อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

หน้าที่ ๑๒๗.
ขตฺติยนฺติ เขตฺตานํ อธิปตึ. วุตฺตํ เหตํ "เขตฺตานํ อธิปตีติ โข วาเสฏฺฐ `ขตฺติโย
ขตฺติโย'เตฺวว ทุติยํ อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺตนฺ"ติ. ๑- ชาติสมฺปนฺนนฺติ
วาเสฏฺฐขตฺติยชาติยา ๒- ชาติสมฺปนฺนํ. อภิชาตนฺติ ตีณิ กุลานิ อติกฺกมิตฺวา ชาตํ.
       ฐานํ หีติ การณํ วิชฺชติ. มนุสฺสินฺโทติ ๓- มนุสฺสเชฏฺฐโก. ราชทณฺเฑนาติ
รญฺญา ๔- อุทฺธตทณฺเฑน, โส อปฺปโก นาม น โหติ, ทสสหสฺสวีสติสหสฺสปฺปมาโณ
โหติเยว. ตสฺมึ ปกฺกมเต ภุสนฺติ ตสฺมึ ปุคฺคเล พลวํ อุปกฺกมติ. รกฺขํ
ชีวิตมตฺตโนติ อตฺตโน ชีวิตํ รกฺขมาโน ตํ ขตฺติยํ ปริวชฺเชยฺย น ฆเฏยฺย. ๕-
       อุจฺจาวเจหีติ นานาวิเธหิ. วณฺเณหีติ สณฺฐาเนหิ. เยน เกนจิ ๖- หิ
วณฺเณน จรนฺโต โคจรํ ลภติ, ยทิ สปฺปวณฺเณน, ยทิ เทฑฺฑุภวณฺเณน, ยทิ
ธมฺมนิวณฺเณน, อนฺตมโส กลนฺทกวณฺเณนปิ จรติเยว. อาสชฺชาติ ปตฺวา.
พาลนฺติ เยน พาเลน ฆฏิโต, ตํ พาลํ นรํ วา นารึ วา ฑํเสยฺย.
       ปหูตภกฺขนฺติ พหุภกฺขํ. อคฺคิสฺส หิ อภกฺขํ นาม นตฺถิ. ชาลินนฺติ
ชาลวนฺตํ. ปาวกนฺติ ๗- อคฺคึ. ปาวคนฺติปิ ปาโฐ. กณฺหวตฺตนินฺติ วตฺตนีติ มคฺโค,
๘- อคฺคินา คตมคฺโค ๘- กโณฺห โหติ กาฬโก, ตสฺมา "กณฺหวตฺตนี"ติ วุจฺจติ.
      มหา หุตฺวานาติ มหนฺโต หุตฺวา. อคฺคิ หิ เอกทา ยาว พฺรหฺมโลกปฺปมาโณปิ
โหติ. ชายนฺติ ตตฺถ ปาโรหาติ ตตฺถ อคฺคินา ทฑฺเฒ วเน
ปาโรหา ชายนฺติ. ปาโรหาติ ติณรุกฺขาทโย วุจฺจนฺติ. เต หิ อคฺคินา
ทฑฺฒฏฺฐาเน มูลมตฺเตปิ อวสิฏฺเฐ ปาทโต โรหนฺติ ชายนฺติ  วฑฺฒนฺติ, ตสฺมา
"ปาโรหา"ติ วุจฺจนฺติ. ปุน โรหนตฺเถน วา ปาโรหา. อโหรตฺตานํ อจฺจเยติ
รตฺติทิวานํ ๙- อติกฺกเม. นิทาเฆปิ เทเว วุฏฺฐมตฺเต ชายนฺติ.
       ภิกฺขุ ฑหติ เตชสาติ เอตฺถ อกฺโกสนฺตํ ปจฺจกฺโกสนฺโต ภณฺฑนฺตํ
ปฏิภณฺฑนฺโต ปหรนฺตํ ปฏิปฺปหรนฺโต ภิกฺขุ นาม กญฺจิ ๑๐- ภิกฺขุํ เตชสา ๑๑-
ฑหิตุํ น สกฺโกติ. โย ปน อกฺโกสนฺตํ น ปจฺจกฺโกสติ, ภณฺฑนฺตํ น
@เชิงอรรถ: ๑ ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๓๑/๘๐ มหาสมฺมตราชา    ๒ ฉ.ม., อิ. ตาเยว ขตฺติยชาติยา
@๓ ฉ.ม. มนุชินฺโท      ๔ ฉ.ม. รญฺโญ       ๕ ฉ.ม., อิ. ฆฏฺเฏยฺย
@๖ ฉ.ม., อิ. เยน เยน    ๗ อิ. ปวากนฺติ      ๘-๘ ม. โส
@๙ ฉ.ม., อิ. รตฺตินฺทิวานํ   ๑๐ ฉ.ม., อิ. กิญฺจิ  ๑๑ ฉ.ม. ภิกฺขุเตชสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๘.
ปฏิภณฺฑติ, ปหรนฺตํ น ปฏิปฺปหรติ, ตสฺมึ วิปฺปฏิปนฺโน ตสฺส สีลเตเชน ฑยฺหติ.
เตเนตํ ๑- วุตฺตํ. น ตสฺส ปุตฺตา ปสโวติ ตสฺส ปุตฺตธีตโรปิ โคมหิสกุกฺกุฏสูกราทโย
จ ๒- สพฺเพปิ ๓- น ภวนฺติ, วินสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทายาทา วินฺทเร
ธนนฺติ ตสฺส ทายาทาปิ ธนํ น วินฺทนฺติ. ตาลวตฺถุ ๔- ภวนฺติ เตติ เต ภิกฺขู
เตชสา ๕- ทฑฺฒา วตฺถุมตฺตาวสิฏฺฐา ๖- มตฺถกา ฉินฺนตาโล วิย ภวนฺติ,
ปุตฺตธีตาทิวเสน น วฑฺฒนฺตีติ อตฺโถ.
      ตสฺมาติ ยสฺมา สมณเตเชน ทฑฺฒา มตฺถกจฺฉินฺนตาโล วิย อวิรุฬฺหธมฺมา
ภวนฺติ, ตสฺมา. สมฺมเทว สมาจเรติ สมฺมา สมาจเรยฺย. สมฺมา สมาจารํ เตน
กึ กาตพฺพํ. ๗- ขตฺติยํ ตาว นิสฺสาย ลทฺธคามนิคมยานพาหนาทิอานิสํสํ, ๘- อุรคํ
นิสฺสาย ตสฺส กีฬาปเนน ลทฺธพฺพํ วตฺถหิรญฺญสุวณฺณาทิอานิสํสํ, อคฺคึ นิสฺสาย
ตสฺสานุภาเวน ปตฺตพฺพํ ยาคุภตฺตปจนสีตวิโนทนาทิอานิสํสํ, ภิกฺขุํ  นิสฺสาย ตสฺส
วเสน ปตฺตพฺพํ อสุตสวนสุตปริโยทปนสมคฺคาธิคมาทิอานิสํสํ ๙- สมฺปสฺสมาเนน
"เอเต นิสฺสาย ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาโร อาทีนโว อตฺถิ, กึ อิเมหี"ติ น สพฺพโสว
ปหาตพฺโพ. ๑๐- อิสฺสริยตฺถิเกน จ ๑๑- วุตฺตปฺปการํ อวชานนญฺจ ปริภวนญฺจ
อกตฺวา ปุพฺพุฏฺฐายิปจฺฉานิปาตาทีหิ อุปาเยหิ ขตฺติยกุมาโร โตเสตพฺโพ, เอวํ
ตโต อิสฺสริยํ อธิคมิสฺสติ. อหิตุณฺฑิเกน อุรเค วิสฺสาสํ อกตฺวา นาควิชฺชํ
ปริวตฺเตตฺวา อชปเทน ทณฺเฑน คีวาย คเหตฺวา วิสหเรน มูเลน ทาฒํ ๑๒-
โธวิตฺวา เปฬายํ ปกฺขิปิตฺวา กีฬาเปนฺเตน จริตพฺพํ. เอวํ ตํ นิสฺสาย
ฆาสจฺฉาทนาทีนิ ลภิสฺสติ. ยาคุปจนาทีนิ กตฺตุกาเมน อคฺคึ วิสฺสาเสน
ภณฺฑุกฺขลิกาทีสุ อปกฺขิปิตฺวา หตฺเถหิ อนามสนฺเตน โคมยจุณฺณาทีหิ ชลิตฺวา ๑๓-
ยาคุปจนาทีนิ กตฺตพฺพานิ, เอวํ ตํ นิสฺสาย อานิสํสํ ลภิสฺสติ. อสุตสวนาทีนิ
ปตฺถยนฺเตนปิ ภิกฺขุํ อติวิสฺสาเสน เวชฺชกมฺมทูตกมฺมนวกมฺมาทีสุ ๑๔- อโยเชตฺวา
จตูหิ ปจฺจเยหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เตเนเวตํ    ๒ ฉ.ม., อิ. จ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม., อิ. ปสโวปิ
@๔ ฉ.ม., อิ. ตาลาวตฺถู   ๕ ฉ.ม., อิ. ภิกฺขุเตชสา   ๖ ฉ.ม., อิ. วสิฏฺโฐ
@๗ ฉ.ม., อิ. สมาจรนฺเตน ปน กึ กาตพฺพนฺติ   ๘ ฉ.ม., อิ. ลทฺธพฺพํ คามนิคม...
@๙ ฉ.ม., อิ......สคฺคมคฺคาธิ.....  ๑๐ ฉ.ม. สพฺพโส ปหาตพฺพา, อิ. ปหาตพฺพา
@๑๑ ฉ.ม., อิ. ปน   ๑๒  ฉ.ม., อิ. ทาฐา    ๑๓ ฉ.ม., อิ. ชาเลตฺวา
@๑๔ ฉ.ม. เวชฺชกมฺมนวกมฺมาทีสุ, สี., อิ. เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๙.
สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐาตพฺโพ, เอวํ ตํ นิสฺสาย อสุตปุพฺพํ พุทฺธวจนํ อสุตปุพฺพํ
ปญฺหวินิจฺฉยํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ ติสฺโส กุลสมฺปตฺติโย ๑- ฉ กามสคฺคานิ
นว จ พฺรหฺมโลเก ปตฺวา อมตมหานิพฺพานทสฺสนมฺปิ ลภิสฺสตีติ อิมมตฺถํ สนฺธาย
สมฺมเทว สมาจเรติ อาห.
      เอตทโวจาติ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺโน ปสาทํ อาวิกโรนฺโต เอตํ
"อภิกฺกนฺตนฺ"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ อภิกฺกนฺตนฺติ อติกนฺตํ ๒- อติอิฏฺฐํ
อติมนาปํ, อติสุนฺทรนฺติ อตฺโถ. เอตฺถ เอเกน อภิกฺกนฺตสทฺเทน เทสนํ โถเมติ
"อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต ยทิทํ ภควโต ธมฺมเทสนา"ติ. เอเกน อตฺตโน ปสาทํ
"อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต ยทิทํ ภควโต ธมฺมเทสนํ อาคมฺม มม ปสาโท"ติ.
      ตโต ปรํ จตูหิ อุปมาหิ เทสนํเยว โถเมติ. ตตฺถ นิกฺกุชฺชิตนฺติ อโธมุขฐปิตํ,
เหฏฺฐามุขชาตํ วา. อุกฺกุชฺเชยฺยาติ อุปริ มุขํ กเรยฺย. ปฏิจฺฉนฺนนฺต
ติณาทิฉาทิตํ. ๓- วิวเรยฺยาติ อุคฺฆาเฏยฺย. มูฬฺหสฺสาติ ทิสามูฬฺหสฺส. มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺยาติ หตฺเถ คเหตฺวา "เอส มคฺโค"ติ วเทยฺย. อนฺธกาเรติ
กาฬปกฺขจาตุทฺทสีอฑฺฒรตฺตฆนวนสณฺฑเมฆปฏเลหิ จตุรงฺเค ตเม. ๔- อิทํ วุตฺตํ โหติ:-
ยถา โกจิ นิกฺกุชฺชิตํ อุกฺกุชฺเชยฺย, เอวํ สทฺธมฺมวิมุขํ อสทฺธมฺเม ปติตํ มํ
สทฺธมฺมา วุฏฺฐาเปนฺเตน, ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย, เอวํ กสฺสปสฺส ภควโต
สาสนนฺตรธานา ปภูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิคหณปฏิจฺฉนฺนํ สาสนํ วิวรนฺเตน, ยถา มูฬฺหสฺส
มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, เอวํ กุมฺมคฺคมิจฺฉามคฺคปฏิปนฺนสฺส เม สคฺคโมกฺขมคฺคํ
อาวิกโรนฺเตน, ยถา อนฺธกาเร เตลปโชตํ ธาเรยฺย, เอวํ โมหนฺธกาเร นิมุคฺคสฺส ๕-
เม พุทฺธาทิรตนรูปานิ อปสฺสโต ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหนฺธการวิทฺธํสกเทสนาปโชตํ
ธาเรนฺเตน ๖- มยฺหํ ภควตา เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา อเนกปริยาเยน
ธมฺโม ปกาสิโต. ๗-
      เอวํ เทสนํ โถเมตฺวา อิมาย เทสนาย รตนตฺตยปสนฺนจิตฺโต ปสนฺนาการํ
กโรนฺโต เอสาหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เอสาหนฺติ เอโส อหํ. ภควนฺตํ สรณํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กุสล........   ๒ ฉ.ม., อิ. อภิกนฺตํ  ๓ ฉ.ม., อิ. ติณปณฺณาทิฉาทิตํ
@๔ ม. จตุรงฺคตมสิ    ๕ สี., ก. โมหนฺธกานิมุคฺคสฺส    ๖ ก.....ปโชตธารเณน
@๗ ฉ.ม. ปกาสิโตติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๐.
คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจาติ ภควนฺตญฺจ ธมฺมญฺจ สํฆญฺจาติ ๑- อิมํ รตนตฺตยํ
สรณํ คจฺฉามิ. อุปาสกํ มํ ภนฺเต ภควา ธาเรตูติ มํ ภควา "อุปาสโก
อยนฺ"ติ เอวํ ธาเรตุ, ชานาตูติ อตฺโถ. อชฺชตคฺเคติ อชฺชตํ อาทึ กตฺวา.
อชฺชทคฺเคติ วา ปาโฐ, ทกาโร ปทสนฺธิกโร, อชฺช อคฺคํ กตฺวาติ อตฺโถ.
ปาณุเปตนฺติ ปาเณหิ อุเปตํ. ยาว เม ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว อุเปตํ อนญฺญสตฺถุกํ
ตีหิ สรณคมเนหิ สรณคตํ อุปาสกํ กปฺปิยการกํ มํ ภควา ธาเรตูติ อยเมตฺถ
สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย สามญฺญผลสุตฺเต
สพฺพากาเรน วุตฺโตติ. ปฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๒๗-๑๓๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=3309&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=3309&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=322
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=2153
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=1867
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=1867
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15