บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๔

สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส อปทานํ ----- นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ ปโม พุทฺธวคฺโค ปมํ พุทฺธาปทานํ [๑] |๑.๑| ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค สพฺพญฺุพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ ภวนฺติ เต เหตุหิ เกหิ ธีรา ^๑- ฯ |๑.๒| ตทาห สพฺพญฺุวโร มเหสี อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน เย สพฺพพุทฺเธสุ กตาธิการา อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุ ฯ |๑.๓| เตเนว สมฺโพธิมุเขน ธีรา อชฺฌาสเยนาปิ มหาพเลน ปญฺาย เตเชน สุติกฺขปญฺา สพฺพญฺุภาวํ อนุปาปุณนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ธีร ฯ |๑.๔| อหมฺปิ ปุพฺพพุทฺเธสุ พุทฺธตฺตํ อภิปตฺถยึ ตึส ปารมิ สมฺปุณฺณา ^[๑]- ธมฺมราชา อสงฺขิยา ฯ |๑.๕| สมฺโพธึ พุทฺธเสฏฺานํ สสงฺเฆ โลกนายเก ทสงฺคุลี นมสฺสิตฺวา สิรสา อภิวาทเย ^๒- ฯ |๑.๖| ยาวตา พุทฺธเขตฺเตสุ รตนา วิชฺชนฺติสงฺขิยา อากาสฏฺา จ ภุมฺมฏฺา มนสา สพฺพมาหเร ^๓- ฯ |๑.๗| ตตฺถ รูปิยภูมิยํ ปาสาทํ มาปเย อหํ เนกภุมฺมํ รตนมยํ ^๔- อุพฺพิทฺธํ นภมุคฺคตํ ฯ |๑.๘| วิจิตฺตถมภํ สุกตํ สุวิภตฺตํ มหารหํ กนกามยสงฺฆาฏํ ^๕- โกนฺตจฺฉตฺเตหิ มณฺฑิตํ ฯ |๑.๙| ปมา เวฬุริยา ภูมิ วิมลพฺภสมา สุภา นฬินาชลชากิณฺณา ^๖- วรกญฺจนภูมิยา ฯ |๑.๑๐| ปหฏฺสาขาปวาฬ- วณฺณา โลหิตกา สุภา ^๗- อินฺทโคปกวณฺณาภา ภูมิ โอภาสตี ทิสา ฯ |๑.๑๑| สุวิภตฺตา ฆรมุขา นิยฺยุหา ^๘- สีหปญฺชรา จตุโร เวทิกา ชาลา คนฺธาเวฬา มโนรมา ฯ |๑.๑๒| นีลา ปีตา โลหิตกา โอทาตา สุทฺธกาฬกา กูฏาคารวรูเปตา สตฺตรตนภูสิตา ฯ |๑.๑๓| โอโลกมยา ปทุมา วาฬวิหงฺคโสภิตา นกฺขตฺตตารกากิณฺณา จนฺทสุริเยหิ ^๙- มณฺฑิตา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มนสาเยว หุตฺวาน ธมฺมราชา อสงฺขิยา ฯ @ อถ พุทฺธาปทานานิ สุณาถ สุทฺธมานสา ฯ @^๒ ม. อภิวาทยึ ฯ ๓. ม. สพฺพมาหรึ ฯ ^๔ ม. รตนามยํ ฯ ^๕ ม. กนกมย- ฯ @^๖ ม. นฬินชลชากิณฺณา ฯ ^๗ ม. ปวาฬสา ปวาฬวณฺณา กาจิ โลหิตกา สุภา ฯ @^๘ ม. นิยฺยูหา ฯ ^๙ ม. จนฺทสูเรหิ ฯ |๑.๑๔| เหมชาเลน สญฺฉนฺนา โสณฺณกึกิณิกายุตา วาตเวเคน กุชฺชนฺติ โสณฺณชาลา ^๑- มโนรมา ฯ |๑.๑๕| มญฺเชฏฺกํ โลหิตกํ ปีตกํ หริปญฺชรํ นานารงฺเคหิ สํจิตฺตํ ^๒- อุสฺสิตทฺธชมาลินี ฯ |๑.๑๖| นานา ^๓- พหูเนกสตา ผลกา ^๔- รชตามยา มณิมยา โลหิตงฺกา มสารคลฺลมยา ตถา ฯ นานาสยนจิตฺติตา ^๕- สณฺหกาสิกสนฺถตา |๑.๑๗| กมฺพลา ทุกุลา จีนา ปตฺตุณฺณา ปณฺฑุปาวุรา ฯ วิวิธตฺถรณํ สพฺพํ มนสา ปญฺเปมหํ |๑.๑๘| ตาสุ ตาเสฺวว ภูมีสุ รตนกูฏลงฺกตา ฯ มณิเวโรจนา อุกฺกา ธารยนฺตา สุติฏฺเร |๑.๑๙| โสภนฺติ เอสิกา ถมฺภา สุภา กญฺจนโตรณา ฯ ชมฺโพนทา สารมยา อโถ รชตมยาปิจ |๑.๒๐| เนกาสนฺธี สุวิภตฺตา กวาฏคฺคลจิตฺติตา ฯ อุภโต ปุณฺณฆฏาเนกา ปทุมุปฺปลสํยุตา |๑.๒๑| อตีเต สพฺพพุทฺเธ จ สสงฺเฆ โลกนายเก ฯ ปกติวณฺณรูเปน นิมฺมินิตฺวา สสาวเก |๑.๒๒| เตน ทฺวาเรน ปวีสิตฺวา สพฺพพุทฺธา สสาวกา ฯ สพฺพโสวณฺณมเย ปีเ นิสินฺนา อริยมณฺฑลา |๑.๒๓| เย จ เอตรหิ อตฺถิ พุทฺธา โลเก อนุตฺตรา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โสณฺณมาลา ฯ ^๒ ม. สมฺปิตํ ฯ ^๓ ม. น นํ ฯ ^๔ ม. ผลิกา ฯ @^๕ ม. นานาสยนวิจิตฺตา ฯ อตีตา ^๑- วตฺตมานา จ ภวนํ สพฺเพ สมารุหุํ |๑.๒๔| ปจฺเจกพุทฺเธเนกสเต สยมฺภู อปราชิเต ฯ อตีเต วตฺตมาเน จ ภวนํ สพฺเพ สมารุหุํ |๑.๒๕| กปฺปรุกฺขา พหู อตฺถิ เย ทิพฺพา เย จ มานุสา ฯ สพฺพํ ทุสฺสํ สมาหนฺตฺวา อจฺฉาเทมิ ติจีวรํ |๑.๒๖| ขชฺชโภชฺชํ สายนิยํ สมฺปนฺนํ ปานโภชนํ ฯ มณิมเย สุเภ ปตฺเต สมฺปูเรตฺวา อทาสหํ |๑.๒๗| ทิพฺพวตฺถา สมาหุตฺวา มฏฺา จีวรสํยุตา ฯ มธุรา สกฺขรา เจว เตลา จ มธุผาณิตา |๑.๒๘| ตปฺปิตา ปรมนฺเนน สพฺเพ อริยมณฺฑลา ฯ รตนคพฺภํ ปวีสิตฺวา เกสรีว คุหาสเย |๑.๒๙| มหารหมฺหิ สยเน สีหเสยฺยมกปฺปยุํ ฯ สมฺปชานา สมุฏฺาย เสยฺเย ปลฺลงฺกมาภชุํ |๑.๓๐| โคจรํ สพฺพพุทฺธานํ ฌานรติสมปฺปิตา ฯ อญฺเ ธมฺมานิ เทเสนฺติ อญฺเ กีฬนฺติ อิทฺธิยา |๑.๓๑| อปฺปนายปิ กีฬนฺติ อภิญฺาวสิภาวิตา ฯ วิกุพฺพนา วิกุพฺพนฺติ อเนกสตสหสฺสิโย |๑.๓๒| พุทฺธาปิ พุทฺเธ ปุจฺฉนฺติ วิสยํ สพฺพญฺุมาลยํ ฯ คมฺภีรํ นิปุณํ านํ ปญฺาย วินิพุชฺฌเร |๑.๓๓| สาวกา พุทฺเธ ปุจฺฉนฺติ พุทฺธา ปุจฺฉนฺติ สาวเก ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อตีเต ฯ ^๒ สมาหรึ ฯ อญฺมญฺญฺจ ปุจฺฉนฺติ ^๑- อญฺมญฺ พฺยากโรนฺติ เต |๑.๓๔| พุทฺธา ปจฺเจกพุทฺธา จ สาวกา ปริจารกา ฯ เอวํ รตีสุ รมมานา ปาสาเทภิรมนฺติ เต |๑.๓๕| ฉตฺตาติฉตฺตา ติฏฺนฺติ รตนาเวฬุสนฺนิภา ^๒- ฯ สุวณฺณชาลสํยุตฺตํ รชตชาลขจิตํ ^๓- มุตฺตาชาลปริกฺขิตฺตํ ^๔- สพฺเพ ธาเรนฺตุ มตฺถเก ฯ |๑.๓๖| ภวนฺติ ^๕- เจลวิตานา โสณฺณตารกจิตฺติตา วิจิตฺตา มลยวิตตา สพฺเพ ธาเรนฺตุ มตฺถเก ฯ |๑.๓๗| วิตตา มลยทาเมหิ คนฺธทาเมหิ โสภิตา ทุสฺสทาเมหิ ปริกิณฺณา รตนทามภูสิตา ฯ |๑.๓๘| ปุปฺผาภิกิณฺณา สุวิจิตฺตา สุรภิคนฺธธูปิตา คนฺธปญฺจางฺคุลงฺกตา เหมจฺฉทนฉาทิตา ฯ |๑.๓๙| จตุทฺทิสา โปกฺขรญฺโ ปทุมุปฺปลสนฺถตา โสวณฺณรูเป ขายนฺตุ ปทุมเรณุรชุคฺคตา ฯ |๑.๔๐| ปุปฺผนฺตุ ปาทปา สพฺเพ ปาสาทสฺส สมนฺตโต สยญฺจ ปุปฺผา มุญฺจิตฺวา คนฺตฺวา ภวนโมกิรุํ ฯ |๑.๔๑| สิขิโน ตตฺถ นจฺจนฺตุ ทิพฺพา หํสา ปกุชฺชเร กรวิกา จ คายนฺตุ ทิชสงฺฆา สมนฺตโต ฯ |๑.๔๒| เภริโย สพฺพา วชฺชนฺตุ วีณา สพฺพา รวนฺตุ ตา ^๖- สพฺพา สงฺคีติ วตฺตนฺตุ ปาสาทสฺส สมนฺตโต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปุจฺฉิตฺวา ฯ ^๒ ม. ฉตฺตา ติฏฺนฺตุ รตนา กาญฺจนาเวปนฺติกา ฯ ^๓ ม. @อยํ อุปฑฺฒคาถา นตฺถิ ฯ ^๔ ม. มุตฺตาชาลปริกฺขิตฺตา ฯ ^๕ ม. ภวนฺตุ ฯ @^๖ ม. รสนฺตุ ตา ฯ |๑.๔๓| ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ จกฺกวาฬา ^๑- จมูปริ มหนฺตา โชติสมฺปนฺนา อจฺฉิทฺทา รตนามยา ฯ |๑.๔๔| ติฏฺนฺตุ โสณฺณปลฺลงฺกา ทีปรุกฺขา ชลนฺตุ เต ภวนฺตุ เอกปชฺโชตา ทสสหสฺสปรมฺปรา ฯ |๑.๔๕| คณิกา ลาสิกา เจว นจฺจนฺตุ อจฺฉราคณา นานารงฺคา ปทิสฺสนฺตุ ปาสาทสฺส สมนฺตโต ฯ |๑.๔๖| ทุมคฺเค ปพฺพตคฺเค วา สิเนรุคิริมุทฺธเน อุสฺสาเปมิ ธชํ สพฺพํ วิจิตฺตํ ปญฺจวณฺณิกํ ฯ |๑.๔๗| นรา นาคา จ คนฺธพฺพา สพฺเพ เทวา อุเปนฺตุ เต นมสฺสนฺตา ปญฺชลิกา ปาสาทํ ปริวารยุํ ฯ |๑.๔๘| ยงฺกิญฺจิ กุสลํ กมฺมํ กตฺตพฺพํ กิริยํ มม กาเยน วาจามนสา ติทเส สุคตํ กตํ ฯ |๑.๔๙| เย สตฺตา สญฺิโน อตฺถิ เย จ สตฺตา อสญฺิโน กตํ ปุญฺผลํ มยฺหํ สพฺเพ ภาคี ภวนฺตุ เต ฯ |๑.๕๐| เย ^๒- ตํ กตํ สุวิทิตํ ทินฺนํ ปุญฺผลํ มยา เย จ ตตฺถ น ชานนฺติ เทวา คนฺตฺวา นิเวทยุํ ฯ |๑.๕๑| สพฺเพ โลกมฺหิ เย สตฺตา ชีวนฺตาหารเหตุกา มนุญฺ โภชนํ สพฺเพ ^๓- ลภนฺตุ มม เจตสา ฯ |๑.๕๒| มนสา ทานํ มยา ทินฺนํ มนสา ปสาทมาทยึ ^๔- ปูชิตฺวา ^๕- สพฺพสมฺพุทฺธํ ปจฺเจกานญฺจ ปูชยึ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. จกฺกวาเฬ ตโต ปเร ฯ ^๒ ม. เยสํ ฯ ^๓ ม. สพฺพํ ฯ ^๔ ม. ปสาทมาวหึ ฯ @^๕ ม. ปูชิตา สพฺพสมฺพุทฺธา ปจฺเจกา ชินสาวกา ฯ |๑.๕๓| เตน กมฺเมน สุกเตน เจตนาปณิธีหิ จ ชเหตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ |๑.๕๔| ทุเว ภเว ปชานามิ เทวตฺตํ อถ มานุสํ อญฺ คตึ น ชานามิ มนสา ปตฺถนาผลํ ฯ |๑.๕๕| เทวานํ อธิโก โหมิ ภวามิ มนุชาธิโป รูปลกฺขณสมฺปนฺโน ปญฺาย อสโม ภเว ฯ |๑.๕๖| โภชนํ วิวิธํ เสฏฺ รตนญฺจ อนปฺปกํ นานาวิธานิ วตฺถานิ นภสา ขิปฺปํ อุเปนฺติ มํ ฯ |๑.๕๗| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ ^๑- หตฺถํ ปสาเรมิ ทิพฺพา ภกฺขา อุเปนฺติ มํ ฯ |๑.๕๘| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ รตนา สพฺเพ อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๕๙| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ สพฺเพ คนฺธา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๐| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ สพฺเพ ยานา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๑| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ สพฺเพ มาลา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๒| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ อลงฺการา อุเปนฺติ เม ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยํ ยํ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ |๑.๖๓| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ สพฺพา กญฺา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๔| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ มธุสกฺขรา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๕| ปพฺยา ปพฺพเต เจว อากาเส อุทเก วเน ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ สพฺเพ ขชฺชา อุเปนฺติ เม ฯ |๑.๖๖| อธเน อทฺธิเก ชเน ยาจเก จ ปถาวิโน ททามิ ตํ ทานวรํ สมฺโพธิวรปตฺติยา ฯ |๑.๖๗| นาเทนฺโต ปพฺพตํ เสลํ คชฺเชนฺโต พหลํ คิรึ สเทวกํ หาสยนฺโต พุทฺโธ โลเก ภวามหํ ฯ |๑.๖๘| ทิสา ทสวิธา โลเก ยายโต นตฺถิ อนฺตกํ ตสฺมิญฺจ ทิสาภาคมฺหิ พุทฺธเขตฺตา อสงฺขิยา ฯ |๑.๖๙| ปภา ปกิตฺติตา มยฺหํ ยมกา รํสิวาหนา เอตฺถนฺตเร รํสิชาลํ อาโลโก วิปุโล ภเว ฯ |๑.๗๐| เอตฺตเก โลกธาตุมฺหิ สพฺเพ ปสฺสนฺตุ มํ ชนา สพฺเพว ^๑- สุมนา โหนฺตุ สพฺเพ มํ อนุวตฺตเร ฯ |๑.๗๑| วิสิฏฺมธุรนาเทน อมตํ เภริมาหเร ^๒- เอตฺถนฺตเร ชนา สพฺเพ สุณนฺตุ มธุรํ คิรํ ฯ |๑.๗๒| ธมฺมเมเฆน วสฺสนฺเต สพฺเพ โหนฺตุ อนาสวา เย ตตฺถ ปจฺฉิมกา สตฺตา โสตาปนฺนา ภวนฺตุ เต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺเพ มํ อนุวตฺตนฺตุ ยาว พฺรหฺมนิเวสนํ ฯ ^๒ ม. เภริมาหนึ ฯ |๑.๗๓| ทตฺวา ทาตพฺพกํ ทานํ สีลํ ปูเร ^๑- อเสสโต เนกฺขมฺมปารมึ คนฺตฺวา ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ |๑.๗๔| ปณฺฑิเต ปริปุจฺฉิตฺวา กตฺวา วิริยมุตฺตมํ ขนฺติยา ปารมึ คนฺตฺวา ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ |๑.๗๕| กตฺวา ทฬฺหมธิฏฺานํ สจฺจปารมิ ปูรเย เมตฺตาย ปารมึ คนฺตฺวา ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ |๑.๗๖| ลาภาลาเภ สุขทุกฺเข สมฺมานเน วิมานเน สพฺพตฺถ สมโก หุตฺวา ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ |๑.๗๗| โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา วิริยญฺจาปิ เขมโต อารทฺธวิริยา โหถ เอสา พุทฺธานุสาสนี ฯ |๑.๗๘| วิวาทํ ภยโต ทิสฺวา อวิวาทญฺจ เขมโต สมคฺคา สขิลา โหถ เอสา พุทฺธานุสาสนี ฯ |๑.๗๙| ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา อปฺปมาทญฺจ เขมโต ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ เอสา พุทฺธานุสาสนี ฯ |๑.๘๐| สมาคตา พหู พุทฺธา อรหนฺโต จ สพฺพโส สมฺพุทฺเธ อรหนฺเต จ วนฺทมานา นมสฺสถ ฯ |๑.๘๑| เอวํ อจินฺติยา พุทฺธา พุทฺธธมฺมา อจินฺติยา อจินฺติเยสุ ปสนฺนานํ วิปาโก โหตฺยจินฺติโยติ ฯ อิตฺถํ สุทํ ภควา อตฺตโน พุทฺธจริตํ สมฺโพธยมาโน ^๒- พุทฺธาปทานิยํ นาม ธมฺมปริยายํ อภาสิตฺถาติ ฯ พุทฺธาปทานํ สมตฺตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปูเรตฺวา ฯ ^๒ ม. สมฺภาวยมาโน ฯ ทุติยํ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ [๒] |๒.๘๒| อถ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สุณาถ ฯ ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค ปจฺเจกพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ ภวนฺติ เต เหตุหิ เกหิ ธีรา ^๑- ฯ |๒.๘๓| ตทาห สพฺพญฺุวโร มเหสี อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน เย สพฺพพุทฺเธสุ ^๒- กตาธิการา อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุ ฯ |๒.๘๔| เตเนว สํเวคมุเขน ธีรา วินาปิ พุทฺเธหิ สุติกฺขปญฺา อารมฺมเณนาปิ ปริตฺตเกน ปจฺเจกโพธึ อนุปาปุณนฺติ ฯ |๒.๘๕| สพฺพมฺหิ โลกมฺหิ มมํ เปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธาน ^๓- สโมว นตฺถิ เตสํ อิมํ วณฺณปเทสมตฺตํ วกฺขามหํ สาธุ มหามุนีนํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วีร ฯ ^๒ ม. ปุพฺพพุทฺเธสุ ฯ ^๓ ม. ปจฺเจกพุทฺเธหิ ฯ |๒.๘๖| สยเมว พุทฺธาน มหาอิสีนํ สาธูนิ วากฺยานิ มธุํว ขุทฺทํ อนุตฺตรํ เภสชฺชํ ปตฺถยนฺตา สุณาถ สพฺเพ สุปสนฺนจิตฺตา ฯ |๒.๘๗| ปจฺเจกพุทฺธาน สมาคตานํ ปรมฺปรํ พฺยากรณานิ ยานิ อาทีนโว ยญฺจ วิราควตฺถุํ ยถา จ โพธึ อนุปาปุณึสุ ฯ |๒.๘๘| สราควตฺถูสุ วิราคสญฺี รตฺตมฺหิ โลกมฺหิ วิรตฺตจิตฺตา หิตฺวา ปปญฺจํ ^๑- ชิตผนฺทิตานิ ตตฺเถว โพธึ อนุปาปุณึสุ ฯ |๒.๘๙| สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ อวิเหยํ อญฺตรมฺปิ เตสํ เมตฺเตน จิตฺเตน หิตานุกมฺปี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๐| สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ อวิเหยํ อญฺตรมฺปิ เตสํ น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปปญฺเจ ฯ |๒.๙๑| สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๒| มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ปฏิพนฺธจิตฺโต เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๓| วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา วํสกฺกฬีโรว อสชฺชมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๔| มิโค อรญฺมฺหิ ยถา อพนฺโธ เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย วิญฺู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๕| อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส าเน คมเน จาริกาย อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๖| ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ ปุตฺเตสุ เปมํ วิปุลญฺจ โหติ ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๗| จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๘| ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก อโถ คหฏฺา ฆรมาวสนฺตา อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๙๙| โอโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๐| สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธิญฺจรํ สาธุวิหาริธีรํ อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา ฯ |๒.๑๐๑| โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธิญฺจรํ สาธุวิหาริธีรํ ราชาว รฏฺ วิชิตํ ปหาย เอโก จเร มาตงฺครญฺเว นาโค ฯ |๒.๑๐๒| อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ เสฏฺา สมา เสวิตพฺพา สหายา เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๓| ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺิตานิ สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมึ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๔| เอวํ ทุติเยน สหา มมสฺส วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา เอตํ ภยํ อายติ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๕| กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๖| อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๗| สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ วาตาตเป ฑํสสิรึสเป จ สพฺพานิเปตานิ อภิภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๘| นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร ยถาภิรนฺตํ วิหรํ อรญฺเ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๐๙| อฏฺานตํ สงฺคณิการตสฺส ยํ ผุสฺสเย ^๑- สามยิกํ วิมุตฺตึ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๐| ทิฏฺีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค อุปฺปนฺนาโณมฺหิ อนญฺเนยฺโย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ผสฺสเย ฯ |๒.๑๑๑| นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห นิราสโย สพฺพโลเก ภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๒| ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺ สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๓| พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตํ อญฺาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๔| ขิฑฺฑํ รตึ กามสุขญฺจ โลเก อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน วิภูสนฏฺานา วิรโต สจฺจวาที เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๕| ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ ธนานิ ธญฺานิ จ พนฺธวานิ หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๖| สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมเวตฺถ ภิยฺโย กณฺโฑ เอโส อิติ ตฺวา มติมา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๗| สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ ชาลํว ภิตฺวา สลิลมฺพุจารี อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๘| โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน อนวสฺสุโต อปฺปริฑยฺหมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๑๙| โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๐| รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล อนญฺโปสี สปทานจารี กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๑| ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ อนิสฺสิโต เฉชฺช สิเนหโทสํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๒| วิปิฏฺิกตฺวาน สุขญฺจ ทุกฺขํ ปุพฺเพว โสมนสฺสํ โทมนสฺสํ ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๓| อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๔| ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๕| ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยมปฺปมตฺโต อเนลมูโค สุตวา สติมา สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๖| สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๗| สีโห ยถา ทาพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๘| เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๒๙| ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๓๐| ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา อตฺตตฺถปญฺา อสุจี มนุสฺสา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ |๒.๑๓๑| วิสุทฺธสีลา สุวิสุทฺธปญฺา สมาหิตา ชาคริยานุยุตฺตา วิปสฺสกา ธมฺมวิเสสทสฺสี มคฺคงฺคโพชฺฌงฺคคเต วิชญฺา ฯ |๒.๑๓๒| สุญฺปฺปณิธิญฺจ ตถานิมิตฺตํ อาเสวยิตฺวา ชินสาสนมฺหิ เย สาวกตฺตํ น วชนฺติ ธีรา ภวนฺติ ปจฺเจกชินา สยมฺภู ฯ |๒.๑๓๓| มหนฺตธมฺมา พหุธมฺมกายา จิตฺติสฺสรา สพฺพทุกฺโขฆติณฺณา อุทคฺคจิตฺตา ปรมตฺถทสฺสี สีโหปมา ขคฺควิสาณกปฺปา ฯ |๒.๑๓๔| สนฺตินฺทฺริยา สนฺตมนา สมาธี ปจฺจนฺตสตฺเตสุ มติปฺปจารา ทีปา ปรตฺถ อิธ วิชฺชลนฺตา ปจฺเจกพุทฺธา สตฺตหิตาเม ^๑- ฯ |๒.๑๓๕| ปหีนสพฺพาวรณา ชนินฺทา โลกปฺปทีปา ฆนกญฺจนาภา นิสฺสํสยํ โลกสุทกฺขิเณยฺยา ปจฺเจกพุทฺธา สตตปฺปิตาเม ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สตตํ หิตา เม ฯ |๒.๑๓๖| ปจฺเจกพุทฺธาน สุภาสิตานิ จรนฺติ โลกมฺหิ สเทวกมฺหิ สุตฺวา ตถา เย น กโรนฺติ พาลา วชฺชนฺติ ^๑- ทุกฺเขสุ ปุนปฺปุนนฺเต ฯ |๒.๑๓๗| ปจฺเจกพุทฺธาน สุภาสิตานิ มธุํ ยถา ขุทฺทมิวสฺสวนฺตํ สุตฺวา ตถา เย ปฏิปตฺติยุตฺตา ภวนฺติ เต สจฺจทสา สปญฺา ฯ |๒.๑๓๘| ปจฺเจกพุทฺเธหิ ชิเนหิ ภาสิตา คาถา ^๒- อุฬารา อภินิกฺขมิตฺวา ตา สกฺยสีเหน นรุตฺตเมน ปกาสิตา ธมฺมวิชานนตฺถํ ฯ |๒.๑๓๙| โลกานุกมฺปาย อิมานิ เตสํ ปจฺเจกพุทฺธาน วิกุพฺพิตานิ สํเวคสงฺคมติวฑฺฒนตฺถํ สยมฺภุสีเหน ปกาสิตานีติ ฯ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สมตฺตํ ฯ ทุติยํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. จรนฺติ ฯ ^๒ ม. กถา ฯ ตติยํ สารีปุตฺตตฺเถราปทานํ (๑) อถ เถราปทานํ สุณาถ [๓] |๓.๑๔๐| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร ลมฺพโก นาม ปพฺพโต อสฺสโม สุกโต มยฺหํ ปณฺณสาลา สุมาปิตา ฯ |๓.๑๔๑| อุตฺตานกูลา นทิกา สุปติตฺถา มโนรมา สุสุทฺธปุฬินากิณฺณา อวิทูเร มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๔๒| อสกฺขรา อปพฺภารา สาทุ อปฺปฏิคนฺธิกา สนฺทนฺติ นทิกา ตตฺถ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๔๓| กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ สุํสุมารา จ กจฺฉปา สนฺทนฺติ ^๑- นทิยา ตตฺถ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๔๔| ปาีนา ปาวุสา มจฺฉา วลชา มุญฺชโรหิตา วคฺคุฬา ปปตายนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๔๕| อุโภกูเลสุ นทิยา ปุปฺผิโน ผลิโน ทุมา อุภโต อติลมฺพนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๔๖| อมฺพา สาลา จ ติลกา ปาฏลี สินฺทุวาริตา ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺติ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม ฯ |๓.๑๔๗| จมฺปกา สลฬา นีปา นาคปุนฺนาคเกตกา ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺติ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. จรนฺติ ฯ |๓.๑๔๘| อติมุตฺตา อโสกา จ ภคินีมาลา จ ปุปฺผิตา องฺโกลา พิมฺพิชาลา จ ปุปฺผิตา มม อสฺสเม ฯ |๓.๑๔๙| เกตกา กทลี เจว เกพุกา ติณสูลิกา ทิพฺพา ^๑- คนฺธา สมฺปวนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๕๐| กณิกา กณฺณิการา จ อสนา อญฺชนา พหู ทิพฺพา ^๑- คนฺธา สมฺปวนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๕๑| ปุณฺณาวา ^๒- คิริปุณฺณาวา ^๓- โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา ทิพฺพา ^๑- คนฺธา สมฺปวนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๕๒| อุทฺทาลกา จ กุฏชา กทมฺพา พกุลา พหู ทิพฺพา ^๑- คนฺธา สมฺปวนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๕๓| อาฬกา อิสิมุคฺคา จ กทลี มาตุลุงฺคิโย คนฺโธทเกน สํวฑฺฒา ผลานิ ธารยนฺติ เต ฯ |๓.๑๕๔| อญฺเ ปุปฺผนฺติ ปทุมา อญฺเ ชายนฺติ เกสรี อญฺเ โอปุปฺผา ปทุมา ปุปฺผิตา ตฬเก ตทา ฯ |๓.๑๕๕| คพฺภํ คณฺหนฺติ ปทุมา นิทฺธาวนฺติ มุฬาลิโย สิงฺฆาฏปตฺตมากิณฺณา โสภยนฺติ ตฬเก ตทา ฯ |๓.๑๕๖| นยิตา อมฺพคณฺฑี จ อุตฺตรา ^๔- หิ พนฺธุชีวกา ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺติ ปุปฺผิตา ตฬเก ตทา ฯ |๓.๑๕๗| ปาีนา ปาวุสา มจฺฉา วลชา มุญฺชโรหิตา สงฺกุลา มคฺคุรา เจว วสนฺติ ตฬเก ตทา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิพฺพคนฺธํ สมฺภวนฺตา โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ ^๒-๓ ม. ปุณฺณาคา ฯ คิรปุณฺณาคา ฯ @^๔ ม. อุตฺตรี ฯ |๓.๑๕๘| กุมฺภีลา สุํสุมารา จ ตนฺติคฺคาหา จ รกฺขสา โอคาหา ^๑- อชครา จ วสนฺติ ตฬเก ตทา ฯ |๓.๑๕๙| ปาเรวตา รวิหํสา จกฺกวากา นทีจรา โกกิลา สุวสาลิกา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๐| กุกฺกุตฺถกา กุฬีรกา วเน โปกฺขรสาตกา ทินฺทิภา สุวโปตา จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๑| หํสา โกญฺจา มยุรา จ โกกิลา ลมฺพจูฬกา ^๒- จมฺปกา ชีวชีวา จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๒| โกสิกา โปฏฺสีสา จ กุรรา เสนกา พหู มหากาฬา จ สกุณา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๓| ปสทา ^๓- มิคา วราหา จ วกา เภรณฺฑกา พหู โรหิจฺจา สุตฺตโปตา ^๔- จ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๔| สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปิ จ อจฺฉโกกตรจฺฉภิ ^๕- ติธปฺปภินฺนา มาตงฺคา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๕| กินฺนรา วานรา เจว อโถปิ วนกมฺมิกา เจตา จ ลุทฺทกา เจว อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๖๖| ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ มธุกา กาสมาริโย ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ อวิทูเร มมสฺสมํ ฯ |๓.๑๖๗| โกสุมฺภา ^๖- สลฬา นีปา ^๗- สารผลสมายุตา ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ อวิทูเร มมสฺสมํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โอคุหา ฯ ^๒ ม. ตมฺมจูฬกา ฯ ^๓ ม. ปสทา จ วราหา จ จมรา กณฺฑกา @พหู ฯ ^๔ ม. สุกโปตา ฯ ^๕ ม. อจฺฉโกกตรจฺฉิกา ฯ ^๖ ม. โกสมฺภา ฯ @^๗ ม. นิพฺพา ฯ |๓.๑๖๘| หรีตกา อามลกา อมฺพา ชมฺพู วิเภทกา โกลา ภลฺลาตกา พิลฺลา ผลานิ ธารยนฺติ เต ฯ |๓.๑๖๙| อาลุวา จ กลมฺพา จ พิฬาลิตกฺกฬานิ จ ชีวกา สมฺพกา เจว พหุกา มม อสฺสเม ฯ |๓.๑๗๐| อสฺสมสฺสาวิทูรมฺหิ ตฬากาสิ ^๑- สุนิมฺมิตา อจฺโฉทกา สีตชลา สุปติตฺถา มโนรมา ฯ |๓.๑๗๑| ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา ปุณฺฑรีกสมายุตา มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา ทิพฺโพ คนฺโธ ปวายติ ฯ |๓.๑๗๒| เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺเน ปุปฺผิเต ผลิเต วเน สุกเต อสฺสเม รมฺเม วิหรามิ อหํ ตทา ฯ |๓.๑๗๓| สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน ฌายี ฌานรโต สทา ปญฺจาภิญฺาพลปฺปตฺโต สุรุจิ นาม ตาปโส ฯ |๓.๑๗๔| จตุพฺพีสสหสฺสานิ สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุํ สพฺเพว พฺราหฺมณา เอเต ชาติมนฺโต ยสสฺสิโน ฯ |๓.๑๗๕| ลกฺขเณ อิติหาเส จ สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ ปทกา เวยฺยากรณา สทฺธมฺเม ปารมึ คตา ฯ |๓.๑๗๖| อุปฺปาเตสุ นิมิตฺเตสุ ลกฺขเณสุ จ โกวิทา ปพฺยา ภุมฺมนฺตลิกฺเข มม สิสฺสา สุสิกฺขิตา ฯ |๓.๑๗๗| อปฺปิจฺฉา นิปกา เอเต อปฺปาหารา อโลลุปา ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺา ปริวาเรนฺติ มํ สทา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตฬากาสุํ ฯ |๓.๑๗๘| ฌายี ฌานรตา ธีรา สนฺตจิตฺตา สมาหิตา อากิญฺจญฺ ปตฺถยนฺตา ปริวาเรนฺติ มํ สทา ฯ |๓.๑๗๙| อภิญฺาปารมิปฺปตฺตา เปตฺติเก โคจเร รตา อนฺตลิกฺขจรา ธีรา ปริวาเรนฺติ มํ สทา ฯ |๓.๑๘๐| สํวุตา ฉสุ ทฺวาเรสุ อเนญฺชา รกฺขิตินฺทฺริยา อสํสฏฺา จ เต ธีรา มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๑| ปลฺลงฺเกน นิสชฺชาย านา จงฺกมเนน จ วีตินาเมนฺติ เต รตฺตึ มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๒| รชฺชนีเย น รชฺชนฺติ โทสนีเย น ทุสฺสเร โมหนีเย น มุยฺหนฺติ มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๓| อิทฺธึ วิมํสมานา เต วตฺตนฺติ นิจฺจกาลิกํ ปวึ เต ปกมฺเปนฺติ สารมฺเภน ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๔| กีฬมานาว เต สิสฺสา กีฬนฺติ ฌานกีฬิตํ ชมฺพุโต ผลมาเนนฺติ มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๕| อญฺเ คจฺฉนฺติ โคยานํ อญฺเ ปุพฺพวิเทหนํ อญฺเ จ อุตฺตรกุรุํ มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๖| ปุรโต เปเสนฺติ เต ขารึ ปจฺฉโต จ วชนฺติ เต จตุพฺพีสสหสฺเสหิ ฉาทิตํ โหติ อมฺพรํ ฯ |๓.๑๘๗| อคฺคิปากํ ^๑- อนคฺคึ จ ทนฺโตทุกฺขลิกาปิจ อมฺพนา โกฏิกา เกจิ ปวตฺตผลโภชนา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อคฺคปากี อนคฺคี จ ฯ |๓.๑๘๘| อุทโกโรหกา เกจิ สายํ ปาโต สุจิรตา โตยาภิเสกจรณา ^๑- มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๘๙| ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา คนฺธิตา สีลคนฺเธน มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๙๐| ปาโตว สนฺนิปาเตตฺวา ชฏิลา อุคฺคตาปนา ลาภาลาภํ ปกิตฺเตตฺวา คจฺฉนฺติ อมฺพเร ตทา ฯ |๓.๑๙๑| เอเตสํ ปกฺกมนฺตานํ มหาสทฺโท ปวตฺตติ อชินจมฺมสทฺเทน โมทิตา โหนฺติ เทวตา ฯ |๓.๑๙๒| ทิโสทิสา ปกฺกมนฺติ อนฺตลิกฺขจรา อิสี สกพเลนุปตฺถทฺธา เต คจฺฉนฺติ ยถิจฺฉกํ ฯ |๓.๑๙๓| ปวีกมฺปกา เอเต สพฺเพว นภจาริโน อุคฺคเตชา ทุปฺปสหา สาคโรว อโขภิยา ฯ |๓.๑๙๔| านจงฺกมิยา เกจิ เกจิ เนสชฺชิกา อิสี ปวตฺตโภชนา เกจิ มม สิสฺสา ทุราสทา ฯ |๓.๑๙๕| เมตฺตาวิหาริโน เอเต หิเตสี สพฺพปาณินํ อนตฺตุกฺกํสกา สพฺเพ น เต วมฺเภนฺติ กสฺสจิ ฯ |๓.๑๙๖| สีหราชาว สมฺภีตา คชราชาว ถามวา ทุราสทา พฺยคฺฆาริว อาคจฺฉนฺติ มมนฺติเก ฯ |๓.๑๙๗| วิชฺชาธรา เทวตา จ นาคคนฺธพฺพรกฺขสา กุมฺภณฺฑา ทานวา ครุฬา อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โตยาภิเสจนกรา ฯ |๓.๑๙๘| เต ชฏาขาริภริตา อชินุตฺตรวาสิโน อนฺตลิกฺขจรา สพฺเพ อุปชีวนฺติ ตํ สรํ ฯ |๓.๑๙๙| ตทานุจฺฉวิกา เอเต อญฺมญฺ สคารวา จตุพฺพีสสหสฺสานํ ขิตฺตสทฺโท น วิชฺชติ ฯ |๓.๒๐๐| ปาเท ปาทํ นิกฺขิปนฺตา อปฺปสทฺทา สุสํวุตา อุปสงฺกมฺม สพฺเพ เต สิรสา วนฺทเร มมํ ฯ |๓.๒๐๑| เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต สนฺเตหิ จ ตปสฺสิภิ วสามิ อสฺสเม ตตฺถ ฌายี ฌานรโต อหํ ฯ |๓.๒๐๒| อิสีนํ สีลคนฺเธน ปุปฺผคนฺเธน จูภยํ ผลีนํ ผลคนฺเธน คนฺธิโต โหติ อสฺสโม ฯ |๓.๒๐๓| รตฺตินฺทิวํ น ชานามิ อรติ เม น วิชฺชติ สเก สิสฺเส โอวทนฺโต ภิยฺโย หาสํ ลภามหํ ฯ |๓.๒๐๔| ปุปฺผานํ ปุปฺผมานานํ ผลานญฺจ วิปจฺจตํ ทิพฺพา คนฺธา ปวายนฺติ โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ |๓.๒๐๕| สมาธิมฺหา วุฏฺหิตฺวา อาตาปี นิปโก อหํ ขาริภารํ คเหตฺวาน วนํ อชฺโฌคหึ อหํ ฯ |๓.๒๐๖| อุปฺปาเต สุปิเน จาปิ ลกฺขเณสุ สุสิกฺขิโต ปวตฺตมานํ มนฺตปทํ ธารยามิ อหํ ตทา ฯ |๓.๒๐๗| อโนมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโ นราสโภ วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ หิมวนฺตํ อุปาคมิ ฯ |๓.๒๐๘| อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺตํ อคฺโค การุณิโก มุนิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน นิสีทิ ปุริสุตฺตโม ฯ |๓.๒๐๙| ตมทฺทสาหํ สมฺพุทฺธํ สปฺปภาสํ มโนรมํ อินฺทีวรํว ชลิตํ อาทิตฺตํว หุตาสนํ ฯ |๓.๒๑๐| ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว วิชฺชุํว ^๑- คคเณ ยถา สุผุลฺลํ สาลราชํว อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ |๓.๒๑๑| อยํ นาโค มหาวีโร ทุกฺขสฺสนฺตกโร มุนิ อิมํ ทสฺสนมาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจเร ฯ |๓.๒๑๒| ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ ลกฺขณํ อุปธารยึ พุทฺโธ นุ โข น วา พุทฺโธ หนฺท ปสฺสามิ จกฺขุมํ ฯ |๓.๒๑๓| สหสฺสารานิ จกฺกานิ ทิสฺสนฺติ จรณุตฺตเม ลกฺขณานิสฺส ทิสฺวาน นิฏฺ คญฺฉึ ตถาคเต ฯ |๓.๒๑๔| สมฺมชฺชนึ คเหตฺวา สมฺมชฺชิตฺวานหํ ตทา อฏฺ ปุปฺเผ สมาเนตฺวา พุทฺธเสฏฺ อปูชยึ ฯ |๓.๒๑๕| ปูชยิตฺวาน ตํ พุทฺธํ โอฆติณฺณมนาสวํ เอกํสํ อชินํ กตฺวา นมสฺสึ โลกนายกํ ฯ |๓.๒๑๖| เยน าเณน สมฺพุทฺโธ วิหรติ อนาสโว ตํ าณํ กิตฺตยิสฺสามิ สุณาถ มม ภาสโต ฯ |๓.๒๑๗| สมุทฺธรยิมํ โลกํ สยมฺภุ อมิโตทย ตว ทสฺสนมาคมฺม กงฺขาโสตํ ตรนฺติ เต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิชฺชุตํ ฯ |๓.๒๑๘| ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ ธโช ยูโป จ ปาณินํ ปรายโน ปติฏฺา จ ทีโป จ ทิปทุตฺตโม ฯ |๓.๒๑๙| สกฺกา สมุทฺเท อุทกํ ปเมตุํ อาฬฺหเกน วา น เตฺวว ตว สพฺพญฺุ าณํ สกฺกา ปเมตเว ฯ |๓.๒๒๐| ธาเรตุํ ปวึ สกฺกา เปตฺวา ตุลมณฺฑเล น เตฺวว ตว สพฺพญฺุ าณํ สกฺกา ปเมตเว ฯ |๓.๒๒๑| อากาสํ มินิตุํ สกฺกา รชฺชุนา ^๑- องฺคุเลน วา น เตฺวว ตว สพฺพญฺุ าณํ สกฺกา ปเมตเว ฯ |๓.๒๒๒| มหาสมุทฺเท อุทกํ ปวิญฺจาขิลญฺชเห พุทฺธาณํ อุปาทาย อุปมาโต น ยุชฺชเร ฯ |๓.๒๒๓| สเทวกสฺส โลกสฺส จิตฺตํ เยสํ ปวตฺตติ อนฺโตชาลิคตา เอเต ตว าณมฺหิ จกฺขุม ฯ |๓.๒๒๔| เยน าเณน ปตฺโตสิ เกวลํ โพธิมุตฺตมํ เตน าเณน สพฺพญฺุ มทฺทสิ ปรติตฺถิเย ฯ |๓.๒๒๕| อิมา คาถา ปเตฺวาน สุรุจิ นาม ตาปโส อชินํ ปตฺถริตฺวาน ปวิยํ นิสีทิ โส ฯ |๓.๒๒๖| จุลฺลาสีติสหสฺสานิ อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว อจฺจุคฺคโต ตาวเทว คิริราชา ปวุจฺจติ ฯ |๓.๒๒๗| ตาว อจฺจุคฺคโต เนรุ อายโต วิตฺถโต จ โส จุณฺณิโต สงฺขเภเทน ^๒- โกฏิสตสหสฺสิโย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. รชฺชุยา ฯ ^๒ ม. อณุเภเทน ฯ |๓.๒๒๘| ลกฺเข ปิยมานมฺหิ ปริกฺขยมคจฺฉถ น เตฺวว ตว สพฺพญฺุ าณํ สกฺกา ปเมตเว ฯ |๓.๒๒๙| สุขุมจฺฉิเกน ชาเลน อุทกํ โย ปริกฺขิเป เย เกจิ อุทเก ปาณา อนฺโตชาลิคตา สิยุํ ฯ |๓.๒๓๐| ตเถว หิ มหาวีร เย เกจิ ปุถุติตฺถิยา ทิฏฺิคฺคหณปกฺขนฺตา ปรามาเสน โมหิตา ฯ |๓.๒๓๑| ตว สุทฺเธน าเณน อนาวรณทสฺสินา อนฺโตชาลิคตา เอเต าณนฺเต นาติวตฺตเร ฯ |๓.๒๓๒| ภควา จ ตมฺหิ สมเย อโนมทสฺสี มหายโส วุฏฺหิตฺวา สมาธิมฺหา ทิสํ โอโลกยี ชิโน ฯ |๓.๒๓๓| อโนมทสฺสิมุนิโน นิสโภ นาม สาวโก ปริวุโต สตสหสฺเสหิ สนฺตจิตฺเตหิ ตาทิภิ ฯ |๓.๒๓๔| ขีณาสเวหิ สุทฺเธหิ ฉฬภิญฺเหิ ตาทิหิ ^๑- จิตฺตมญฺาย พุทฺธสฺส อุเปสิ โลกนายกํ ฯ |๓.๒๓๕| อนฺตลิกฺเข ิตา ตตฺถ ปทกฺขิณมกํสุ เต นมสฺสนฺตา ปญฺชลิกา โอรุหุํ ^๒- พุทฺธสนฺติเก ฯ |๓.๒๓๖| อโมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโ นราสโภ ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา สิตํ ปาตุํ กรี ชิโน ฯ |๓.๒๓๗| วรุโณ นามุปฏฺาโก อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อาปุจฺฉิ โลกนายกํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ฌายิภิ ฯ ^๒ ม. โอตรุํ ฯ |๓.๒๓๘| โก นุ โข ภควา เหตุ สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน น หิ พุทฺธา อเหตูหิ สิตํ ปาตุํ กโรนฺติ เต ฯ |๓.๒๓๙| อโนมทสฺสี ภควา โลกเชฏฺโ นราสโภ ภิกฺขุมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อิมํ คาถํ อภาสถ ฯ |๓.๒๔๐| โย มํ ปุปฺเผน ปูเชสิ าณญฺจาปิ อนุตฺถวิ ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ สุณาถ มม ภาสโต ฯ |๓.๒๔๑| พุทฺธสฺส คิรมญฺาย สพฺเพ เทวา สมานุสา ^๑- สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ ฯ |๓.๒๔๒| ทสสุ โลกธาตูสุ เทวกายา มหิทฺธิกา สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ ฯ |๓.๒๔๓| หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี เสนา จ จตุรงฺคินี ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ |๓.๒๔๔| สฏฺี ตุริยสหสฺสานิ เภริโย สมลงฺกตา อุปฏฺิสฺสนฺติมํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ |๓.๒๔๕| โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ นาริโย สมลงฺกตา วิจิตฺตวตฺถาภรณา อามุตฺตมณิกุณฺฑลา ฯ |๓.๒๔๖| อาฬารมุขา ^๒- หสุลา สุสญฺา ตนุมชฺฌิมา ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ |๓.๒๔๗| กปฺปสตสหสฺสานิ เทวโลเก รมิสฺสติ สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺติ ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สมาคตา ฯ ^๒ โป. อฬารปมฺหา ฯ |๓.๒๔๘| สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท เทวรชฺชํ กริสฺสติ ปเทสรชฺชํ วิปุลํ คณนาโต อสงฺขยํ ฯ |๓.๒๔๙| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ พฺราหฺมณิสาริยา นาม ธารยิสฺสติ กุจฺฉินา ฯ |๓.๒๕๐| มาตุยา นามโคตฺเตน ปญฺายิสฺสติยํ นโร สารีปุตฺโตติ นาเมน ติกฺขปญฺโ ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๕๑| อสีติโกฏี ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิสฺสติกิญฺจโน คเวสนฺโต สนฺติปทํ จริสฺสติ มหึ อิมํ ฯ |๓.๒๕๒| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป โอกฺกากกุลสมฺภโว โคตโม นาม โคตฺเตน สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๕๓| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต สารีปุตฺโตติ นาเมน เหสฺสติ อคฺคสาวโก ฯ |๓.๒๕๔| อยํ ภาคีรสี คงฺคา หิมวนฺตา ปภาวิตา มหาสมุทฺทมปฺเปติ ตปฺปยนฺตี มโหทธึ ฯ |๓.๒๕๕| ตเถวายํ สารีปุตฺโต สกฺโก ตีสุ วิสารโท ปญฺาย ปารมึ คนฺตฺวา ตปฺปยิสฺสติ ปาณิโน ฯ |๓.๒๕๖| หิมวนฺตํ อุปาทาย สาครญฺจ มโหทธึ เอตฺถนฺตเร ยํ ปุฬินํ คณนาโต อสงฺขยํ ฯ |๓.๒๕๗| ตมฺปิ สกฺกา อเสเสน สงฺขฺยาตุํ คณนา ยถา น เตฺวว สารีปุตฺตสฺส ปญฺายนฺโต ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๕๘| ลกฺเข ปิยมานมฺหิ ขีเย คงฺคาย วาลุกา น เตฺวว สารีปุตฺตสฺส ปญฺายนฺโต ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๕๙| มหาสมุทฺเท อูมิโย คณนาโต อสงฺขยา ตเถว สารีปุตฺตสฺส ปญฺายนฺโต น เหสฺสติ ฯ |๓.๒๖๐| อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ โคตมํ สกฺยปุงฺควํ ปญฺาย ปารมึ คนฺตฺวา เหสฺสติ อคฺคสาวโก ฯ |๓.๒๖๑| ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ สกฺยปุตฺเตน ตาทินา อนฺวตฺติสฺสติ สมฺมา วสฺสนฺโต ธมฺมวุฏฺิโย ฯ |๓.๒๖๒| สพฺพเมตํ อภิญฺาย โคตโม สกฺยปุงฺคโว ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ ฯ |๓.๒๖๓| อโห เม สุกตํ กมฺมํ อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ยสฺสาธิการํ ^๑- กตฺวาน สพฺพตฺถ ปารมึ คโต ฯ |๓.๒๖๔| อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ สุมุตฺโต สรเวโคว กิเลเส ฌาปยึ อหํ ฯ |๓.๒๖๕| อสงฺขตํ คเวสนฺโต นิพฺพานํ อจลํ ปทํ วิจินํ ติตฺถิเย สพฺเพ เอสาหํ สํสรึ ภเว ฯ |๓.๒๖๖| ยถาปิ พฺยาธิโก โปโส ปริเยเสยฺย โอสถํ วิจิเนยฺย ธนํ สพฺพํ พฺยาธิโต ปริมุตฺติยา ฯ |๓.๒๖๗| อสงฺขตํ คเวสนฺโต นิพฺพานํ อมตํ ปทํ อพฺโพกิณฺณํ ปญฺจสตํ ปพฺพชึ อิสิปพฺพชํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยสฺสาหํ การํ ฯ |๓.๒๖๘| ชฏาย ภารภริโต อชินุตฺตรนิวาสหํ ^๑- อภิญฺาปารมึ คนฺตฺวา พฺรหฺมโลกํ อคญฺฉหํ ฯ |๓.๒๖๙| นตฺถิ พาหิรเก สุทฺธิ เปตฺวา ชินสาสนํ เย เกจิ พุทฺธิมา สตฺตา สุชฺฌนฺติ ชินสาสเน ฯ |๓.๒๗๐| อตฺถกามํ ^๒- มมเมตํ น หิ นิสึ อหํ อิติ อสงฺขตํ คเวสนฺโต กุติตฺถํ สญฺจรึ อหํ ฯ |๓.๒๗๑| ยถา สารตฺถิโก โปโส กทลึ เฉตฺวาน ผาลเย น ตตฺถ สารํ วินฺเทยฺย สาเรน ริตฺตโก หิ โส ฯ |๓.๒๗๒| ตเถว ติตฺถิยา โลเก นานาทิฏฺี พหู ชนา อสงฺขเตน ริตฺตา เต สาเรน กทลี ยถา ฯ |๓.๒๗๓| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ มหาโภคํ ฉฑฺฑยิตฺวาน ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ ปมภาณวารํ ฯ |๓.๒๗๔| อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทาน ปารคู พฺราหฺมโณ สญฺชโย นาม ตสฺส มูเล วสามหํ ฯ |๓.๒๗๕| สาวโก เต มหาวีร อสฺสชิ นาม พฺราหฺมโณ ทุราสโท อุคฺคเตโช ปิณฺฑาย จรตี ตทา ฯ |๓.๒๗๖| ตมทฺทสาสึ สปฺปญฺ มุนึ โมเน สมาหิตํ สนฺตจิตฺตํ มหานาคํ สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อชินุตฺตรนิวาสโน ฯ ^๒ ม. อตฺถกามมยํ เอตํ น ยิทํ อิติหีติหํ ฯ |๓.๒๗๗| ทิสฺวา เม จิตฺตมุปฺปชฺชิ สุทนฺตํ สุทฺธมานสํ อุสภํ ปวรํ วีรํ อรหายํ ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๗๘| ปาสาทิโก อิริยติ อภิรูโป สุสํวุโต อุตฺตเม ทมเถ ทนฺโต อมตทสฺสี ภวิสฺสติ ฯ |๓.๒๗๙| ยนฺนูนาหํ อุตฺตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ ตุฏฺมานสํ โส เจ ^๑- ปุฏฺโ กถิสฺสติ ปฏิปุจฺฉามหนฺตทา ฯ |๓.๒๘๐| ปิณฺฑจารํ ^๒- จรนฺตสฺส ปจฺฉโต อคมาสหํ โอกาสํ ปฏิมาเนนฺโต ปุจฺฉิตุํ อมตํ ปทํ ฯ |๓.๒๘๑| วีถนฺตเร อนุปฺปตฺตํ อุปคนฺตฺวาน ปุจฺฉหํ กถํ โคตฺโตสิ ตฺวํ วีร ^๓- กสฺส สิสฺโสสิ มาริส ฯ |๓.๒๘๒| โส เม ปุฏฺโ วิยากาสิ อสมฺภีโตว เกสรี พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน ตสฺส สิสฺโสมฺหิ อาวุโส ^๔- ฯ |๓.๒๘๓| กิทิสนฺเต มหาวีร อนุชาต มหายส ^๕- พุทฺธสฺส สาสนํ ธมฺมํ สาธุ เม กถยสฺสุ โภ ฯ |๓.๒๘๔| โส เม ปุฏฺโ กถี สพฺพํ คมฺภีรํ นิปุณํ ปทํ ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ สพฺพทุกฺขาปนูทนํ ฯ |๓.๒๘๕| เย ธมฺมา เหตุปภวา เตสํ เหตุํ ตถาคโต อาห เตสญฺจ โย นิโรโธ เอวํวาที มหาสมโณ ฯ |๓.๒๘๖| โสหํ วิสฺสชฺชิเต ปเญฺห ปมํ ผลมชฺฌคํ วิรโช วิมโล อาสึ สุตฺวาน ชินสาสนํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เม ฯ ^๒ ม. ปิณฺฑปาตํ ฯ ^๓ ยุ. ธีร ฯ ^๔ ยุ. สาวโก ฯ ^๕ ยุ. มหายโส ฯ |๓.๒๘๗| สุตฺวาน มุนิโน วากฺยํ ปสฺสิตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ ปริโยคาฬฺหสทฺธมฺโม อิมํ คาถํ อภาสหํ ฯ |๓.๒๘๘| เอเสว ธมฺโม ยทิ ตาวเทว ปจฺจพฺยถา ปทมโสกํ อทิฏฺ อพฺภตีตํ พหุเกหิ กปฺปนหุเตหิ ฯ |๓.๒๘๙| โยหํ ธมฺมํ คเวสนฺโต กุติตฺเถ สญฺจรึ อหํ โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต กาโล เม นปฺปมชฺชิตุํ ฯ |๓.๒๙๐| โตสิโตหํ อสฺสชินา ปตฺวาน อจลํ ปทํ ฯ สหายกํ คเวสนฺโต อสฺสมํ อคมาสหํ |๓.๒๙๑| ทูรโตว มมํ ทิสฺวา สหาโย เม สุสิกฺขิโต อิริยาปถสมฺปนฺโน อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ |๓.๒๙๒| ปสนฺนมุขเนตฺโตสิ มุนิภาโวว ทิสฺสติ อมตาธิคโต กจฺจิ นิพฺพานํ อจฺจุตํ ปทํ ฯ |๓.๒๙๓| สุภานุรูโป อายาสิ อาเนญฺชการิโต วิย ทนฺโตว ^๑- ทนฺตทมเถ ^๒- อุปสนฺโตสิ พฺราหฺมณ ฯ |๓.๒๙๔| อมตํ มยา อธิคตํ โสกสลฺลวิโนทนํ ตุวํปิ ตํ อธิคจฺเฉหิ ^๓- คจฺฉาม พุทฺธสนฺติกํ ฯ |๓.๒๙๕| สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา สหาโย เม สุสิกฺขิโต หตฺเถน หตฺถํ คณฺหิตฺวา อุปาคมฺม ตวนฺติกํ ^๔- ฯ |๓.๒๙๖| อุโภปิ ปพฺพชิสฺสาม สกฺยปุตฺต ตวนฺติเก ฯ ตว สาสนมาคมฺม วิหราม อนาสวา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. จ ฯ ^๒ ม. ทนฺตทมโถ ฯ ยุ. อุตฺตทมเถ ฯ ^๓ ม. อธิคจฺเฉสิ ฯ @^๔ ยุ. อุปาคมี สตฺถุ สนฺติกํ ฯ |๓.๒๙๗| โกลิโต อิทฺธิยา เสฏฺโ อหํ ปญฺาย ปารโค อุโภว เอกโต หุตฺวา สาสนํ โสภยาม เส ฯ |๓.๒๙๘| อปริโยสิตสงฺกปฺโป กุติตฺเถ สญฺจรึ อหํ ตว ทสฺสนมาคมฺม สงฺกปฺโป ปูริโต มม ฯ |๓.๒๙๙| ปวิยํ ปติฏฺาย ปุปฺผนฺติ สมเย ทุมา ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺติ โตเสนฺติ สพฺพปาณินํ ฯ |๓.๓๐๐| ตเถวาหํ มหาวีร สกฺยปุตฺต มหายส สาสเน โว ^๑- ปติฏฺาย สมเยสามิ ปุปฺผิตุํ ฯ |๓.๓๐๑| วิมุตฺติปุปฺผเมสนฺโต ภวสํสารโมจนํ วิมุตฺติปุปฺผลาเภน โตเสมิ สพฺพปาณินํ ฯ |๓.๓๐๒| ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ เปตฺวาน มหามุนึ ปญฺาย สทิโส นตฺถิ ตว ปุตฺตสฺส จกฺขุม ฯ |๓.๓๐๓| สุวินีตา จ เต สิสฺสา ปริสา จ สุสิกฺขิตา อุตฺตเม ทมเถ ทนฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๐๔| ฌายี ฌานรตา ธีรา สนฺตจิตฺตา สมาหิตา มุนี โมเนยฺยสมฺปนฺนา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๐๕| อปฺปิจฺฉา นิปกา ธีรา อปฺปาหารา อโลลุปา ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๐๖| อารญฺิกา ธุตรตา ฌายิโน ลูขจีวรา วิเวกาภิรตา ธีรา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ |๓.๓๐๗| ปฏิปนฺนา ผลฏฺา จ เสขา ผลสมงฺคิโน อาสึสกา ^๑- อุตฺตมตฺถํ ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๐๘| โสตาปนฺนา จ วิมลา สกทาคามิโน จ เย อนาคามี จ อรหา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๐๙| สติปฏฺานกุสลา โพชฺฌงฺคภาวนารตา สาวกา โว ^๒- พหู สพฺเพ ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๑๐| อิทฺธิปาเทสุ กุสลา สมาธิภาวนารตา สมฺมปฺปธานมนุยุตฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๑๑| เตวิชฺชา ฉฬภิญฺา จ อิทฺธิยา ปารมึ คตา ปญฺาย ปารมิมฺปตฺตา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๑๒| อีทิสา ^๓- โว ^๒- มหาวีร ตว สิสฺสา สุสิกฺขิตา ทุราสทา อุคฺคเตชา ปริวาเรนฺติ ตํ สทา ฯ |๓.๓๑๓| เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต สญฺเตหิ ตปสฺสิภิ มิคราชาวสมฺภีโต อุฬุราชาว โสภสิ ฯ |๓.๓๑๔| ปวิยํ ปติฏฺาย รุหนฺติ ขรณีรุหา เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ ผลญฺจ ทสฺสยนฺติ เต ฯ |๓.๓๑๕| ปวีสทิโส ตฺวํสิ สกฺยปุตฺต มหายส ฯ สาสเน เต ปติฏฺาย ลภนฺติ อมตํ ผลํ ฯ |๓.๓๑๖| สินฺธุ สรสฺสตี เจว นทิโย จนฺทภาคิกา ^๔- คงฺคา จ ยมุนา เจว สรภู จ อโถ มหี ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อาสีสกา ฯ ^๒ ม. ยุ. เต ฯ ^๓ ม. ยุ. เอทิสา ฯ ^๔ ยุ. นทิยา จนฺทภาคิโย ฯ |๓.๓๑๗| เอตาสํ สนฺทมานานํ สาคโร สมฺปฏิจฺฉติ ชหนฺติ ปุริมํ นามํ สาคโรเตฺวว ายติ ฯ |๓.๓๑๘| ตเถวิเม จตุวณฺณา ปพฺพชิตฺวา ตวนฺติเก ชหนฺติ ปุริมํ นามํ พุทฺธปุตฺตาติ ายเร ฯ |๓.๓๑๙| ยถาปิ จนฺโท วิมโล คจฺฉํ อากาสธาตุยา สพฺเพ ตารคเณ โลเก อาภาย อติโรจติ ฯ |๓.๓๒๐| ตเถว ตฺวํ มหาวีร ปริวุโต เทวมานุเส พุทฺธกฺเขตฺตํ อติกฺกมฺม ชลสิ สพฺพทา ตุวํ ฯ |๓.๓๒๑| คมฺภีเร อุฏฺิตา อูมิ น เวลํ อติวตฺตติ สพฺพเวลํ ปผุสฺสนฺติ สญฺจุณฺณา วิกิรนฺติ ตา ฯ |๓.๓๒๒| ตเถว ติตฺถิยา โลเก นานาทิฏฺี พหู ชนา ธมฺมํ ตริตุกามา เต นาติวตฺตนฺติ ตํ มุนึ ฯ |๓.๓๒๓| สเจ จ ^๑- ตํ ปาปุณนฺติ ปฏิวาเรหิ ^๒- จกฺขุม ตวนฺติกํ อุปาคนฺตฺวา สญฺจุณฺณาว ภวนฺติ เต ฯ |๓.๓๒๔| ยถาปิ อุทเก ชาตา กุมุทา มนฺทาลกา ^๓- พหู อุปลิมฺปนฺติ โตเยน กทฺทมกลเลน จ ฯ |๓.๓๒๕| ตเถว พหุกา สตฺตา โลเก ชาตา วิรูหเร อฑฺฑิตา ราคโทเสน กทฺทเม กุมุทํ ยถา ฯ |๓.๓๒๖| ยถา ปทุมํ ชลชํ ชลมชฺเฌ วิโรจติ ^๔- น โส ลิมฺปติ โตเยน ปริสุทฺโธ หิ เกสรี ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ว ฯ ^๒ ม. ยุ. ปฏิวาเทหิ ฯ ^๓ ยุ. มทฺทาลกา ฯ ^๔ ม. ยุ. วิรูหติ ฯ |๓.๓๒๗| ตเถว ตฺวํ มหาวีร โลเก ชาโต มหามุนิ โนปลิมฺปสิ โลเกน โตเยน ปทุมํ ยถา ฯ |๓.๓๒๘| ยถา หิ รมฺมเก มาเส พหู ปุปฺผนฺติ วาริชา นาติกฺกมนฺติ ตํ มาสํ สมโย ปุปฺผนาย โส ฯ |๓.๓๒๙| ตเถว ตฺวํ สกฺยปุตฺต ^๑- ปุปฺผิโต เต วิมุตฺติยา สาสนํ นาติวตฺตนฺติ ปทุมํ วารินา ยถา ฯ |๓.๓๓๐| สุปุปฺผิโต สาลราชาว ทิพฺพคนฺธํ ปวายติ อญฺสาเลหิ ปริวุโต สาลราชาติโสภติ ^๒- ฯ |๓.๓๓๑| ตเถว ตฺวํ มหาวีร พุทฺธาเณน ปุปฺผิโต ภิกฺขุสงฺเฆน ปริวุโต สาลราชาว โสภสิ ฯ |๓.๓๓๒| ยถาปิ เสโล หิมวา โอสโถ สพฺพปาณินํ นาคานํ อสุรานญฺจ เทวานํ อาลโยปิจ ฯ |๓.๓๓๓| ตเถว ตฺวํ มหาวีร โอสโถ วิย ปาณินํ เตวิชฺชา ฉฬภิญฺา จ อิทฺธิยา ปารมึ คตา ฯ |๓.๓๓๔| อนุสิฏฺา มหาวีร ตยา การุณิเกน เต รมนฺติ ธมฺมรติยา วสนฺติ ตว สาสเน ฯ |๓.๓๓๕| มิคราชา ยถา สีโห อภินิกฺขมฺม อาสยา จตุทฺทิสา ^๓- วิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ อภินาทติ ^๔- ฯ |๓.๓๓๖| สพฺเพ มิคา อุตฺตสนฺติ มิคราชสฺส คชฺชโต ตถา หิ ชาติมา เอโส ปสุํ ^๕- ตาเสติ สพฺพทา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มหาวีร ฯ ^๒ ม. ยุ. สาลราชาว โสภติ ฯ ^๓ ม. จตุทฺทิสานุวิโลเกตฺวา ฯ @^๔ ยุ. อภินาทยิ ฯ ^๕ ม. ยุ. ปสู ฯ |๓.๓๓๗| คชฺชโต เต มหาวีร พสุธายํ ปกมฺปติ โพธเนยฺยา ปพุชฺฌนฺติ ตสนฺติ มารกายิกา ฯ |๓.๓๓๘| ตสนฺติ ติตฺถิยา สพฺเพ นทโต เต มหามุนิ กากเสนาว วิพฺภนฺตา มิครญฺา ยถา มิคา ฯ |๓.๓๓๙| เย เกจิ คณิโน โลเก สตฺถาโรติ ปวุจฺจเร ปรมฺปราภตํ ธมฺมํ เทเสนฺติ ปริสาย เต ฯ |๓.๓๔๐| น เหว ตฺวํ มหาวีร ธมฺมํ เทเสสิ ปาณินํ สามํ สจฺจานิ พุชฺฌิตฺวา เกวลํ โพธิปกฺขิกํ ฯ |๓.๓๔๑| อาสยานุสยํ ตฺวา อินฺทฺริยานํ พลาพลํ ภพฺพาภพฺเพ วิทิตฺวาน มหาเมโฆว คชฺชสิ ฯ |๓.๓๔๒| จกฺกวาฬปริยนฺตา นิสินฺนา ปริสา ภเว นานาทิฏฺี วิจินฺเตนฺติ วิมติจฺเฉทนาย ตํ ฯ |๓.๓๔๓| สพฺเพสํ จิตฺตมญฺาย โอปมฺมกุสโล มุนิ เอกํ ปญฺหํ กเถนฺโตว วิมตึ ฉินฺทิ ปาณินํ ฯ |๓.๓๔๔| อุปทิสาสทิเสเหว ^๑- วสุธา ปูริตา ภเว สพฺเพว เต ปญฺชลิกา กิตฺตยุํ โลกนายกํ ฯ |๓.๓๔๕| กปฺปํ วา เต กิตฺตยนฺตา นานาวณฺเณหิ กิตฺตยุํ ปริเมตุํ น กปฺเปยฺยุํ ^๒- อปฺปเมยฺโย ตถาคโต ฯ |๓.๓๔๖| ตถา ^๓- สเกน ถาเมน กิตฺติโต หิ มหาชิโน ^๔- กปฺปโกฏี ปกิตฺเตนฺตา เอวเมวํ ปกิตฺตยุํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุปติสฺสสทิเสเหว ฯ ^๒ ม. สกฺเกยฺยํ ฯ ยุ. ปปฺปยุยํ ฯ ^๓ ยุ. ยถา ฯ @^๔ ม. มยา ชิโน ฯ |๓.๓๔๗| สเจ หิ โกจิ เทโว วา มนุสฺโส วา สุสิกฺขิโต ปเมตุํ ปริกปฺเปยฺย ^๑- วิฆาตํว ลเภยฺย โส ฯ |๓.๓๔๘| สาสเน เต ปติฏฺาย สกฺยปุตฺต มหายส ปญฺาย ปารมึ คนฺตฺวา วิหรามิ อนาสโว ฯ |๓.๓๔๙| ติตฺถิเย สมฺปมทฺทามิ วตฺเตมิ ชินสาสนํ ธมฺมเสนาปติ อชฺช สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ |๓.๓๕๐| อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ สุมุตฺโต ^๒- สรเวโคว กิเลเส ฌาปยึ มมํ ฯ |๓.๓๕๑| โย โกจิ มนุโช ภารํ ธาเรยฺย มตฺถเก สทา ภาเรน ทุกฺขิโต อสฺส ภาโร หิ ภริโต ตถา ฯ |๓.๓๕๒| ฑยฺหมาโน ติหคฺคีหิ ภเวสุ สํสรึ อหํ ภริโต ภวภาเรน เนรุ อุทฺธริโต ยถา ^๓- ฯ |๓.๓๕๓| โอโรปิโต จ เม ภาโร ภวา อุคฺฆาฏิตา มยา กรณียํ กตํ สพฺพํ สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ |๓.๓๕๔| ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ เปตฺวา สกฺยปุงฺควํ อหํ อคฺโคมฺหิ ปญฺาย สทิโส เม น วิชฺชติ ฯ |๓.๓๕๕| สมาธิมฺหิ สุกุสโล อิทฺธิยา ปารมึ คโต อิจฺฉมาโน อหํ ^๔- อชฺช สหสฺสํ อภินิมฺมิเน ฯ |๓.๓๕๖| อนุปุพฺพวิหารสฺส วสีภูโต มหามุนิ กเถสิ สาสนํ มยฺหํ นิโรโธ สยนํ มม ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปูริตํ ปริกทฺเธยฺย ฯ ^๒ ม. สุขิตฺโต ฯ ยุ สุขิโต ฯ ^๓ ม. ยุ. คิรึ @อุจฺจาริโต ยถา ฯ ^๔ ม. จหํ ฯ ยุ. วหํ ฯ |๓.๓๕๗| ทิพฺพจกฺขุํ วิสุทฺธํ เม สมาธิกุสโล อหํ สมฺมปฺปธานมนุยุตฺโต โพชฺฌงฺคภาวนารโต ฯ |๓.๓๕๘| สาวเกน หิ ปตฺตพฺพํ สพฺพเมว กตํ มม ^๑- โลกนาถํ เปตฺวาน สทิโส เม น วิชฺชติ ฯ |๓.๓๕๙| สมาปตฺติมฺหิ ^๒- กุสโล ฌานวิโมกฺขานํ ขิปฺปํ ปฏิลาภี โพชฺฌงฺคภาวนารโต สาวกคุณปารมึ คโตสฺมิ ฯ |๓.๓๖๐| สาวกคุณผุสฺเสน ^๓- พุทฺธิยา ปุริสุตฺตมคารวา ^๔- สทฺธาสงฺคหิตํ จิตฺตํ ^[๕]- สทา สพฺรหฺมจาริสุ ฯ |๓.๓๖๑| อุทฺธฏทาโฒว ^๖- สปฺโป ฉินฺนวิสาโณว อุสโภ นิกฺขิตฺตมานทปฺโปว อุเปมิ ครุคารเวน คณํ ฯ |๓.๓๖๒| ยทิ รูปินี ภเวยฺย ปญฺา เม วสุ ปตีนํ ^๗- สเมยฺย อโนมทสฺสิสฺส ภควโต ผลเมตํ าณถวนาย ฯ |๓.๓๖๓| ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ สกฺยปุตฺเตน ตาทินา อนุวตฺเตมหํ สมฺมา าณถวนายิทํ ผลํ ฯ |๓.๓๖๔| มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ สเมโต หีนวีริโย อปฺปสฺสุโต อนาจาโร ^๘- สเมโต กตฺถจิ อหุ ฯ |๓.๓๖๕| พหุสฺสุโต จ เมธาวี สีเลสุ สุสมาหิโต เจโตสมถานุยุตฺโต อปิ มุทฺธนิ ติฏฺตุ ฯ |๓.๓๖๖| ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว ^๙- ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา อปฺปิจฺฉา โหถ สนฺตุฏฺา ทานํ ทตฺวา สทา อหุ ^๑๐- ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มยา ฯ ยุ. มมํ ฯ ^๒ ม. สมาปตฺตินํ ฯ ยุ. สมาปตฺติวินยกุสโล ฯ ^๓ ม. ยุ. @สาวกคุเณนาปิ ผุสฺเสน ฯ ^๔ ม. ปุริสุตฺตมภารวา ฯ ^๕ (ยํ) ฯ ^๖ ม. ยุ. อุทฺธวิโสว ฯ @^๗ ม. วสุมตีปิ น สเมยฺย ฯ ^๘ ม. อนาทโร ฯ ^๙ ม. ยุ. ภทนฺเต ฯ @^๑๐ ม. ยุ. ฌายี ณานรตา สทา ฯ |๓.๓๖๗| ยมหํ ปมํ ทิสฺวา วิรโช วิมโล อหุ ^๑- โส เม อาจริโย ธีโร ^๒- อสฺสชิ นาม สาวโก ฯ |๓.๓๖๘| ตสฺสาหํ สาวโก อชฺช ^๓- ธมฺมเสนาปตี อหุ ^๑- สพฺพตฺถ ปารมึ ปตฺวา วิหรามิ อนาสโว ฯ |๓.๓๖๙| โย เม อาจริโย อาสิ อสฺสชิ นาม สาวโก ยสฺสํ ทิสายํ วสติ อุสฺสีสมฺหิ กโรมหํ ฯ |๓.๓๗๐| มม กมฺมํ สริตฺวาน โคตโม สกฺยปุงฺคโว ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา อคฺคฏฺาเน เปสิ มํ ฯ ^[๔]- |๓.๓๗๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส วิโมกฺขาปิจ อฏฺเม ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ^๕- ฯ อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สารีปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้าที่ ๑-๔๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=32&item=1&items=3 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=32&item=1&items=3&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=32&item=1&items=3 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=32&item=1&items=3 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=1 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32