธิกา
เอวํมหานุภาวา อาภาย นานุโภนฺติ ตตฺถปิ อปฺปมาโณ โอฬาโร
โอภาโส โลเก ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ เยปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กโรนฺติ ฯ ๒ ยุ. ปฐวิยนฺติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ โป. อนุหิริยมาเน
@ม. อนุธาริยมาเน ฯ ยุ. อนุภีรมาเน ฯ
ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ เตโนภาเสน อญฺญมญฺญํ สญฺชานนฺติ
อญฺเญปิ กิร โภ สนฺติ สตฺตา อิธูปปนฺนาติ อยํ โข ทสสหสฺสี
โลกธาตุ สงฺกมฺปติ สมฺปกมฺปติ สมฺปเวธติ อปฺปมาโณ จ โอฬาโร
โอภาโส โลเก ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวนฺติ ฯ
ยมฺปิ ภนฺเต ฯเปฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ
ธาเรมีติ ฯ
[๓๗๙] ตสฺมาติห ตฺวํ อานนฺท อิทมฺปิ ตถาคตสฺส อจฺฉริยํ
อพฺภูตธมฺมํ ธาเรหีติ ฯ อิธานนฺท ตถาคตสฺส วิทิตา เวทนา
อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ วิทิตา
สญฺญา ... วิทิตา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา
อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ อิทมฺปิ โข ตฺวํ อานนฺท ตถาคตสฺส อจฺฉริยํ
อพฺภูตธมฺมํ ธาเรหีติ ฯ ยมฺปิ ภนฺเต ภควโต วิทิตา เวทนา
อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ วิทิตา
สญฺญา ... วิทิตา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา
อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ อิทมฺปหํ ภนฺเต ภควโต อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ
ธาเรมีติ ฯ
อิทมโวจ อายสฺมา อานนฺโท ฯ สมนุญฺโญ สตฺถา อโหสิ ฯ
อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต อานนฺทสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
อจฺฉริยพฺภูตธมฺมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
-----------
พกฺกุลตฺเถรจฺฉริยพฺภูตสุตฺตํ ๑-
[๓๘๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ อายสฺมา พกฺกุโล ๒- ราชคเห
วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ อถ โข อเจโล กสฺสโป
อายสฺมโต พกฺกุลสฺส ปุราณคิหิสหาโย เยนายสฺมา พกฺกุโล
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา พกฺกุเลน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อเจโล กสฺสโป อายสฺมนฺตํ พกฺกุลํ เอตทโวจ
กีวจิรํ ปพฺพชิโตสิ อาวุโส พกฺกุลาติ ฯ อสีติ เม อาวุโส วสฺสานิ
ปพฺพชิตสฺสาติ ฯ อิเมหิ ปน เต อาวุโส พกฺกุล อสีติยา วสฺเสหิ
กติกฺขตฺตุํ เมถุโน ธมฺโม ปฏิเสวิโตติ ฯ
[๓๘๑] น โข มํ อาวุโส กสฺสป เอวํ ปุจฺฉิตพฺพํ อิเมหิ ปน
เต อาวุโส พกฺกุล อสีติยา วสฺเสหิ กติกฺขตฺตุํ เมถุโน ธมฺโม
ปฏิเสวิโตติ เอวญฺจ โข มํ อาวุโส กสฺสป ปุจฺฉิตพฺพํ อิเมหิ ปน
เต อาวุโส พกฺกุล อสีติยา วสฺเสหิ กติกฺขตฺตุํ กามสญฺญา
อุปฺปนฺนปุพฺพาติ ฯ [๓]- อสีติ เม อาวุโส ๔- วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส
นาภิชานามิ กามสญฺญํ อุปฺปนฺนปุพฺพนฺติ ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล
อสีติยา วสฺเสหิ นาภิชานาติ กามสญฺญํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ อิทมฺปิ มยํ
อายสฺมโต พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ อสีติ เม
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. พกฺกุลสุตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ ๒ โป. พกุโล ม. พากุโล ฯ ๓ ยุ. เอตฺถนฺตเร
@อิเมหิ ปน เต อาวุโส พกฺกุล อสีติยา วสฺเสหิ กติกฺขตฺตุํ กามสญฺญา
@อุปฺปนฺนปุพฺพาตีติ ทิสฺสติ ฯ ๔ กสฺสป ฯ
อาวุโส วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส นาภิชานามิ พฺยาปาทสญฺญํ ...
วิหึสาสญฺญํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา วสฺเสหิ
นาภิชานาติ วิหึสาสญฺญํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต
พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ
[๓๘๒] อสีติ เม อาวุโส วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส นาภิชานามิ
กามวิตกฺกํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา วสฺเสหิ
นาภิชานาติ กามวิตกฺกํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต
พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ อสีติ เม อาวุโส
วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส นาภิชานามิ พฺยาปาทวิตกฺกํ ... วิหึสาวิตกฺกํ
อุปฺปนฺนปุพฺพํ ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา วสฺเสหิ นาภิชานาติ
วิหึสาวิตกฺกํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต พกฺกุลสฺส
อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ
[๓๘๓] อสีติ เม อาวุโส วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส นาภิชานามิ
คหปติจีวรํ สาทิตา ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา วสฺเสหิ
นาภิชานามิ คหปติจีวรํ สาทิตา อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต พกฺกุลสฺส
อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ อสีติ เม อาวุโส วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส
นาภิชานามิ สตฺเถน จีวรํ ฉินฺทิตา ... นาภิชานามิ สูจิยา จีวรํ
สิพฺพิตา ... นาภิชานามิ รชนาย จีวรํ รชิตา ... นาภิชานามิ กฐิเน
จีวรํ สิพฺพิตา ... นาภิชานามิ สพฺรหฺมจารีนํ ๑- จีวรกมฺมํ วิจาริตา ...
นาภิชานามิ นิมนฺตนํ สาทิตา ... นาภิชานามิ เอวรูปํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สพฺรหฺมจารี จีวรกมฺเม พฺยาปาริตา ฯ
อโห วต มํ โกจิ นิมนฺเตยฺยาติ ฯเปฯ นาภิชานามิ
อนฺตรฆเร นิสีทิตา ... นาภิชานามิ อนฺตรฆเร ภุญฺชิตา ... นาภิชานามิ
มาตุคามสฺส อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตํ คเหตา ... นาภิชานามิ มาตุคามสฺส
ธมฺมํ เทสิตา อนฺตมโส จตุปฺปทมฺปิ คาถํ ... นาภิชานามิ
ภิกฺขุนูปสฺสยํ อุปสงฺกมิตา ... นาภิชานามิ ภิกฺขุนิยา ธมฺมํ เทสิตา ...
นาภิชานามิ สิกฺขมานาย ธมฺมํ เทสิตา ... นาภิชานามิ สามเณราย
ธมฺมํ เทสิตา ... นาภิชานามิ ปพฺพาเชตา ... นาภิชานามิ
อุปสมฺปาเทตา ... นาภิชานามิ นิสฺสยํ เทตา ... นาภิชานามิ สามเณรํ
อุปฏฺฐาเปตา ... นาภิชานามิ ชนฺตาฆเร นหายิตา ... นาภิชานามิ
จุณฺเณน นหายิตา ... นาภิชานามิ สพฺรหฺมจาริคตฺตปริกมฺมํ ๑-
สาทิตา ... นาภิชานามิ อาพาธํ อุปฺปนฺนปุพฺพํ อนฺตมโส คทฺทูหนมตฺตมฺปิ ...
นาภิชานามิ เภสชฺชํ ปริหริตา ๒- อนฺตมโส หริตกีขณฺฑมฺปิ ...
นาภิชานามิ อปสฺเสนกํ อปสยิตา ๓- ... นาภิชานามิ
เสยฺยํ กปฺเปตา ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา วสฺเสหิ
นาภิชานามิ เสยฺยํ กปฺเปตา อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต พกฺกุลสฺส
อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ
[๓๘๔] อสีติ เม อาวุโส วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺส นาภิชานามิ
คามนฺตเสนาสเน วสฺสํ อุปคนฺตา ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล อสีติยา
วสฺเสหิ นาภิชานาติ คามนฺตเสนาสเน วสฺสํ อุปคนฺตา อิทมฺปิ มยํ
อายสฺมโต พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ สตฺตาหเมว
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กมฺเม พฺยาปชฺชิตา ฯ ม. วิจาริตา ฯ ๒ ม. อุปหริตา ฯ ๓ ยุ. อปสฺเสตา ฯ
โข อหํ อาวุโส สารโณ ๑- รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชึ อถ อฏฺฐมิยํ อญฺญา
อุทปาทิ ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล สตฺตาหเมว สารโณ รฏฺฐปิณฺฑํ
ภุญฺชิ อถ อฏฺฐมิยํ อญฺญา อุทปาทิ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต
พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ อพฺภูตธมฺมํ ธาเรม ฯ
[๓๘๕] ลเภยฺยาหํ อาวุโส พกฺกุล อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ
ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ อลตฺถ โข อเจโล กสฺสโป อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ อจิรูปสมฺปนฺโน โข
ปนายสฺมา กสฺสโป เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต น จิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ ขีณา ชาติ วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ ฯ
อญฺญตโร โข ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสิ ฯ
[๓๘๖] อถ โข อายสฺมา พกฺกุโล อปเรน สมเยน อปาปุรณํ
อาทาย วิหาเรน วิหารํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
อภิกฺกมถายสฺมนฺโต อชฺช เม ปรินิพฺพานํ ภวิสฺสตีติ ฯ ยมฺปายสฺมา
พกฺกุโล อปาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมาห อภิกฺกมถายสฺมนฺโต อภิกฺกมถายสฺมนฺโต อชฺช เม
ปรินิพฺพานํ ภวิสฺสตีติ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ
อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สรโณ ฯ ยุ. สาโณ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
[๓๘๗] อถ โข อายสฺมา พกฺกุโล มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส
นิสินฺนโก ปรินิพฺพายิ ฯ ยมฺปายสฺมา พกฺกุโล มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส
นิสินฺนโก ปรินิพฺพายิ อิทมฺปิ มยํ อายสฺมโต พกฺกุลสฺส อจฺฉริยํ
อพฺภูตธมฺมํ ธาเรมาติ ฯ
พกฺกุลตฺเถรจฺฉริยพฺภูตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
------------
ทนฺตภูมิสุตฺตํ
[๓๘๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน
กลนฺทกนิวาเป ฯ เตน โข ปน สมเยน อจิรวโต สมณุทฺเทโส
อรญฺเญ ๑- กุฏิกายํ วิหรติ ฯ อถ โข ชยเสโน ราชกุมาโร ชงฺฆาวิหารํ
อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโน เยน อจิรวโต สมณุทฺเทโส
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อจิรวเตน สมณุทฺเทเสน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
[๓๘๙] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชยเสโน ราชกุมาโร อจิรวตํ
สมณุทฺเทสํ เอตทโวจ สุตํ เมตํ โภ อคฺคิเวสฺสน อิธ ภิกฺขุ
อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ผุเสยฺย จิตฺตสฺส
เอกคฺคตนฺติ ฯ เอวเมตํ ราชกุมาร เอวเมตํ ราชกุมาร อิธ ภิกฺขุ
อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ผุเสยฺย จิตฺตสฺส
เอกคฺคตนฺติ ฯ สาธุ เม ภวํ อคฺคิเวสฺสโน ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ
ธมฺมํ เทเสตูติ ฯ
[๓๙๐] น โข เต อหํ ราชกุมาร สกฺโกมิ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ
ธมฺมํ ทสฺเสตุํ ๒- อหญฺจรหิ เต ราชกุมาร ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ
ธมฺมํ เทเสยฺยํ ตวญฺจ เม ภาสิตสฺส อตฺถํ น อาชาเนยฺยาสิ
โส มมสฺส กิลมโถ สา มมสฺส วิเหสาติ ฯ เทเสตุ เม ภวํ
อคฺคิเวสฺสโน ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ อปฺเปวนามหํ โภโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อรญฺญกุฏิกายํ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. เทเสตุํ ฯ
อคฺคิเวสฺสนสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยนฺติ ฯ เทเสยฺยํ โข
เต อหํ ราชกุมาร ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ สเจ เม ตฺวํ
ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยาสิ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ เม ตฺวํ
ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยาสิ ยถาสเก ติฏฺเฐยฺยาสิ น มํ ตตฺถ
อุตฺตรึ ปฏิปุจฺเฉยฺยาสีติ ฯ เทเสตุ เม ภวํ อคฺคิเวสฺสโน ยถาสุตํ
ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ สเจ อหํ โภโต อคฺคิเวสฺสนสฺส ภาสิตสฺส
อตฺถํ อาชาเนยฺยามิ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ อหํ โภโต
อคฺคิเวสฺสนสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานิสฺสามิ ยถาสเก ติฏฺฐิสฺสามิ
นาหํ ตตฺถ ภวนฺตํ อคฺคิเวสฺสนํ อุตฺตรึ ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ
[๓๙๑] อถ โข อจิรวโต สมณุทฺเทโส ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส
ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เทเสสิ ฯ เอวํ วุตฺเต ชยเสโน ราชกุมาโร
อจิรวตํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจ อฏฺฐานเมตํ โภ อคฺคิเวสฺสน
อนวกาโส ยํ ภิกฺขุ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต
ผุเสยฺย จิตฺตสฺส เอกคฺคตนฺติ ฯ อถ โข ชยเสโน ราชกุมาโร
อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส อฏฺฐานตฺตญฺจ อนวกาสตฺตญฺจ ปเวเทตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ อถ โข อจิรวโต สมณุทฺเทโส อจิรปกฺกนฺเต
ชยเสเน ราชกุมาเร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อจิรวโต
สมณุทฺเทโส ยาวตโก อโหสิ ชยเสเนน ราชกุมาเรน สทฺธึ
กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ ฯ
[๓๙๒] เอวํ วุตฺเต ภควา อจิรวตํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจ
ตํ กุเตตฺถ อคฺคิเวสฺสน ลพฺภา ยํ ตํ เนกฺขมฺเมน ญาตพฺพํ
เนกฺขมฺเมน ทฏฺฐพฺพํ เนกฺขมฺเมน ปตฺตพฺพํ เนกฺขมฺเมน สจฺฉิกาตพฺพํ
ตํ วต ชยเสโน ราชกุมาโร กามมชฺเฌ วสนฺโต กาเม ปริภุญฺชนฺโต
กามวิตกฺเกหิ ขชฺชมาโน กามปริฬาเหน ปริฑยฺหมาโน
กามปริเยสนาย อุสฺสุกฺโก ญสฺสติ วา ทกฺขติ วา สจฺฉิ วา
กริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
[๓๙๓] เสยฺยถาปิสฺสุ อคฺคิเวสฺสน เทฺว หตฺถิทมฺมา วา
อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตา ฯ เทฺว หตฺถิทมฺมา
วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา อทนฺตาว อวินีตา ฯ ตํ กึ
มญฺญสิ อคฺคิเวสฺสน เย เต เทฺว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา
วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตา อปิ นุ เต ทนฺตา ทนฺตการณํ
คจฺเฉยฺยุํ ทนฺตาว ทนฺตภูมึ สมฺปาปุเณยฺยุนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
{๓๙๓.๑} เย ปเนเต เทฺว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา
โคทมฺมา วา อทนฺตา อวินีตา อปิ นุ เต อทนฺตาว ทนฺตการณํ คจฺเฉยฺยุํ
อทนฺตาว ทนฺตภูมึ สมฺปาปุเณยฺยุํ เสยฺยถาปิ เต เทฺว หตฺถิทมฺมา
วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตาติ ฯ โน เหตํ
ภนฺเต ฯ เอวเมว โข อคฺคิเวสฺสน ยํ ตํ เนกฺขมฺเมน ญาตพฺพํ
เนกฺขมฺเมน ทฏฺฐพฺพํ เนกฺขมฺเมน ปตฺตพฺพํ เนกฺขมฺเมน สจฺฉิกาตพฺพํ
ตํ วต ชยเสโน ราชกุมาโร กามมชฺเฌ วสนฺโต กาเม
ปริภุญฺชนฺโต กามวิตกฺเกหิ ขชฺชมาโน กามปริฬาเหน
ปริฑยฺหมาโน กามปริเยสนาย อุสฺสุกฺโก ญสฺสติ วา ทกฺขติ
วา สจฺฉิ วา กริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
[๓๙๔] เสยฺยถาปิ อคฺคิเวสฺสน คามสฺส วา นิคมสฺส วา
อวิทูเร มหาปพฺพโต ฯ ตเมนํ เทฺว สหายกา ตมฺหา คามา วา
นิคมา วา นิกฺขมิตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน เยน โส ปพฺพโต เตนุปสงฺกเมยฺยุํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอโก สหายโก เหฏฺฐาปพฺพตปาเท ติฏฺเฐยฺย เอโก
สหายโก อุปริปพฺพตํ อาโรเหยฺย ฯ ตเมนํ เหฏฺฐาปพฺพตปาเท
ฐิโต สหายโก อุปริปพฺพเต ฐิตํ สหายกํ เอวํ วเทยฺย
ยํ สมฺม กึ ตฺวํ ปสฺสสิ อุปริปพฺพเต ฐิโตติ ฯ โส
เอวํ วเทยฺย ปสฺสามิ โข อหํ สมฺม อุปริปพฺพเต ฐิโต
อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ
โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ
{๓๙๔.๑} โส เอวํ วเทยฺย อฏฺฐานํ โข เอตํ สมฺม อนวกาโส
ยํ ตฺวํ อุปริปพฺพเต ฐิโต ปสฺเสยฺยาสิ อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ
ตเมนํ อุปริปพฺพเต ฐิโต สหาโย เหฏฺฐิมปพฺพตปาทํ โอโรหิตฺวา
ตํ สหายกํ พาหาย คเหตฺวา อุปริปพฺพตํ อาโรเปตฺวา มุหุตฺตํ
อสฺสาเสตฺวา เอวํ วเทยฺย ยํ สมฺม กึ ตฺวํ ปสฺสสิ อุปริปพฺพเต
ฐิโตติ ฯ โส เอวํ วเทยฺย ปสฺสามิ โข อหํ สมฺม อุปริปพฺพเต
ฐิโต อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ
โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ
{๓๙๔.๒} โส เอวํ วเทยฺย อิทาเนว โข เต สมฺม ภาสิตํ มยํ เอวํ
อาชานาม อฏฺฐานํ โข เอตํ สมฺม อนวกาโส ยํ ตฺวํ อุปริปพฺพเต ฐิโต
ปสฺเสยฺยาสิ อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ
โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ อิทาเนว จ ปน เต ภาสิตํ มยํ เอวํ
อาชานาม ปสฺสามิ โข อหํ สมฺม อุปริปพฺพเต ฐิโต อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ
{๓๙๔.๓} โส เอวํ วเทยฺย ตถา หิ ปนาหํ สมฺม อิมินา มหตา
ปพฺพเตน อาวุโฏ ๑- ทิฏฺเฐยฺยํ นาทฺทสนฺติ ฯ เอวเมว โข อโต
มหนฺตตเรน โข อคฺคิเวสฺสน อวิชฺชากฺขนฺเธน ชยเสโน ราชกุมาโร
อาวุโฏ นิวุโฏ โอวุโฏ ปริโยนทฺโธ ฯ โส วต ยนฺตํ เนกฺขมฺเมน
ญาตพฺพํ เนกฺขมฺเมน ทฏฺฐพฺพํ เนกฺขมฺเมน ปตฺตพฺพํ เนกฺขมฺเมน
สจฺฉิกาตพฺพํ ตํ วต ชยเสโน ราชกุมาโร กามมชฺเฌ วสนฺโต กาเม
ปริภุญฺชนฺโต กามวิตกฺเกหิ ขชฺชมาโน กามปริฬาเหน ปริฑยฺหมาโน
กามปริเยสนาย อุสฺสุกฺโก ญสฺสติ วา ทกฺขติ วา สจฺฉิ วา
กริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ ฯ สเจ โข ตํ อคฺคิเวสฺสน ชยเสนสฺส
ราชกุมารสฺส อิมา เทฺว อุปมา ปฏิภาเสยฺยุํ อนจฺฉริยนฺเต
ชยเสโน ราชกุมาโร ปสีเทยฺย ปสนฺโน จ เต ปสนฺนาการํ
กเรยฺยาติ ฯ กุโต ปน มํ ภนฺเต ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส
อิมา เทฺว อุปมา ปฏิภาสิสฺสนฺติ อนจฺฉริยา ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อาวโฏ ฯ
เสยฺยถาปิ ภควนฺตนฺติ ฯ
[๓๙๕] เสยฺยถาปิ อคฺคิเวสฺสน ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต
นาควนิกํ อามนฺเตสิ เอหิ ตฺวํ สมฺม นาควนิก รญฺโญ นาคํ
อภิรูหิตฺวา นาควนํ ปวิสิตฺวา อารญฺญนาคํ อติปสฺสิตฺวา รญฺโญ
นาคสฺส คีวายํ อุปนิพนฺธาหีติ ฯ เอวํ เทวาติ โข อคฺคิเวสฺสน
นาควนิโก รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส ปฏิสฺสุตฺวา รญฺโญ
นาคํ อภิรูหิตฺวา นาควนํ ปวิสิตฺวา อารญฺญนาคํ อติปสฺสิตฺวา
รญฺโญ นาคสฺส คีวายํ อุปนิพนฺธติ ฯ ตเมนํ รญฺโญ นาโค
อพฺโภกาสํ นีหรติ ฯ เอตฺตาวตา โข อคฺคิเวสฺสน อารญฺญโก
นาโค อพฺโภกาสคโต โหติ ฯ เอตฺถ ๑- เคธา หิ อคฺคิเวสฺสน
อารญฺญกา นาคา ยทิทํ นาควนํ ฯ ตเมนํ นาควนิโก รญฺโญ
ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส อาโรเจสิ อพฺโภกาสคโต โข เต ๒-
เทว อารญฺญโก นาโคติ ฯ ตเมนํ ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต
หตฺถิทมกํ อามนฺเตสิ เอหิ ตฺวํ สมฺม หตฺถิทมก อารญฺญกํ นาคํ
ทมยาหิ อารญฺญกานญฺเจว สีลานํ อภินิมฺมทนาย อารญฺญกานญฺเจว
สรสงฺกปฺปานํ อภินิมฺมทนาย อารญฺญกานญฺเจว ทรถกิลมถปริฬาหานํ
อภินิมฺมทนาย คามนฺเต อภิรมาปนาย มนุสฺสกนฺเตสุ
สีเลสุ สมาทปนายาติ ฯ
{๓๙๕.๑} เอวํ เทวาติ โข อคฺคิเวสฺสน หตฺถิทมโก รญฺโญ
ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส ปฏิสฺสุตฺวา มหนฺตํ ถมฺภํ ปฐวิยํ
นิกฺขนิตฺวา อารญฺญกสฺส นาคสฺส คีวายํ อุปนิพนฺธติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. เอตเคธา ฯ ๒ ม. ยุ. เตติ น ทิสฺสติ ฯ
อารญฺญกานญฺเจว สีลานํ อภินิมฺมทนาย อารญฺญกานญฺเจว
สรสงฺกปฺปานํ อภินิมฺมทนาย อารญฺญกานญฺเจว ทรถกิลมถ-
ปริฬาหานํ อภินิมฺมทนาย คามนฺเต อภิรมาปนาย มนุสฺสกนฺเตสุ
สีเลสุ สมาทปนาย ฯ ตเมนํ หตฺถิทมโก ยา สา วาจา เนลา กณฺณสุขา
เปมนิยา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปาหิ
วาจาหิ สมุทาจรติ ฯ ยโต โข อคฺคิเวสฺสน อารญฺญโก นาโค
หตฺถิทมกสฺส ยา สา วาจา เนลา กณฺณสุขา เปมนิยา หทยงฺคมา
โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปาหิ วาจาหิ สมุทาจริยมาโน
สุสฺสุสติ โสตํ โอทหติ อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ ฯ ตเมนํ
หตฺถิทมโก อุตฺตรึ ติณฆาโสทกํ อนุปฺปเวจฺฉติ ฯ ยโต โข
อคฺคิเวสฺสน [๑]- อารญฺญโก นาโค หตฺถิทมกสฺส ติณฆาโสทกํ
ปฏิคฺคณฺหาติ ฯ ตตฺร หตฺถิทมกสฺส เอวํ โหติ ชีวิสฺสติ โขทานิ [๒]-
อารญฺญโก นาโคติ ฯ ตเมนํ หตฺถิทมโก อุตฺตรึ การณํ กาเรติ
อาทิสฺส ๓- โภ นิกฺขิป โภติ ฯ
{๓๙๕.๒} ยโต โข อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค หตฺถิทมกสฺส
อาทานนิกฺเขเป วจนกโร โหติ โอวาทปฏิกโรติ ฯ ตเมนํ หตฺถิทมโก
อุตฺตรึ การณํ กาเรติ อภิกฺกม โภ ปฏิกฺกม โภติ ฯ ยโต โข
อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค หตฺถิทมกสฺส อภิกฺกมปฏิกฺกเม วจนกโร
โหติ โอวาทปฏิกโรติ ฯ ตเมนํ หตฺถิทมโก อุตฺตรึ การณํ กาเรติ อุฏฺฐห
โภ นิปชฺช ๔- โภติ ฯ ยโต โข อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค หตฺถิทมกสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. รญฺโญ ฯ ๒ สี. ยุ. รญฺโญ ฯ ๓ โป. ม. อาทิย ฯ ๔ ม. ยุ. นิสีท ฯ
อุฏฺฐานนิปชฺชาย ๑- วจนกโร โหติ โอวาทปฏิกโรติ ฯ ตเมนํ
หตฺถิทมโก อุตฺตรึ อาเนญฺชํ นาม การณํ กาเรติ มหนฺตสฺส ผลกํ
โสณฺฑาย อุปนิพนฺธติ โตมรหตฺโถ จ ปุริโส อุปริคีวาย นิสินฺโน
โหติ สมนฺตโต จ โตมรหตฺถา ปุริสา ปริวาเรตฺวา ฐิตา โหนฺติ
หตฺถิทมโก จ ทีฆํ โตมรยฏฺฐึ คเหตฺวา ปุรโต ฐิโต โหติ ฯ
โส อาเนญฺชการณํ การิยมาโน เนว ปุริเม ปาเท โจเปติ น
ปจฺฉิเม ปาเท โจเปติ น ปุริมํ กายํ โจเปติ น ปจฺฉิมํ
กายํ โจเปติ น สีสํ โจเปติ น กณฺเณ โจเปติ น ทนฺเต
โจเปติ น นงฺคุฏฺฐํ โจเปติ น โสณฺฑํ โจเปติ ฯ โส โหติ
รญฺโญ นาโค ขโม สตฺติปฺปหารานํ อสิปฺปหารานํ อุสุปฺปหารานํ
ปรสตฺตุปฺปหารานํ เภริปณฺฑวสงฺขทิณฺฑิมนินฺนาทสทฺทานํ ๒-
สพฺพวงฺกโทสนิหตนินฺนิตกสาโว ราชารโห ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺว
สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
[๓๙๖] เอวเมว โข อคฺคิเวสฺสน อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู
อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา
โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ
สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ
อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ ฯ ตํ ธมฺมํ สุณาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อุฏฺฐานนิสชฺชาย ฯ ๒ ยุ. เภริปณวสงฺขตินวนินฺนาทสทฺทานํ ฯ
คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา อญฺญตรสฺมึ วา กุเล ปจฺฉาชาโต ๑-
โส ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภติ ฯ โส เตน สทฺธาปฏิลาเภน
สมนฺนาคโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ
อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา
เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ
ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
{๓๙๖.๑} โส อปเรน สมเยน อปฺปํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย มหนฺตํ
วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย อปฺปํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย มหนฺตํ วา
ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิ ๒- ฯ เอตฺตาวตา โข
อคฺคิเวสฺสน อริยสาวโก อพฺโภกาสคโต โหติ ฯ เอตฺถ เคธา หิ
อคฺคิเวสฺสน เทวมนุสฺสา ยทิทํ ปญฺจกามคุณา ฯ ตเมนํ ตถาคโต
อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ สีลวา โหหิ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต
วิหราหิ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี
สมาทาย สิกฺขสฺสุ สิกฺขาปเทสูติ ฯ
{๓๙๖.๒} ยโต โข อคฺคิเวสฺสน อริยสาวโก สีลวา โหติ
ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ฯ ตเมนํ ตถาคโต
อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหหิ จกฺขุนา
รูปํ ทิสฺวาน มา นิมิตฺตคฺคาหี ฯเปฯ โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปจฺจาชาโต ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ปพฺพชติ ฯ
ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ฯ
เวทนาสุ ฯเปฯ จิตฺเต ... ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ฯ
[๓๙๗] เสยฺยถาปิ อคฺคิเวสฺสน หตฺถิทมโก มหนฺตํ ถมฺภํ ปฐวิยํ
นิกฺขนิตฺวา อารญฺญกสฺส นาคสฺส คีวายํ อุปนิพนฺธติ อารญฺญกานญฺเจว
สีลานํ อภินิมฺมทนาย อารญฺญกานญฺเจว สรสงฺกปฺปานํ ๑- อภินิมฺมทนาย
อารญฺญกานญฺเจว ทรถกิลมถปริฬาหานํ อภินิมฺมทนาย คามนฺเต
อภิรมาปนาย มนุสฺสกนฺเตสุ สีเลสุ สมาทปนาย เอวเมว
โข อคฺคิเวสฺสน อริยสาวกสฺส อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐานา
เจตโส อุปนิพนฺธา นาม โหนฺติ เคหสิตานญฺเจว สีลานํ อภินิมฺมทนาย
เคหสิตานญฺเจว สรสงฺกปฺปานํ อภินิมฺมทนาย เคหสิตานญฺเจว
ทรถกิลมถปริฬาหานํ อภินิมฺมทนาย ญายสฺส อธิคมาย
นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย ฯ
[๓๙๘] ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ กาเย
กายานุปสฺสี วิหราหิ มา จ กายูปสญฺหิตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกสิ ฯ
เวทนาสุ ... จิตฺเต ... ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหราหิ มา จ
ธมฺมูปสญฺหิตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกสีติ ฯ โส วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา
อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ
สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ ... จตุตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สงฺกปฺปานํ ฯ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
[๓๙๙] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย
ฯเปฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
[๔๐๐] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต สตฺตานํ
จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน
หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ ฯ
[๔๐๑] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต อาสวานํ
ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
ปชานาติ ฯ อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวสมุทโยติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ
ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ
ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ
วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ
กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ ฯ
[๔๐๒] โส ภิกฺขุ ขโม สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย
ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺสานํ ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ
อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติปฺปานํ ขรานํ กฏุกานํ
อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสิกชาติโก โหติ ฯ
สพฺพราคโทสโมหนิหต นินฺนิตกสาโว อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส ฯ
[๔๐๓] มหลฺลโก เจปิ อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค อทนฺโต
อวินีโต กาลํ กโรติ อทนฺตมรณํ มหลฺลโก รญฺโญ นาโค
มโต ๑- กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ มชฺฌิโม เจปิ อคฺคิเวสฺสน
รญฺโญ นาโค ... ทหโร เจปิ อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค อทนฺโต
อวินีโต กาลํ กโรติ อทนฺตมรณํ ทหโร รญฺโญ นาโค มโต
กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ เอวเมว โข อคฺคิเวสฺสน เถโร
เจปิ ภิกฺขุ อขีณาสโว กาลํ กโรติ อทนฺตมรณํ เถโร ภิกฺขุ
มโต กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ มชฺฌิโม เจปิ อคฺคิเวสฺสน
ภิกฺขุ ... นโว เจปิ อคฺคิเวสฺสน ภิกฺขุ อขีณาสโว กาลํ กโรติ
อทนฺตมรณํ นโว ภิกฺขุ มโต กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มโตติ น ทิสฺสติ ฯ
[๔๐๔] มหลฺลโก เจปิ อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค สุทนฺโต
สุวินีโต กาลํ กโรติ ทนฺตมรณํ มหลฺลโก รญฺโญ นาโค
มโต กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ มชฺฌิโม เจปิ อคฺคิเวสฺสน
รญฺโญ นาโค ... ทหโร เจปิ อคฺคิเวสฺสน รญฺโญ นาโค สุทนฺโต
สุวินีโต กาลํ กโรติ ทนฺตมรณํ ทหโร รญฺโญ นาโค มโต
กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ เอวเมว โข อคฺคิเวสฺสน เถโร
เจปิ ภิกฺขุ ขีณาสโว กาลํ กโรติ ทนฺตมรณํ เถโร ภิกฺขุ
มโต กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ มชฺฌิโม เจปิ อคฺคิเวสฺสน
ภิกฺขุ ... นโว เจปิ อคฺคิเวสฺสน ภิกฺขุ ขีณาสโว กาลํ กโรติ
ทนฺตมรณํ นโว ภิกฺขุ มโต กาลกโตเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อจิรวโต สมณุทฺเทโส ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
ทนฺตภูมิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
--------
ภูมิชสุตฺตํ
[๔๐๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ อถ โข อายสฺมา ภูมิโช ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส นิเวสนํ
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถ โข
ชยเสโน ราชกุมาโร เยนายสฺมา ภูมิโช เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมตา ภูมิเชน สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
[๔๐๖] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชยเสโน ราชกุมาโร อายสฺมนฺตํ
ภูมิชํ เอตทโวจ สนฺติ โภ ภูมิช เอเก สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ๑-
อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ
กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมายาติ อิธ
โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา กึวาที กึทิฏฺฐี ๒- กิมกฺขายีติ ฯ
[๔๐๗] น โข เมตํ ราชกุมาร ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺย
อาสญฺเจปิ กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สพฺพตฺถ จรติ อภพฺโพติ ทิสฺสติ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. กึทิฏฺฐีติ
@อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา อโยนิโส
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ
กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อาสญฺเจปิ กริตฺวา โยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา โยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา โยนิโส
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ
กริตฺวา โยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมายาติ
น โข เมตํ ราชกุมาร ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺยาติ ฯ สเจ [๑]-
โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี เอวมกฺขายี อทฺธา
โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา สพฺเพสํเยว ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ มุทฺธานํ
มญฺเญ อาหจฺจ ติฏฺฐตีติ ฯ อถ โข ชยเสโน ราชกุมาโร
อายสฺมนฺตํ ภูมิชํ สเกเนว ถาลิปาเกน ปริวิสิ ฯ
[๔๐๘] อถ โข อายสฺมา ภูมิโช ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ภูมิโช
ภควนฺตํ เอตทโวจ อิธาหํ ภนฺเต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย เยน ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร โขสทฺโท อตฺถิ ฯ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทึ ฯ อถ โข ภนฺเต ชยเสโน
ราชกุมาโร เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มยา สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข ภนฺเต ชยเสโน ราชกุมาโร มํ เอตทโวจ สนฺติ โภ
ภูมิช เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน อาสญฺเจปิ
กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา
ผลสฺส อธิคมายาติ อิธ โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา กึวาที กึทิฏฺฐี
กิมกฺขายีติ ฯ
{๔๐๘.๑} เอวํ วุตฺเต อหํ ภนฺเต ชยเสนํ ราชกุมารํ เอตทโวจํ
น โข เมตํ ราชกุมาร ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺย อาสญฺเจปิ
กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา
อโยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺเจปิ
กริตฺวา โยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา โยนิโส พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส
อธิคมายาติ น โข เมตํ ราชกุมาร ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺยาติ ฯ
สเจ โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี เอวมกฺขายี อทฺธา
โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา สพฺเพสํเยว ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ มุทฺธานํ
มญฺเญ อาหจฺจ ติฏฺฐตีติ ฯ กจฺจาหํ ภนฺเต เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ
พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว ภควโต โหมิ น จ ภควนฺตํ อภูเตน
อพฺภาจิกฺขามิ ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรมิ น จ โกจิ สหธมฺมิโก
วาทานุวาโท คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉตีติ ฯ
[๔๐๙] ตคฺฆ ตฺวํ ภูมิช เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ พฺยากรมาโน
วุตฺตวาที เจว เม ๑- โหสิ น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ ธมฺมสฺส
จานุธมฺมํ พฺยากโรสิ น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท
คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉติ ฯ เย หิ เกจิ ภูมิช สมณา วา พฺราหฺมณา
วา มิจฺฉาทิฏฺฐิโน มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา
มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธิโน
เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ภควโตติ ทิสฺสติ ฯ
อโยนิโส ๑- ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๐] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส เตลตฺถิโก เตลคเวสี
เตลปริเยสนํ จรมาโน วาลิกํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ
ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย อาสญฺเจปิ กริตฺวา วาลิกํ โทณิยา อากีริตฺวา
อุทเกน ปริปฺโผสกํ ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย อภพฺโพ เตลสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา วาลิกํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ
ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย อภพฺโพ เตลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา วาลิกํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ
ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย อภพฺโพ เตลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ
กริตฺวา วาลิกํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ ปริปฺโผสกํ
ปีเฬยฺย อภพฺโพ เตลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส ภูมิช เตลสฺส
อธิคมาย เอวเมว โข
{๔๑๐.๑} ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา
มิจฺฉาทิฏฺฐิโน มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา
มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธิโน เต
อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธึคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส
ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สพฺพตฺถ อโยนิ เหสาติ ทิสฺสติ ฯ
[๔๑๑] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส ขีรตฺถิโก ขีรคเวสี ขีรปริเยสนํ
จรมาโน คาวึ ตรุณวจฺฉํ วิสาณโต อาวิญฺเชยฺย อาสญฺเจปิ กริตฺวา
คาวึ ตรุณวจฺฉํ วิสาณโต อาวิญฺเชยฺย อภพฺโพ ขีรสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ฯเปฯ เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา คาวึ
ตรุณวจฺฉํ วิสาณโต อาวิญฺเชยฺย อภพฺโพ ขีรสฺส อธิคมาย ตํ
กิสฺส เหตุ อโยนิโส ภูมิช ขีรสฺส อธิคมาย เอวเมว โข ภูมิช
เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มิจฺฉาทิฏฺฐิโน ฯเปฯ
มิจฺฉาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ
กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๒] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส นวนีตตฺถิโก ๑- นวนีตคเวสี
นวนีตปริเยสนํ จรมาโน อุทกํ กลเส อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย
อาสญฺเจปิ กริตฺวา อุทกํ กลเส อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย
อภพฺโพ นวนีตสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา อุทกํ กลเส
อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย อภพฺโพ นวนีตสฺส อธิคมาย
ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส โภ ภูมิช นวนีตสฺส อธิคมาย เอวเมว
โข ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มิจฺฉาทิฏฺฐิโน
ฯเปฯ มิจฺฉาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โนนีต ... ฯ
อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส โภ ภูมิช
ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๓] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส อคฺคิตฺถิโก อคฺคิคเวสี
อคฺคิปริเยสนํ จรมาโน อลฺลํ กฏฺฐํ สเสฺนหํ อุตฺตรารณึ อาทาย
อภิมตฺเถยฺย อาสญฺเจปิ กริตฺวา อลฺลํ กฏฺฐํ สเสฺนหํ อุตฺตรารณึ
อาทาย อภิมตฺเถยฺย ๑- อภพฺโพ อคฺคิสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ
กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ
กริตฺวา อลฺลํ กฏฺฐํ สเสฺนหํ อุตฺตรารณึ อาทาย อภิมตฺเถยฺย
อภพฺโพ อคฺคิสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส ภูมิช
อคฺคิสฺส อธิคมาย เอวเมว โข ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา
วา พฺราหฺมณา วา มิจฺฉาทิฏฺฐิโน ฯเปฯ มิจฺฉาสมาธิโน เต
อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ อภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ อโยนิโส ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๔] เย จ ๒- โข เกจิ ภูมิช สมณา วา พฺราหฺมณา วา
สมฺมาทิฏฺฐิโน สมฺมาสงฺกปฺปา สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺตา สมฺมาอาชีวา
สมฺมาวายามา สมฺมาสตี สมฺมาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อภิมนฺเถยฺย ฯ ๒ ม. ยุ. เย หิ เกจิ ฯ
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส
อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๕] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส เตลตฺถิโก เตลคเวสี เตลปริเยสนํ
จรมาโน ติลปิฏฺฐํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ
ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย อาสญฺเจปิ กริตฺวา ติลปิฏฺฐํ โทณิยา
อากีริตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสกํ ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย ภพฺโพ เตลสฺส
อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา ติลปิฏฺฐํ โทณิยา อากีริตฺวา อุทเกน
ปริปฺโผสกํ ปริปฺโผสกํ ปีเฬยฺย ภพฺโพ เตลสฺส อธิคมาย ตํ
กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช เตลสฺส อธิคมาย เอวเมว โข
ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมฺมาทิฏฺฐิโน
ฯเปฯ สมฺมาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช
ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๖] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส ขีรตฺถิโก ขีรคเวสี ขีรปริเยสนํ
จรมาโน คาวึ ตรุณวจฺฉํ ถนโต อาวิญฺเชยฺย อาสญฺเจปิ กริตฺวา
คาวึ ตรุณวจฺฉํ ถนโต อาวิญฺเชยฺย ภพฺโพ ขีรสฺส อธิคมาย
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา คาวึ ตรุณวจฺฉํ ถนโต อาวิญฺเชยฺย
ภพฺโพ ขีรสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช ขีรสฺส
อธิคมาย เอวเมว โข ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา
สมฺมาทิฏฺฐิโน ฯเปฯ สมฺมาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา
พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส
ภูมิช ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๗] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส นวนีตตฺถิโก นวนีตคเวสี
นวนีตปริเยสนํ จรมาโน ทธึ กลเส อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย
อาสญฺเจปิ กริตฺวา ทธึ กลเส อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย
ภพฺโพ นวนีตสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา ทธึ กลเส
อาสิญฺจิตฺวา มตฺเถน อาวิญฺเชยฺย ภพฺโพ นวนีตสฺส อธิคมาย
ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช นวนีตสฺส อธิคมาย เอวเมว โข
ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมฺมาทิฏฺฐิโน ฯเปฯ
สมฺมาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ
กริตฺวา ... เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช ผลสฺส
อธิคมาย ฯ
[๔๑๘] เสยฺยถาปิ ภูมิช ปุริโส อคฺคิตฺถิโก อคฺคิคเวสี
อคฺคิปริเยสนํ จรมาโน สุกฺขํ กฏฺฐํ โกฬาปํ อุตฺตรารณึ อาทาย
อภิมตฺเถยฺย ภพฺโพ อคฺคิสฺส อธิคมาย อาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ... อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา ...
เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา สุกฺขํ กฏฺฐํ โกฬาปํ อุตฺตรารณึ อาทาย
อภิมตฺเถยฺย ภพฺโพ อคฺคิสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส
ภูมิช อคฺคิสฺส อธิคมาย เอวเมว โข ภูมิช เย หิ เกจิ สมณา
วา พฺราหฺมณา วา สมฺมาทิฏฺฐิโน สมฺมาสงฺกปฺปา ฯเปฯ
สมฺมาสมาธิโน เต อาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ ภพฺพา
ผลสฺส อธิคมาย อาสญฺจ อนาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ
ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย เนวาสํนานาสญฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ ภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ตํ กิสฺส เหตุ โยนิโส ภูมิช
ผลสฺส อธิคมาย ฯ
[๔๑๙] สเจ โข [๑]- ภูมิช ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส อิมา จตสฺโส
อุปมา ปฏิภาเสยฺยุํ อนจฺฉริยํ เต ชยเสโน ราชกุมาโร ปสีเทยฺย
ปสนฺโน จ เต ปสนฺนาการํ กเรยฺยาติ ฯ กุโต ปน มํ ภนฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. เอตฺถนฺตเร ตนฺติ อตฺถิ ฯ
ชยเสนสฺส ราชกุมารสฺส อิมา จตสฺโส อุปมา ปฏิภาสิสฺสนฺติ
อนจฺฉริยา ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา เสยฺยถาปิ ภควนฺตนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา ภูมิโช ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทีติ ฯ
ภูมิชสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
---------
อนุรุทฺธสุตฺตํ
[๔๒๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข ปญฺจกงฺโค ถปติ
อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ เอหิ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส เยนายสฺมา
อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกม อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต
อนุรุทฺธสฺส ปาเท สิรสา วนฺทาหิ [๑]- ปญฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ
อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตีติ เอวญฺจ วเทหิ
อธิวาเสตุ กิร ภนฺเต อายสฺมา อนุรุทฺโธ ปญฺจกงฺคสฺส ถปติสฺส
สฺวาตนาย อตฺตจตุตฺโถ ภตฺตํ เยน จ กิร ภนฺเต อายสฺมา
อนุรุทฺโธ ปเควตรํ อาคจฺเฉยฺย ปญฺจกงฺโค ภนฺเต ๒- ถปติ พหุกิจฺโจ
พหุกรณีโย ราชกรณีเยนาติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข โส ปุริโส
ปญฺจกงฺคสฺส ถปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ
ปญฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส ปาเท สิรสา
วนฺทติ เอวญฺจ วเทติ อธิวาเสตุ กิร ภนฺเต อายสฺมา อนุรุทฺโธ
ปญฺจกงฺคสฺส ถปติสฺส สฺวาตนาย อตฺตจตุตฺโถ ภตฺตํ เยน จ
กิร ภนฺเต อายสฺมา อนุรุทฺโธ ปเควตรํ อาคจฺเฉยฺย ปญฺจกงฺโค
ภนฺเต ถปติ พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย ราชกรณีเยนาติ ฯ อธิวาเสสิ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เอตฺถนฺตเร เอวญฺจ วเทหีติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. ภนฺเตติ นตฺถิ ฯ
โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ตุณฺหีภาเวน ฯ
[๔๒๑] อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน
ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ปญฺจกงฺคสฺส
ถปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน
นิสีทิ ฯ อถ โข ปญฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ปณีเตน
ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ ฯ อถ โข
ปญฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ
อญฺญตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข ปญฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ
{๔๒๑.๑} อิธ มํ ๑- ภนฺเต เถรา ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ
อปฺปมาณํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหีติ เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ
มหคฺคตํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหีติ ยา จายํ ภนฺเต อปฺปมาณา
เจโตวิมุตฺติ ยา จ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว
นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ เตนหิ
คหปติ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิภาตุ อปณฺณกนฺเต อิโต ภวิสฺสตีติ ฯ
มยฺหํ โข ภนฺเต เอวํ โหติ ยา จายํ อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ
ยา จ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ อิเม ธมฺมา เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ
[๔๒๒] ยา จายํ คหปติ อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ ยา จ
มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
จ ตทิมินาเปตํ คหปติ ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา ปนิเม ๑- ธมฺมา
นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ ฯ กตมา จ คหปติ อปฺปมาณา
เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ คหปติ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ
ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ
อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหรติ ฯ กรุณาสหคเตน เจตสา ... มุทิตาสหคเตน
เจตสา ... อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา
วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ
ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหรติ อยํ วุจฺจติ คหปติ อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ ฯ
[๔๒๓] กตมา จ ๒- คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ
คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ รุกฺขมูลํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา
อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ วุจฺจติ คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ
อิธ ปน คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ วา รุกฺขมูลานิ
มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ ๓- วุจฺจติ คหปติ
มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ
คามกฺเขตฺตํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ วุจฺจติ
คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ ปน คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. อยมฺปิ ฯ
เทฺว วา ตีณิ วา คามกฺเขตฺตานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ อยํ วุจฺจติ คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ คหปติ
ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ มหารชฺชํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ อยํ วุจฺจติ คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ ปน
คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ วา มหารชฺชานิ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ วุจฺจติ คหปติ มหคฺคตา
เจโตวิมุตฺติ ฯ อิธ ปน คหปติ ภิกฺขุ ยาวตา สมุทฺทปริยนฺตํ
ปฐวึ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ วุจฺจติ
คหปติ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ ฯ อิมินา โข เอตํ คหปติ
ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา ปนิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว
นานาพฺยญฺชนา จ ฯ
[๔๒๔] จตสฺโส โข อิมา คหปติ ภวูปปตฺติโย ฯ กตมา
จตสฺโส ฯ อิธ คหปติ เอกจฺโจ ปริตฺตาภานิ ๑- ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ ฯ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปริตฺตาภานํ เทวานํ
สหพฺยตํ อุปปชฺชติ ฯ อิธ ปน คหปติ เอกจฺโจ อปฺปมาณาภานิ ๒-
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ ฯ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปฺปมาณาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ ฯ อิธ คหปติ
เอกจฺโจ สงฺกิลิฏฺฐาภานิ ๓- ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ ฯ โส
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สงฺกิลิฏฺฐาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ
อุปปชฺชติ ฯ อิธ ปน คหปติ เอกจฺโจ ปริสุทฺธาภานิ ๔- ผริตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปริตฺตาภาติ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. อปฺปมาณาภาติ ฯ
@๓ โป. ม. ยุ. สงฺกิลิฏฺฐาภาติ ฯ ๔ โป ม. ยุ. ปริสุทฺธาภาติ ฯ
อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ ฯ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปริสุทฺธาภานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ ฯ อิมา โข คหปติ จตสฺโส
ภวูปปตฺติโย ฯ
[๔๒๕] โหติ โข โส คหปติ สมโย ยา ตา เทวตา เอกชฺฌํ
สนฺนิปตนฺติ ตาสํ เอกชฺฌํ สนฺนิปติตานํ วณฺณนานตฺตํ หิ โข
ปญฺญายติ โน จ อาภานานตฺตํ ฯ เสยฺยถาปิ คหปติ ปุริโส
สมฺพหุลานิ เตลปฺปทีปานิ เอกํ ฆรํ ปเวเสยฺย เตสํ เอกํ ฆรํ
ปเวสิตานํ อจฺจินานตฺตํ หิ โข ปญฺญาเยถ โน จ อาภานานตฺตํ
เอวเมว โข คหปติ โหติ โข โส สมโย ยา ตา เทวตา
เอกชฺฌํ สนฺนิปตนฺติ ตาสํ เอกชฺฌํ สนฺนิปติตานํ วณฺณนานตฺตํ
หิ โข ปญฺญายติ โน จ อาภานานตฺตํ ฯ
[๔๒๖] โหติ โข โส คหปติ สมโย ยา ตา เทวตา ตโต
วิปกฺกมนฺติ ตาสํ ตโต วิปกฺกมนฺตีนํ วณฺณนานตฺตญฺเจว ปญฺญายติ
อาภานานตฺตญฺจ ฯ เสยฺยถาปิ คหปติ ปุริโส ตานิ สมฺพหุลานิ
เตลปฺปทีปานิ ตมฺหา ฆรา นีหเรยฺย เตสํ ตโต นีหรนฺตานํ
อจฺจินานตฺตญฺเจว ปญฺญาเยถ อาภานานตฺตญฺจ เอวเมว โข
คหปติ โหติ โข โส สมโย ยา ตา เทวตา ตโต วิปกฺกมนฺติ
ตาสํ ตโต วิปกฺกมนฺตีนํ วณฺณนานตฺตญฺเจว ปญฺญายติ
อาภานานตฺตญฺจ ฯ
[๔๒๗] น โข คหปติ ตาสํ เทวตานํ เอวํ โหติ อิทมฺหากํ
นิจฺจนฺติ วา ธุวนฺติ วา สสฺสตนฺติ วา อปิจ ยตฺถ ยตฺเถว ตา
เทวตา อภินิวิสนฺติ ตตฺถ ตตฺเถว ตา เทวตา อภิรมนฺติ ฯ
เสยฺยถาปิ คหปติ มกฺขิกานํ กาเชน วา ปิฏเกน วา หริยมานานํ
น เอวํ โหติ อิทมฺหากํ นิจฺจนฺติ วา ธุวนฺติ วา สสฺสตนฺติ
วา อปิจ ยตฺถ ยตฺเถว ตา มกฺขิกา อภินิวิสนฺติ ตตฺถ ตตฺเถว
ตา มกฺขิกา อภิรมนฺติ เอวเมว โข คหปติ ตาสํ เทวตานํ
น เอวํ โหติ อิทมฺหากํ นิจฺจนฺติ วา ธุวนฺติ วา สสฺสตนฺติ
วา อปิจ ยตฺถ ยตฺเถว ตา เทวตา อภินิวิสนฺติ ตตฺถ ตตฺเถว
ตา เทวตา อภิรมนฺตีติ ฯ
[๔๒๘] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อภิโย กจฺจาโน อายสฺมนฺตํ
อนุรุทฺธํ เอตทโวจ สาธุ ภนฺเต อนุรุทฺธ อตฺถิ จ เม เอตฺถ
อุตฺตรึ ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ ยา ตา ภนฺเต เทวตา อาภา สพฺพา ตา
ปริตฺตาภา อุทาหุ สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา อปฺปมาณาภาติ ฯ
ตทงฺเคน โข อาวุโส กจฺจาน สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา ปริตฺตาภา
สนฺติ ปเนตฺเถกจฺจา เทวตา อปฺปมาณาภาติ ฯ โก นุ โข ภนฺเต
อนุรุทฺธ เหตุ โก ปจฺจโย เยน ตาสํ เทวตานํ เอกํ เทวนิกายํ
อุปปนฺนานํ สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา ปริตฺตาภา สนฺติ ปเนตฺเถกจฺจา
เทวตา อปฺปมาณาภาติ ฯ
[๔๒๙] เตนหาวุโส กจฺจาน ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ ยถา
เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ฯ ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส
กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ รุกฺขมูลํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา
อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ โย จายํ ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ
วา รุกฺขมูลานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ
อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ
ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ วา รุกฺขมูลานิ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ
มหคฺคตตราติ ฯ
[๔๓๐] ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา
เทฺว วา ตีณิ วา รุกฺขมูลานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ โย จายํ ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ คามกฺเขตฺตํ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา
จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ
คามกฺเขตฺตํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ อิมาสํ
อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ มหคฺคตตราติ ฯ
[๔๓๑] ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา
เอกํ คามกฺเขตฺตํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ โย
จายํ ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ วา คามกฺเขตฺตานิ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา
จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว
วา ตีณิ วา คามกฺเขตฺตานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ อยํ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ มหคฺคตตราติ ฯ
[๔๓๒] ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา
เทฺว วา ตีณิ วา คามกฺเขตฺตานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ โย จายํ ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ มหารชฺชํ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา
จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา เอกํ
มหารชฺชํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ อิมาสํ
อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ มหคฺคตตราติ ฯ
[๔๓๓] ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา
เอกํ มหารชฺชํ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ โย
จายํ ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว วา ตีณิ วา มหารชฺชานิ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา
จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา เทฺว
วา ตีณิ วา มหารชฺชานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ
อยํ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ มหคฺคตตราติ ฯ
[๔๓๔] ตํ กึ มญฺญสิ อาวุโส กจฺจาน ยฺวายํ ภิกฺขุ ยาวตา
เทฺว วา ตีณิ วา มหารชฺชานิ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา
วิหรติ โย จายํ ภิกฺขุ ยาวตา สมุทฺทปริยนฺตํ ปฐวึ มหคฺคตนฺติ
ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ กตมา
จิตฺตภาวนา มหคฺคตตราติ ฯ ยฺวายํ ภนฺเต ภิกฺขุ ยาวตา
สมุทฺทปริยนฺตํ ปฐวึ มหคฺคตนฺติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ อยํ
อิมาสํ อุภินฺนํ จิตฺตภาวนานํ มหคฺคตตราติ ฯ อยํ โข อาวุโส
กจฺจาน เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน ตาสํ เทวตานํ เอกํ เทวนิกายํ
อุปปนฺนานํ สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา ปริตฺตาภา สนฺติ ปเนตฺเถกจฺจา
เทวตา อปฺปมาณาภาติ ฯ
[๔๓๕] สาธุ ภนฺเต อนุรุทฺธ อตฺถิ จ เม เอตฺถ อุตฺตรึ
ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ ยาวตา ภนฺเต เทวตา อาภา สพฺพา ตา สงฺกิลิฏฺฐาภา
อุทาหุ สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา ปริสุทฺธาภาติ ฯ ตทงฺเคน โข
อาวุโส กจฺจาน สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา สงฺกิลิฏฺฐาภา สนฺติ
ปเนตฺเถกจฺจา เทวตา ปริสุทฺธาภาติ ฯ โก นุ โข ภนฺเต อนุรุทฺธ
เหตุ โก ปจฺจโย เยน ตาสํ เทวตานํ เอกํ เทวนิกายํ อุปปนฺนานํ
สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา สงฺกิลิฏฺฐาภา สนฺติ ปเนตฺเถกจฺจา เทวตา
ปริสุทฺธาภาติ ฯ
[๔๓๖] เตนหาวุโส กจฺจาน อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปิเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ เสยฺยถาปิ
อาวุโส กจฺจาน เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อปริสุทฺธํ วฏฺฏิปิ
อปริสุทฺธา ฯ โส เตลสฺสปิ อปริสุทฺธตฺตา วฏฺฏิยาปิ อปริสุทฺธตฺตา
อนฺธนฺธํ วิย ฌายติ เอวเมว โข อาวุโส กจฺจาน อิเธกจฺโจ
ภิกฺขุ สงฺกิลิฏฺฐาภานิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ ฯ ตสฺส
กายทุฏฺฐุลฺลมฺปิ น สุปฏิปฺปสฺสทฺธํ โหติ ถีนมิทฺธมฺปิ น สุสมูหตํ
โหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจมฺปิ น สุปฏิวินีตํ โหติ ฯ โส กายทุฏฺฐุลฺลสฺสปิ
น สุปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา ถีนมิทฺธสฺสปิ น สุสมูหตตฺตา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺสปิ
น สุปฏิวินีตตฺตา อนฺธนฺธํ วิย ฌายติ ฯ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สงฺกิลิฏฺฐาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ ฯ
{๔๓๖.๑} เสยฺยถาปิ อาวุโส กจฺจาน เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต
เตลมฺปิ ปริสุทฺธํ วฏฺฏิปิ ปริสุทฺธา ฯ โส เตลสฺสปิ ปริสุทฺธตฺตา
วฏฺฏิยาปิ ปริสุทฺธตฺตา น อนฺธนฺธํ วิย ฌายติ เอวเมว โข อาวุโส
กจฺจาน อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ ปริสุทฺธาภานิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ ฯ
ตสฺส กายทุฏฺฐุลฺลมฺปิ สุปฏิปฺปสฺสทฺธํ โหติ ถีนมิทฺธมฺปิ สุสมูหตํ
โหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจมฺปิ สุปฏิวินีตํ โหติ ฯ โส กายทุฏฺฐุลฺลสฺสปิ
สุปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา ถีนมิทฺธสฺสปิ สุสมูหตตฺตา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺสปิ
สุปฏิวินีตตฺตา น อนฺธนฺธํ วิย ฌายติ ฯ โส กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ปริสุทฺธาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ ฯ อยํ โข
อาวุโส กจฺจาน เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน ตาสํ เทวตานํ เอกํ
เทวนิกายํ อุปปนฺนานํ สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา สงฺกิลิฏฺฐาภา
สนฺเตตฺเถกจฺจา เทวตา ปริสุทฺธาภาติ ฯ
[๔๓๗] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อภิโย กจฺจาโน อายสฺมนฺตํ
อนุรุทฺธํ เอตทโวจ สาธุ ภนฺเต อนุรุทฺธ น ภนฺเต อายสฺมา
อนุรุทฺโธ เอวมาห เอวมฺเม สุตนฺติ วา เอวํ อรหติ ภวิตุนฺติ
วา อถ จ ปน ภนฺเต อายสฺมา อนุรุทฺโธ เอวมฺปิ ตา
เทวตา อิติปิ ตา เทวตาเตฺวว ภาสติ ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ
โหติ อทฺธา อายสฺมตา อนุรุทฺเธน ตาหิ เทวตาหิ สทฺธึ
สนฺนิวุตฺถปุพฺพญฺเจว สลฺลปิตปุพฺพญฺจ สากจฺฉา จ
สมาปชฺชิตปุพฺพาติ ฯ อทฺธา โข อยํ อาวุโส กจฺจาน
อาสชฺช อุปนียวาจา ภาสิตา อปิจ เต อหํ พฺยากริสฺสามิ
ทีฆรตฺตํ โข เม อาวุโส กจฺจาน ตาหิ เทวตาหิ สทฺธึ
สนฺนิวุตฺถปุพฺพญฺจ สลฺลปิตปุพฺพญฺจ สากจฺฉา จ
สมาปชฺชิตปุพฺพาติ ฯ
[๔๓๘] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อภิโย กจฺจาโน ปญฺจกงฺคํ
ถปตึ เอตทโวจ ลาภา เต คหปติ สุลทฺธํ เต คหปติ ยํ ตฺวญฺเจว
ตํ กงฺขาธมฺมํ ปหาสิ ยมฺปิมํ ธมฺมปริยายํ อลตฺถมฺหา สวนายาติ ฯ
อนุรุทฺธสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
-----------
อุปกฺกิเลสสุตฺตํ
[๔๓๙] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ
โฆสิตาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน โกสมฺพิยํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา
กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา
วิหรนฺติ ฯ
[๔๔๐] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ
ฐิโต โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ อิธ ภนฺเต โกสมฺพิยํ ภิกฺขู
ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา วิหรนฺติ สาธุ ภนฺเต ภควา เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมตุ
อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ อถ
โข ภควา เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เต
ภิกฺขู เอตทโวจ อลํ ภิกฺขเว มา ภณฺฑนํ มา กลหํ มา
วิคฺคหํ มา วิวาทนฺติ ฯ เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ
เอตทโวจ อาคเมตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมสฺสามิ อปฺโปสฺสุกฺโก
ภนฺเต ภควา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ อนุยุตฺโต วิหรตุ มยเมเตน
ภณฺฑเนน กลเหน วิคฺคเหน วิวาเทน ปญฺญายิสฺสามาติ ฯ
[๔๔๑] ทุติยมฺปิ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ อลํ ภิกฺขเว
มา ภณฺฑนํ มา กลหํ มา วิคฺคหํ มา วิวาทนฺติ ฯ ทุติยมฺปิ โข
โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ อาคเมตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมสฺสามิ
อปฺโปสฺสุกฺโก ภนฺเต ภควา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ อนุยุตฺโต วิหรตุ
มยเมเตน ภณฺฑเนน กลเหน วิคฺคเหน วิวาเทน ปญฺญายิสฺสามาติ ฯ
[๔๔๒] ตติยมฺปิ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ อลํ ภิกฺขเว
มา ภณฺฑนํ มา กลหํ มา วิคฺคหํ มา วิวาทนฺติ ฯ ตติยมฺปิ โข
โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ อาคเมตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมสฺสามิ
อปฺโปสฺสุกฺโก ภนฺเต ภควา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ อนุยุตฺโต วิหรตุ
มยเมเตน ภณฺฑเนน กลเหน วิคฺคเหน วิวาเทน ปญฺญายิสฺสามาติ ฯ
[๔๔๓] อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย โกสมฺพึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ โกสมฺพิยํ ปิณฺฑาย
จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เสนาสนํ สํสาเมตฺวา
ปตฺตจีวรํ อาทาย ฐิตโกว อิมา คาถา อภาสิ
ปุถุสทฺโท สมชโน น พาโล โกจิ มญฺญถ
สงฺฆสฺมึ ภิชฺชมานสฺมึ นาญฺญํ ภิยฺโย อมญฺญถ ๑-
ปริมุฏฺฐา ปณฺฑิตา ภาสา วาจาโคจรภาณิโน
ยาวิจฺฉนฺติ มุขายามํ เยน นีตา น ตํ วิทู
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ อชินิ มํ อหาสิ เม
เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ เวรํ เตสํ น สมฺมติ
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ อชินิ มํ อหาสิ เม
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อมญฺญรุนฺติ ทิสฺสติ ฯ
เย จ ตํ นูปนยฺหนฺติ เวรํ เตสูปสมฺมติ
น หิ เวเรน เวรานิ สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ
อเวเรน จ สมฺมนฺติ เอส ธมฺโม สนนฺตโน
ปเร จ น วิชานนฺติ มยเมตฺถ ยมามฺหเส
เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ ตโต สมฺมนฺติ เมธคา
อฏฺฐิจฺฉิทา ปาณหรา ควาสฺสธนหาริโย
รฏฺฐํ วิลุมฺปมานานํ เตสมฺปิ โหติ สงฺคติ
กสฺมา ตุมฺหากํ โน สิยา
สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ
จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา
โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย
เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโค
เอกสฺส จริตํ เสยฺโย
นตฺถิ พาเล สหายตา
เอโก จเร น จ ปาปานิ กยิรา
อปฺโปสฺสุกฺโก มาตงฺครญฺเญว นาโคติ ฯ
[๔๔๔] อถ โข ภควา ฐิตโกว อิมา คาถา ภาสิตฺวา เยน
พาลกโลณการคาโม เตนุปสงฺกมิ ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา
ภคุ พาลกโลณการคาเม วิหรติ ฯ อทฺทสา โข อายสฺมา ภคุ
ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺญาเปสิ อุทกญฺจ
ปาทานํ โธวนํ ๑- ฯ นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสชฺช ปาเท
ปกฺขาเลสิ ฯ อายสฺมาปิ โข ภคุ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ภคุํ ภควา เอตทโวจ
กจฺจิ ภิกฺขุ ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ กจฺจิ ปิณฺฑเกน น กิลมสีติ ฯ
ขมนียํ ภควา ยาปนียํ ภควา น จาหํ ภนฺเต ปิณฺฑเกน กิลมามีติ ฯ
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ภคุํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา
สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺฐายาสนา เยน
ปาจีนวํสทาโย เตนุปสงฺกมิ ฯ
[๔๔๕] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา
จ นนฺทิโย อายสฺมา จ กิมฺพิโล ปาจีนวํสทาเย วิหรนฺติ ฯ อทฺทสา
โข ทายปาลโก ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาน ภควนฺตํ
เอตทโวจ มา สมณ เอตํ ทายํ ปาวิสิ สนฺเตตฺถ ตโย
กุลปุตฺตา อตฺตกามรูปา วิหรนฺติ มา เตสํ อผาสุมกาสีติ ฯ
อสฺโสสิ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทายปาลสฺส ภควตา สทฺธึ
มนฺติยมานสฺส สุตฺวาน ทายปาลํ เอตทโวจ มา อาวุโส
ทายปาล ภควนฺตํ วาเรสิ สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อุปฏฺฐเปสีติ กิริยาปทํ ภเวยฺย ฯ
{๔๔๕.๑} อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ เยนายสฺมา จ นนฺทิโย
อายสฺมา จ กิมฺพิโล เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตญฺจ
นนฺทิยํ อายสฺมนฺตญฺจ กิมฺพิลํ เอตทโวจ อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
อภิกฺกมถายสฺมนฺโต สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ อถ โข
อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา จ นนฺทิโย อายสฺมา จ กิมฺพิโล
ภควนฺตํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เอโก ภควโต ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิ เอโก
อาสนํ ปญฺญาเปสิ เอโก ปาโททกํ อุปฏฺฐเปสิ ฯ นิสีทิ ภควา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสชฺช ปาเท ปกฺขาเลสิ ฯ เตปิ โข
อายสฺมนฺโต ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
[๔๔๖] เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ภควา
เอตทโวจ กจฺจิ โว อนุรุทฺธา ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ กจฺจิ
ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถาติ ฯ ขมนียํ ภควา ยาปนียํ ภควา น มยํ
ภนฺเต ปิณฺฑเกน กิลมามาติ ฯ กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา สมคฺคา
สมฺโมทมานา อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อญฺญมญฺญํ ปิยจกฺขูหิ
สมฺปสฺสนฺตา วิหรถาติ ฯ ตคฺฆ มยํ ภนฺเต สมคฺคา สมฺโมทมานา
อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อญฺญมญฺญํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา
วิหรามาติ ฯ ยถากถํ ปน ตุเมฺห อนุรุทฺธา สมคฺคา สมฺโมทมานา
อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อญฺญมญฺญํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา
วิหรถาติ ฯ
[๔๔๗] อิธ มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ลาภา วต เม สุลทฺธํ
วเต เม โยหํ เอวรูเปหิ สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิหรามีติ ตสฺส
มยฺหํ ภนฺเต อิเมสุ อายสฺมนฺเตสุ เมตฺตํ กายกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
อาวี เจว รโห จ เมตฺตํ วจีกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ อาวี เจว
รโห จ เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ อาวี เจว รโห จ
ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ยนฺนูนาหํ สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา
อิเมสํเยว อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส วเสน วตฺเตยฺยนฺติ โส โข
อหํ ภนฺเต สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิเมสํเยว อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส
วเสน วตฺตามิ นานา หิ โข โน ภนฺเต กายา เอกญฺจ ปน
มญฺเญ จิตฺตนฺติ ฯ
[๔๔๘] อายสฺมาปิ โข นนฺทิโย อายสฺมาปิ โข กิมฺพิโล
ภควนฺตํ เอตทโวจ มยฺหมฺปิ โข ภนฺเต เอวํ โหติ ลาภา วต เม
สุลทฺธํ วต เม โยหํ เอวรูเปหิ สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิหรามีติ
ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต อิเมสุ อายสฺมนฺเตสุ เมตฺตํ กายกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
อาวี เจว รโห จ เมตฺตํ วจีกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ อาวี เจว รโห จ
เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ อาวี เจว รโห จ ตสฺส มยฺหํ
ภนฺเต เอวํ โหติ ยนฺนูนาหํ สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิเมสํเยว
อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส วเสน วตฺเตยฺยนฺติ โส โข อหํ ภนฺเต
สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิเมสํเยว อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส วเสน
วตฺตามิ นานา หิ โข โน ภนฺเต กายา เอกญฺจ ปน มญฺเญ
จิตฺตนฺติ ฯ เอวํ โข มยํ ภนฺเต สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา
ขีโรทกีภูตา อญฺญมญฺญํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรามาติ ฯ
[๔๔๙] สาธุ สาธุ อนุรุทฺธา กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา
อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถาติ ฯ ตคฺฆ มยํ ภนฺเต
อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรามาติ ฯ ยถากถํ ปน ตุเมฺห
อนุรุทฺธา อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถาติ ฯ
[๔๕๐] อิธ ภนฺเต อมฺหากํ โย ปฐมํ คามโต ปิณฺฑาย
ปฏิกฺกมติ โส อาสนานิ ปญฺญาเปติ ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐเปติ
อวกฺการปาตึ อุปฏฺฐเปติ โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ
สเจ โหติ ภุตฺตาวเสโส สเจ อากงฺขติ ภุญฺชติ โน เจ อากงฺขติ
อปหริเต วา ฉฑฺเฑติ อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปติ โส
อาสนานิ ปฏิสาเมติ ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมติ อวกฺการปาตึ
โธวิตฺวา ปฏิสาเมติ ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺชติ โย ปสฺสติ ปานียฆฏํ
วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ โส อุปฏฺฐเปติ
สจาสฺส โหติ อวิสยฺหํ หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน
ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา อุปฏฺฐเปม น เตฺวว มยํ
ภนฺเต ตปฺปจฺจยา วาจํ ภินฺทาม ปญฺจาหิกํ โข ปน มยํ ภนฺเต
สพฺพรตฺติยํ ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสีทาม เอวํ โข มยํ ภนฺเต
อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรามาติ ฯ
[๔๕๑] สาธุ สาธุ อนุรุทฺธา อตฺถิ โข ปน โว อนุรุทฺธา
เอวํ อปฺปมตฺตานํ ปหิตตฺตานํ วิหรตํ อุตฺตริ มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ ฯ อิธ มยํ ภนฺเต
อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรนฺตา โอภาสญฺเจว สญฺชานาม
ทสฺสนญฺจ รูปานํ โส โข ปน โน โอภาโส นจิรสฺเสว อนฺตรธายติ
ทสฺสนญฺจ รูปานํ ตญฺจ นิมิตฺตํ อปฺปฏิวิชฺฌามาติ ฯ
[๔๕๒] ตํ โข ปน โว อนุรุทฺธา นิมิตฺตํ ปฏิวิชฺฌิตพฺพํ อหมฺปิ
สุทํ อนุรุทฺธา ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺโธ โพธิสตฺโตว สมาโน
โอภาสญฺเจว สญฺชานามิ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โส โข ปน เม
โอภาโส นจิรสฺเสว อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ ตสฺส มยฺหํ
อนุรุทฺธา เอตทโหสิ โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย เยน เม
โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานนฺติ ฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ วิจิกิจฺฉา โข เม อุทปาทิ วิจิกิจฺฉาธิกรณญฺจ ปน เม
สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ
โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ฯ
[๔๕๓] โส โข อหํ อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต โอภาสญฺเจว สญฺชานามิ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โส โข
ปน เม โอภาโส นจิรสฺเสว อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ
ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย
เยน เม โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานนฺติ ฯ ตสฺส
มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ อมนสิกาโร โข เม อุทปาทิ
อมนสิการาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต
โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ
ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโรติ ฯ
[๔๕๔] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ ถีนมิทฺธํ โข เม อุทปาทิ ถีนมิทฺธาธิกรณญฺจ ปน
เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ
รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา
อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธนฺติ ฯ
[๔๕๕] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ ฉมฺภิตตฺตํ โข เม อุทปาทิ ฉมฺภิตตฺตาธิกรณญฺจ
ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ
ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ เสยฺยถาปิ อนุรุทฺธา ปุริโส อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน
ตสฺส อุภโตปสฺเส วธกา อุปฺปชฺเชยฺยุํ ตสฺส ตโตนิทานํ
ฉมฺภิตตฺตํ อุปฺปชฺเชยฺย เอวเมว โข เม อนุรุทฺธา ฉมฺภิตตฺตํ
อุทปาทิ ฉมฺภิตตฺตาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ
จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา
กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร
น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตนฺติ ฯ
[๔๕๖] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ อุพฺพิลํ โข เม อุทปาทิ อุพฺพิลาธิกรณญฺจ ปน
เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ
รูปานํ ฯ เสยฺยถาปิ อนุรุทฺธา ปุริโส เอกํ นิธิมุขํ คเวสนฺโต
สกิเทว ปญฺจ นิธิมุขานิ อธิคจฺเฉยฺย ตสฺส ตโตนิทานํ อุพฺพิลํ
อุปฺปชฺเชยฺย เอวเมว โข เม อนุรุทฺธา อุพฺพิลํ อุทปาทิ
อุพฺพิลาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส
อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม
ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธํ น
ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลนฺติ ฯ
[๔๕๗] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ ทุฏฺฐุลฺลํ โข เม อุทปาทิ ทุฏฺฐุลฺลาธิกรณญฺจ ปน
เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ
รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา
อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลํ
น ทุฏฺฐุลฺลนฺติ ฯ
[๔๕๘] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ อจฺจารทฺธวิริยํ โข เม อุทปาทิ อจฺจารทฺธวิริยาธิกรณญฺจ
ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ
ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ เสยฺยถาปิ อนุรุทฺธา ปุริโส อุโภหิ
หตฺเถหิ วฏฺฏกํ คาฬฺหํ คเณฺหยฺย โส ตตฺเถว มตเมยฺย ๑-
เอวเมว โข เม ๒- อนุรุทฺธา อจฺจารทฺธวิริยํ อุทปาทิ อจฺจารทฺธ-
วิริยาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ปตเมยฺยา ฯ ปตเมยฺยาติ มเรยฺยาติ อุปกฺกิเลสสุตฺตวณฺณนา ฯ
@๒ โป. ยุ. เมติ นตฺถิ ฯ
อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม
ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธํ น
ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลํ น ทุฏฺฐุลฺลํ น อจฺจารทฺธวิริยนฺติ ฯ
[๔๕๙] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ อติลีนวิริยํ โข เม อุทปาทิ อติลีนวิริยาธิกรณญฺจ ปน
เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ
รูปานํ ฯ เสยฺยถาปิ อนุรุทฺธา ปุริโส วฏฺฏกํ สิถิลํ คเณฺหยฺย โส
ตสฺส หตฺถโต อุปฺปเตยฺย เอวเมว โข เม อนุรุทฺธา อติลีนวิริยํ
อุทปาทิ อติลีนวิริยาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ
จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา
กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร
น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลํ น ทุฏฺฐุลฺลํ น อจฺจารทฺธวิริยํ น
อติลีนวิริยนฺติ ฯ
[๔๖๐] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ อภิชปฺปา โข เม อุทปาทิ อภิชปฺปาธิกรณญฺจ
ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ
ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น
วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตํ
น อุพฺพิลํ น ทุฏฺฐุลฺลํ น อจฺจารทฺธวิริยํ น อติลีนวิริยํ น
อภิชปฺปาติ ฯ
[๔๖๑] โส โข อหํ อนุรุทฺธา ฯเปฯ ตสฺส มยฺหํ เอตทโหสิ
นานตฺตสญฺญา โข เม อุทปาทิ นานตฺตสญฺญาธิกรณญฺจ ปน เม
สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ
รูปานํ ฯ โสหํ ตถา กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา
อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลํ
น ทุฏฺฐุลฺลํ น อจฺจารทฺธวิริยํ น อติลีนวิริยํ น อภิชปฺปา น
นานตฺตสญฺญาติ ฯ
[๔๖๒] โส โข อหํ อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต โอภาสญฺเจว สญฺชานามิ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โส โข
ปน เม โอภาโส นจิรสฺเสว อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ
ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย
เยน เม โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานนฺติ ฯ ตสฺส
มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ อตินิชฺฌายิตตฺตํ โข เม รูปานํ
อุทปาทิ อตินิชฺฌายิตตฺตาธิกรณญฺจ ปน เม สมาธิ จวิ สมาธิมฺหิ
จุเต โอภาโส อนฺตรธายติ ทสฺสนญฺจ รูปานํ ฯ โสหํ ตถา
กริสฺสามิ ยถา เม ปุน น วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชิสฺสติ น อมนสิกาโร
น ถีนมิทฺธํ น ฉมฺภิตตฺตํ น อุพฺพิลํ น ทุฏฺฐุลฺลํ น อจฺจารทฺธวิริยํ
น อติลีนวิริยํ น อภิชปฺปา น นานตฺตสญฺญา น อตินิชฺฌายิตตฺตํ
รูปานนฺติ ฯ
[๔๖๓] โส โข อหํ อนุรุทฺธา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ
อมนสิกาโร จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อมนสิการํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ ฉมฺภิตตฺตํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ
ปชหึ ฯ อุพฺพิลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อุพฺพิลํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ ทุฏฺฐุลฺลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา ทุฏฺฐุลฺลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ
{๔๖๓.๑} อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา
อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ
อภิชปฺปา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อภิชปฺปํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ นานตฺตสญฺญา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา นานตฺตสญฺญํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ อตินิชฺฌายิตตฺตํ
รูปานํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ ฯ
[๔๖๔] โส โข อหํ อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต โอภาสํ หิ โข สญฺชานามิ น จ รูปานิ ปสฺสามิ
รูปานิ หิ โข ปสฺสามิ น จ โอภาสํ สญฺชานามิ เกวลมฺปิ รตฺตึ
เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ รตฺตินฺทิวํ ฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา
เอตทโหสิ โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย โยหํ โอภาสํ หิ โข
สญฺชานามิ น จ รูปานิ ปสฺสามิ รูปานิ หิ โข ปสฺสามิ น
จ โอภาสํ สญฺชานามิ เกวลมฺปิ รตฺตึ เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ
รตฺตินฺทิวนฺติ ฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ ยสฺมึ โข
อหํ สมเย รูปนิมิตฺตํ อมนสิกริตฺวา โอภาสนิมิตฺตํ มนสิกโรมิ
โอภาสํ หิ โข ตสฺมึ สมเย สญฺชานามิ น จ รูปานิ ปสฺสามิ ยสฺมึ
ปนาหํ สมเย โอภาสนิมิตฺตํ อมนสิกริตฺวา รูปนิมิตฺตํ มนสิกโรมิ
รูปานิ หิ โข ตสฺมึ สมเย ปสฺสามิ น จ โอภาสํ สญฺชานามิ
เกวลมฺปิ รตฺตึ เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ รตฺตินฺทิวนฺติ ฯ
[๔๖๕] โส โข อหํ อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต ปริตฺตญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ ปริตฺตานิ จ รูปานิ
ปสฺสามิ อปฺปมาณญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ อปฺปมาณานิ จ รูปานิ
ปสฺสามิ เกวลมฺปิ รตฺตึ เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ รตฺตินฺทิวํ ฯ
ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย
โยหํ ปริตฺตญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ ปริตฺตานิ จ รูปานิ ปสฺสามิ
อปฺปมาณญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ อปฺปมาณานิ จ รูปานิ
ปสฺสามิ เกวลมฺปิ รตฺตึ เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ รตฺตินฺทิวนฺติ ฯ
ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ ยสฺมึ โข สมเย ปริตฺโต เม
สมาธิ โหติ ปริตฺตํ เม ตมฺหิ สมเย จกฺขุ โหติ โสหํ ปริตฺเตน
จกฺขุนา ปริตฺตญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ ปริตฺตานิ จ รูปานิ
ปสฺสามิ ยสฺมึ ปน สมเย อปฺปมาโณ ๑- เม สมาธิ โหติ
อปฺปมาณํ เม ตมฺหิ สมเย จกฺขุ โหติ โสหํ อปฺปมาเณน
จกฺขุนา อปฺปมาณญฺเจว โอภาสํ สญฺชานามิ อปฺปมาณานิ จ รูปานิ
ปสฺสามิ เกวลมฺปิ รตฺตึ เกวลมฺปิ ทิวสํ เกวลมฺปิ รตฺตินฺทิวนฺติ ฯ
{๔๖๕.๑} ยโต โข เม อนุรุทฺธา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ
อมนสิกาโร จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อมนสิกาโร จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ
ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ อุพฺพิลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา อุพฺพิลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ ทุฏฺฐุลฺลํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา ทุฏฺฐุลฺลํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส
ปหีโน อโหสิ ฯ อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ
อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ อภิชปฺปา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา อภิชปฺปา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ
นานตฺตสญฺญา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา นานตฺตสญฺญา
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อปฺปริตฺโต ฯ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโส ปหีโน อโหสิ ฯ ตสฺส มยฺหํ อนุรุทฺธา เอตทโหสิ
เย โข เม จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา เต เม ปหีนา หนฺททานาหํ
ติวิเธน สมาธึ ภาเวสินฺติ ฯ
[๔๖๖] โส โข อหํ อนุรุทฺธา สวิตกฺกมฺปิ สวิจารํ สมาธึ
ภาเวสึ ฯ อวิตกฺกมฺปิ วิจารมตฺตํ สมาธึ ภาเวสึ ฯ อวิตกฺกมฺปิ
อวิจารํ สมาธึ ภาเวสึ ฯ สปฺปีติกมฺปิ สมาธึ ภาเวสึ ฯ นิปฺปีติกมฺปิ
สมาธึ ภาเวสึ ฯ สาตสหคตมฺปิ สมาธึ ภาเวสึ ฯ อุเปกฺขาสหคตมฺปิ
สมาธึ ภาเวสึ ฯ ยโต โข เม อนุรุทฺธา สวิตกฺโกปิ สวิจาโร
สมาธิ ภาวิโต อโหสิ ฯ อวิตกฺโกปิ วิจารมตฺโต สมาธิ ภาวิโต
อโหสิ ฯ อวิตกฺโกปิ อวิจาโร สมาธิ ภาวิโต อโหสิ ฯ สปฺปีติโกปิ
สมาธิ ภาวิโต อโหสิ ฯ นิปฺปีติโกปิ สมาธิ ภาวิโต อโหสิ ฯ
สาตสหคโตปิ สมาธิ ภาวิโต อโหสิ ฯ อุเปกฺขาสหคโตปิ สมาธิ
ภาวิโต อโหสิ ฯ ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ อกุปฺปา
เม วิมุตฺติ อยมนฺติมา ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อนุรุทฺโธ ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
อุปกฺกิเลสสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
---------
พาลปณฺฑิตสุตฺตํ
[๔๖๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๔๖๘] ภควา เอตทโวจ ตีณีมานิ ภิกฺขเว พาลสฺส
พาลลกฺขณานิ พาลนิมิตฺตานิ พาลาปทานานิ ฯ กตมานิ ตีณิ ฯ อิธ
ภิกฺขเว พาโล ทุจฺจินฺติตจินฺตี จ โหติ ทุพฺภาสิตภาสี จ ทุกฺกฏกมฺมการี
จ ฯ โน เจตํ ภิกฺขเว พาโล ทุจฺจินฺติตจินฺตี จ อภวิสฺส
ทุพฺภาสิตภาสี จ ทุกฺกฏกมฺมการี จ ฯ เกน นํ ปณฺฑิตา ชาเนยฺยุํ
พาโล อยํ ภวํ อสปฺปุริโสติ ฯ ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว พาโล
ทุจฺจินฺติตจินฺตี จ โหติ ทุพฺภาสิตภาสี จ ทุกฺกฏกมฺมการี จ
ตสฺมา นํ ปณฺฑิตา ชานนฺติ พาโล อยํ ภวํ อสปฺปุริโสติ ฯ
ส โข โส ภิกฺขเว พาโล ติวิธํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ โทมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๖๙] สเจ ภิกฺขเว พาโล สภายํ วา นิสินฺโน โหติ รถิยาย ๑-
วา นิสินฺโน โหติ สิงฺฆาฏเก วา นิสินฺโน โหติ ตตฺร [๒]- ชโน
ตชฺชํ ตสฺสารุปฺปํ กถํ มนฺเตติ ฯ สเจ ภิกฺขเว พาโล ปาณาติปาตี
โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุมิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี โหติ ตตฺร ภิกฺขเว พาลสฺส เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. รถิกาย ฯ ๒ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร เจสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
โหติ ยํ โข ชโน ตชฺชํ ตสฺสารุปฺปํ กถํ มนฺเตติ สํวิชฺชนฺเต
เต จ ๑- ธมฺมา มยิ อหญฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามีติ ฯ
อิทํ ภิกฺขเว พาโล ปฐมํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ โทมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๗๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว พาโล ปสฺสติ ราชาโน โจรํ
อาคุจารึ คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กาเรนฺเต กสาหิปิ ตาเฬนฺเต
เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺเต อทฺธทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺเต หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺเต
ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺเต
นาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺเต
สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺเต ราหุมุขมฺปิ กโรนฺเต โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺเต
หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺเต เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต จีรกวาสิกมฺปิ
กโรนฺเต เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺเต พลิสมํสิกมฺปิ กโรนฺเต กหาปณกมฺปิ
กโรนฺเต ขาราปตจฺฉิกมฺปิ กโรนฺเต ปลีฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต
ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺเต ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺเต สุนเขหิปิ
ขาทาเปนฺเต ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺเต อสินาปิ สีสํ
ฉินฺทนฺเต ฯ ตตฺร ภิกฺขเว พาลสฺส เอวํ โหติ ยถารูปานํ โข
ปาปกานํ กมฺมานํ เหตุ ราชาโน โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา วิวิธา
กมฺมการณา กาเรนฺติ กสาหิปิ ตาเฬนฺติ ฯเปฯ อสินาปิ สีสํ
ฉินฺทนฺติ ฯ สํวิชฺชนฺเต เต จ ธมฺมา มยิ อหญฺจ เตสุ ธมฺเมสุ
สนฺทิสฺสามิ ฯ มญฺเจปิ ราชาโน ชาเนยฺยุํ มมฺปิ ราชาโน คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
วิวิธา กมฺมการณา กาเรยฺยุํ กสาหิปิ ตาเฬยฺยุํ ฯเปฯ ชีวนฺตมฺปิ
สูเล อุตฺตาเสยฺยุํ อสินาปิ สีสํ ฉินฺเทยฺยุนฺติ ฯ อิทมฺปิ ภิกฺขเว
พาโล ทุติยํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๗๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว พาลํ ปีฐสมารูฬฺหํ วา มญฺจสมารูฬฺหํ
วา ฉมายํ วา เสมานํ ยานิสฺส ปุพฺเพ ปาปกานิ กมฺมานิ กตานิ
กาเยน ทุจฺจริตานิ วาจาย ทุจฺจริตานิ มนสา ทุจฺจริตานิ ตานิสฺส
ตมฺหิ สมเย โอลมฺพนฺติ อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ ฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว มหตํ ปพฺพตกูฏานํ ฉายา สายณฺหสมยํ ปฐวิยา
โอลมฺพนฺติ อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
พาลํ ปีฐสมารูฬฺหํ วา มญฺจสมารูฬฺหํ วา ฉมายํ วา เสมานํ ยานิสฺส
ปุพฺเพ ปาปกานิ กมฺมานิ กตานิ กาเยน ทุจฺจริตานิ วาจาย
ทุจฺจริตานิ มนสา ทุจฺจริตานิ ตานิสฺส ตมฺหิ สมเย โอลมฺพนฺติ
อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว พาลสฺส เอวํ
โหติ อกตํ วต เม กลฺยาณํ อกตํ กุสลํ อกตํ ภีรุตฺตาณํ กตํ ปาปํ
กตํ ลุทฺทํ กตํ กิพฺพิสํ ยาวตา โหติ อกตกลฺยาณานํ อกตกุสลานํ
อกตภีรุตฺตาณานํ กตปาปานํ กตลุทฺทานํ กตกิพฺพิสานํ คติ ตํ
คตึ เปจฺจ คจฺฉามีติ ฯ โส โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬึ
กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ ฯ อิทํ โข ภิกฺขเว พาโล ตติยํ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๗๒] ส โข โส ภิกฺขเว พาโล กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา
วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ ยํ โข
ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย เอกนฺตํ อนิฏฺฐํ เอกนฺตํ
อกนฺตํ เอกนฺตํ อมนาปนฺติ นิรยเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย
เอกนฺตํ อนิฏฺฐํ เอกนฺตํ อกนฺตํ เอกนฺตํ อมนาปนฺติ ฯ ยาวญฺจิทํ
ภิกฺขเว อุปมาปิ น สุกรา ยาว ทุกฺขา นิรยาติ ฯ
[๔๗๓] เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ
สกฺกา ปน ภนฺเต อุปมา กาตุนฺติ ฯ สกฺกา ภิกฺขูติ ภควา อโวจ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสยฺยุํ อยํ
เต เทว โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ ปเณหีติ ฯ
ตเมนํ ราชา เอวํ วเทยฺย คจฺฉถ โภ อิมํ ปุริสํ ปุพฺพณฺหสมยํ
สตฺติสเตน หนถาติ ฯ ตเมนํ ปุพฺพณฺหสมยํ สตฺติสเตน หเนยฺยุํ ฯ
อถ ราชา มชฺฌนฺติกสมยํ เอวํ วเทยฺย อมฺโภ กถํ โส ปุริโสติ ฯ
ตเถว เทว ชีวตีติ ฯ ตเมนํ ราชา เอวํ วเทยฺย คจฺฉถ โภ ตํ ปุริสํ
มชฺฌนฺติกสมยํ สตฺติสเตน หนถาติ ฯ ตเมนํ มชฺฌนฺติกสมยํ
สตฺติสเตน หเนยฺยุํ ฯ อถ ราชา สายณฺหสมยํ เอวํ วเทยฺย
อมฺโภ กถํ โส ปุริโสติ ฯ ตเถว เทว ชีวตีติ ฯ ตเมนํ ราชา
เอวํ วเทยฺย คจฺฉถ โภ ตํ ปุริสํ สายณฺหสมยํ สตฺติสเตน
หนถาติ ฯ ตเมนํ สายณฺหสมยํ สตฺติสเตน หเนยฺยุํ ฯ ตํ กึ
มญฺญถ ภิกฺขเว อปิ นุ โส ปุริโส ตีหิ สตฺติสเตหิ หญฺญมาโน
ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถาติ ฯ เอกิสฺสาปิ ภนฺเต
สตฺติยา หญฺญมาโน โส ปุริโส ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ
ปฏิสํเวทิเยถ โก ปน วาโท ตีหิ สตฺติสเตหีติ ฯ
[๔๗๔] อถ โข ภควา ปริตฺตํ ปาณิมตฺตํ ปาสาณํ คเหตฺวา
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว กตโม นุ โข มหนฺตตโร
โย จายํ มยา ปริตฺโต ปาณิมตฺโต ปาสาโณ คหิโต [๑]- หิมวา
ปพฺพตราชาติ ฯ อปฺปมตฺตโก อยํ ภนฺเต ภควตา ปริตฺโต
ปาณิมตฺโต ปาสาโณ คหิโต หิมวนฺตํ ปพฺพตราชานํ อุปนิธาย
สงฺขมฺปิ น อุเปติ กลภาคมฺปิ น อุเปติ อุปนิธมฺปิ น อุเปตีติ ฯ
เอวเมว ๒- ภิกฺขเว ยํ ๓- ปุริโส ตีหิ สตฺติสเตหิ หญฺญมาโน
ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ ตํ นิรยสฺส ๔- ทุกฺขํ
อุปนิธาย สงฺขมฺปิ น อุเปติ กลภาคมฺปิ น อุเปติ อุปนิธมฺปิ น
อุเปติ ฯ
[๔๗๕] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา ปญฺจวิธพนฺธนํ นาม การณํ
กาเรนฺติ ฯ ตตฺตํ อโยขีลํ หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ ทุติเย
หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ
ทุติเย ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ มชฺเฌ อุรสฺมึ คเมนฺติ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ
กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โย จ หิมวา ปพฺพตราชาติ ฯ ๒ ม. ยุ. เอวเมว โขติ ทิสฺสติ ฯ
@๓ ม. ยุ. ยํ โส ปุริโสติ ทิสฺสติ ๔ ยุ. ตํ เนรยิกสฺส อุปนิธาย ฯ ม. ตํ นิรยกสฺส
@ทุกฺขสฺส อุปนิธาย ฯ
นิรยปาลา สํเวเธตฺวา ๑- กุฐารีหิ ตจฺฉนฺติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา
ติปฺปา ฯเปฯ พฺยนฺตีโหติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ
อโธสิรํ คเหตฺวา วาสีหิ ตจฺฉนฺติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา
ฯเปฯ พฺยนฺตีโหติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา
อาทิตฺตาย ปฐวิยา สมฺปชฺชลิตาย สญฺโชติภูตาย สาเรนฺติปิ
ปจฺจาสาเรนฺติปิ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา ฯเปฯ พฺยนฺตีโหติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ
สญฺโชติภูตํ อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา
กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ
พฺยนฺตีโหติ ฯ
{๔๗๕.๑} ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ
คเหตฺวา ตตฺตาย โลหกุมฺภิยา ปกฺขิปนฺติ อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย
สญฺโชติภูตาย ฯ โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ ฯ โส ตตฺถ
เผณุทฺเทหกํ ปจฺจมาโน สกิมฺปิ อุทฺธํ คจฺฉติ สกิมฺปิ อโธ คจฺฉติ
สกิมฺปิ ติริยํ คจฺฉติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา
เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ ฯ โส
โข ปน ภิกฺขเว มหานิรโย จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร วิภตฺโต
ภาคโส มิโต อโยปาการปริยนฺโต อยสา ปฏิกฺกุชฺชิโต ตสฺส
อโยมยา ภูมิ ชลิตา เตชสา ยุตฺตา สมนฺตา โยชนสตํ ผริตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. สํเวเสตฺวาติ ทิสฺสติ ฯ
ติฏฺฐติ สพฺพทา ฯ อเนกปริยาเยนปิ โข อหํ ภิกฺขเว นิรยกถํ
กเถยฺยํ ฯ ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว
ทุกฺขา นิรยา ฯ
[๔๗๖] สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา ติณภกฺขา ฯ
เต อลฺลานิปิ ๑- ติณานิ ทนฺตุลฺเลหกํ ขาทนฺติ ฯ กตเม จ ภิกฺขเว
ติรจฺฉานคตา ปาณา ติณภกฺขา อสฺสา ๒- โคณา คทฺรภา อชา
มิคา เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ ติรจฺฉานคตา ปาณา ติณภกฺขา ฯ
ส โข โส ภิกฺขเว พาโล อิธ ปุพฺเพ รสาโท อิธ ปาปานิ กมฺมานิ
กริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา เตสํ สตฺตานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ
เย เต สตฺตา ติณภกฺขา ฯ
[๔๗๗] สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา คูถภกฺขา ฯ เต
ทูรโตว คูถคนฺธํ ฆายิตฺวา ธาวนฺติ เอตฺถ ภุญฺชิสฺสาม เอตฺถ
ภุญฺชิสฺสามาติ ฯ เสยฺยถาปิ นาม พฺราหฺมณา อาหุติคนฺเธน ธาวนฺติ
เอตฺถ ภุญฺชิสฺสาม เอตฺถ ภุญฺชิสฺสามาติ เอวเมว โข สนฺติ
ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา คูถภกฺขา ฯ เต ทูรโตว คูถคนฺธํ
ฆายิตฺวา ธาวนฺติ เอตฺถ ภุญฺชิสฺสาม เอตฺถ ภุญฺชิสฺสามาติ ฯ
กตเม จ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา คูถภกฺขา กุกฺกุฏา สูกรา
โสณา สิงฺคาลา เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ ติรจฺฉานคตา ปาณา
คูถภกฺขา ฯ ส โข โส ภิกฺขเว พาโล อิธ ปุพฺเพ รสาโท อิธ
ปาปานิ กมฺมานิ กริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา เตสํ สตฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เต อลฺลานิปิ ติณานิ สุกฺขานิ ฯ ม. เต อลฺลานิปิ ติณานิ สุกฺขานิปิ
@ติณานิ ฯ ๒ ม. หตฺถี อสฺสา ... ฯ
สหพฺยตํ อุปปชฺชติ เย เต สตฺตา คูถภกฺขา ฯ
[๔๗๘] สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา อนฺธกาเร ชายนฺติ
อนฺธกาเร ชียนฺติ อนฺธกาเร มียนฺติ ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา
ปาณา อนฺธกาเร ชายนฺติ อนฺธกาเร ชียนฺติ อนฺธกาเร มียนฺติ
กีฏา [๑]- ปฏงฺคา คณฺฑุปฺปาทา เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ ติรจฺฉานคตา
ปาณา อนฺธกาเร ชายนฺติ อนฺธกาเร ชียนฺติ อนฺธกาเร มียนฺติ ฯ
ส โข โส ภิกฺขเว พาโล อิธ ปุพฺเพ รสาโท อิธ ปาปานิ
กมฺมานิ กริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา เตสํ สตฺตานํ
สหพฺยตํ อุปปชฺชติ เย เต สตฺตา อนฺธกาเร ชายนฺติ อนฺธกาเร
ชียนฺติ อนฺธกาเร มียนฺติ ฯ
[๔๗๙] สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา อุทกสฺมึ ชายนฺติ
อุทกสฺมึ ชียนฺติ อุทกสฺมึ มียนฺติ ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา
ปาณา อุทกสฺมึ ชายนฺติ อุทกสฺมึ ชียนฺติ อุทกสฺมึ มียนฺติ
มจฺฉา กจฺฉปา สุํสุมารา เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ ติรจฺฉานคตา
ปาณา อุทกสฺมึ ชายนฺติ อุทกสฺมึ ชียนฺติ อุทกสฺมึ มียนฺติ ฯ
ส โข โส ภิกฺขเว พาโล อิธ ปุพฺเพ รสาโท อิธ ปาปานิ
กมฺมานิ กริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา เตสํ สตฺตานํ สหพฺยตํ
อุปปชฺชติ เย เต สตฺตา อุทกสฺมึ ชายนฺติ อุทกสฺมึ ชียนฺติ
อุทกสฺมึ มียนฺติ ฯ
[๔๘๐] สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา อสุจิสฺมึ ชายนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุฬวา ฯ
อสุจิสฺมึ ชียนฺติ อสุจิสฺมึ มียนฺติ ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา
ปาณา อสุจิสฺมึ ชายนฺติ อสุจิสฺมึ ชียนฺติ อสุจิสฺมึ มียนฺติ ฯ
เย เต ภิกฺขเว สตฺตา ปูติมจฺเฉ วา ชายนฺติ ปูติมจฺเฉ วา
ชียนฺติ ปูติมจฺเฉ วา มียนฺติ ปูติกุณเป วา ... ปูติกุมฺมาเส
วา ... จนฺทนิกาย วา ... โอฬิคลฺเล วา ชายนฺติ ฯเปฯ เย
วา ปนญฺเญปิ เกจิ ติรจฺฉานคตา ปาณา อสุจิสฺมึ ชายนฺติ
อสุจิสฺมึ ชียนฺติ อสุจิสฺมึ มียนฺติ ฯ ส โข โส ภิกฺขเว พาโล
อิธ ปุพฺเพ รสาโท อิธ ปาปานิ กมฺมานิ กริตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา เตสํ สตฺตานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ เย เต
สตฺตา อสุจิสฺมึ ชายนฺติ อสุจิสฺมึ ชียนฺติ อสุจิสฺมึ มียนฺติ ฯ
อเนกปริยาเยนปิ โข อหํ ภิกฺขเว ติรจฺฉานโยนิกถํ กเถยฺยํ ฯ
ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว ทุกฺขา
ติรจฺฉานโยนิ ฯ
[๔๘๑] เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส เอกจฺฉิคฺคฬํ ยุคํ มหาสมุทฺเท
ปกฺขิเปยฺย ฯ ตเมนํ ปุรตฺถิโม วาโต ปจฺฉิเมน สํหเรยฺย ปจฺฉิโม
วาโต ปุรตฺถิเมน สํหเรยฺย อุตฺตโร วาโต ทกฺขิเณน สํหเรยฺย
ทกฺขิโณ วาโต อุตฺตเรน สํหเรยฺย ฯ ตตฺราสฺส กาโณ กจฺฉโป
โส วสฺสสตสฺส ๑- อจฺจเยน สกึ อุมฺมุชฺเชยฺย ฯ ตํ กึ มญฺญถ
ภิกฺขเว อปิ นุ โส กาโณ กจฺฉโป อมุสฺมึ เอกจฺฉิคฺคเฬ ยุเค
คีวํ ปเวเสยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ยทิ นูน ภนฺเต กทาจิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาเมณฺฑิตํ ฯ
กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยนาติ ฯ ขิปฺปตรํ โข โส ภิกฺขเว
กาโณ กจฺฉโป อมุสฺมึ เอกจฺฉิคฺคเฬ ยุเค คีวํ ปเวเสยฺย ฯ อโต
ทุลฺลภตราหํ ภิกฺขเว มนุสฺสตฺตํ วทามิ สกึ วินิปาตคเตน พาเลน
ตํ กิสฺส เหตุ น เหตฺถ ภิกฺขเว อตฺถิ ธมฺมจริยา สมจริยา กุสลกิริยา
ปุญฺญกิริยา อญฺญมญฺญขาทิกา เอตฺถ ภิกฺขเว วตฺตติ ทุพฺพลมาริกา ๑- ฯ
[๔๘๒] ส โข โส ภิกฺขเว พาโล สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยานิ ตานิ นีจกุลานิ
จณฺฑาลกุลํ วา เนสาทกุลํ วา เวนุกุลํ ๒- วา รถการกุลํ วา
ปุกฺกุสกุลํ วา ตถารูเป กุเล ปจฺฉา ชายติ ทฬิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน
กสิรวุตฺติเก ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท ลพฺภติ ฯ โส จ โหติ
ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก พหฺวาพาโธ กาโณ
วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา น ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส
วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส ฯ
โส กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ
จรติ ฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา
มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
[๔๘๓] เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อกฺขธุตฺโต ปฐเมเนว กลิคฺคเหน
ปุตฺตมฺปิ ชีเยถ ทารมฺปิ ชีเยถ สพฺพํ สาปเตยฺยมฺปิ ชีเยถ อุตฺตริมฺปิ
@เชิงอรรถ: ๑ สพฺพโปตฺถเกสุ ทุพฺพลขาทิกาติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. เวนกุลํ ฯ ยุ. เวณกุลํ ฯ
อทฺธุพนฺธํ ๑- นิคจฺเฉยฺย ฯ อปฺปมตฺตโก โส ภิกฺขเว กลิคฺคโห ยํ
โส อกฺขธุตฺโต ปฐเมเนว กลิคฺคเหน ปุตฺตมฺปิ ชีเยถ ทารมฺปิ
ชีเยถ สพฺพํ สาปเตยฺยมฺปิ ชีเยถ อุตฺตริมฺปิ อทฺธุพนฺธํ นิคจฺเฉยฺย ฯ
อถ โข อยเมว ตโต มหนฺตตโร กลิคฺคโห ยํ โส พาโล กาเยน
ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ ฯ อยํ ภิกฺขเว เกวลา ปริปูรา พาลภูมีติ ฯ
[๔๘๔] ตีณีมานิ ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส ปณฺฑิตลกฺขณานิ
ปณฺฑิตนิมิตฺตานิ ปณฺฑิตาปทานานิ ฯ กตมานิ ตีณิ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ปณฺฑิโต สุจินฺติตจินฺตี จ โหติ สุภาสิตภาสี จ สุกตกมฺมการี จ ฯ
โน เจตํ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สุจินฺติตจินฺตี จ อภวิสฺส สุภาสิตภาสี จ
สุกตกมฺมการี จ ฯ เกน นํ ปณฺฑิตา ชาเนยฺยุํ ปณฺฑิโต อยํ
ภวํ สปฺปุริโสติ ฯ ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สุจินฺติตจินฺตี
จ โหติ สุภาสิตภาสี จ สุกตกมฺมการี จ ตสฺมา ตํ ปณฺฑิตา
ชานนฺติ ปณฺฑิโต อยํ ภวํ สปฺปุริโสติ ฯ ส โข โส ภิกฺขเว
ปณฺฑิโต ติวิธํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๘๕] สเจ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สภายํ วา นิสินฺโน โหติ
รถิยาย วา นิสินฺโน โหติ สิงฺฆาฏเก วา นิสินฺโน โหติ ตตฺร
ชโน ตชฺชํ ตสฺสารุปฺปํ กถํ มนฺเตติ ฯ สเจ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อนุพนฺธนฺติ ทิสฺสติ ฯ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ
กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ ตตฺร ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส
เอวํ โหติ ยํ โข ชโน ตชฺชํ ตสฺสารุปฺปํ กถํ มนฺเตติ สํวิชฺชนฺเต
เต ธมฺมา มยิ อหญฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามีติ ฯ อิทํ ภิกฺขเว
ปณฺฑิโต ปฐมํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๘๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต ปสฺสติ ราชาโน โจรํ
อาคุจารึ คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กาเรนฺเต กสาหิปิ ตาเฬนฺเต
เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺเต อทฺธทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺเต หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺเต
ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺเต
นาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺเต
สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺเต ราหุมุขมฺปิ กโรนฺเต โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺเต
หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺเต เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต จีรกวาสิกมฺปิ
กโรนฺเต เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺเต พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺเต กหาปณกมฺปิ
กโรนฺเต ขาราปตจฺฉิกมฺปิ กโรนฺเต ปลีฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต
ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺเต ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺเต สุนเขหิปิ
ขาทาเปนฺเต ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺเต อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺเต ฯ
{๔๘๖.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส เอวํ โหติ ยถารูปานํ โข ปาปกานํ
กมฺมานํ เหตุ ราชาโน โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา
กาเรนฺติ กสาหิปิ ตาเฬนฺติ อทฺธทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ หตฺถมฺปิ
ฉินฺทนฺติ ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ
นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ
สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺติ ราหุมุขมฺปิ กโรนฺติ โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ
หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ จีรกวาสิกมฺปิ
กโรนฺติ เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺติ พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ ขาราปตจฺฉิกมฺปิ
กโรนฺติ ปลีฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺติ
ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺติ สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ ชีวนฺตมฺปิ
สูเล อุตฺตาเสนฺติ อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ ฯ น เต ธมฺมา มยิ
สํวิชฺชนฺติ อหญฺจ น เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามีติ ฯ อิทมฺปิ
ภิกฺขเว ปณฺฑิโต ทุติยํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๘๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ปณฺฑิตํ ปีฐสมารูฬฺหํ วา
มญฺจสมารูฬฺหํ วา ฉมายํ วา เสมานํ ยานิสฺส ปุพฺเพ กลฺยาณานิ
กมฺมานิ กตานิ กาเยน สุจริตานิ วาจาย สุจริตานิ มนสา สุจริตานิ
ตานิสฺส ตมฺหิ สมเย โอลมฺพนฺติ อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ ฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว มหตํ ปพฺพตกูฏานํ ฉายา สายณฺหสมยํ ปฐวิยา
โอลมฺพนฺติ อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
ปณฺฑิตํ ปีฐสมารูฬฺหํ วา มญฺจสมารูฬฺหํ วา ฉมายํ วา เสมานํ
ยานิสฺส ปุพฺเพ กลฺยาณานิ กมฺมานิ กตานิ กาเยน สุจริตานิ
วาจาย สุจริตานิ มนสา สุจริตานิ ตานิสฺส ตมฺหิ สมเย โอลมฺพนฺติ
อชฺโฌลมฺพนฺติ อภิปฺปลมฺพนฺติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส เอวํ
โหติ อกตํ วต เม ปาปํ อกตํ ลุทฺทํ อกตํ กิพฺพิสํ กตํ กลฺยาณํ
กตํ กุสลํ กตํ ภีรุตฺตาณํ ยาวตา โหติ อกตปาปานํ อกตลุทฺทานํ
อกตกิพฺพิสานํ กตกลฺยาณานํ กตกุสลานํ กตภีรุตฺตาณานํ คติ ตํ
คตึ เปจฺจ คจฺฉามีติ ฯ โส น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ
น อุรตฺตาฬึ กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ ฯ อิทมฺปิ ภิกฺขเว
ปณฺฑิโต ตติยํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
[๔๘๘] ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต กาเยน สุจริตํ จริตฺวา
วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ ยํ โข ตํ ภิกฺขเว
สมฺมา วทมาโน วเทยฺย เอกนฺตํ อิฏฺฐํ เอกนฺตํ กนฺตํ เอกนฺตํ
มนาปนฺติ สคฺคเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย เอกนฺตํ อิฏฺฐํ
เอกนฺตํ กนฺตํ เอกนฺตํ มนาปนฺติ ฯ ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว อุปมาปิ
น สุกรา ยาว สุขา สคฺคาติ ฯ
[๔๘๙] เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ
สกฺกา ปน ภนฺเต อุปมา กาตุนฺติ ฯ สกฺกา ภิกฺขูติ ภควา อโวจ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ สตฺตหิ รตเนหิ สมนฺนาคโต
จตูหิ จ อิทฺธีหิ ตโตนิทานํ สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ กตเมหิ
สตฺตหิ ฯ
[๔๙๐] อิธ ภิกฺขเว รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส ตทหุโปสเถ
ปณฺณรเส สีสนฺหาตสฺส อุโปสถิกสฺส อุปริปาสาทวรคตสฺส
ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุภวติ สหสฺสารํ สเนมิกํ สนาภิกํ สพฺพาการปริปูรํ ฯ
ทิสฺวาน ๑- รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เอตทโหสิ สุตํ
โข ปน เมตํ ยสฺส รญฺโญ มุทฺธาวสิตฺตสฺส ตทหุโปสเถ
ปณฺณรเส สีสนฺหาตสฺส อุโปสถิกสฺส อุปริปาสาทวรคตสฺส ทิพฺพํ
จกฺกรตนํ ปาตุภวติ สหสฺสารํ สเนมิกํ สนาภิกํ สพฺพาการปริปูรํ
โส โหติ ราชา จกฺกวตฺติ อสฺสํ นุ โข อหํ ราชา จกฺกวตฺตีติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต อุฏฺฐายาสนา วาเมน
หตฺเถน ภิงฺคารํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน จกฺกรตนํ อพฺภุกีรติ
ปวตฺตตุ ภวํ จกฺกรตนํ อภิวิชินาตุ ภวํ จกฺกรตนนฺติ ฯ
{๔๙๐.๑} อถ โข ตํ ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปุรตฺถิมํ ทิสํ ปวตฺตติ
อนฺวเทว ราชา จกฺกวตฺติ สทฺธึ จตุรงฺคินิยา เสนาย ฯ ยสฺมึ โข ปน
ภิกฺขเว ปเทเส จกฺกรตนํ ปติฏฺฐาติ ตตฺร ราชา จกฺกวตฺติ วาสํ อุเปติ
สทฺธึ จตุรงฺคินิยา เสนาย ฯ เย โข ปน ภิกฺขเว ปุรตฺถิมาย ทิสาย
ปฏิราชาโน เต ราชานํ จกฺกวตฺตึ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ เอหิ
โข มหาราช สฺวาคตํ มหาราช สกนฺเต มหาราช อนุสาส
มหาราชาติ ฯ ราชา จกฺกวตฺติ เอวมาห ปาโณ น หนฺตพฺโพ
อทินฺนํ นาทาตพฺพํ กาเมสุมิจฺฉา น จริตพฺพา มุสา น ภาสิตพฺพา
มชฺชํ น ปาตพฺพํ ยถาภูตญฺจ ภุญฺชถาติ ฯ เย โข ปน ภิกฺขเว
ปุรตฺถิมาย ทิสาย ปฏิราชาโน เต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยุตฺตา ๒-
อเหสุํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตํ ทิสฺวาน ฯ ๒ ม. อนุยนฺตา ภวนฺติ ฯ ยุ. อนุยตฺตา ภวนฺติ ฯ
{๔๙๐.๒} อถ โข ตํ ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปุรตฺถิมํ สมุทฺทํ
อชฺโฌคเหตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา ทกฺขิณํ ทิสํ ปวตฺตติ ฯเปฯ
ทกฺขิณํ ทิสํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา ปจฺฉิมํ
ทิสํ ปวตฺตติ ฯเปฯ ปจฺฉิมํ ทิสํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา
ปจฺจุตฺตริตฺวา อุตฺตรํ ทิสํ ปวตฺตติ อนฺวเทว ราชา จกฺกวตฺติ สทฺธึ
จตุรงฺคินิยา เสนาย ฯ ยสฺมึ โข ปน ภิกฺขเว ปเทเส จกฺกรตนํ
ปติฏฺฐาติ ตตฺร ราชา จกฺกวตฺติ วาสํ อุเปติ สทฺธึ จตุรงฺคินิยา
เสนาย ฯ
{๔๙๐.๓} เย โข ปน ภิกฺขเว อุตฺตราย ทิสาย ปฏิราชาโน เต
ราชานํ จกฺกวตฺตึ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ เอหิ โข มหาราช
สฺวาคตํ มหาราช สกนฺเต มหาราช อนุสาส มหาราชาติ ฯ ราชา
จกฺกวตฺติ เอวมาห ปาโณ น หนฺตพฺโพ อทินฺนํ นาทาตพฺพํ
กาเมสุ มิจฺฉา น จริตพฺพา มุสา น ภาสิตพฺพา มชฺชํ น ปาตพฺพํ
ยถาภูตญฺจ ภุญฺชถาติ ฯ เย โข ปน ภิกฺขเว อุตฺตราย ทิสาย
ปฏิราชาโน เต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยุตฺตา อเหสุํ ฯ
{๔๙๐.๔} อถ โข ตํ ภิกฺขเว จกฺกรตนํ สมุทฺทปริยนฺตํ ปฐวี
อภิวิชินิตฺวา ตเมนํ ราชธานึ ปจฺจาคนฺตฺวา รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส
อนฺเตปุรทฺวาเร อกฺขาหตํ มญฺเญ ติฏฺฐติ รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส
อนฺเตปุรทฺวารํ อุปโสภยมานํ ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส
เอวรูปํ จกฺกรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส หตฺถิรตนํ
ปาตุภวติ ฯ สพฺพเสโต สตฺตปฺปติฏฺโฐ อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม
อุโปสโถ นาม นาคราชา ฯ ทิสฺวาน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส จิตฺตํ
ปสีทติ ภทฺทกํ วต โภ หตฺถิยานํ สเจ ทมถํ อุเปยฺยาติ ฯ อถ
โข ตํ ภิกฺขเว หตฺถิรตนํ เสยฺยถาปิ นาม ภทฺโท หตฺถาชานีโย
ทีฆรตฺตํ สุปริทนฺโต เอวเมว ทมถํ อุเปติ ฯ ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว
ราชา จกฺกวตฺติ ตเมว หตฺถิรตนํ วีมํสมาโน ปุพฺพณฺหสมยํ
อภิรูหิตฺวา สมุทฺทปริยนฺตํ ปฐวึ อนุปริยายิตฺวา ตเมว ราชธานึ
ปจฺจาคนฺตฺวา ปาตราสมกาสิ ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส
เอวรูปํ หตฺถิรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อสฺสรตนํ
ปาตุภวติ ฯ สพฺพเสโต กากสีโส มุญฺชเกโส อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม
วลาหโก นาม อสฺสราชา ฯ ตํ ทิสฺวาน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส จิตฺตํ
ปสีทติ ภทฺทกํ วต โภ อสฺสยานํ สเจ ทมถํ อุเปยฺยาติ ฯ อถ
โข ตํ ภิกฺขเว อสฺสรตนํ เสยฺยถาปิ นาม ภทฺโท อสฺสาชานีโย
ทีฆรตฺตํ สุปริทนฺโต เอวเมว ทมถํ อุเปติ ฯ ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว
ราชา จกฺกวตฺติ ตเมว อสฺสรตนํ วีมํสมาโน ปุพฺพณฺหสมยํ
อภิรูหิตฺวา สมุทฺทปริยนฺตํ ปฐวึ อนุปริยายิตฺวา ตเมว ราชธานึ
ปจฺจาคนฺตฺวา ปาตราสมกาสิ ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส
เอวรูปํ อสฺสรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส มณิรตนํ
ปาตุภวติ ฯ โส โหติ มณิ เวฬุริโย สุโภ โชติมา ๑- อฏฺฐํโส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ชาติมา ฯ
สุปริกมฺมกโต ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว มณิรตนสฺส อาภา
สมนฺตา โยชนํ ผุฏา โหติ ฯ ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ
ตเมว มณิรตนํ วีมํสมาโน จตุรงฺคินึ เสนํ สนฺนยฺหิตฺวา มณึ
ธชคฺคํ อาโรเปตฺวา รตฺตนฺธการติมิสาย ปายาสิ ฯ เย โข ปน
ภิกฺขเว สมนฺตา คามา อเหสุํ ฯ เต เตโนภาเสน กมฺมนฺเต
ปโยเชสุํ ทิวาติ มญฺญมานา ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส
เอวรูปํ มณิรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๔] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อิตฺถีรตนํ
ปาตุภวติ ฯ สา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย
วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติกิสา
นาติถูลา นาติกาฬิกา นาจฺโจทาตา อติกฺกนฺตา มานุสํ วณฺณํ
อปฺปตฺตา ทิพฺพํ วณฺณํ ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว อิตฺถีรตนสฺส เอวรูโป
กายสมฺผสฺโส โหติ เสยฺยถาปิ นาม ตุลปิจุโน วา กปฺปาสปิจุโน
วา ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว อิตฺถีรตนสฺส สีเต อุณฺหานิ คตฺตานิ
โหนฺติ อุเณฺห สีตานิ คตฺตานิ โหนฺติ ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว
อิตฺถีรตนสฺส กายโต จนฺทนคนฺโธ วายติ มุขโต อุปฺปลคนฺโธ
วายติ ฯ ตํ โข ปน ภิกฺขเว อิตฺถีรตนํ จกฺกวตฺติสฺส ปุพฺพุฏฺฐายินี
โหติ ปจฺฉานิปาตินี กึการปฏิสฺสาวินี มนาปจารินี ปิยวาทินี ฯ ตํ
โข ปน ภิกฺขเว อิตฺถีรตนํ ราชานํ จกฺกวตฺตึ มนสาปิ โน อติจรติ
กุโต ปน กาเยน ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส เอวรูปํ
อิตฺถีรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส คหปติรตนํ
ปาตุภวติ ฯ ตสฺส กมฺมวิปากชํ ทิพฺพํ จกฺขุ ปาตุภวติ เยน
นิธึ ปสฺสติ สสฺสามิกมฺปิ อสฺสามิกมฺปิ ฯ โส ราชานํ จกฺกวตฺตึ
อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห อปฺโปสฺสุกฺโก ตฺวํ เทว โหหิ อหนฺเต
ธเนน ธนกรณียํ กริสฺสามีติ ฯ ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ ๑- ตเมว
คหปติรตนํ วีมํสมาโน นาวํ อภิรูหิตฺวา มชฺเฌ คงฺคาย นทิยา
โสตํ โอคาหิตฺวา คหปติรตนํ เอตทโวจ อตฺโถ เม คหปติ
หิรญฺญสุวณฺเณนาติ ฯ เตนหิ มหาราช เอกํ ตีรํ นาวา อุเปตูติ ฯ
อิเธว เม คหปติ อตฺโถ หิรญฺญสุวณฺเณนาติ ฯ อถ โข ตํ
ภิกฺขเว คหปติรตนํ อุโภหิ หตฺเถหิ อุทเก โอมสิตฺวา ปูรํ
หิรญฺญสุวณฺณสฺส กุมฺภึ อุทฺธริตฺวา ราชานํ จกฺกวตฺตึ เอตทโวจ
อลเมตฺตาวตา มหาราช กตเมตฺตาวตา มหาราช ปูชิตเมตฺตาวตา
มหาราชาติ ฯ ราชา จกฺกวตฺติ เอวมาห อลเมตฺตาวตา คหปติ
กตเมตฺตาวตา คหปติ ปูชิตเมตฺตาวตา คหปตีติ ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว
จกฺกวตฺติสฺส เอวรูปํ คหปติรตนํ ปาตุภวติ ฯ
[๔๙๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ปรินายกรตนํ
ปาตุภวติ ฯ ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล ราชานํ จกฺกวตฺตึ
อุปฏฺฐเปตพฺพํ อุปฏฺฐาเปตุํ อปยาเปตพฺพํ ๒- อปยาเปตุํ ฐเปตพฺพํ
ฐเปตุํ ฯ โส ราชานํ จกฺกวตฺตึ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห อปฺโปสฺสุกฺโก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ราชา จกฺกวตฺติ ฯ ๒ โป. ม. อุปยาเปตพฺพํ อุปยาเปตุํ ฯ
ตฺวํ เทว โหหิ อหมนุสาสิสฺสามีติ ฯ รญฺโญ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส
เอวรูปํ ปรินายกรตนํ ปาตุภวติ ฯ ราชา ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ
อิเมหิ ๑- รตเนหิ สมนฺนาคโต โหติ ฯ กตมาหิ จตูหิ อิทฺธีหิ ฯ
[๔๙๗] อิธ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย
ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต อติวิย อญฺเญหิ
มนุสฺเสหิ ฯ ราชา ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ อิมาย ปฐมาย อิทฺธิยา
สมนฺนาคโต โหติ ฯ
[๔๙๘] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ ทีฆายุโก โหติ
จิรฏฺฐิติโก อติวิย อญฺเญหิ มนุสฺเสหิ ฯ ราชา ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ
อิมาย ทุติยาย อิทฺธิยา สมนฺนาคโต โหติ ฯ
[๔๙๙] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ อปฺปาพาโธ โหติ
อปฺปาตงฺโก สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย
นาจฺจุณฺหาย อติวิย อญฺเญหิ มนุสฺเสหิ ฯ ราชา ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ
อิมาย ตติยาย อิทฺธิยา สมนฺนาคโต โหติ ฯ
[๕๐๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ พฺราหฺมณคหปติกานํ
ปิโย โหติ มนาโป ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปิตา ปุตฺตานํ ปิโย โหติ
มนาโป เอวเมว โข ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺติ พฺราหฺมณคหปติกานํ
ปิโย โหติ มนาโป ฯ รญฺโญ ๒- ภิกฺขเว จกฺกวตฺติสฺส พฺราหฺมณคหปติกา
ปิยา โหนฺติ มนาปา ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปิตุ ปุตฺตา
ปิยา โหนฺติ มนาปา เอวเมว โข ภิกฺขเว รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อิเมหิ สตฺตหิ ฯ ๒ ม. ยุ. รญฺโญปิ ฯ
พฺราหฺมณคหปติกา ปิยา โหนฺติ มนาปา ฯ ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ราชา
จกฺกวตฺติ จตุรงฺคินิยา เสนาย อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ อถ โข
ภิกฺขเว พฺราหฺมณคหปติกา ราชานํ จกฺกวตฺตึ อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมาหํสุ อตรมาโน เทว ยาหิ ยถา ตํ มยํ จิรตรํ ปสฺเสยฺยามาติ ฯ
ราชาปิ ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ สารถึ อามนฺเตสิ อตรมาโน สารถิ
เปเสหิ ยถาหํ พฺราหฺมณคหปติเก จิรตรํ ปสฺเสยฺยนฺติ ฯ ราชา
ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ อิมาย จตุตฺถาย อิทฺธิยา สมนฺนาคโต โหติ ฯ
ราชา ภิกฺขเว จกฺกวตฺติ อิมาหิ จตูหิ อิทฺธีหิ สมนฺนาคโต โหติ ฯ
{๕๐๐.๑} ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว อปิ นุ โข ราชา จกฺกวตฺติ อิเมหิ
สตฺตหิ รตเนหิ สมนฺนาคโต อิมาหิ จตูหิ จ อิทฺธีหิ ตโตนิทานํ
สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถาติ ฯ เอกเมเกนปิ ภนฺเต รตเนน
สมนฺนาคโต ราชา จกฺกวตฺติ ตโตนิทานํ สุขํ โสมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถ
โก ปน วาโท สตฺตหิ รตเนหิ จตูหิ จ อิทฺธีหีติ ฯ
[๕๐๑] อถ โข ภควา ปริตฺตํ ปาณิมตฺตํ ปาสาณํ คเหตฺวา
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว กตโม นุ โข มหนฺตตโร
โย จายํ มยา ปริตฺโต ปาณิมตฺโต ปาสาโณ คหิโต หิมวา ๑-
ปพฺพตราชาติ ฯ อปฺปมตฺตโก อยํ ภนฺเต ภควตา ปริตฺโต
ปาณิมตฺโต ปาสาโณ คหิโต หิมวนฺตํ ปพฺพตราชานํ อุปนิธาย
สงฺขมฺปิ น อุเปติ กลภาคมฺปิ น อุเปติ อุปนิธมฺปิ น อุเปตีติ ฯ
เอวเมว โข ภิกฺขเว อยํ ราชา จกฺกวตฺติ สตฺตหิ รตเนหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โย หิมวา ฯ
สมนฺนาคโต จตูหิ จ อิทฺธีหิ ตโตนิทานํ สุขํ โสมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ ฯ ตํ ทิพฺพสฺส สุขสฺส อุปนิธาย สงฺขมฺปิ น อุเปติ
กลภาคมฺปิ น อุเปติ อุปนิธมฺปิ น อุเปติ ฯ
[๕๐๒] ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยานิ ตานิ อุจฺจากุลานิ
ขตฺติยมหาสาลกุลํ วา พฺราหฺมณมหาสาลกุลํ วา คหปติมหาสาลกุลํ
วา ตถารูเป กุเล ปจฺฉา ชายติ อทฺเธ มหทฺธเน มหาโภเค
ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญ ฯ โส จ
โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส
มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส ฯ โส กาเยน
สุจริตํ จรติ วาจาย สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ ฯ โส กาเยน
สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ
[๕๐๓] เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อกฺขธุตฺโต ปฐเมเนว กฏคฺคเหน
มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺเฉยฺย ฯ อปฺปมตฺตโก โส ภิกฺขเว
กฏคฺคโห ยํ โข โส อกฺขธุตฺโต ปฐเมเนว กฏคฺคเหน มหนฺตํ
โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺเฉยฺย ฯ อถ โข อยเมว ตโต มหนฺตตโร
กฏคฺคโห ยํ โส ปณฺฑิโต กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ
จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ อยํ ภิกฺขเว เกวลา ปริปูรา ปณฺฑิตภูมีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
พาลปณฺฑิตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
---------
เทวทูตสุตฺตํ
[๕๐๔] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๕๐๕] ภควา เอตทโวจ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เทฺว อคารา
สทฺวารา ฯ ตตฺร จกฺขุมา ปุริโส มชฺเฌ ฐิโต ปสฺเสยฺย มนุสฺเส
เคหํ ปวิสนฺเตปิ นิกฺขมนฺเตปิ อนุสญฺจรนฺเตปิ ๑- อนุวิจรนฺเตปิ เอวเมว
โข อหํ ภิกฺขเว ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน
สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ
ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามิ อิเม
วต โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา
มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา
สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน
สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนา อิเม วต โภนฺโต
สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุจงฺกมนฺเตปิ ฯ
มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปิตฺติวิสยํ
อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ติรจฺฉานโยนึ อุปปนฺนา อิเม วา
ปน โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา
มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาติ ฯ
[๕๐๖] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา นานาพาหาสุ คเหตฺวา
ยมสฺส รญฺโญ ทสฺเสนฺติ อยํ เทว ปุริโส อเมตฺเตยฺโย อสามญฺโญ
อพฺรหฺมญฺโญ น กุเล เชฏฺฐาปจายี อิมสฺส เทโว ทณฺฑํ
ปเณตูติ ฯ
[๕๐๗] ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา ปฐมํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชติ
สมนุคฺคาหติ สมนุภาสติ อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ
ปฐมํ เทวทูตํ ปาตุภูตนฺติ ฯ โส เอวมาห นาทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส
มนุสฺเสสุ ทหรํ กุมารํ มนฺทํ อุตฺตานเสยฺยกํ สเก มุตฺตกรีเส ปลิปนฺนํ
เสมานนฺติ ฯ โส เอวมาห อทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว
ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ตสฺส เต วิญฺญุสฺส สโต
มหลฺลกสฺส น เอตทโหสิ อหมฺปิ โขมฺหิ ชาติธมฺโม ชาตึ อนตีโต
หนฺทาหํ กลฺยาณํ กโรมิ กาเยน วาจาย มนสาติ ฯ โส เอวมาห
นาสกฺขิสฺสํ ภนฺเต ปมาทสฺสํ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา
เอวมาห อมฺโภ ปุริส ปมาทวตาย น กลฺยาณมกาสิ กาเยน วาจาย
มนสา ตคฺฆ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส ตถา กริสฺสนฺติ ยถาตํ ปมตฺตํ ตํ โข ปน
เต เอตํ ปาปกมฺมํ เนว มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ น ภาตรา กตํ น
ภคินิยา กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น
สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ น เทวตาหิ กตํ ตยาเวตํ ปาปกมฺมํ กตํ
ตฺวญฺเญเวตสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิสฺสสีติ ฯ
[๕๐๘] ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา ปฐมํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวา
สมนุคฺคาหิตฺวา สมนุภาสิตฺวา ทุติยํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชติ สมนุคฺคาหติ
สมนุภาสติ อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ ทุติยํ เทวทูตํ
ปาตุภูตนฺติ ฯ โส เอวมาห นาทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม
ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา
อสีติกํ วา นวุติกํ วา วสฺสสติกํ วา ชาติยา ชิณฺณํ โคปานสิวงฺกํ โภคฺคํ
ทณฺฑปรายนํ ปเวธมานํ คจฺฉนฺตํ อาตุรํ คตโยพฺพนํ ขณฺฑทนฺตํ ปลิตเกสํ
วิลูนํ ขลิตํสิรํ วลีนํ ติลกาหตคตฺตนฺติ ฯ โส เอวมาห อทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ตสฺส เต วิญฺญุสฺส
สโต มหลฺลกสฺส น เอตทโหสิ อหมฺปิ โขมฺหิ ชราธมฺโม ชรํ
อนตีโต หนฺทาหํ กลฺยาณํ กโรมิ กาเยน วาจาย มนสาติ ฯ
โส เอวมาห นาสกฺขิสฺสํ ภนฺเต ปมาทสฺสํ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว
ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ปมาทวตาย น กลฺยาณมกาสิ
กาเยน วาจาย มนสา ตคฺฆ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส ตถา กริสฺสนฺติ ยถาตํ
ปมตฺตํ ตํ โข ปน เต เอตํ ปาปกมฺมํ เนว มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ
น ภาตรา กตํ น ภคินิยา กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ
กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ น เทวตาหิ กตํ ตยาเวตํ ปาปกมฺมํ
กตํ ตฺวญฺเญเวตสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิสฺสสีติ ฯ
[๕๐๙] ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา ทุติยํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวา
สมนุคฺคาหิตฺวา สมนุภาสิตฺวา ตติยํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชติ
สมนุคฺคาหติ สมนุภาสติ อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ
ตติยํ เทวทูตํ ปาตุภูตนฺติ ฯ โส เอวมาห นาทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส
มนุสฺเสสุ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ สเก
มุตฺตกรีเส ปลิปนฺนํ เสมานํ อญฺเญหิ วุฏฺฐาปิยมานํ อญฺเญหิ
ปเวสิยมานนฺติ ๑- ฯ โส เอวมาห อทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว
ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ตสฺส เต วิญฺญุสฺส สโต
มหลฺลกสฺส น เอตทโหสิ อหมฺปิ โขมฺหิ พฺยาธิธมฺโม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สํเวสิยมานํ ฯ
พฺยาธึ อนตีโต หนฺทาหํ กลฺยาณํ กโรมิ กาเยน วาจาย
มนสาติ ฯ โส เอวมาห นาสกฺขิสฺสํ ภนฺเต ปมาทสฺสํ ภนฺเตติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ปมาทวตาย
น กลฺยาณมกาสิ กาเยน วาจาย มนสา ตคฺฆ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส
ตถา กริสฺสนฺติ ยถาตํ ปมตฺตํ ตํ โข ปน เต เอตํ ปาปกมฺมํ
เนว มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ น ภาตรา กตํ น ภคินิยา กตํ
น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ
กตํ น เทวตาหิ กตํ ตยาเวตํ ปาปกมฺมํ กตํ ตฺวญฺเญเวตสฺส
วิปากํ ปฏิสํเวทิสฺสสีติ ฯ
[๕๑๐] ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา ตติยํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวา
สมนุคฺคาหิตฺวา สมนุภาสิตฺวา จตุตฺถํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชติ
สมนุคฺคาหติ สมนุภาสติ อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ
จตุตฺถํ เทวทูตํ ปาตุภูตนฺติ ฯ โส เอวมาห นาทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๐.๑} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ
อทฺทส มนุสฺเสสุ ราชาโน โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา
กาเรนฺเต กสาหิปิ ตาเฬนฺเต เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺเต อทฺธทณฺฑเกหิปิ
ตาเฬนฺเต หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺเต ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต หตฺถปาทมฺปิ
ฉินฺทนฺเต กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺเต นาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณนาสมฺปิ
ฉินฺทนฺเต พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺเต สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺเต
ราหุมุขมฺปิ กโรนฺเต โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺเต หตฺถปชฺโชติกมฺปิ
กโรนฺเต เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต จีรกวาสิกมฺปิ กโรนฺเต เอเณยฺยกมฺปิ
กโรนฺเต พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺเต กหาปณกมฺปิ กโรนฺเต ขาราปตจฺฉิกมฺปิ
กโรนฺเต ปลีฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺเต ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺเต ตตฺเตนปิ
เตเลน โอสิญฺจนฺเต สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺเต ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺเต
อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺเตติ ฯ โส เอวมาห อทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๐.๒} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส ตสฺส
เต วิญฺญุสฺส สโต มหลฺลกสฺส น เอตทโหสิ เย กิร โภ ปาปกานิ
กมฺมานิ กโรนฺติ เต ทิฏฺเฐว ธมฺเม เอวรูปา วิวิธา กมฺมการณา
กรียนฺติ กิมงฺคํ ปน ปรตฺถ หนฺทาหํ กลฺยาณํ กโรมิ กาเยน วาจาย
มนสาติ ฯ โส เอวมาห นาสกฺขิสฺสํ ภนฺเต ปมาทสฺสํ ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๐.๓} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส
ปมาทวตาย น กลฺยาณมกาสิ กาเยน วาจาย มนสา ตคฺฆ ตฺวํ
อมฺโภ ปุริส ตถา กริสฺสนฺติ ยถาตํ ปมตฺตํ ตํ โข ปน เต เอตํ
ปาปกมฺมํ เนว มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ น ภาตรา กตํ น ภคินิยา
กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ
กตํ น เทวตาหิ กตํ ตยาเวตํ ปาปกมฺมํ กตํ ตฺวญฺเญเวตสฺส วิปากํ
ปฏิสํเวทิสฺสสีติ ฯ
[๕๑๑] ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา จตุตฺถํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวา
สมนุภาสิตฺวา สมนุคฺคาหิตฺวา ปญฺจมํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชติ
สมนุคฺคาหติ สมนุภาสติ อมฺโภ ปุริส น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ ปญฺจมํ
เทวทูตํ ปาตุภูตนฺติ ฯ โส เอวมาห นาทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๑.๑} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส
น ตฺวํ อทฺทส มนุสฺเสสุ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา เอกาหมตํ วา
ทฺวีหมตํ วา ตีหมตํ วา อุทฺธุมาตกํ วินีลกํ วิปุพฺพกชาตนฺติ ฯ
โส เอวมาห อทฺทสํ ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๑.๒} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส
ตสฺส เต วิญฺญุสฺส สโต มหลฺลกสฺส น เอตทโหสิ อหมฺปิ โขมฺหิ
มรณธมฺโม มรณํ อนตีโต หนฺทาหํ กลฺยาณํ กโรมิ กาเยน
วาจาย มนสาติ ฯ โส เอวมาห นาสกฺขิสฺสํ ภนฺเต ปมาทสฺสํ
ภนฺเตติ ฯ
{๕๑๑.๓} ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา เอวมาห อมฺโภ ปุริส
ปมาทวตาย น กลฺยาณมกาสิ กาเยน วาจาย มนสา ตคฺฆ ตฺวํ
อมฺโภ ปุริส ตถา กริสฺสนฺติ ยถาตํ ปมตฺตํ ตํ โข ปน เต เอตํ
ปาปกมฺมํ เนว มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ น ภาตรา กตํ น
ภคินิยา กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ
กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ น เทวตาหิ กตํ ตยาเวตํ
ปาปกมฺมํ กตํ ตฺวญฺเญเวตสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิสฺสสีติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว ยโม ราชา ปญฺจมํ เทวทูตํ สมนุยุญฺชิตฺวา
สมนุคฺคาหิตฺวา สมนุภาสิตฺวา ตุณฺหี โหติ ฯ
[๕๑๒] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา ปญฺจวิธพนฺธนํ นาม
กมฺมกรณํ กโรนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ
ทุติเย หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ
ทุติเย ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขีลํ มชฺเฌ อุรสฺมึ คเมนฺติ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๓] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา สํเวสิตฺวา กุฐารีหิ ตจฺฉนฺติ ฯ
ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา วาสีหิ
ตจฺฉนฺติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา ตตฺตาย
ภูมิยา อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สญฺโชติภูตาย สาเรนฺติปิ
ปจฺจาสาเรนฺติปิ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ
อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯ
ตเมตํ ภิกฺขเว นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา ตตฺตาย
โลหกุมฺภิยา ปกฺขิปนฺติ อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สญฺโชติภูตาย ฯ
โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ ฯ โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจมาโน
สกิมฺปิ อุทฺธํ คจฺฉติ สกิมฺปิ อโธ คจฺฉติ สกิมฺปิ ติริยํ คจฺฉติ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๔] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ ฯ โส
โข ปน ภิกฺขเว มหานิรโย จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร วิภตฺโต ภาคโส
มิโต อโยปาการปริยนฺโต อยสา ปฏิกฺกุชฺชิโต ฯ ตสฺส ๑- อโยมยา
ภูมิ ชลิตา เตชสา ยุตฺตา สมนฺตา โยชนสตํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ
@เชิงอรรถ: ๑ อญฺญตฺถ ตตฺตา อโยมยาติปิ ทิสฺสติ ฯ
สพฺพทา ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว มหานิรยสฺส ปุรตฺถิมาย ภิตฺติยา
อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา ปจฺฉิมาย ภิตฺติยา ปฏิหญฺญติ ฯ ปจฺฉิมาย
ภิตฺติยา อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา ปุรตฺถิมาย ภิตฺติยา ปฏิหญฺญติ ฯ
อุตฺตราย ภิตฺติยา อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา ทกฺขิณาย ภิตฺติยา
ปฏิหญฺญติ ฯ ทกฺขิณาย ภิตฺติยา อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา อุตฺตราย ภิตฺติยา
ปฏิหญฺญติ ฯ เหฏฺฐา อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา อุปริ ปฏิหญฺญติ อุปริโต
อจฺจิ อุฏฺฐหิตฺวา เหฏฺฐา ปฏิหญฺญติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา
กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ
ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๕] โหติ โข โส ภิกฺขเว สมโย ยํ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน อจฺจเยน ตสฺส มหานิรยสฺส ปุรตฺถิมทฺวารํ อปาปุรียติ ฯ
โส ตตฺถ สีเฆน ชเวน ธาวติ ฯ ตสฺส สีเฆน ชเวน ธาวโต
ฉวิมฺปิ ฑยฺหติ จมฺมมฺปิ ฑยฺหติ มํสมฺปิ ฑยฺหติ นหารุมฺปิ ฑยฺหติ
อฏฺฐีนิปิ สมฺปธูมายนฺติ อุพฺภตํ ตาทิสเมว โหติ ฯ ยโต จ โข
โส ภิกฺขเว พหุสมฺปตฺโต โหติ อถ ตํ ทฺวารํ ปิถียติ ฯ โส
ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ
กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๖] โหติ โข โส ภิกฺขเว สมโย ยํ กทาจิ กรหจิ
ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ตสฺส มหานิรยสฺส ปจฺฉิมทฺวารํ
อปาปุรียติ ฯเปฯ อุตฺตรทฺวารํ อปาปุรียติ ฯเปฯ ทกฺขิณทฺวารํ
อปาปุรียติ ฯ โส ตตฺถ สีเฆน ชเวน ธาวติ ฯ ตสฺส สีเฆน
ชเวน ธาวโต ฉวิมฺปิ ฑยฺหติ จมฺมมฺปิ ฑยฺหติ มํสมฺปิ ฑยฺหติ
นหารุมฺปิ ฑยฺหติ อฏฺฐีนิปิ สมฺปธูมายนฺติ อุพฺภตํ ตาทิสเมว โหติ ฯ
ยโต จ โข โส ภิกฺขเว พหุสมฺปตฺโต โหติ อถ ตํ ทฺวารํ
ปิถียติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น
จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๗] โหติ โข โส ภิกฺขเว สมโย ยํ กทาจิ กรหจิ
ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ตสฺส มหานิรยสฺส ปุรตฺถิมทฺวารํ
อปาปุรียติ ฯ โส ตตฺถ สีเฆน ชเวน ธาวติ ฯ ตสฺส สีเฆน ชเวน
ธาวโต ฉวิมฺปิ ฑยฺหติ จมฺมมฺปิ ฑยฺหติ มํสมฺปิ ฑยฺหติ นหารุมฺปิ
ฑยฺหติ อฏฺฐีนิปิ สมฺปธูมายนฺติ อุพฺภตํ ตาทิสเมว โหติ ฯ
โส เตน ทฺวาเรน นิกฺขมติ ฯ ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว มหานิรยสฺส
สมนนฺตราสหิตเมว มหนฺโต คูถนิรโย ฯ โส ตตฺถ
ปตติ ฯ ตสฺมึ โข ปน ภิกฺขเว คูถนิรเย สูจิมุขา ปาณา ฉวึ
ฉินฺทนฺติ ฉวึ เฉตฺวา จมฺมํ ฉินฺทนฺติ จมฺมํ เฉตฺวา มํสํ ฉินฺทนฺติ
มํสํ เฉตฺวา นหารุํ ฉินฺทนฺติ นหารุํ เฉตฺวา อฏฺฐึ ฉินฺทนฺติ อฏฺฐึ
เฉตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ ขาทนฺติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา
เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ
พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๘] ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว คูถนิรยสฺส สมนนฺตราสหิตเมว
มหนฺโต กุกฺกุลนิรโย ฯ โส ตตฺถ ปตติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว
น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๑๙] ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว กุกฺกุลนิรยสฺส สมนนฺตราสหิตเมว
มหนฺตํ สิมฺพลิวนํ อุจฺจํ ๑- โยชนสมุคฺคตํ โสฬสงฺคุลิกณฺฏกํ ๒- อาทิตฺตํ
สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ ฯ ตํ ตตฺถ อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ
ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๒๐] ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว สิมฺพลิวนสฺส สมนนฺตราสหิตเมว
มหนฺตํ อสิปตฺตวนํ ฯ โส ตตฺถ ปวิสติ ฯ ตสฺส วาเตริตานิ
ปตฺตานิ หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ
กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๒๑] ตสฺส โข ปน ภิกฺขเว อสิปตฺตวนสฺส สมนนฺตราสหิตเมว
มหตี ขาโรทกา นที ฯ โส ตตฺถ ปตติ ฯ โส ตตฺถ
อนุโสตมฺปิ วุยฺหติ ปฏิโสตมฺปิ วุยฺหติ อนุโสตปฏิโสตมฺปิ วุยฺหติ ฯ
โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๒๒] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา พฬิเสน อุทฺธริตฺวา ถเล
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อุทฺธํ ฯ ๒ ม. ยุ. โสฬสงฺคุลกณฺฏกํ ฯ
ปติฏฺฐาเปตฺวา เอวมาหํสุ อมฺโภ ปุริส กึ อิจฺฉสีติ ฯ โส เอวมาห
ชิฆจฺฉิโตสฺมิ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา ตตฺเตน
อโยสงฺกุนา มุขํ วิวริตฺวา อาทิตฺเตน สมฺปชฺชลิเตน สญฺโชติภูเตน
ตตฺตํ โลหคุฬํ มุเข ปกฺขิปนฺติ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ ฯ
โส ตสฺส โอฏฺฐมฺปิ ฑยฺหติ มุขมฺปิ ฑยฺหติ กณฺฐมฺปิ ฑยฺหติ
อุทรมฺปิ ฑยฺหติ อนฺตมฺปิ อนฺตคุณมฺปิ อาทาย อโธภาคา
นิกฺขมติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น
จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ
[๕๒๓] ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา เอวมาหํสุ อมฺโภ ปุริส
กึ อิจฺฉสีติ ฯ โส เอวมาห ปิปาสิโตสฺมิ ภนฺเตติ ฯ ตเมนํ
ภิกฺขเว นิรยปาลา ตตฺเตน อโยสงฺกุนา มุขํ วิวริตฺวา อาทิตฺเตน
สมฺปชฺชลิเตน สญฺโชติภูเตน ตตฺตํ ตมฺพโลหํ มุเข อาสิญฺจนฺติ
อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ ฯ ตํ ตสฺส โอฏฺฐมฺปิ ฑยฺหติ
มุขมฺปิ ฑยฺหติ กณฺฐมฺปิ ฑยฺหติ อุทรมฺปิ ฑยฺหติ อนฺตมฺปิ
อนฺตคุณมฺปิ อาทาย อโธภาคา นิกฺขมติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ
ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา ปุน มหานิรเย
ปกฺขิปนฺติ ฯ
[๕๒๔] ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ยมสฺส รญฺโญ เอตทโหสิ เย
กิร โภ โลเก ปาปกานิ กมฺมานิ กโรนฺติ เต เอวรูปา วิวิธา
กมฺมการณา การิยนฺติ อโห วตาหํ มนุสฺสตฺตํ ลเภยฺยํ ตถาคโต
จ โลเก อุปฺปชฺเชยฺย อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตญฺจาหํ ภควนฺตํ
ปยิรุปาเสยฺยํ โส จ เม ภควา ธมฺมํ เทเสยฺย ตสฺส จาหํ ภควโต
ธมฺมํ อาชาเนยฺยนฺติ ฯ ตํ โข ปนาหํ ภิกฺขเว นาญฺญสฺส
กสฺสจิ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สุตฺวา วทามิ อปิจ โข
ยเทว เม สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทวาหํ วทามีติ ฯ
[๕๒๕] อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ
เอตทโวจ สตฺถา
โจทิตา เทวทูเตหิ เย ปมชฺชนฺติ มาณวา
เต ทีฆรตฺตํ โสจนฺติ หีนกายูปคา นรา
เย จ โข เทวทูเตหิ สนฺโต สปฺปุริสา อิธ
โจทิตา นปฺปมชฺชนฺติ อริยธมฺเม กุทาจนํ
อุปาทาเน ภยํ ทิสฺวา ชาติมรณสมฺภเว
อนุปาทา วิมุจฺจนฺติ ชาติมรณสงฺขเย
เต เขมปฺปตฺตา สุขิโน ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตา
สพฺพเวรภยาตีตา สพฺพทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ ฯ
เทวทูตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
สุญฺญตวคฺโค ตติโย ฯ
-------
ตสฺสุทฺทานํ
อนุตฺตโร สุญฺญตพฺภูตธมฺโม
พกฺกุลวีรวโร มหินาโม
อนุรุทฺธกิเลสมฺปชฺชหนฺตา
ปณฺฑิตภูมิ เทวทูโต ฯ
---------
วิภงฺควคฺโค
------
ภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ
[๕๒๖] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ ภทฺเทกรตฺตสฺส โว ภิกฺขเว อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
เทสิสฺสามิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๕๒๗] ภควา เอตทโวจ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
[๕๒๘] กถญฺจ ภิกฺขเว อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํสญฺโญ อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํสงฺขาโร อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํวิญฺญาโณ อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว อตีตํ
อนฺวาคเมติ ฯ
[๕๒๙] กถญฺจ ภิกฺขเว อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํสญฺโญ อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํสงฺขาโร อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํวิญฺญาโณ อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว
อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ
[๕๓๐] กถญฺจ ภิกฺขเว อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ เอวํ
วิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๓๑] กถญฺจ ภิกฺขเว อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ เอวํ
วิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๓๒] กถญฺจ ภิกฺขเว ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท
อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา
อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ ฯเปฯ
สญฺญํ ฯเปฯ สงฺขาเร ฯเปฯ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ
วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ วา
อตฺตานํ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
[๕๓๓] กถญฺจ ภิกฺขเว ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส
โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส
โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต ๑- น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น
รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา รูปํ น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ
น เวทนํ ฯเปฯ น สญฺญํ ฯเปฯ น สงฺขาเร ฯเปฯ น
วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ
น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ น วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ ฯ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วินีโต ฯ
[๕๓๔] อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ *- โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
ภทฺเทกรตฺตสฺส โว ภิกฺขเว อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ เทสิสฺสามีติ ฯ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
ภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
----------
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ กิจฺมาตปฺปํ เป็น กิจฺจมาตปฺปํ
อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ
[๕๓๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน
อายสฺมา อานนฺโท อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ
สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจ ภาสติ ฯ
[๕๓๖] อถ โข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน
นิสีทิ ฯ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ โก นุ โข ภิกฺขเว
อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ
สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
อภาสีติ ฯ อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู
ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสีติ ฯ อถ โข ภควา
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ยถากถํ ปน ตฺวํ อานนฺท ภิกฺขู
ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสีติ ฯ
[๕๓๗] เอวํ โข อหํ ภนฺเต ภิกฺขู ๑- ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสมิ ๒-
สมาทเปมิ สมุตฺเตเชมิ สมฺปหํเสมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจ อภาสึ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ภิกฺขูนํ ฯ ๒ ม. ยุ. สนฺทสฺเสสึ สมาทเปสึ สมุตฺเตเชสึ สมฺปหํเสสึ ฯ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
[๕๓๘] กถญฺจาวุโส อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป ๑- อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํสญฺโญ อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํสงฺขาโร อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํวิญฺญาโณ อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข อาวุโส
อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ
[๕๓๙] กถญฺจาวุโส อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํสญฺโญ อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํสงฺขาโร อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํวิญฺญาโณ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. เอวรูโป ฯ
อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข
อาวุโส อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ
[๕๔๐] กถญฺจาวุโส อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ ฯเปฯ
เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ เอวํวิญฺญาโณ
สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข
อาวุโส อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๔๑] กถญฺจาวุโส อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ
เอวํวิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ
เอวํ โข อาวุโส อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๔๒] กถญฺจาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ อิธาวุโส
อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท
อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา
อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ ฯเปฯ
สญฺญํ ฯเปฯ สงฺขาเร ฯเปฯ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ
วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ
วา อตฺตานํ ฯ เอวํ โข อาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
[๕๔๓] กถญฺจาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
อิธาวุโส สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท
อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น รูปวนฺตํ วา
อตฺตานํ น อตฺตนิ วา รูปํ น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ น เวทนํ
ฯเปฯ น สญฺญํ ฯเปฯ น สงฺขาเร ฯเปฯ น วิญฺญาณํ
อตฺตโต สมนุปสฺสติ น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ
วา วิญฺญาณํ น วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ ฯ เอวํ โข อาวุโส
ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
[๕๔๔] อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
เอวํ โข อหํ ภนฺเต ภิกฺขู ๑- ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสึ สมาทเปสึ
สมุตฺเตเชสึ สมฺปหํเสสึ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
อภาสินฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ภิกฺขูนํ ฯ
[๕๔๕] สาธุ สาธุ อานนฺท สาธุ โข ตฺวํ อานนฺท ภิกฺขู ๑-
ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสิ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
[๕๔๖] กถญฺจานนฺท อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯเปฯ เอวํ โข
อานนฺท อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ กถญฺจานนฺท อตีตํ นานฺวาคเมติ
ฯเปฯ เอวํ โข อานนฺท อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ กถญฺจานนฺท
อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯเปฯ เอวํ โข อานนฺท อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ
กถญฺจานนฺท อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯเปฯ เอวํ โข อานนฺท
อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ กถญฺจานนฺท ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
สํหิรติ ฯเปฯ เอวํ โข อานนฺท ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
กถญฺจานนฺท ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯเปฯ เอวํ โข
อานนฺท ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
[๕๔๗] อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ภิกฺขูนํ ฯ
มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ
[๕๔๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
ตโปทาราเม ฯ อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ
ปจฺจุฏฺฐาย เยน ตโปโท เตนุปสงฺกมิ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุํ ฯ
ตโปเท คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสิ
คตฺตานิ ปุพฺพาปยมาโน ฯ อถ โข อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย
รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ ตโปทํ โอภาเสตฺวา เยนายสฺมา
สมิทฺธิ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
[๕๔๙] เอกมนฺตํ ฐิตา โข สา เทวตา อายสฺมนฺตํ สมิทฺธึ
เอตทโวจ ธาเรสิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจาติ ฯ
น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจ ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจาติ ฯ อหมฺปิ โข ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรสิ ปน ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺติโย
คาถาติ ฯ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา
ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ฯ อหมฺปิ โข
ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา อุคฺคณฺหาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ปริยาปุณาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อตฺถสญฺหิโต ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ อาทิพฺรหฺมจริยโกติ ฯ อิทมโวจ สา
เทวตา อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ
[๕๕๐] อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สมิทฺธิ ภควนฺตํ
เอตทโวจ อิธาหํ ภนฺเต รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย เยน
ตโปโท เตนุปสงฺกมึ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุํ ฯ ตโปเท คตฺตานิ
ปริสิญฺจิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสึ คตฺตานิ
ปุพฺพาปยมาโน ฯ อถ โข ภนฺเต อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย
รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ ตโปทํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิตา
โข สา เทวตา มํ เอตทโวจ ธาเรสิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจาติ ฯ
{๕๕๐.๑} เอวํ วุตฺเต อหํ ภนฺเต ตํ เทวตํ เอตทโวจํ น โข
อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจาติ ฯ อหมฺปิ โข ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรสิ ปน ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺติโย
คาถาติ ฯ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา
ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ฯ อหมฺปิ โข
ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา อุคฺคณฺหาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ปริยาปุณาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อตฺถสญฺหิโต ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ อาทิพฺรหฺมจริยโกติ ฯ อิทมโวจ ภนฺเต
สา เทวตา อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ สาธุ เม ภนฺเต ภควา
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ เทเสตูติ ฯ เตนหิ ภิกฺขุ
สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข
อายสฺมา สมิทฺธิ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๕๕๑] ภควา เอตทโวจ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ ฯ
[๕๕๒] อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ
อิทํ โข โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน
อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ อถ โข
เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ
เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ปโหติ
จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ
ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ ฯ
[๕๕๓] อถ โข เต ภิกฺขู เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหากจฺจาเนน สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจุํ อิทํ
โข โน อาวุโส กจฺจาน ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
เตสนฺโน อาวุโส กจฺจาน อมฺหากํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต
เอตทโหสิ อิทํ โข โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ เตสนฺโน
อาวุโส กจฺจาน อมฺหากํ เอตทโหสิ อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน
สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน ... อตฺถํ
วิภชิตุํ ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ
วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโนติ ฯ
[๕๕๔] เสยฺยถาปิ อาวุโส ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี
สารปริเยสนญฺจรมาโน มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺฐโต สารวโต อติกฺกมฺเมว
มูลํ อติกฺกมฺม ขนฺธํ สาขาปลาเส สารํ ปริเยสิตพฺพํ มญฺเญยฺย
เอวํ สมฺปทมิทํ อายสฺมนฺตานํ สตฺถริ สมฺมุขีภูเต ตํ ภควนฺตํ
อติสิตฺวา ๑- อเมฺห เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ มญฺญถ ๒- โส หาวุโส
ภควา ชานํ ชานาติ ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต
พฺรหฺมภูโต วตฺตา ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา
ธมฺมสามี ตถาคโต โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ๓- ยํ
ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ ยถา โน ๔- ภควา พฺยากเรยฺย
ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
{๕๕๔.๑} อทฺธาวุโส กจฺจาน ภควา ชานํ ชานาติ
ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา
ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสามี ตถาคโต
โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺเฉยฺยาม ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย ตถา นํ ธาเรยฺยาม
อปิจายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ
วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส
ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโน
อครุกริตฺวาติ ฯ เตนหาวุโส สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ
เอวมาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อติกฺกมิตฺวา ฯ ๒ ยุ. มญฺเญถ ฯ ๓ ยุ. โหติ ฯ ๔ โป. ม. ยุ. โว ฯ
[๕๕๕] อายสฺมา มหากจฺจาโน เอตทโวจ ยํ โข โน อาวุโส
ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
อิมสฺส โข อหํ อาวุโส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ ฯ
[๕๕๖] กถญฺจาวุโส อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ อิติ เม จกฺขุ
อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รูปาติ ตตฺถ ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ
วิญฺญาณํ ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ
ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ อิติ เม โสตํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ
อิติ สทฺทาติ ... อิติ เม ฆานํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ ...
อิติ เม ชิวฺหา อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รสาติ ... อิติ เม กาโย
อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ ... อิติ เม มโน อโหสิ
อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ ตตฺถ ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ
ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต
อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ เอวํ โข อาวุโส อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ
[๕๕๗] กถญฺจาวุโส อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ อิติ เม จกฺขุ
อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รูปาติ ตตฺถ น ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ
วิญฺญาณํ น ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ
น ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ อิติ เม โสตํ อโหสิ
อตีตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ ... อิติ เม ฆานํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ
อิติ คนฺธาติ ... อิติ เม ชิวฺหา อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รสาติ ...
อิติ เม กาโย อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ ... อิติ เม
มโน อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ ตตฺถ น ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ
โหติ วิญฺญาณํ น ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส
น ตทภินนฺทติ น ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ เอวํ โข
อาวุโส อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ
[๕๕๘] กถญฺจาวุโส อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ อิติ เม จกฺขุ
สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รูปาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ
ปณิทหติ เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต
อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ อิติ เม โสตํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ
สทฺทาติ ... อิติ เม ฆานํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ ...
อิติ เม ชิวฺหา สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รสาติ ... อิติ เม กาโย
สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ ... อิติ เม มโน สิยา
อนาคตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ
ปณิทหติ เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต
อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ เอวํ โข อาวุโส อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๕๙] กถญฺจาวุโส อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ อิติ เม จกฺขุ
สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รูปาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ
น ปณิทหติ เจตโส อปณิธานปจฺจยา น ตทภินนฺทติ น
ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ อิติ เม โสตํ สิยา
อนาคตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ ... อิติ เม ฆานํ สิยา อนาคตมทฺธานํ
อิติ คนฺธาติ ... อิติ เม ชิวฺหา สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รสาติ ...
อิติ เม กาโย สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ ... อิติ เม
มโน สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย
จิตฺตํ น ปณิทหติ เจตโส อปณิธานปจฺจยา น ตทภินนฺทติ
น ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ เอวํ โข อาวุโส
อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๖๐] กถญฺจาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
ยญฺจาวุโส จกฺขุ เย จ รูปา อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺมึเยว
ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา
วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ
ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ ยญฺจาวุโส โสตํ เย จ สทฺทา ... ยญฺจาวุโส
ฆานํ เย จ คนฺธา ... ยา จาวุโส ชิวฺหา เย จ รสา ... โย จาวุโส
กาโย เย จ โผฏฺฐพฺพา ... โย จาวุโส มโน เย จ ธมฺมา อุภยเมตํ
ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺมึเยว ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ
โหติ วิญฺญาณํ ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส
ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
เอวํ โข อาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
[๕๖๑] กถญฺจาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
ยญฺจาวุโส จกฺขุ เย จ รูปา อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺมึเยว
ปจฺจุปฺปนฺเน น ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ น
ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ น
ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ ยญฺจาวุโส
โสตํ เย จ สทฺทา ... ยญฺจาวุโส ฆานํ เย จ คนฺธา ... ยา จาวุโส
ชิวฺหา เย จ รสา ... โย จาวุโส กาโย เย จ โผฏฺฐพฺพา ... โย จาวุโส
มโน เย จ ธมฺมา อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺมึเยว ปจฺจุปฺปนฺเน น
ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ น ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา
วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ น ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ
ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ เอวํ โข อาวุโส ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น
สํหิรติ ฯ
[๕๖๒] ยํ โข โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
อิมสฺส โข อหํ อาวุโส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ
อากงฺขมานา จ ปน ตุเมฺห อายสฺมนฺโต ภควนฺตํเยว อุปสงฺกมิตฺวา
เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ ยถา โว ภควา พฺยากโรติ ตถา นํ
ธาเรยฺยาถาติ ฯ
[๕๖๓] อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ยํ โข โน ภนฺเต
ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
เตสนฺโน ภนฺเต อมฺหากํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ อิทํ
โข โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน
อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ เตสนฺโน
ภนฺเต อมฺหากํ เอตทโหสิ อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน
สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ
ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ
อถ โข มยํ ภนฺเต เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิมฺหา
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิมฺหา
เตสนฺโน ภนฺเต อายสฺมตา มหากจฺจาเนน อิเมหิ อากาเรหิ อิเมหิ
ปเทหิ อิเมหิ พฺยญฺชเนหิ อตฺโถ วิภตฺโตติ ฯ
[๕๖๔] ปณฺฑิโต ภิกฺขเว มหากจฺจาโน มหาปญฺโญ ภิกฺขเว
มหากจฺจาโน มญฺเจปิ [๑]- ภิกฺขเว เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ อหมฺปิ
ตํ เอวเมวํ พฺยากเรยฺยํ ยถาตํ มหากจฺจาเนน พฺยากตํ เอโส
เจว ตสฺส อตฺโถ เอวญฺจ นํ ธาเรถาติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ตุเมฺหติ ทิสฺสติ ฯ
โลมสกงฺคิยภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ
[๕๖๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน
อายสฺมา โลมสกงฺคิโย สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิโคฺรธาราเม ฯ
อถ โข จนฺทโน เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ นิโคฺรธารามํ โอภาเสตฺวา เยนายสฺมา
โลมสกงฺคิโย เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
[๕๖๖] เอกมนฺตํ ฐิโต โข จนฺทโน เทวปุตฺโต อายสฺมนฺตํ
โลมสกงฺคิยํ เอตทโวจ ธาเรสิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจาติ ฯ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจาติ ฯ อหมฺปิ โข ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรสิ [๑]- ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺติโย
คาถาติ ฯ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา
ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ฯ ธาเรมิ โข อหํ
ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ฯ ยถากถํ ปน ตฺวํ อาวุโส ธาเรสิ
ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ฯ
[๕๖๗] เอกมิทํ ภิกฺขุ สมยํ ภควา เทเวสุ ตาวตึเสสุ วิหรติ
ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ ฯ ตตฺร โข ๒- ภควา เทวานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ปนสทฺโท อตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ
ตาวตึสานํ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสิ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
[๕๖๘] เอวํ โข อหํ ภิกฺขุ ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา
อุคฺคณฺหาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
ปริยาปุณาหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
ธาเรหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
อตฺถสญฺหิโต ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ
อาทิพฺรหฺมจริยโกติ ฯ อิทมโวจ จนฺทโน เทวปุตฺโต อิทํ วตฺวา
ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ
[๕๖๙] อถ โข อายสฺมา โลมสกงฺคิโย ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน
เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยน สาวตฺถี เตน จาริกํ
ปกฺกามิ ฯ อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน เยน สาวตฺถี เชตวนํ
อนาถปิณฺฑิกสฺสาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
อายสฺมา โลมสกงฺคิโย ภควนฺตํ เอตทโวจ เอกมิทาหํ ภนฺเต
สมยํ สกฺเกสุ วิหรามิ กปิลวตฺถุสฺมึ นิโคฺรธาราเม อถ โข
ภนฺเต อญฺญตโร เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺโณ
เกวลกปฺปํ นิโคฺรธารามํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิโต โข ภนฺเต โส
เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ ธาเรสิ ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจาติ เอวํ วุตฺเต อหํ ภนฺเต ตํ เทวปุตฺตํ
เอตทโวจํ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจ ตฺวํ ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ
วิภงฺคญฺจาติ อหมฺปิ โข ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส
อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรสิ ปน ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺติโย
คาถาติ น โข อหํ อาวุโส ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา ตฺวํ
ปนาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ธาเรมิ โข อหํ ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ ยถากถํ ปน ตฺวํ อาวุโส ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย
คาถาติ เอกมิทํ ภิกฺขุ สมยํ ภควา เทเวสุ ตาวตึเสสุ
วิหรติ ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ ตตฺร โข ภควา
เทวานํ ตาวตึสานํ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสิ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ
เอวํ โข อหํ ภิกฺขุ ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา อุคฺคณฺหาหิ
ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ปริยาปุณาหิ
ตฺวํ ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ธาเรหิ ตฺวํ
ภิกฺขุ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อตฺถสญฺหิโต ภิกฺขุ
ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ อาทิพฺรหฺมจริยโกติ ฯ
อิทมโวจ ภนฺเต โส เทวปุตฺโต อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ
สาธุ เม ภนฺเต ภควา ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ
เทเสตูติ ฯ
[๕๗๐] ชานาสิ ปน ตฺวํ ภิกฺขุ ตํ เทวปุตฺตนฺติ ฯ น โข
อหํ ภนฺเต ชานามิ ตํ เทวปุตฺตนฺติ ฯ จนฺทโน นาเมโส ภิกฺขุ
เทวปุตฺโต จนฺทโน ภิกฺขุ เทวปุตฺโต อฏฺฐิกตฺวา มนสิกตฺวา
สพฺพํ เจตโส สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ เตนหิ
ภิกฺขุ สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข
โส ภิกฺขุ ๑- ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๕๗๑] ภควา เอตทโวจ
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
ยทตีตมฺปหีนนฺตํ อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ตํ วิทฺธา มนุพฺรูหเย
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา โลมสกงฺคิโย ฯ
น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา
เอวํวิหาริมาตาปึ อโหรตฺตมตนฺทิตํ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
[๕๗๒] กถญฺจ ภิกฺขุ อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ อโหสึ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร อโหสึ ฯเปฯ
เอวํวิญฺญาโณ อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ
เอวํ โข ภิกฺขุ อตีตํ อนฺวาคเมติ ฯ
[๕๗๓] กถญฺจ ภิกฺขุ อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ
อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน อโหสึ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ อโหสึ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร อโหสึ ฯเปฯ
เอวํวิญฺญาโณ อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ
เอวํ โข ภิกฺขุ อตีตํ นานฺวาคเมติ ฯ
[๕๗๔] กถญฺจ ภิกฺขุ อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ เอวํวิญฺญาโณ
สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขุ
อนาคตํ ปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๗๕] กถญฺจ ภิกฺขุ อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ เอวํรูโป สิยํ
อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ เอวํเวทโน สิยํ
ฯเปฯ เอวํสญฺโญ สิยํ ฯเปฯ เอวํสงฺขาโร สิยํ ฯเปฯ เอวํวิญฺญาโณ
สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ น สมนฺวาเนติ ฯ เอวํ โข
ภิกฺขุ อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ ฯ
[๕๗๖] กถญฺจ ภิกฺขุ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ อิธ
ภิกฺขุ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท
อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา
อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ ฯเปฯ
สญฺญํ ฯเปฯ สงฺขาเร ฯเปฯ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ
วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ
วา อตฺตานํ ฯ เอวํ โข ภิกฺขุ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหิรติ ฯ
[๕๗๗] กถญฺจ ภิกฺขุ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ อิธ
ภิกฺขุ สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท
อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น รูปวนฺตํ
วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา รูปํ น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ น
เวทนํ ฯเปฯ น สญฺญํ ฯเปฯ น สงฺขาเร ฯเปฯ น วิญฺญาณํ
อตฺตโต สมนุปสฺสติ น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ
วา วิญฺญาณํ น วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ ฯ เอวํ โข ภิกฺขุ
ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหิรติ ฯ
[๕๗๘] อตีตํ นานฺวาคเมยฺย ฯเปฯ
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา โลมสกงฺคิโย ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
โลมสกงฺคิยภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
-----------
จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺตํ
[๕๗๙] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข สุโภ มาณโว
โตเทยฺยปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา
สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ
[๕๘๐] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต
ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย
เยน มนุสฺสานํเยว สตํ มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสติ หีนปฺปณีตตา ทิสฺสนฺติ
[๑]- โภ โคตม มนุสฺสา อปฺปายุกา ทิสฺสนฺติ ทีฆายุกา ทิสฺสนฺติ
พหฺวาพาธา ทิสฺสนฺติ อปฺปาพาธา ทิสฺสนฺติ ทุพฺพณฺณา ทิสฺสนฺติ
วณฺณวนฺโต ทิสฺสนฺติ อปฺเปสกฺขา ทิสฺสนฺติ มเหสกฺขา ทิสฺสนฺติ
อปฺปโภคา ทิสฺสนฺติ มหาโภคา ทิสฺสนฺติ นีจากุลีนา ทิสฺสนฺติ
อุจฺจากุลีนา ทิสฺสนฺติ อปฺปปญฺญา ๒- ทิสฺสนฺติ ปญฺญวนฺโต โก
นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย เยน มนุสฺสานํเยว สตํ
มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสติ หีนปฺปณีตตาติ ฯ
[๕๘๑] กมฺมสฺสกา มาณว สตฺตา กมฺมทายาทา กมฺมโยนี
กมฺมพนฺธู กมฺมปฏิสรณา กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ
หีนปฺปณีตตายาติ ฯ น โข อหํ อิมสฺส โภโต โคตมสฺส สงฺขิตฺเตน
ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร หิสทฺโท อตฺถิ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ทุปฺปญฺญา ฯ
สาธุ เม ภวํ โคตโม ตถา ธมฺมํ เทเสตุ ยถาหํ อิมสฺส
โภโต โคตมสฺส สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชาเนยฺยนฺติ ฯ เตนหิ มาณว สุณาหิ สาธุกํ
มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ โภติ โข สุโภ มาณโว
โตเทยฺยปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๕๘๒] ภควา เอตทโวจ อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา
ปุริโส วา ปาณาติปาตี โหติ ลุทฺโท โลหิตปาณี หตปหเต
นิวิฏฺโฐ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสุ ๑- ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ
สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ
ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ
ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ อปฺปายุโก โหติ ฯ อปฺปายุกสํวตฺตนิกา
เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ ปาณาติปาตี โหติ ลุทฺโท
โลหิตปาณี หตปหเต นิวิฏฺโฐ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสุ ๒- ฯ
[๕๘๓] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ ฯ
โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. สพฺพปาณภูเตสุ ฯ
อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ ทีฆายุโก โหติ ฯ
ทีฆายุกสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ ปาณาติปาตํ
ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี
ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ ฯ
[๕๘๔] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สตฺตานํ
วิเหฐกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา
สตฺเถน วา ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ
โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ
พหฺวาพาโธ โหติ ฯ พหฺวาพาธสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา
ยทิทํ สตฺตานํ วิเหฐกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา
ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา ฯ
[๕๘๕] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
สตฺตานํ อวิเหฐกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน
วา สตฺเถน วา ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ
สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ
อปฺปาพาโธ โหติ ฯ อปฺปาพาธสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา
ยทิทํ สตฺตานํ อวิเหฐกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา
ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา ฯ
[๕๘๖] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา โกธโน
โหติ อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ
พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ ฯ
โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ
สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ ทุพฺพณฺโณ
โหติ ฯ ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ
โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ
กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตุกโรติ ฯ
[๕๘๗] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
อกฺโกธโน โหติ อนุปายาสพหุโล พหุมฺปิ วุตฺโต สมาโน
นาภิสชฺชติ น กุปฺปติ น พฺยาปชฺชติ น ปติตฺถียติ น โกปญฺจ
โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ
สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา
ชายติ ปาสาทิโก โหติ ฯ ปาสาทิกสํวตฺตนิกา เอสา มาณว
ปฏิปทา ยทิทํ อกฺโกธโน โหติ อนุปายาสพหุโล พหุมฺปิ วุตฺโต
สมาโน นาภิสชฺชติ น กุปฺปติ น พฺยาปชฺชติ น ปติตฺถียติ น
โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ ฯ
[๕๘๘] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
อิสฺสามนโก โหติ ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสติ
อุปทุสฺสติ อิสฺสํ พนฺธติ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน
เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ
อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ อปฺเปสกฺโข โหติ ฯ
อปฺเปสกฺขสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ อิสฺสามนโก โหติ
ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสติ อุปทุสฺสติ อิสฺสํ พนฺธติ ฯ
[๕๘๙] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
อนิสฺสามนโก โหติ ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ น
อิสฺสติ น อุปทุสฺสติ น อิสฺสํ พนฺธติ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ
สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ
ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ มเหสกฺโข โหติ ฯ มเหสกฺขสํวตฺตนิกา เอสา
มาณว ปฏิปทา ยทิทํ อนิสฺสามนโก โหติ ปรลาภสกฺการ-
ครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ น อิสฺสติ น อุปทุสฺสติ น อิสฺสํ พนฺธติ ฯ
[๕๙๐] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา น ทาตา
โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ โส เตน กมฺเมน
เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ
อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ อปฺปโภโค โหติ ฯ
อปฺปโภคสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ น ทาตา
โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ
[๕๙๑] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ
สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา
ชายติ มหาโภโค โหติ ฯ มหาโภคสํวตฺตนิกา เอสา มาณว
ปฏิปทา ยทิทํ ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ
[๕๙๒] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา ถทฺโธ
โหติ อติมานี อภิวาเทตพฺพํ น อภิวาเทติ ปจฺจุฏฺฐาตพฺพํ น
ปจฺจุฏฺเฐติ อาสนารหสฺส อาสนํ น เทติ มคฺคารหสฺส มคฺคํ น
เทติ สกฺกาตพฺพํ น สกฺกโรติ ครุกาตพฺพํ น ครุกโรติ มาเนตพฺพํ
น มาเนติ ปูเชตพฺพํ น ปูเชติ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน
เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ
อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ นีจากุลีโน โหติ ฯ
นีจากุลีนสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ ถทฺโธ
โหติ อติมานี อภิวาเทตพฺพํ น อภิวาเทติ ปจฺจุฏฺฐาตพฺพํ น
ปจฺจุฏฺเฐติ อาสนารหสฺส อาสนํ น เทติ มคฺคารหสฺส มคฺคํ น
เทติ สกฺกาตพฺพํ น สกฺกโรติ ครุกาตพฺพํ น ครุกโรติ
มาเนตพฺพํ น มาเนติ ปูเชตพฺพํ น ปูเชติ ฯ
[๕๙๓] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา
อตฺถทฺโธ โหติ อนติมานี อภิวาเทตพฺพํ อภิวาเทติ ปจฺจุฏฺฐาตพฺพํ
ปจฺจุฏฺเฐติ อาสนารหสฺส อาสนํ เทติ มคฺคารหสฺส มคฺคํ เทติ
สกฺกาตพฺพํ สกฺกโรติ ครุกาตพฺพํ ครุกโรติ มาเนตพฺพํ มาเนติ
ปูเชตพฺพํ ปูเชติ ฯ โส เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ
สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ
อุจฺจากุลีโน โหติ ฯ อุจฺจากุลีนสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา
ยทิทํ อตฺถทฺโธ โหติ อนติมานี อภิวาเทตพฺพํ อภิวาเทติ
ปจฺจุฏฺฐาตพฺพํ ปจฺจุฏฺเฐติ อาสนารหสฺส อาสนํ เทติ มคฺคารหสฺส
มคฺคํ เทติ สกฺกาตพฺพํ สกฺกโรติ ครุกาตพฺพํ ครุกโรติ มาเนตพฺพํ
มาเนติ ปูเชตพฺพํ ปูเชติ ฯ
[๕๙๔] อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สมณํ
วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา น ปริปุจฺฉิตา โหติ กึ
ภนฺเต กุสลํ กึ อกุสลํ กึ สาวชฺชํ กึ อนวชฺชํ กึ เสวิตพฺพํ กึ
น เสวิตพฺพํ กึ เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ
กึ วา ปน เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตีติ ฯ โส
เตน กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ โน เจ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ
สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ ทุปฺปญฺโญ
โหติ ฯ ทุปฺปญฺญสํวตฺตนิกา เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ สมณํ
วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา น ปริปุจฺฉิตา โหติ กึ ภนฺเต
กุสลํ กึ อกุสลํ กึ สาวชฺชํ กึ อนวชฺชํ กึ เสวิตพฺพํ กึ น
เสวิตพฺพํ กึ เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ กึ
วา ปน เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตีติ ฯ
[๕๙๕] อิธ ปน มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สมณํ
วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉิตา โหติ กึ ภนฺเต
กุสลํ กึ อกุสลํ กึ สาวชฺชํ กึ อนวชฺชํ กึ เสวิตพฺพํ กึ น
เสวิตพฺพํ กึ เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ กึ
วา ปน เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตีติ ฯ โส เตน
กมฺเมน เอวํ สมตฺเตน เอวํ สมาทินฺเนน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ โน เจ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ สเจ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ ยตฺถ
ยตฺถ ปจฺฉา ชายติ มหาปญฺโญ โหติ ฯ มหาปญฺญสํวตฺตนิกา
เอสา มาณว ปฏิปทา ยทิทํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉิตา โหติ กึ ภนฺเต กุสลํ กึ อกุสลํ กึ
สาวชฺชํ กึ อนวชฺชํ กึ เสวิตพฺพํ กึ น เสวิตพฺพํ กึ เม กริยมานํ
ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ กึ วา ปน เม กริยมานํ ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขาย โหตีติ ฯ
[๕๙๖] อิติ โข มาณว อปฺปายุกสํวตฺตนิกา ปฏิปทา อปฺปายุกตฺตํ
อุปเนติ ทีฆายุกสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ทีฆายุกตฺตํ อุปเนติ พหฺวาพาธ-
สํวตฺตนิกา ปฏิปทา พหฺวาพาธตฺตํ อุปเนติ อปฺปาพาธสํวตฺตนิกา
ปฏิปทา อปฺปาพาธตฺตํ อุปเนติ ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิกา
ปฏิปทา ทุพฺพณฺณตฺตํ อุปเนติ ปาสาทิกสํวตฺตนิกา ปฏิปทา
ปาสาทิกตฺตํ อุปเนติ อปฺเปสกฺขสํวตฺตนิกา ปฏิปทา อปฺเปสกฺขตฺตํ
อุปเนติ มเหสกฺขสํวตฺตนิกา ปฏิปทา มเหสกฺขตฺตํ อุปเนติ
อปฺปโภคสํวตฺตนิกา ปฏิปทา อปฺปโภคตฺตํ อุปเนติ มหาโภคสํวตฺตนิกา
ปฏิปทา มหาโภคตฺตํ อุปเนติ นีจากุลีนสํวตฺตนิกา ปฏิปทา
นีจากุลีนตฺตํ อุปเนติ อุจฺจากุลีนสํวตฺตนิกา ปฏิปทา อุจฺจากุลีนตฺตํ
อุปเนติ ทุปฺปญฺญสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ทุปฺปญฺญตฺตํ อุปเนติ
มหาปญฺญสํวตฺตนิกา ปฏิปทา มหาปญฺญตฺตํ อุปเนติ ฯ กมฺมสฺสกา
มาณว สตฺตา กมฺมทายาทา กมฺมโยนี กมฺมพนฺธู กมฺมปฏิสรณา
กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตตายาติ ฯ
[๕๙๗] เอวํ วุตฺเต สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ
เอตทโวจ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม เสยฺยถาปิ
โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย
มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย
จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ ฯ เอวเมว โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน
ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ
สรณงฺคตนฺติ ฯ
จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
----------
มหากมฺมวิภงฺคสุตฺตํ
[๕๙๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สมิทฺธิ
อรญฺญกุฏิกายํ วิหรติ ฯ อถ โข โปตลิปุตฺโต ปริพฺพาชโก ชงฺฆาวิหารํ
อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโน เยนายสฺมา สมิทฺธิ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สมิทฺธินา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ
สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
[๕๙๙] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โปตลิปุตฺโต ปริพฺพาชโก
อายสฺมนฺตํ สมิทฺธึ เอตทโวจ สมฺมุขา เมตํ อาวุโส สมิทฺธิ
สมณสฺส โคตมสฺส สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ โมฆํ กายกมฺมํ
โมฆํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมเมว สจฺจนฺติ อตฺถิ จ สา สมาปตฺติ
ยํ สมาปตฺตึ สมาปนฺโน น กิญฺจิ เวทิยตีติ ฯ มา ๑- เอวํ อาวุโส
โปตลิปุตฺต อวจ มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺข น หิ สาธุ ภควโต
อพฺภกฺขานํ น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย โมฆํ กายกมฺมํ โมฆํ
วจีกมฺมํ มโนกมฺมเมว สจฺจนฺติ อตฺถิ จ โข สา อาวุโส สมาปตฺติ
ยํ สมาปตฺตึ สมาปนฺโน น กิญฺจิ เวทิยตีติ กีวจิรํ ปพฺพชิโตสิ
อาวุโส สมิทฺธีติ ฯ น จิรํ อาวุโส ตีณิ วสฺสานีติ ฯ เอตฺถทานิ
มยํ เถเร ภิกฺขู กึ วกฺขาม ยตฺร หิ นาม เอวํ นโว ภิกฺขุ
สตฺถารํ ปริรกฺขิตพฺพํ มญฺญิสฺสติ สญฺเจตนิกํ อาวุโส สมิทฺธิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. มา เหวํ ฯ
กมฺมํ กตฺวา กาเยน วาจาย มนสา กึ โส เวทิยตีติ ฯ สญฺเจตนิกํ
อาวุโส โปตลิปุตฺต กมฺมํ กตฺวา กาเยน วาจาย มนสา ทุกฺขํ
โส เวทิยตีติ ฯ อถ โข โปตลิปุตฺโต ปริพฺพาชโก อายสฺมโต
สมิทฺธิสฺส ภาสิตํ เนว อภินนฺทิ นปฺปฏิกฺโกสิ อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ
[๖๐๐] อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ อจิรปกฺกนฺเต โปตลิปุตฺเต
ปริพฺพาชเก เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา
สมิทฺธิ ยาวตโก อโหสิ โปตลิปุตฺเตน ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กถาสลฺลาโป
ตํ สพฺพํ อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส อาโรเจสิ ฯ เอวํ
วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สมิทฺธึ เอตทโวจ อตฺถิ
โข อิทํ อาวุโส สมิทฺธิ กถาปาภตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย
อายามาวุโส สมิทฺธิ เยน ภควา เตนุกปสงฺกเมยฺยาม ๑- อุปสงฺกมิตฺวา
เอตมตฺถํ ภควโต อาโรเจยฺยาม ๒- ยถา โน ภควา พฺยากริสฺสติ
ตถา นํ ธาเรยฺยามาติ ๓- ฯ เอวมาวุโสติ โข อายสฺมา สมิทฺธิ
อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ อถ โข อายสฺมา จ สมิทฺธิ
อายสฺมา จ อานนฺโท ๔- เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
อายสฺมา อานนฺโท ยาวตโก อโหสิ อายสฺมโต สมิทฺธิสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อุปสงฺกมิสฺสาม ฯ ๒ โป. ม. อาโรเจสฺสาม ฯ ๓ ม. ธาเรสฺสามาติ ฯ
@๔ โป. ม. ยุ. อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ สมิทฺธิ ฯ
โปตลิปุตฺเตน ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต
อาโรเจสิ ฯ
[๖๐๑] เอวํ วุตฺเต ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ
ทสฺสนมฺปิ โข อหํ อานนฺท โปตลิปุตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส
นาภิชานามิ กุโต ปเนวรูปํ กถาสลฺลาปํ อิมินาว ๑- อานนฺท สมิทฺธินา
โมฆปุริเสน โปตลิปุตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส วิภชพฺยากรณีโย
ปโญฺห เอกํเสน พฺยากโตติ ฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อุทายิ ภควนฺตํ
เอตทโวจ สเจ ๒- ปน ภนฺเต อายสฺมตา สมิทฺธินา อิทํ สนฺธาย
ภาสิตํ ยงฺกิญฺจิ เวทยิตํ ตํ ทุกฺขสฺมินฺติ ฯ
[๖๐๒] เอวํ วุตฺเต ๓- ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ
ปสฺส โข ๔- ตฺวํ อานนฺท อิมสฺส อุทายิสฺส โมฆปุริสสฺส อุมฺมคฺคํ ๕-
อญฺญาสึ โข อหํ อานนฺท อิทาเนวายํ อุทายิ โมฆปุริโส
อุมฺมุชฺชมาโน อโยนิโส อุมฺมุชฺชิสฺสติ ๖- อาทึเยว อานนฺท
โปตลิปุตฺเตน ปริพฺพาชเกน ติสฺโส เวทนา ปุจฺฉิตา สจายํ อานนฺท
สมิทฺธิ โมฆปุริโส โปตลิปุตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ
พฺยากเรยฺย สญฺเจตนิกํ อาวุโส โปตลิปุตฺต กมฺมํ กตฺวา กาเยน
วาจาย มนสา สุขเวทนียํ สุขํ โส เวทิยติ สญฺเจตนิกํ อาวุโส
โปตลิปุตฺต กมฺมํ กตฺวา กาเยน วาจาย มนสา ทุกฺขเวทนียํ ทุกฺขํ
โส เวทิยติ สญฺเจตนิกํ อาวุโส โปตลิปุตฺต กมฺมํ กตฺวา กาเยน
วาจาย มนสา อทุกฺขมสุขเวทนียํ อทุกฺขมสุขํ โส เวทิยตีติ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิมินา จ ฯ ๒ โป. กึ ปน ภนฺเต ฯ ๓ โป. ม. ยุ. อถ โข ฯ
@๔ ม. ปสฺสสิ โน ตฺวํ ฯ ๕ โป. ม. อุมฺมงฺคํ ฯ ๖ โป. ม. อุมฺมุชฺชิสฺสตีติ ฯ
พฺยากรมาโน โข อานนฺท สมิทฺธิ โมฆปุริโส โปตลิปุตฺตสฺส
ปริพฺพาชกสฺส สมฺมา พฺยากเรยฺย อปิจานนฺท เต ๑-
อญฺญติตฺถิยปริพฺพาชกา พาลา อพฺยตฺตา เก จ ตถาคตสฺส
มหากมฺมวิภงฺคํ ชานิสฺสนฺติ สเจ ตุเมฺห อานนฺท สุเณยฺยาถ
ตถาคตสฺส มหากมฺมวิภงฺคํ วิภชนฺตสฺสาติ ๒- ฯ เอตสฺส ภควา
กาโล เอตสฺส สุคต กาโล ยํ ภควา มหากมฺมวิภงฺคํ วิภเชยฺย
ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหานนฺท สุณาหิ สาธุกํ
มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา อานนฺโท
ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๖๐๓] ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม อานนฺท ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ ฯ กตเม จตฺตาโร ฯ อิธานนฺท เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี
โหติ มุสาวาที โหติ ปิสุณวาโจ โหติ ผรุสวาโจ โหติ สมฺผปฺปลาปี
โหติ อภิชฺฌาลุ โหติ พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐี โหติ
โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ ฯ อิธ ปนานนฺท เอกจฺโจ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตี
โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุมิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที
โหติ ปิสุณวาโจ โหติ ผรุสวาโจ โหติ สมฺผปฺปลาปี โหติ
อภิชฺฌาลุ โหติ พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐี โหติ โส
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ อิธานนฺท
@เชิงอรรถ: ๑ โป. เกจิ ฯ ม. ยุ. เก จ ฯ ๒ ยุ. ภชนฺตสฺสาติ ฯ
เอกจฺโจ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา
ปฏิวิรโต โหติ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย วาจาย
ปฏิวิรโต โหติ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ อนภิชฺฌาลุ โหติ
อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ สมฺมาทิฏฺฐี โหติ โส กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ อิธ ปนานนฺท เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต
โหติ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต
โหติ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต
โหติ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ อนภิชฺฌาลุ โหติ อพฺยาปนฺนจิตฺโต
โหติ สมฺมาทิฏฺฐี โหติ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ
ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
[๖๐๔] อิธานนฺท เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย ปธานมนฺวาย อนุโยคมนฺวาย อปฺปมาทมนฺวาย
สมฺมามนสิการมนฺวาย ตถารูปํ เจโตสมาธึ ผุสติ ฯ ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน อมุํ ปุคฺคลํ ปสฺสติ
อิธ ปาณาติปาตึ อทินฺนาทายึ กาเมสุ มิจฺฉาจารึ มุสาวาทึ ปิสุณวาจึ ๑-
ผรุสวาจึ สมฺผปฺปลาปึ อภิชฺฌาลุํ พฺยาปนฺนจิตฺตํ มิจฺฉาทิฏฺฐึ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสติ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปนฺนํ ฯ โส เอวมาห อตฺถิ กิร โภ ปาปกานิ กมฺมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ... วาจํ ฯ
อตฺถิ ทุจฺจริตสฺส วิปาโก อมาหํ ๑- ปุคฺคลํ อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตึ
อทินฺนาทายึ กาเมสุมิจฺฉาจารึ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐึ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนนฺติ ฯ
โส เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี ฯเปฯ
มิจฺฉาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ
ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา
ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ ฯ อิติ
โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว
ตตฺถ ถามสา ปรามาสา ๒- อภินิวิสฺส โวหรติ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ ฯ
[๖๐๕] อิธ ปนานนฺท เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย ปธานมนฺวาย อนุโยคมนฺวาย อปฺปมาทมนฺวาย
สมฺมามนสิการมนฺวาย ตถารูปํ เจโตสมาธึ ผุสติ ฯ ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน อมุํ ปุคฺคลํ
ปสฺสติ อิธ ปาณาติปาตึ อทินฺนาทายึ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐึ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสติ สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนํ ฯ โส
เอวมาห นตฺถิ กิร โภ ปาปกานิ กมฺมานิ นตฺถิ ทุจฺจริตสฺส
วิปาโก อมาหํ ปุคฺคลํ อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตึ อทินฺนาทายึ
ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ สุคตึ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อปาหํ ฯ ๒ สี. ยุ. ปรามสฺส ฯ เอวํ สพฺพตฺถ ญาตพฺพํ ฯ
สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนนฺติ ฯ โส เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตี
อทินฺนาทายี ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ เย เอวํ ชานนฺติ
เต สมฺมา ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ ฯ
อิติ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว
ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ ฯ
[๖๐๖] อิธานนฺท เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย ปธานมนฺวาย อนุโยคมนฺวาย อปฺปมาทมนฺวาย
สมฺมามนสิการมนฺวาย ตถารูปํ เจโตสมาธึ ผุสติ ฯ ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน อมุํ ปุคฺคลํ
ปสฺสติ อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ
กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตํ มุสาวาทา ปฏิวิรตํ ปิสุณาย วาจาย
ปฏิวิรตํ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตํ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตํ อนภิชฺฌาลุํ
อพฺยาปนฺนจิตฺตํ สมฺมาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสติ
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนํ ฯ โส เอวมาห อตฺถิ กิร โภ
กลฺยาณานิ กมฺมานิ อตฺถิ สุจริตสฺส วิปาโก อมาหํ ปุคฺคลํ
อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ ฯเปฯ
สมฺมาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปนฺนนฺติ ฯ โส เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี สพฺโพ
โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ
เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ
มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ ฯ อิติ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ
สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส
โวหรติ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ ฯ
[๖๐๗] อิธ ปนานนฺท เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา อาตปฺปมนฺวาย ปธานมนฺวาย อนุโยคมนฺวาย อปฺปมาทมนฺวาย
สมฺมามนสิการมนฺวาย ตถารูปํ เจโตสมาธึ ผุสติ ฯ ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน อมุํ ปุคฺคลํ
ปสฺสติ อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ ฯเปฯ
สมฺมาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสติ อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนํ ฯ โส เอวมาห นตฺถิ กิร โภ กลฺยาณานิ
กมฺมานิ นตฺถิ สุจริตสฺส วิปาโก อมาหํ ปุคฺคลํ อทฺทสํ อิธ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐึ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปนฺนนฺติ ฯ โส เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ
มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ ฯ อิติ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ
ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส
โวหรติ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ ฯ
[๖๐๘] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวมาห
อตฺถิ กิร โภ ปาปกานิ กมฺมานิ อตฺถิ ทุจฺจริตสฺส วิปาโกติ
อิทมสฺส อนุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส เอวมาห อมาหํ ปุคฺคลํ
อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตึ อทินฺนาทาย ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐึ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนนฺติ
อิทมฺปิสฺส อนุชานามิ ฯ ยญฺจ โข โส เอวมาห โย กิร โภ
ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชตีติ
อิทมสฺส นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส เอวมาห เย เอวํ ชานนฺติ
เต สมฺมา ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ
อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ
สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส
โวหรติ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ
ตํ กิสฺส เหตุ อญฺญถา หิ อานนฺท ตถาคตสฺส มหากมฺมวิภงฺเค
ญาณํ โหติ ฯ
[๖๐๙] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวมาห
นตฺถิ กิร โภ ปาปกานิ กมฺมานิ นตฺถิ ทุจฺจริตสฺส วิปาโกติ
อิทมสฺส นานุชานามิ ฯ ยญฺจ โข โส เอวมาห อมาหํ ปุคฺคลํ
อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตึ อทินฺนาทายึ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐึ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนนฺติ อิทมสฺส
อนุชานามิ ฯ ยญฺจ โข โส เอวมาห โย กิร โภ
ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชตีติ อิทมสฺส
นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส เอวมาห เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา
ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ อิทมฺปิสฺส
นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ
สามํ วิทิตํ ตเทว ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ ตํ กิสฺส เหตุ
อญฺญถา หิ อานนฺท ตถาคตสฺส มหากมฺมวิภงฺเค ญาณํ โหติ ฯ
[๖๑๐] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวมาห
อตฺถิ กิร โภ กลฺยาณานิ กมฺมานิ อตฺถิ สุจริตสฺส วิปาโกติ
อิทมสฺส อนุชานามิ ฯ ยมฺปิ ๑- โส เอวมาห อมาหํ ปุคฺคลํ
อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ ฯเปฯ
สมฺมาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ สุคตึ สคฺคํ
โลกํ อุปปนฺนนฺติ อิทมฺปิสฺส อนุชานามิ ฯ ยญฺจ โข โส
เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ยญฺจ โข โส ฯ
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชตีติ อิทมสฺส นานุชานามิ ฯ
ยมฺปิ โส เอวมาห เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา ชานนฺติ เย
อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ ฯ
ยมฺปิ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ สามํ วิทิตํ ตเทว
ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ ตํ กิสฺส เหตุ อญฺญถา
หิ อานนฺท ตถาคตสฺส มหากมฺมวิภงฺเค ญาณํ โหติ ฯ
[๖๑๑] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวมาห
นตฺถิ กิร โภ กลฺยาณานิ กมฺมานิ นตฺถิ สุจริตสฺส วิปาโกติ
อิทมสฺส นานุชานามิ ฯ ยญฺจ โข โส เอวมาห อมาหํ ปุคฺคลํ
อทฺทสํ อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ ฯเปฯ
สมฺมาทิฏฺฐึ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปสฺสามิ อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนนฺติ อิทมสฺส อนุชานามิ ฯ ยญฺจ โข
โส เอวมาห โย กิร โภ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี สพฺโพ โส กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชตีติ อิทมสฺส
นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส เอวมาห เย เอวํ ชานนฺติ เต สมฺมา
ชานนฺติ เย อญฺญถา ชานนฺติ มิจฺฉา เตสํ ญาณนฺติ อิทมฺปิสฺส
นานุชานามิ ฯ ยมฺปิ โส ยเทว ตสฺส สามํ ญาตํ สามํ ทิฏฺฐํ
สามํ วิทิตํ ตเทว ตตฺถ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิทมฺปิสฺส นานุชานามิ ตํ กิสฺส เหตุ
อญฺญถา หิ อานนฺท ตถาคตสฺส มหากมฺมวิภงฺเค ญาณํ โหติ ฯ
[๖๑๒] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี
ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ปุพฺเพ วาสฺส ตํ กตํ โหติ ปาปกมฺมํ
ทุกฺขเวทนียํ ปจฺฉา วาสฺส ตํ กตํ โหติ ปาปกมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ
มรณกาเล วาสฺส โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ สมตฺตา สมาทินฺนา เตน
โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ ฯ ยญฺจ โข โส อิธ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี
โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี โหติ ฯ ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ
ปฏิสํเวเทติ อุปปชฺเช ๑- วา อปเร วา ปริยาเย ฯ
[๖๑๓] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี
ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
อุปปชฺชติ ปุพฺเพ วาสฺส ตํ กตํ โหติ กลฺยาณกมฺมํ สุขเวทนียํ
ปจฺฉา วาสฺส ตํ กตํ โหติ กลฺยาณกมฺมํ สุขเวทนียํ มรณกาเล
วาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิ สมตฺตา สมาทินฺนา เตน โส กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ ยญฺจ ๒- โข
โส อิธ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐี
โหติ ฯ ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ ปฏิสํเวเทติ อุปปชฺเช
วา อปเร วา ปริยาเย ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อุปปชฺชติ ฯ ม. อุปปชฺช ฯ ยุ. อุปปชฺชํ ฯ ๒ ยุ. สเจ โข ฯ
[๖๑๔] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ปุพฺเพ วาสฺส
ตํ กตํ โหติ กลฺยาณกมฺมํ สุขเวทนียํ ปจฺฉา วาสฺส ตํ กตํ
โหติ กลฺยาณกมฺมํ สุขเวทนียํ มรณกาเล วาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิ
สมตฺตา สมาทินฺนา เตน โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ ยญฺจ โข โส อิธ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี
โหติ ฯ ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ ปฏิสํเวเทติ อุปปชฺเช
วา อปเร วา ปริยาเย ฯ
[๖๑๕] ตตฺรานนฺท ยฺวายํ ปุคฺคโล อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ปุพฺเพ วาสฺส
ตํ กตํ โหติ ปาปกมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ปจฺฉา วาสฺส ตํ กตํ โหติ
ปาปกมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ มรณกาเล วาสฺส โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ สมตฺตา
สมาทินฺนา เตน โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ ยญฺจ โข โส อิธ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐี
โหติ ฯ ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ ปฏิสํเวเทติ อุปปชฺเช วา
อปเร วา ปริยาเย ฯ
[๖๑๖] อิติ โข อานนฺท อตฺถิ กมฺมํ อภพฺพํ อภพฺพาภาสํ
อตฺถิ กมฺมํ อภพฺพํ ภพฺพาภาสํ อตฺถิ กมฺมํ ภพฺพญฺเจว
ภพฺพาภาสญฺจ อตฺถิ กมฺมํ ภพฺพํ อภพฺพาภาสนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
มหากมฺมวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
----------
สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ
[๖๑๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ สฬายตนวิภงฺคํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๖๑๘] ภควา เอตทโวจ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ
เวทิตพฺพานิ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานิ ฉ วิญฺญาณกายา
เวทิตพฺพา ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพา อฏฺฐารส มโนปวิจารา
เวทิตพฺพา ฉตฺตึส สตฺตปทา เวทิตพฺพา ตตฺรีทํ นิสฺสาย
อิทํ ปชหถ ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน
สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหติ โส วุจฺจติ โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถีติ อยมุทฺเทโส สฬายตนวิภงฺคสฺส ฯ
[๖๑๙] ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ โข
ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขฺวายตนํ โสตายตนํ
ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ มนายตนํ ฯ ฉ อชฺฌตฺติกานิ
อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๒๐] ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ โข ปเนตํ
วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ
รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ ธมฺมายตนํ ฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ
เวทิตพฺพานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๒๑] ฉ วิญฺญาณกายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุวิญฺญาณํ โสตวิญฺญาณํ ฆานวิญฺญาณํ
ชิวฺหาวิญฺญาณํ กายวิญฺญาณํ มโนวิญฺญาณํ ฯ ฉ วิญฺญาณกายา
เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๒๒] ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุสมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส ฆานสมฺผสฺโส
ชิวฺหาสมฺผสฺโส กายสมฺผสฺโส มโนสมฺผสฺโส ฯ ฉ
ผสฺสกายา เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๒๓] อฏฺฐารส มโนปวิจารา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ
วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา โสมนสฺสฏฺฐานียํ
รูปํ อุปวิจรติ โทมนสฺสฏฺฐานียํ รูปํ อุปวิจรติ อุเปกฺขฏฺฐานียํ
รูปํ อุปวิจรติ ฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
วิญฺญาย โสมนสฺสฏฺฐานียํ ธมฺมํ อุปวิจรติ โทมนสฺสฏฺฐานียํ ธมฺมํ
อุปวิจรติ อุเปกฺขฏฺฐานียํ ธมฺมํ อุปวิจรติ ฯ อิติ ฉ โสมนสฺสูปวิจารา
ฉ โทมนสฺสูปวิจารา ฉ อุเปกฺขูปวิจารา ฯ อฏฺฐารส มโนปวิจารา
เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๒๔] ฉตฺตึส สตฺตปทา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ
โสมนสฺสานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ
โทมนสฺสานิ ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ฯ
[๖๒๕] ตตฺถ กตมานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ ฯ จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ
รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ
โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ
วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ
โสมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสํ ฯ
โสตวิญฺเญยฺยานํ สทฺทานํ ... ฆานวิญฺเญยฺยานํ คนฺธานํ ... ชิวฺหา-
วิญฺเญยฺยานํ รสานํ ... กายวิญฺเญยฺยานํ โผฏฺฐพฺพานํ ... มโน-
วิญฺเญยฺยานํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ
โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ
วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ
โสมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสํ ฯ
อิมานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ ฯ
[๖๒๖] ตตฺถ กตมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ฯ รูปานํ
เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ เจว รูปา
เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ
ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสํ ฯ
สทฺทานํ เตฺวว ฯเปฯ คนฺธานํ เตฺวว ... รสานํ เตฺวว ...
โผฏฺฐพฺพานํ เตฺวว ... ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา
วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ สพฺเพ เต ธมฺมา
อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย
ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ
เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสํ ฯ อิมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ฯ
[๖๒๗] ตตฺถ กตมานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ฯ จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ
รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ
อปฺปฏิลาภํ วา อปฺปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ
วา อปฺปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ
โทมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โทมนสฺสํ ฯ
โสตวิญฺเญยฺยานํ สทฺทานํ ... ฆานวิญฺเญยฺยานํ คนฺธานํ ... ชิวฺหา-
วิญฺเญยฺยานํ รสานํ ... กายวิญฺเญยฺยานํ โผฏฺฐพฺพานํ ... มโน-
วิญฺเญยฺยานํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ
โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ อปฺปฏิลาภํ วา อปฺปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต
ปุพฺเพ วา อปฺปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต
อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ
โทมนสฺสํ ฯ อิมานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ฯ
[๖๒๘] ตตฺถ กตมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ฯ
รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ
เจว รูปา เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ
ปิหํ อุปฏฺฐาเปติ กทาสฺสุ ๑- นามหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหริสฺสามิ ยทริยา เอตรหิ อายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตีติ อิติ
อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต อุปฺปชฺชติ ปิหปจฺจยา
โทมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ
โทมนสฺสํ ฯ สทฺทานํ เตฺวว ... รสานํ เตฺวว ... โผฏฺฐพฺพานํ
เตฺวว ... ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณาม วิราค นิโรธํ
ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ สพฺเพ เต ธมฺมา อนิจฺจา ทุกฺขา
วิปริณามธมฺมาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุตฺตเรสุ
วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาเปติ กทาสฺสุ ๒- นามหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหริสฺสามิ ยทริยา เอตรหิ อายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตีติ อิติ
อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต อุปฺปชฺชติ ปิหปจฺจยา
โทมนสฺสํ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ
โทมนสฺสํ ฯ อิมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ฯ
[๖๒๙] ตตฺถ กตมา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา ฯ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา
อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มูฬฺหสฺส [๓]- ปุถุชฺชนสฺส อโนธิชินสฺส
อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส
ยา เอวรูปา อุเปกฺขา รูปํ สา นาติวตฺตติ ตสฺมา สา อุเปกฺขา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. ม. กุทาสฺสุ ฯ ๓ โป. เอตฺถนฺตเร มนฺทสฺสาติ อตฺถิ ฯ
เคหสิตาติ วุจฺจติ ฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ
ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ...
มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มูฬฺหสฺส
[๑]- ปุถุชฺชนสฺส อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน
อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส ยา เอวรูปา อุเปกฺขา ธมฺมํ สา นาติวตฺตติ
ตสฺมา สา อุเปกฺขา เคหสิตาติ วุจฺจติ ฯ อิมา ฉ เคหสิตา
อุเปกฺขา ฯ
[๖๓๐] ตตฺถ กตมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ฯ รูปานํ
เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ เจว รูปา
เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา
ยา เอวรูปา อุเปกฺขา รูปํ สา นาติวตฺตติ ตสฺมา สา อุเปกฺขา
เนกฺขมฺมสิตาติ วุจฺจติ ฯ สทฺทานํ เตฺวว ... คนฺธานํ เตฺวว ...
รสานํ เตฺวว ... โผฏฺฐพฺพานํ เตฺวว ... ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ
วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ
สพฺเพ เต ธมฺมา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา ยา เอวรูปา
อุเปกฺขา ธมฺมํ สา นาติวตฺตติ ตสฺมา สา อุเปกฺขา เนกฺขมฺมสิตาติ
วุจฺจติ ฯ อิมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ฯ ฉตฺตึส สตฺตปทา
เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. เอตฺถนฺตเร มนฺทสฺสาติ อตฺถิ ฯ
[๖๓๑] ตตฺรีทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ
โสมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ ฉ เคหสิตานิ
โสมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ ตานิ สมติกฺกมถ เอวเมเตสํ ปหานํ
โหติ เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ ฉ
เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ ฉ
เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ ตานิ สมติกฺกมถ เอวเมเตสํ
ปหานํ โหติ เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว
ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม ยา ฉ
เคหสิตา อุเปกฺขา ตา ปชหถ ตา สมติกฺกมถ เอวเมตาสํ
ปหานํ โหติ เอวเมตาสํ สมติกฺกโม โหติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ
ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ
ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ ตานิ สมติกฺกมถ
เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติ ฯ ตตฺร
ภิกฺขเว ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม
ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ ตานิ สมติกฺกมถ
เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติ ฯ
[๖๓๒] อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา อตฺถิ
อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ฯ กตมา จ ภิกฺขเว อุเปกฺขา
นานตฺตา นานตฺตสิตา ฯ อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา รูเปสุ อตฺถิ
สทฺเทสุ อตฺถิ คนฺเธสุ อตฺถิ รเสสุ อตฺถิ โผฏฺฐพฺเพสุ [๑]- ฯ
อยํ ภิกฺขเว อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา ฯ กตมา จ
ภิกฺขเว อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ฯ อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา
อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา อตฺถิ วิญฺญาณญฺจายตนนิสฺสิตา อตฺถิ
อากิญฺจญฺญายตนนิสฺสิตา อตฺถิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนนิสฺสิตา ฯ
อยํ ภิกฺขเว อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยายํ
อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ตํ นิสฺสาย ตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา
นานตฺตา นานตฺตสิตา ตํ ปชหถ ตํ สมติกฺกมถ เอวเมติสฺสา
ปหานํ โหติ เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหติ ฯ อตมฺมยตํ ๒- ภิกฺขเว
นิสฺสาย อตมฺมยตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา
ตํ ปชหถ ตํ สมติกฺกมถ เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ เอวเมติสฺสา
สมติกฺกโม โหติ ฯ ตตฺรีทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถาติ อิติ ยนฺตํ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๓๓] ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน
สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหตีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๓๔] อิติ ๓- ภิกฺขเว สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ อนุกมฺปโก
หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย อิทํ โว หิตาย อิทํ โว สุขายาติ ฯ
ตสฺส สาวกา น สุสฺสุยนฺติ ๔- น โสตํ โอทหนฺติ น อญฺญา จิตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. เอตฺถนฺตเร อตฺถิ ธมฺเมสูติ ทิสฺสติ ฯ ๒ อนุปทวคฺคสฺส สปฺปุริสสุตฺเต ปน
@อคมฺมยตาติ ทิสฺสติ ฯ ๓ ม. ยุ. อิธ. ฯ ๔ โป. ม. ยุ. สพฺพตฺถ สุสฺสูสนฺติ ฯ
อุปฏฺฐเปนฺติ โวกฺกมฺม จ สตฺถุ สาสนา วตฺตนฺติ ฯ ตตฺร
ภิกฺขเว ตถาคโต น เจว อตฺตมโน โหติ น จ อตฺตมนตํ
ปฏิสํเวเทติ อนวสฺสุโต จ วิหรติ สโต สมฺปชาโน อิทํ ภิกฺขเว
ปฐมํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหติ ฯ
[๖๓๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ
อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย อิทํ โว หิตาย อิทํ โว
สุขายาติ ฯ ตสฺส เอกจฺเจ สาวกา น สุสฺสุยนฺติ น โสตํ
โอทหนฺติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ โวกฺกมฺม จ สตฺถุ
สาสนา วตฺตนฺติ ฯ เอกจฺเจ สาวกา สุสฺสุยนฺติ โสตํ โอทหนฺติ
อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ น จ โวกฺกมฺม สตฺถุ สาสนา
วตฺตนฺติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ตถาคโต น เจว อตฺตมโน ๑- โหติ
น จ อตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ น จ อนตฺตมโน โหติ น จ
อนตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ อตฺตมนตญฺจ อนตฺตมนตญฺจ ตทุภยํ
อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ทุติยํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหติ ฯ
[๖๓๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ
อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย อิทํ โว หิตาย อิทํ โว
สุขายาติ ฯ ตสฺส สาวกา สุสฺสุยนฺติ โสตํ โอทหนฺติ อญฺญา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เจว อนตฺตมโน โหติ น จ อนตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ น จ อตฺตมโน โหติ น
@จ อตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ อนตฺตมนตา จ อตฺตมนตา จ ...
จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ น จ โวกฺกมฺม สตฺถุ สาสนา วตฺตนฺติ ฯ
ตตฺร ภิกฺขเว ตถาคโต อตฺตมโน เจว โหติ อตฺตมนตญฺจ
ปฏิสํเวเทติ อนวสฺสุโต จ วิหรติ สโต สมฺปชาโน อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ตติยํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหติ ฯ ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ ยทริโย
เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหตีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
[๖๓๗] โส วุจฺจติ โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ หตฺถิทมเกน
ภิกฺขเว หตฺถิทมฺโม สาริโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ ปุรตฺถิมํ วา
ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ วา ทกฺขิณํ วา ฯ อสฺสทมเกน ภิกฺขเว
อสฺสทมฺโม สาริโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ ปุรตฺถิมํ วา ปจฺฉิมํ
วา อุตฺตรํ วา ทกฺขิณํ วา ฯ โคทมเกน ภิกฺขเว โคทมฺโม
สาริโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ ปุรตฺถิมํ วา ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ
วา ทกฺขิณํ วา ฯ ตถาคเตน [๑]- ภิกฺขเว อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
ปุริสทมฺโม สาริโต อฏฺฐ ทิสา วิธาวติ รูปี รูปานิ ปสฺสติ
อยํ ปฐมา ทิสา ฯ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ
อยํ ทุติยา ทิสา ฯ สุภนฺเตว อธิมุตฺโต โหติ อยํ ตติยา
ทิสา ฯ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อฏฺฐงฺคมา
นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอตฺถนฺตเร หิสทฺโท อตฺถิ ฯ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ จตุตฺถา ๑- ทิสา ฯ สพฺพโส
อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ ปญฺจมี ทิสา ฯ สพฺพโส
วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ ฉฏฺฐา ทิสา ฯ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อยํ สตฺตมี ทิสา ฯ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม
สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ อฏฺฐมี ทิสา ฯ
ตถาคเตน ภิกฺขเว อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปุริสทมฺโม สาริโต
อิมา อฏฺฐ ทิสา วิธาวติ ฯ โส วุจฺจติ โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
----------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จตุตฺถี ฯ
อุทฺเทสวิภงฺคสุตฺตํ
[๖๓๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ อุทฺเทสวิภงฺคํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๖๓๙] ภควา เอตทโวจ ตถา ตถา ภิกฺขเว ภิกฺขุ อุปปริกฺเขยฺย
ยถา ยถาสฺส ๑- อุปปริกฺขโต พหิทฺธา จสฺส วิญฺญาณํ
อวิกฺขิตฺตํ อวิสฏํ อชฺฌตฺตํ อสณฺฐิตํ อนุปาทาย น ปริตสฺเสยฺย
พหิทฺธา ภิกฺขเว วิญฺญาเณ อวิกฺขิตฺเต อวิสเฏ สติ อชฺฌตฺตํ
อสณฺฐิเต อนุปาทาย อปริตสฺสโต อายตึ ชาติชรามรณทุกฺขสมุทยสมฺภโว
น โหตีติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ ฯ
[๖๔๐] อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ
อิทํ โข โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน
อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ ตถา ตถา ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปปริกฺเขยฺย ยถา ยถาสฺส อุปปริกฺขโต พหิทฺธา จสฺส วิญฺญาณํ
อวิกฺขิตฺตํ อวิสฏํ อชฺฌตฺตํ อสณฺฐิตํ อนุปาทาย น ปริตสฺเสยฺย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยถา ยถา ฯ
พหิทฺธา ภิกฺขเว วิญฺญาเณ อวิกฺขิตฺเต อวิสเฏ สติ อชฺฌตฺตํ
อสณฺฐิเต อนุปาทาย อปริตสฺสโต อายตึ ชาติชรามรณทุกฺขสมุทยสมฺภโว
น โหตีติ โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน
อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ อยํ โข
อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ
วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส
ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา
มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ
เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ ฯ
[๖๔๑] อถ โข เต ภิกฺขู เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหากจฺจาเนน สทฺธึ สมฺโมทึสุ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ
เอตทโวจุํ อิทํ โข โน อาวุโส กจฺจาน ภควา สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ
ปวิฏฺโฐ ตถา ตถา ภิกฺขเว ภิกฺขุ อุปปริกฺเขยฺย ยถา ยถาสฺส
อุปปริกฺขโต พหิทฺธา จสฺส วิญฺญาณํ อวิกฺขิตฺตํ อวิสฏํ อชฺฌตฺตํ
อสณฺฐิตํ อนุปาทาย น ปริตสฺเสยฺย พหิทฺธา ภิกฺขเว วิญฺญาเณ
อวิกฺขิตฺเต อวิสเฏ สติ อชฺฌตฺตํ อสณฺฐิเต อนุปาทาย อปริตสฺสโต
อายตึ ชาติชรามรณทุกฺขสมุทยสมฺภโว น โหตีติ เตสนฺโน อาวุโส
กจฺจาน อมฺหากํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ อิทํ โข โน
อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ
อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ ตถา ตถา ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อุปปริกฺเขยฺย ยถา ยถาสฺส อุปปริกฺขโต พหิทฺธา จสฺส
วิญฺญาณํ อวิกฺขิตฺตํ อวิสฏํ อชฺฌตฺตํ อสณฺฐิตํ อนุปาทาย น
ปริตสฺเสยฺย พหิทฺธา ภิกฺขเว วิญฺญาเณ อวิกฺขิตฺเต อวิสเฏ สติ
อชฺฌตฺตํ อสณฺฐิเต อนุปาทาย อปริตสฺสโต อายตึ ชาติชรามรณ-
ทุกฺขสมุทยสมฺภโว น โหตีติ โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน
อตฺถํ วิภเชยฺยาติ เตสนฺโน อาวุโส กจฺจาน อมฺหากํ เอตทโหสิ
อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ
วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส
ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน
เตนุปสงฺกเมยฺยาม อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ
เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโนติ ฯ
[๖๔๒] เสยฺยถาปิ อาวุโส ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี
สารปริเยสนญฺจรมาโน มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺฐโต สารวโต อติกฺกมฺเมว
มูลํ อติกฺกมฺม ขนฺธํ สาขาปลาเส สารํ ปริเยสิตพฺพํ มญฺเญยฺย
เอวํ สมฺปทมิทํ อายสฺมนฺตานํ สตฺถริ สมฺมุขีภูเต ตํ ภควนฺตํ
อติสิตฺวา อเมฺห เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ มญฺญถ โส หาวุโส
ภควา ชานํ ชานาติ ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต
พฺรหฺมภูโต วตฺตา ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา
ธมฺมสฺสามี ตถาคโต โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว
เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ ยถา โน ๑- ภควา พฺยากเรยฺย ตถา
นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
{๖๔๒.๑} อทฺธาวุโส กจฺจาน ภควา ชานํ ชานาติ
ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา
ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสฺสามี ตถาคโต
โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺเฉยฺยาม ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย ตถา นํ ธาเรยฺยาม
อปิจายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ
วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส
ภควตา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโน
อครุกริตฺวาติ ฯ เตนหาวุโส สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ
ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต
มหากจฺจานสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๒๓๔-๔๑๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=14&item=343&items=523&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=14&item=343&items=523&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=14&item=343&items=523&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=14&item=343&items=523&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=343
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=2841
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=2841
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_14
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
