บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๑

๔. พกพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา ^*- [๑๗๕] จตุตฺเถ ปาปกํ ทิฏฺิคตนฺติ ลามกา ^๓- สสฺสตทิฏฺิ. อิทํ นิจฺจนฺติ. อิทํ สโหกาเสน ^๔- พฺรหฺมฏฺานํ อนิจฺจํ "นิจฺจนฺ"ติ วทติ. ธุวนฺติอาทีนิ ^๕- ตสฺเสว เววจนานิ. ตตฺถ ธุวนฺติ ถิรํ. สสฺสตนฺติ สทา วิชฺชมานํ. เกวลนฺติ อขณฺฑํ เกวลํ. ^๖- อจวนธมฺมนฺติ อจวนสภาวํ. อิทํ หิ น ชายตีติอาทีสุ อิมสฺมึ าเน โกจิ ชายนโก วา ชียนโก วา มียนโก วา จวนโก วา อุปปชฺชนโก วา นตฺถิตํ สนฺธาย วทติ. อิโต จ ปนญฺนฺติ อิโต สโหกาสา ^๗- พฺรหฺมฏฺานา อุตฺตรึ อญฺ นิสฺสรณํ นาม นตฺถีติ. เอวํปิสฺส ^๘- ถามคตา สสฺสตทิฏฺิ อุปฺปนฺนา โหติ. เอวํ วาที จ ปน โส อุปริ ติสฺโส ฌานภูมิโย จตฺตาโร มคฺเค จตฺตาริ ผลานิ นิพฺพานนฺติ สพฺพํ ปฏิพาหติ. กทา ปน สา ทิฏฺิ อุปฺปนฺนาติ? ปมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺตกาเล. ทุติยชฺฌานภูมิยนฺติ เอเก. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา:- เหฏฺุปปตฺติโก กิเรส พฺรหฺมา อนุปฺปนฺเน พุทฺธุปฺปาเท อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานภูมิยํ เวหปฺผเล พฺรหฺมโลเก ปญฺจกปฺปสติกํ อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺติ. ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา เหฏฺุปปตฺติกํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สตฺต ปน เสขา ^๒ ฉ.ม. ภชมานา ^๓ ฉ.ม., อิ. ลามิกา @^๔ ฉ.ม., อิ.สห กาเยน ^๕ ฉ.ม. ธุวาทีนิ, อิ. ธุวาทีติ ^๖ ฉ.ม., อิ. สกลํ @^๗ ฉ.ม. สหกายา, อิ. ปโนกาสา ^๘ ฉ.ม., อิ. เอวมสฺส ^* ปาลิ. พกสุตฺต (มหาจุฬ)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๘.

กตฺวา ตติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา สุภกิเณฺห พฺรหฺมโลเก จตุสฏฺิกปฺปํ อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺติ. ตตฺถ ทุติยชฺฌานํ ภาเวตฺวา อาภสฺสเร อฏฺกปฺเป อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺติ. ตตฺถ ปมชฺฌานํ ภาเวตฺวา ปมชฺฌานภูมิยํ กปฺปายุโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ปมกาเล อตฺตนา กตกมฺมญฺจ นิพฺพตฺตฏฺานญฺจ อญฺาสิ, กาเล ^๑- ปน คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต อุภยํ ปมฺมุสฺสิตฺวา สสฺสตทิฏฺึ อุปฺปาเทสิ. อวิชฺชาคโตติ อวิชฺชาย คโต อาณสมนฺนาคโต ^๒- อาณี อนฺธีภูโต. ยตฺร หิ นามาติ โย นาม. วกฺขตีติ ภณติ. "ยตฺรา"ติ นิปาตโยเคน ปน อนาคตวจนํ กตํ. เอวํ วุตฺเต โส พฺรหฺมา ยถา นาม มคฺเค โจโร เทฺว ตโย ปหาเร อธิวาเสนฺโต สหาเย อนาจิกฺขิตฺวาปิ อุตฺตริปหารํ ปหริยมาโน "อสุโก จ อสุโก จ มยฺหํ สหาโย"ติ อาจิกฺขติ, เอวเมว ภควตา สนฺตชฺชิยมาโน สตึ ลภิตฺวา "ภควา มยฺหํ ปทานุปทํ เปกฺขนฺโต มํ นิปฺปีฬิตุกาโม"ติ ภีโต อตฺตโน สหาเย อาจิกฺขนฺโต ทฺวาสตฺตตีติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- โภ โคตม มยํ ทฺวาสตฺตติชนา ปุญฺกมฺมา เตน ปุญฺกมฺเมน อิธ นิพฺพตฺตา, วสวตฺติโน สยํ อญฺเสํ วเส อวตฺติตฺวา ปเร อตฺตโน วเส วตฺเตม, ชาติญฺจ ชรญฺจ อตีตา, อยํ โน เวเทหิ คตตฺตา "เวทคู"ติ สงฺขคตา ภควา อนฺติมา พฺรหฺมูปปตฺติ. อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา อเนกาติ อเนกชนา อเมฺห อภิชปฺปนฺติ. "อยํ โข ภวํ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู อนภิภูโต อญฺทตฺถุทสฺโส วสวตฺติ อิสฺสโร กตฺตา นิมฺมิตา เสฏฺโ สชฺชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยานนฺ"ติ เอวํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺตีติ. อถ นํ ภควา อปฺปํ หิ เอตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เอตนฺติ ยํ ตฺวํ อิธ ตว อายุํ "ทีฆนฺ"ติ มญฺสิ, เอตํ อปฺปํ ปริตฺตกํ. สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานนฺติ นิรพฺพุทคณนาย สตสหสฺสนิรพฺพุทานํ. อายุํ ปชานามีติ "อิทานิ ตว อวสิฏฺ เอตฺตกํ อายุนฺ"ติ อหํ ชานามิ. อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมีติ ภควา ตุเมฺห "อหํ อนนฺตทสฺสี ชาติอาทีนิ อุปาติวตฺโต"ติ วทถ. กึ เม ปุราณนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ อิ. กาเลเยว ^๒ ฉ.ม. สมนฺนาคโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

ยทิ ตฺวํ อนนฺตทสฺสี, เอวํ สนฺเต อิทํ เม อาจิกฺข, กึ มยฺหํ ปุราณํ วตฺตญฺจ. ^๑- วต สีลวตฺตนฺติ สีลเมว วุจฺจติ. ยมหํ วิชญฺาติ ยํ อหํ ตยา กถิตํ ชาเนยฺยํ, ตมฺเม อาจิกฺขาติ วทติ. อิทานิสฺส อาจิกฺขนฺโต ภควา ยํ ตฺวํ อปาเยสีติอาทิมาห. ตตฺรายํ อธิปฺปาโย:- ปุพฺเพ กิเรส กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา "ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสามี"ติ นิกฺขมฺม อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อภิญฺาปาทกชฺฌานสฺส ลาภี หุตฺวา คงฺคาตีเร ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา ฌานรติยา วีตินาเมติ. ตทา จ กาเลน กาลํ สตฺถวาหา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ มรุกนฺตารํ ปฏิปชฺชนฺติ. มรุกนฺตาเร ปน ทิวา น สกฺกา คนฺตุํ, รตฺตึ ปน ^๒- คมนํ โหติ. อถ ปุริมสกฏสฺส อคฺคยุเค ยุตฺตพลิพทฺทา คจฺฉนฺตา คจฺฉนฺตา นิวตฺติตฺวา อาคตมคฺคาภิมุขาว อเหสุํ, สพฺพสกฏานิ ตเถว นิวตฺติตฺวา อรุเณ อุคฺคเต นิวตฺตภาวํ ชานึสุ. เตสญฺจ ตทา กนฺตารํ อติกฺกมนทิวโส อโหสิ, สพฺพํ ทารูทกํ ปริกฺขีณํ. ตสฺมา "นตฺถิทานิ อมฺหากํ ชีวิตนฺ"ติ จินฺเตตฺวา โคเณ จกฺเกสุ พนฺธิตฺวา มนุสฺสา สกฏจฺฉายํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชึสุ. ตาปโสปิ กาลสฺเสว ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร นิสินฺโน คงฺคํ โอโลกยมาโน อทฺทส คงฺคํ มหตา อุทโกเฆน ปูริยมานํ ปวตฺติตํ มณิกฺขนฺธํ วิย อาคจฺฉนฺตํ, ทิสฺวา จินฺเตสิ "อตฺถิ นุ โข อิมสฺมึ โลเก เอวรูปสฺส มธุโรทกสฺส อลาเภน กิลมานา ^๓- สตฺตา"ติ. โส เอวํ อาวชฺเชนฺโต มรุกนฺตาเร ตํ สตฺถํ ทิสฺวา "อิเม สตฺตา ^๔- มา นสฺสนฺตู"ติ "อิโต จิโต จ มหาอุทกกฺขนฺโธ ฉิชฺชิตฺวา มรุกนฺตาเร สตฺถาภิมุโข คจฺฉตู"ติ อภิญฺาจิตฺเตน อธิฏฺาสิ. สห จิตฺตุปฺปาเทน มาติการุฬฺหํ วิย อุทกํ ตตฺถ อคมาสิ. มนุสฺสา อุทกสทฺเทน วุฏฺาย อุทกํ ทิสฺวา หฏฺตุฏฺา นฺหายิตฺวา ปิวิตฺวา โคเณปิ ปาเยตฺวา โสตฺถินา อิจฺฉิตฏฺานํ อคมํสุ. สตฺถา ตํ พฺรหฺมุโน ปุพฺพกมฺมํ ทสฺเสนฺโต ปมํ คาถมาห. ตตฺถ อปาเยสีติ ปาเยสิ. อกาโร นิปาตมตฺตํ. ฆมฺมนีติ คิเมฺห. สมฺปเรเตติ คิมฺหาตเปน ผุฏฺเ อนุคเต. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม. กิลิสฺสมานา ^๔ สี. สตฺถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

อปรสฺมึปิ สมเย ตาปโส คงฺคาตีเร ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา อรญฺคามกํ นิสฺสาย วสติ. เตน จ สมเยน โจรา ตํ คามํ ปหริตฺวา หตฺถสารํ คเหตฺวา คาวิโย จ กรมเร จ คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. คาโวปิ สุนขาปิ มนุสฺสาปิ มหาวิรวํ วิรวนฺติ. ตาปโส ตํ สทฺทํ สุตฺวา "กึ นุโข เอตนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต "มนุสฺสานํ ภยํ อุปฺปนฺนนฺ"ติ ตฺวา "มยิ ปสฺสนฺเต อิเม สตฺตา มา นสฺสนฺตู"ติ อภิญฺาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย อภิญฺาจิตฺเตน โจรานํ ปฏิปเถ จตุรงฺคินิเสนํ มาเปสิ. กมฺมสชฺชา อาคจฺฉนฺตา โจรา ทิสฺวา "ราชา มญฺเ อาคโต"ติ อธิฏฺาสิ, ตํ ตเถว อโหสิ. มหาชโน โสตฺถิภาวํ ปาปุณิ. สตฺถา อิทํปิ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ทสฺเสนฺโต ทุติยคาถมาห. ตตฺถ เอณิกุลสฺมินฺติ คงฺคาตีเร. คยฺหกํ นียมานนฺติ คเหตฺวา นียมานํ, กรมรํ นียมานนฺติปิ อตฺโถ. ปุน เอกสฺมึ สมเย อุปริ คงฺคาวาสิกํ เอกํ กุลํ เหฏฺา คงฺคาวาสิเกน กุเลน สทฺธึ มิตฺตสนฺถวํ กตฺวา นาวาสงฺฆาฏํ พนฺธิตฺวา พหุํ ขชฺชนียญฺเจว โภชนียญฺจ คนฺธมาลาทีนิ จ อาโรเปตฺวา คงฺคาโสเตน อาคจฺฉติ. มนุสฺสา ขาทมานา ภุญฺชมานา นจฺจนฺตา คายนฺตา เทววิมาเนน คจฺฉนฺตา วิย พลวโสมนสฺสชาตา ^๑- อเหสุํ. คงฺเคยฺยโก นาโค ทิสฺวา กุปิโต "อิเม มยิ สญฺปิ น กโรนฺติ, อิทานิ เน สมุทฺทเมว ปาเปสฺสามี"ติ มหนฺตํ อตฺตภาวํ มาเปตฺวา อุทกํ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา อุฏฺาย ผณํ กตฺวา สุสุการํ ^๒- กโรนฺโต อฏฺาสิ. มหาชโน ทิสฺวา ภีโต วิสรมกาสิ. ^๓- ตาปโส ปน สาลายํ นิสินฺโน สุตฺวา "อิเม คายนฺตา นจฺจนฺตา โสมนสฺสชาตา อาคจฺฉนฺติ, อิทานิ ปน ภยรวํ รวึสุ, กินฺนุ โข"ติ อาวชฺเชนฺโต นาคราชํ ทิสฺวา "มยิ ปสฺสนฺเต สตฺตา มา นสฺสนฺตู"ติ อภิญฺาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อตฺตภาวํ ชหิตฺวา สุปณฺณวณฺณํ มาเปตฺวา นาคราชสฺส ทสฺเสสิ. นาคราชา ภีโต ผณํ สํหริตฺวา อุทกํ ปวิฏฺโ. มหาชโน โสตฺถิภาวํ ปาปุณิ. สตฺถา อิทมฺปิ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ทสฺเสนฺโต ตติยคาถมาห. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. พลวโสมนสฺสา ^๒ สี. สูสูการํ ^๓ สี., อิ. วิรวมกาสิ, ฉ.ม. วิสฺสรมกาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

ตตฺถ ลุทฺเทนาติ ทารุเณน. มนุสฺสกมฺยาติ มนุสฺสกามตาย, มนุสฺเส วิโมเจตุกามตายาติ ^๑- อตฺโถ. อปรสฺมึปิ สมเย เอส อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา เกสโว นาม ตาปโส อโหสิ. เตน สมเยน อมฺหากํ โพธิสตฺโต กปฺโป นาม มาณโว เกสวสฺส ปฏจโร ^๒- หุตฺวา อาจริยสฺส กึการปฏิสฺสาวี มนาปจารี พุทฺธิสมฺปนฺโน อตฺถธโร ^๓- อโหสิ. เกสโว เตน วินา วสิตุํ น สกฺโกติ, ตํ นิสฺสาเยว ชีวิตํ กปฺเปสิ. สตฺถา อิทมฺปิ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ทสฺเสนฺโต จตุตฺถํ คาถมาห. ตตฺถ ปฏจโรติ อนฺเตวาสิโก, โส ปน เชฏฺอนฺเตวาสิโก อโหสิ. สมฺพุทฺธิมนฺตํ วตินํ อมญฺินฺติ "สมฺมา พุทฺธิมา วตฺตสมฺปนฺโน อยนฺ"ติ ตํ ^๔- มญฺมาโน กปฺโป ตว อนฺเตวาสิโก อโหสึ อหํ โส เตน สมเยนาติ ทสฺเสติ. อญฺเปิ ^๕- ชานาสีติ น เกวลํ มยฺหํ อายุเมว, อญฺเปิ ตฺวํ ชานาสิเยว. ตถา หิ พุทฺโธติ ตถา หิ ตฺวํ พุทฺโธ, ยสฺมา พุทฺโธ, ตสฺมา ชานาสีติ อตฺโถ. ตถา หิ ตฺยายํ ชลิตานุภาโวติ ยสฺมา จ เอวํ ^๖- ตฺวํ พุทฺโธ, ตสฺมา เต อยํ ชลิโต อานุภาโว. โอภาสยํ ติฏฺตีติ สพฺพํ พฺรหฺมโลกํ โอภาสยนฺโต ติฏฺติ. จตุตฺถํ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๙๗-๒๐๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=5125&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=5125&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=566 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=4590 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=4058 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=4058 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15