บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๒

หน้าที่ ๑๘๘.

ยาคุํ นีหริตฺวา เอกสฺส ปตฺเต อากิริ. ตสฺสา ตํ โอโลกยมานาย ปุตฺตสิเนโห อุปฺปชฺชิ. อถ นํ อาห "ตฺวํ ตาต มยฺหํ ปุตฺโต มหานาโค"ติ. เถโร "ปจฺฉิมํ เถรํ ปุจฺฉ อุปาสิเก"ติ วตฺวา ปกฺกามิ. ปจฺฉิมตฺเถรสฺสาปิ ยาคุํ ทตฺวา "ตาต ตฺวํ มยฺหํ ปุตฺโต จูฬนาโค"ติ ปุจฺฉิ. เถโร "กึ อุปาสิเก ปุริมํ เถรํ น ปุจฺฉสี"ติ วตฺวา ปกฺกามิ. เอวํ มาตราปิ สทฺธึ ฉินฺนสนฺถโว ภิกฺขุ นิจฺจนวโก นาม โหติ. อปฺปคพฺภาติ น ปคพฺภา, อฏฺฐฏฺฐาเนน กายปาคพฺภิเยน, จตุฏฺฐาเนน วจีปาคพฺภิเยน, อเนกฏฺฐาเนน มโนปาคพฺภิเยน จ วิรหิตาติ อตฺโถ. อฏฺฐฏฺฐานํ กายปาคพฺภิยํ นาม สํฆคณปุคฺคลโภชนสาลาชนฺตาฆรนฺหานติตฺถภิกฺขาจารมคฺค- อนฺตรฆรปฺปเวสเนสุ กาเยน อปฺปฏิรูปกรณํ. เสยฺยถีทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ ปลฺลตฺถิกาย วา นิสีทติ ปาเท ปาทํ อาธายิตฺวา ^๑- วาติ เอวมาทิ. ตถา คณมชฺเฌ. คณมชฺเฌติ ^๒- จตุปริสสนฺนิปาเต วา สุตฺตนฺติกคณาทิสนฺนิปาเต วา. ตถา วุฑฺฒตเร ปุคฺคเล. โภชนสาลาย ปน วุฑฺฒานํ อาสนํ น เทติ, นวานํ อาสนํ ปฏิพาหติ. ตถา ชนฺตาฆเร. วุฑฺเฒ เจตฺถ อนาปุจฺฉา อคฺคิชลนาทีนิ กโรติ. นฺหานติตฺเถ จ ยทิทํ "ทหโร วุฑฺโฒติ ปมาณํ อกตฺวา อาคตปฏิปาฏิยา นฺหายิตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตมฺปิ อนาทิยนฺโต ปจฺฉา อาคนฺตฺวา อุทกํ โอตริตฺวา วุฑฺเฒ จ นเว จ พาธติ. ภิกฺขาจารมคฺเค ปน อคฺคาสนอคฺโคทกอคฺคปิณฺฑานํ อตฺถาย ปุรโต ปุรโต คจฺฉติ พาหาย พาหํ ปหรนฺโต. อนฺตรฆรปฺปเวสเน วุฑฺเฒหิ ปฐมตรํ ปวิสติ, ทหเรหิ สทฺธึ กายกีฬนกํ กโรตีติ เอวมาทิ. จตุฏฺฐานํ วจีปาคพฺภิยํ นาม สํฆคณปุคฺคลอนฺตรฆเรสุ อปฺปฏิรูปํ วาจานิจฺฉารณํ. เสยฺยถีทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ อนาปุจฺฉา ธมฺมํ ภาสติ. ตตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการสฺส คณสฺส มชฺเฌ ปุคฺคลสฺส จ สนฺติเก ตตฺเถว มนุสฺเสหิ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. อจฺจาธายิตฺวา, ก. อาทิยิตฺวา ^๒ สี. ตถา คณมชฺเฌปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๙.

ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วุฑฺฒตรํ อนาปุจฺฉา วิสฺสชฺเชติ. อนฺตรฆเร ปน `อิตฺถนฺนาเม กึ อตฺถิ, กึ ยาคุ, อุทาหุ ขาทนียํ โภชนียํ, กึ เม ทสฺสสิ, กึ อชฺช ขาทิสฺสาม, กึ ภุญฺชิสฺสาม, กึ ปิวิสฺสามา"ติอาทีนิ ภาสติ. อเนกฏฺฐานํ มโนปาคพฺภิยํ นาม เตสุ เตสุ ฐาเนสุ กายวาจาหิ อชฺฌาจารํ อนาปชฺชิตฺวาปิ มนสาว กามวิตกฺกาทีนํ วิตกฺกนํ อปิจ ทุสฺสีลสฺเสว สโต "สีลวาติ มํ มโน ชานาตู"ติ เอวํ ปวตฺตา ปาปิจฺฉตาปิ มโนปาคพฺภิยํ. อิติ สพฺเพสมฺปิ อิเมสํ ปาคพฺภิยานํ อภาเวน อปฺปคพฺภา หุตฺวา อุปสงฺกมถาติ วทติ. ชรุทปานนฺติ ชิณฺณกูปํ. ปพฺพตวิสมนฺติ ปพฺพเต วิสมํ ปปาตฏฺฐานํ. นทีวิทุคฺคนฺติ นทิยา วิทุคฺคํ ฉินฺนตฏฏฺฐานํ. อปกสฺเสว กายนฺติ ตาทิสานิ ฐานานิ โย ขิฑฺฑาทิปสุโต กายํ อนปกสฺส เอกโตภาริยํ อกตฺวาว วายุปตฺถมฺภกํ ^๑- อคฺคาหาเปตฺวา จิตฺตมฺปิ อนปกสฺส "เอตฺถ ปติโต หตฺถปาทภญฺชนาทีนิ ปาปุณาตี"ติ อาทีนวทสฺสาวิตาย ^๒- อนุปุพฺเพน อาวชฺเชตฺวา ^๓- สมฺปิยายมาโน โอโลเกติ, โส ปติตฺวา หตฺถปาทภญฺชนาทิอนตฺถํ ปาปุณาติ. โย ปน อุทกตฺถิโก วา อญฺเญน วา เกนจิ กิจฺเจน โอโลเกตุกาโม กายํ อปกสฺส เอกโต ภาริยํ กตฺวา วายุปตฺถมฺภกํ คาหาเปตฺวา จิตฺตมฺปิ อปกสฺส อาทีนวทสฺสเนน สํเวเชตฺวา โอโลเกติ, โส น ปตติ, ยถารุจึ โอโลเกตฺวา สุขี เยนกามํ ปกฺกมติ. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ชรุทปานาทโย วิย หิ จตฺตาริ กุลานิ, โอโลกนปุริโส วิย ภิกฺขุ. ยถา อนปกฏฺฐกายจิตฺโต ตานิ โอโลเกนฺโต ปุริโส ตตฺถ ปตติ, เอวํ อรกฺขิเตหิ กายาทีหิ กุลานิ อุปสงฺกมนฺโต ภิกฺขุ กุเลสุ พชฺฌติ, ตโต นานปฺปการํ สีลปาทภญฺชนาทิอนตฺถํ ปาปุณาติ. ยถา ปน อปกฏฺฐกายจิตฺโต ปุริโส ตตฺถ น ปตติ, เอวํ รกฺขิเตเนว @เชิงอรรถ: ^๑ สี., ก. ธาตุปตฺถมฺภกํ ^๒ สี. อาทีนวอทสฺสาวิตาย @^๓ ฉ.ม.,อิ. อนุพฺเพเชตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.

กาเยน รกฺขิเตหิ จิตฺเตหิ รกฺขิตาย วาจาย สุปฺปฏฺฐิตาย สติยา อปกฏฺฐกายจิตฺโต หุตฺวา กุลานิ อุปสงฺกมนฺโต ภิกฺขุ กุเลสุ น พชฺฌติ. อถสฺส ยถา ตตฺถ อปติตสฺส ปุริสสฺส น ปาทา ภญฺชนฺติ, เอวํ สีลปาโท น ภิชฺชติ. ยถา หตฺถา น ภญฺชนฺติ, เอวํ สทฺธาหตฺโถ น ภิชฺชติ. ยถา กุจฺฉิ น ภิชฺชติ, เอวํ สมาธิกุจฺฉิ น ภิชฺชติ. ยถา สีสํ น ภิชฺชติ, เอวํ ญาณสีสํ น ภิชฺชติ. ยถา จ ตํ ขาณุกณฺฏกาทโย น วิชฺฌนฺติ, เอวมิมํ ราคกณฺฏกาทโย น วิชฺฌนฺติ. ยถา โส นิรุปทฺทโว ยถารุจึ โอโลเกตฺวา สุขี เยนกามํ ปกฺกมติ, เอวํ ภิกฺขุ กุลานิ นิสฺสาย จีวราทโย ปจฺจเย ปฏิเสวนฺโต กมฺมฏฺฐานํ วฑฺเฒตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา โลกุตฺตรสุเขน สุขิโต เยนกามํ อคตปุพฺพํ นิพฺพานทิสํ คจฺฉติ. อิทานิ โย หีนาธิมุตฺติโก มิจฺฉาปฏิปนฺโน เอวํ วเทยฺย "สมฺมาสมฺพุทฺโธ `ติวิธํ ปาคพฺภิยํ ปหาย นิจฺจนวกตฺเตน จนฺทูปมา กุลานิ อุปสงฺกมถา'ติ วทนฺโต อฏฺฐาเน ฐเปติ, อสยฺหํ ภารํ อาโรเปติ, ยํ น สกฺกา กาตุํ, ตํ กาเรตี"ติ, ตสฺส วาทปถํ ปจฺฉินฺทิตฺวา "สกฺกา เอวํ กาตุํ, อตฺถิ เอวรูโป ภิกฺขู"ติ ทสฺเสนฺโต กสฺสโป ภิกฺขเวติอาทิมาห. อากาเส ปาณึ จาเลสีติ นีเล คคนนฺตเร ยมกวิชฺชุตํ จารยมาโน ^๑- วิย เหฏฺฐาภาคํ อุปริภาคํ อุภโตปสฺเสสุ ปาณึ สญฺจาเรสิ. อิทญฺจ ปน เตปิฏเก พุทฺธวจเน อสมฺภินฺนปทํ นาม. อตฺตมโนติ ตุฏฺฐจิตฺโต สกมโน, น โทมนสฺเสน ปจฺฉินฺทิตฺวา ^๒- คหิตมโน. กสฺสปสฺส ภิกฺขเวติ อิทมฺปิ ปุริมนเยเนว ปรวาทํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อตฺถิ เอวรูโป ภิกฺขูติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ปสนฺนาการํ กเรยฺยุนฺติ จีวราทโย ปจฺจเย ทเทยฺยุํ. ตถตฺตาย ปฏิปชฺเชยฺยุนฺติ สีลสฺส อาคตฏฺฐาเน สีลํ ปูรยมานา, สมาธิวิปสฺสนามคฺคผลานํ อาคตฏฺฐาเน @เชิงอรรถ: ^๑ ก. หรมโน ^๒ สี.,อิ. อจฺฉินฺทิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๑.

ตานิ ตานิ สมฺปาทยมานา ตถาภาวาย ปฏิปชฺเชยฺยุํ. อนุทยนฺติ รกฺขนภาวํ. ^๑- อนุกมฺปนฺติ มุทุจิตฺตตํ. อุภยํ เจตํ การุญฺญสฺเสว เววจนํ. กสฺสโป ภิกฺขเวติ อิทมฺปิ ปุริมนเยเนว ปรวาทํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อตฺถิ เอวรูโป ภิกฺขูติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. กสฺสเปน วาติ เอตฺถ จนฺโทปมาทิวเสน โยชนํ กตฺวา ปุริมนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตติยํ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๘๘-๑๙๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=12&A=4183&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=4183&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=470 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=5212 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=4693 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=4693 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16