บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๕

หน้าที่ ๔๓๔.

๙. ตณฺหาสุตฺตวณฺณนา [๑๙๙] นวเม ชาลินินฺติ ชาลสทิสํ. ยถา หิ ชาลํ สมนฺตโต สํสิพฺพิตํ อากุลพฺยากุลํ, เอวํ ตณฺหาปีติ ชาลสทิสตฺตา ชาลินีติ วุตฺตา. ตโย วา ภเว อชฺโฌตฺถริตฺวา ฐิตาย เอติสฺสา ตตฺถ ตตฺถ อตฺตโน โกฏฺฐาสภูตํ ชาลํ อตฺถีติปิ ชาลินี. สํสริตนฺติ ตตฺถ ตตฺถ สํสริตฺวา ฐิตํ. วิสฏนฺติ ปตฺถฏํ วิกฺขิตฺตํ. วิสตฺติกนฺติ ตตฺถ ตตฺถ วิสตฺตํ ลคิตํ. อปิจ "วิสมูลาติ วิสตฺติกา. วิสผลาติ วิสตฺติกา"ติอาทินาปิ ^๑- นเยเนตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อุทฺธโสฺตติ อุปริ ธํสิโต. ปริโยนทฺโธติ สมนฺตา เวฐิโต. ตนฺตากุลกชาโตติ ตนฺตํ วิย อากุลชาโต. ยถา นาม ทุนฺนิกฺขิตฺตํ มูลิกจฺฉินฺนํ เปสการานํ ตนฺตํ ตหึ ตหึ อากุลํ โหติ, "อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺ"ติ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรํ โหติ, เอวเมว สตฺตา อิมาย ตณฺหาย ปริโยนทฺธา อากุลพฺยากุลา น สกฺโกนฺติ อตฺตโน ตสฺสา ^๒- นิสฺสรณมคฺคํ อุชุํ กาตุํ. คุลาคุณฺฑิกชาโตติ คุลาคุณฺฑิกํ ^๓- วุจฺจติ เปสการกญฺชิยสุตฺตํ. คุลา นาม สกุณิกา, ตสฺสา กุลาวโกติปิ เอเก. ยถา ตทุภยมฺปิ อากุลํ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรนฺติ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํ. มุญฺชปพฺพชภูโตติ มุญฺชติณํ วิย ปพฺพชติณํ วิย จ ภูโต, ตาทิโส ชาโต. ยถา ตานิ ติณานิ โกฏฺเฏตฺวา กตรชฺชุํ ชิณฺณกาเล กตฺถจิ ปติตํ คเหตฺวา เตสํ ติณานํ "อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺ"ติ อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ ทุกฺกรํ. ตมฺปิ จ ปจฺจตฺตปุริสกาเร ฐตฺวา สกฺกา ภเวยฺย อุชุํ กาตุํ, ฐเปตฺวา ปน โพธิสตฺเต อญฺโญ สตฺโต อตฺตโน ธมฺมตาย ตณฺหาชาลํ ปทาเลตฺวา อตฺตโน นิสฺสรณมคฺคํ อุชุํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เอวมยํ โลโก ตณฺหาชาเลน ปริโยนทฺโธ อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติ. ตตฺถ อปาโยติ นิรยติรจฺฉานโยนิเปตฺติวิสยอสุรกายา. สพฺเพปิ หิ เต วุฑฺฒิสงฺขาตสฺส อายสฺส @เชิงอรรถ: ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๗๕/๙๐,๒๓๐/๖๗๖/๓๓๖ (สฺยา) @ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สุ.วิ. ๒/๙๕/๙๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.

อภาวโต อปายาติ วุจฺจนฺติ. ตถา ทุกฺขสฺส คติภาวโต ทุคฺคติ. สุขสมุสฺสยโต วินิปติตตฺตา วินิปาโต. อิตโร ปน:- ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏิ ธาตุอายตนาน จ อพฺโพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา สํสาโรติ ปวุจฺจติ. ตํ สพฺพํ นาติวตฺตติ นาติกฺกมติ, อถโข จุติโต ปฏิสนฺธึ ปฏิสนฺธิโต จุตินฺติ เอวํ ปุนปฺปุนํ จุติปฏิสนฺธิโย คณฺหมาโน ตีสุ ภเวสุ จุตูสุ โยนีสุ ปญฺจสุ คตีสุ สตฺตสุ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ นวสุ สตฺตาวาเสสุ มหาสมุทฺเท วาตกฺขิตฺตนาวา วิย ยนฺเต ยุตฺตโคโณ วิย จ ปริพฺภมติเยว. อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายาติ อชฺฌตฺติกํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย. อิทญฺหิ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. พาหิรสฺส อุปาทายาติ พาหิรกฺขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย, อิทมฺปิ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. อสฺมีติ ภิกฺขเว สตีติ ภิกฺขเว ยเทตํ อชฺฌตฺตํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน สมุคฺคาโห โหติ อสฺมีติ โหติ, ตสฺมึ สตีติ อตฺโถ. อิตฺถสฺมีติ โหตีติอาทีสุ ปน เอวํ สมูหโต อหนฺติ คหเณ สติ ตโต อนุปนิธาย จ อุปนิธาย จาติ ทฺวิธา คหณํ โหติ. ตตฺถ อนุปนิธายาติ อญฺญํ การณํ ^๑- อนุปคมฺม สกภาววเสน ^๒- อารมฺมณํ กตฺวา อิตฺถสฺมีติ โหติ, ขตฺติยาทีสุ อิทํปกาโร อหนฺติ เอวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน โหตีติ อตฺโถ. อิทํ ตาว อนุปนิธาย คหณํ. อุปนิธาย คหณํ ปน ทุวิธํ โหติ สมโต จ อสมโต จ. ตํ ทสฺเสตุํ เอวมสฺมีติ อญฺญถาสฺมีติ จ วุตฺตํ. ตตฺถ เอวมสฺมีติ อิทํ สมโต อุปนิธาย คหณํ, ยถายํ ขตฺติโย ยถายํ พฺราหฺมโณ, เอวมหสฺมีติ อตฺโถ. อญฺญถาสฺมีติ อิทํ ปน อสมโต คหณํ, ยถายํ ขตฺติโย ยถายํ พฺราหฺมโณ, ตโต อญฺญถา อหํ, หีโน วา อธิโก วาติ อตฺโถ. อิมานิ ตาว ปจฺจุปฺปนฺนวเสน จตฺตาริ ตณฺหาวิจริตานิ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อาการํ ^๒ ฉ.ม. สกภาวเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.

อสสฺมีติ สตสฺมีติ อิมานิ ปน เทฺว ยสฺมา อตฺถีติ อสตํ, ^๑- นิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. สตสฺมีติ สโต, ^๒- อนิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. ตสฺมา สสฺสตุจฺเฉทวเสน วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. อิโต ปรานิ สนฺติ เอวมาทีนิ จตฺตาริ สํสยปริวิตกฺกวเสน วุตฺตานิ. สนฺติ โหตีติ เอวมาทีสุ อหํ สิยนฺติ โหตีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. อธิปฺปาโย ปเนตฺถ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว คเหตพฺโพ. อปิหํ สนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ อปิ นาม อหํ ภเวยฺยนฺติ เอวมฺปิ ปตฺถนากปฺปนวเสน วุตฺตานิ. ตานิปิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. ภวิสฺสนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ อนาคตวเสน วุตฺตานิ. เตสมฺปิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวเมเต:- เทฺว ทิฏฺฐิสีลา สีสญฺเญ ^๓- จตฺตาโร สีสมูลกา ตโย ตโยติ เอตานิ อฏฺฐารส วิภาวเย. เอเตสุ หิ อสสฺมิ, สตสฺมีติ เอเต เทฺว ทิฏฺฐิสีลา นาม. อสฺมิ, สนฺติ, อปิหํ สนฺติ ภวิสฺสนฺติ เอเต จตฺตาโร สุทฺธสีสาเอว. อิตฺถสฺมีติอาทโย ตโย ตโยติ ทฺวาทสสีสมูลกา นามาติ เอวเมเต เทฺว ทิฏฺฐิสีสา จตฺตาโร สุทฺธสีสา ทฺวาทสสีสมูลกาติ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตธมฺมา เวทิตพฺพา. อิมานิ ตาว อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ. พาหิรสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริเตสุปิ เอเสว นโย. อิมินาติ อิมินา รูเปน วา ฯเปฯ วิญฺญาเณน วาติเอส วิเสโส เวทิตพฺโพ. เสสํ ตาทิสเมว. อิติ เอวรูปานิ อตีตานิ ฉตฺตึสาติ เอกเมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตีเต อทฺธนิ ฉตฺตึส. อนาคตานิ ฉตฺตึสาติ เอกเมกสฺเสว ปุคฺคลสฺส จ อนาคเต อทฺธนิ ฉตฺตึส. ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตีสาติ เอกสฺส วา ปุคฺคลสฺส ยถาสมฺภวโต พหุนฺนํ วา ปจฺจุปฺปนฺเน อทฺธนิ ฉตฺตึส. สพฺพสตฺตานํ ปน นิยเมเนว อตีเต อทฺธนิ ฉตฺตึส, อนาคเต ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺเน ฉตฺตึส. อนนฺตา หิ อปริมาณา ^๔- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อสํ ^๒ ฉ.ม. สีทตีติ สตํ @^๓ ม. ทิฏฺฐิสีสาปิ อญฺเญ ^๔ ฉ.ม. หิ อสทิส...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.

ตณฺหามานทิฏฺฐิเภทา สตฺตา. ^๑- อฏฺฐตณฺหาวิจริตสตํ โหตีติ เอตฺถ ปน อฏฺฐสตสงฺขาตํ ตณฺหาวิจริตํ โหตีติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ๑๐. เปมสุตฺตวณฺณนา [๒๐๐] ทสเม น อุสฺเสเนตีติ ทิฏฺฐิวเสน น อุกฺขิปติ. น ปฏิสฺเสเนตีติ ปฏิวิรุทฺโธ หุตฺวา กลหภณฺฑนวเสน น อุกฺขิปติ. น ธูปายตีติ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตวเสน น ธูปายติ. น ปชฺชลตีติ พาหิรสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตวเสน น ปชฺชลติ. น สมฺปชฺฌายตีติ ^๒- อสฺมิมานวเสน น สมฺปชฺฌายติ. เสสํ ปาลินเยเนว เวทิตพฺพํ. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ. มหาวคฺโค ปญฺจโม. จตุตฺถปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต. --------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปตฺตา ^๒ สี. น อปชฺฌายตีติ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๔๓๔-๔๓๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=9975&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=9975&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=191 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4991 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=5326 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=5326 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21