|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
อตฺถิ, กติปาเหเนว เต ชีวิตํ น ภวิสฺสตีติ. ราชา "น ตา เอวรูปํ กริสฺสนฺตีติ น สทฺทหิ, ปุน วุตฺเตปิ, น สทฺทหิเยว. อถ นํ, เอวํ ติกฺขตฺตุํ วุตฺเตปิ, อสทฺทหนฺตํ "สเจ เม น สทฺทหสิ, ตาสํ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา อุปธาเรหิ มหาราชาติ อาห. ราชา คนฺตฺวา คพฺเภสุ ฉิทฺทํ ทิสฺวา "อิทํ กินฺติ ปุจฺฉิตฺวา, ตสฺมึ อตฺเถ อาโรจิเต, ตาสํ อกุชฺฌิตฺวา กิญฺจิ อวตฺวาว ฉิทฺทานิ ปิทหาเปตฺวา สพฺพคพฺเภสุ ขุทฺทจฺฉิทฺทกวาตปานานิ กาเรสิ. ขุทฺทจฺฉิทฺทกวาตปานานิ กิร ตสฺมึ กาเล อุปฺปนฺนานิ. มาคนฺทิยา ตาสํ กิญฺจิ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺเสว กตฺตพฺพํ กริสฺสามีติ นาครานํ ลญฺจํ ทตฺวา "สมณํ โคตมํ อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา จรนฺตํ ทาสกมฺมกรโปริเสหิ สทฺธึ อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา ปลาเปถาติ. มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ตีสุ รตเนสุ อปฺปสนฺนา อนฺโตนครํ ปวิฏฺฐํ สตฺถารํ อนุพนฺธิตฺวา "โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ โอฏฺโฐสิ โคโณสิ คทฺรโภสิ เนรยิโกสิ ติรจฺฉานคโตสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ. ตํ สุตฺวา อายสฺมา อานนฺโท สตฺถารํ เอตทโวจ "ภนฺเต อิเม นาครา อมฺเห อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, อิโต อญฺญตฺถ คจฺฉามาติ. "กุหึ อานนฺทาติ. "อญฺญํ นครํ ภนฺเตติ. "ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ, ปุน กตฺถ คมิสฺสาม อานนฺทาติ. "ตโตปิ อญฺญํ นครํ ภนฺเตติ. "ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ, กุหึ คมิสฺสามาติ. "ตโต อญฺญํ นครํ ภนฺเตติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.
"อานนฺท น เอวํ กาตุํ วฏฺฏติ; ยตฺถ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ตสฺมึ วูปสนฺเต, อญฺญตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ; เก ปน เต อานนฺท อกฺโกสนฺตีติ. "ภนฺเต ทาสกมฺมกเร อุปาทาย สพฺเพ อกฺโกสนฺตีติ. "อหํ อานนฺท สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิสทิโส, สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิโน หิ จตูหิ ทิสาหิ อาคเต สเร สหิตุํ ภาโร, ตเถว พหูหิ ทุสฺสีเลหิ กถิตกถานํ สหนํ นาม มยฺหํ ภาโรติ วตฺวา อตฺตานํ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา นาควคฺเค ติสฺโส คาถา อภาสิ "อหํ นาโคว สงฺคาเม จาปโต ปติตํ สรํ อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ, ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโน. ทนฺตํ นยนฺติ สมิตึ, ทนฺตํ ราชาภิรูหติ, ทนฺโต เสฏฺโฐ มนุสฺเสสุ, โยติวากฺยํ ติติกฺขติ. วรมสฺสตรา ทนฺตา, อาชานียา จ สินฺธวา กุญฺชรา จ มหานาคา, อตฺตทนฺโต ตโต วรนฺติ. ธมฺมกถา สมฺปตฺตมหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสิ. เอวํ ธมฺมํ เทเสตฺวา "มา จินฺตยิตฺถ อานนฺท, เอเต สตฺตาหมตฺตเมว อกฺโกสิสฺสนฺติ, อฏฺฐเม ทิวเส ตุณฺหี ภวิสฺสนฺติ; พุทฺธานํ หิ อุปฺปนฺนํ อธิกรณํ สตฺตาหโต อุตฺตรึ น คจฺฉตีติ. มาคนฺทิยา สตฺถารํ อกฺโกสาเปตฺวา ปลาเปตุํ อสกฺโกนฺตี "กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อิมา เอตสฺส อุปตฺถมฺภภูตา, เอตาสํ พฺยสนํ กริสฺสามีติ เอกทิวสํ รญฺโญ สุราปานฏฺฐาเน อุปฏฺฐานํ กโรนฺตี จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "อตฺโถ เม กิร กุกฺกุเฏหิ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.
อฏฺฐ มตกุกฺกุเฏ อฏฺฐ สชีวกุกฺกุเฏ คเหตฺวา อาคจฺฉตุ, อาคนฺตฺวา จ ปน โสปาณมตฺถเก ฐตฺวา อาคตภาวํ นิเวเทตฺวา, `ปวิสตูติ วุตฺเตปิ, อปวิสิตฺวา ปฐมํ อฏฺฐ สชีวกุกฺกุเฏ ปหิณตุ, ปจฺฉา อิตเรติ, จูฬุปฏฺฐากสฺส จ "มม วจนํ กเรยฺยาสีติ ลญฺจํ อทาสิ. มาคนฺทิโย อาคนฺตฺวา รญฺโญ นิเวทาเปตฺวา, "ปวิสตูติ วุตฺเต, "รญฺโญ อาปานภูมึ น ปวิสิสฺสามีติ อาห. อิตรา จูฬุปฏฺฐากํ ปหิณิ "คจฺฉ ตาต มม จูฬปิตุ สนฺติกนฺติ. โส คนฺตฺวา เตน ทินฺเน อฏฺฐ สชีวกุกฺกุเฏ อาเนตฺวา "เทว ปุโรหิเตน ปณฺณากาโร ปหิโตติ อาห. ราชา "ภทฺทโก วต โน อุตฺตริภงฺโค อุปฺปนฺโน, โก นุ โข ปเจยฺยาติ อาห. มาคนฺทิยา "มหาราช สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย นิกฺกมฺมา วิจรนฺติ, ตาสํ เปเสหิ, ตา ปจิตฺวา อาหริสฺสนฺตีติ อาห. ราชา "คจฺฉ ตาสํ ทตฺวา, อญฺญสฺส กิร หตฺเถ อทตฺวา สยเมว มาเรตฺวา ปจนฺตูติ เปเสสิ. จูฬุปฏฺฐาโก "สาธุ เทวาติ คนฺตฺวา ตถา วตฺวา ตาหิ "มยํ ปาณาติปาตํ น กโรมาติ ปฏิกฺขิตฺโต อาคนฺตฺวา ตมตฺถํ รญฺโญ อาโรเจสิ. มาคนฺทิยา "ทิฏฺฐํ เต มหาราช, อิทานิ ตาสํ ปาณาติปาตสฺส กรณํ วา อกรณํ วา ชานิสฺสสิ, `สมณสฺส โคตมสฺส ปจิตฺวา เปเสนฺตูติ วเทหิ เทวาติ อาห. ราชา ตถา วตฺวา เปเสสิ. อิตโร คเหตฺวา คจฺฉนฺโต วิย หุตฺวา คนฺตฺวา เต กุกฺกุเฏ ปุโรหิตสฺส ทตฺวา มตกุกฺกุเฏ คเหตฺวา ตาสํ สนฺติกํ เนตฺวา "อิเม กิร กุกฺกุเฏ ปจิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ ปหิณถาติ อาห. "อาหร สามิ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.
อิทนฺนาม อมฺหากํ กิจฺจนฺติ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา คณฺหึสุ. โส รญฺโญ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา "กึ ตาตาติ ปุฏฺโฐ "สมณสฺส โคตมสฺส ปจิตฺวา เปเสถาติ วุตฺตมตฺเตเยว, ปฏิมคฺคํ อาคนฺตฺวา คณฺหึสูติ อาจิกฺขิ. มาคนฺทิยา "ปสฺส มหาราช, น ตา ตุมฺหาทิสานํ กโรนฺติ; `พหิทฺธา ปตฺถนา ตาสํ อตฺถีติ วุตฺเต, น สทฺทหสีติ อาห. ราชา ตํ สุตฺวาปิ อธิวาเสตฺวา ตุณฺหีเยว อโหสิ. มาคนฺทิยา "กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตสิ. ตทา ปน ราชา "สามาวติยา จ วาสุลทตฺตาย จ มาคนฺทิยาย จาติ ติสฺสนฺนํปิ เอตาสํ ปาสาทตเล วาเรน วาเรน สตฺตาหํ วีตินาเมติ. อถ "เสฺว วา ปรเสฺว ๑- วา สามาวติยา ปาสาทตลํ คมิสฺสตีติ ญตฺวา มาคนฺทิยา จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "อลคทฺเทน กิร เม อตฺโถ, ทาฐา อุทฺธริตฺวา เอกํ สปฺปํ เปเสตูติ. โส ตถา กตฺวา เปเสสิ. ราชา อตฺตโน คมนฏฺฐานํ หตฺถิกนฺตวีณํ อาทายเยว คจฺฉติ. ตสฺสา โปกฺขเร เอกํ ฉิทฺทํ อตฺถิ. มาคนฺทิยา เตน ฉิทฺเทน สปฺปํ ปเวเสตฺวา ฉิทฺทํ มาลาคุเลน ถเกสิ. สปฺโป ทฺวีหตีหํ อนฺโตวีณายเมว อโหสิ. มาคนฺทิยา รญฺโญ คมนทิวเส "อชฺช กตริสฺสา ๒- ปาสาทํ คมิสฺสสิ เทวาติ ปุจฺฉิตฺวา, "สามาวติยาติ วุตฺเต, "อชฺช มยา มหาราช อมนาโป สุปิโน ทิฏฺโฐ, น สกฺกา ตตฺถ คนฺตุํ เทวาติ. "คจฺฉาเมวาติ. สา ยาวตติยํ วาเรตฺวา "เอวํ สนฺเต, อหํปิ ตุมฺเหหิ สทฺธึ คมิสฺสามีติ วตฺวา นิวตฺติยมานาปิ อนิวตฺติตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปเร วา. ๒. สี. ยุ. กตรสฺสา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓.
"น ชานามิ `กึ ภวิสฺสติ' เทวาติ รญฺญา สทฺธิญฺเญว อคมาสิ. ราชา สามาวตีมิสฺสกาหิ ทินฺนานิ วตฺถปุปฺผคนฺธาภรณานิ ธาเรตฺวา สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา วีณํ อุสฺสีสเก ฐเปตฺวา สยเน นิปชฺชิ. มาคนฺทิยา อปราปรํ วิจรนฺตี วิย หุตฺวา วีณาฉิทฺทโต ปุปฺผคุลํ อปเนสิ. สปฺโป ทฺวีหตีหํ นิราหาโร เตน ฉิทฺเทน นิกฺขมิตฺวา อสฺสสนฺโต ๑- ผณํ กตฺวา สยนปิฏฺเฐ นิปชฺชิ. มาคนฺทิยา ตํ ทิสฺวา "เทว สปฺโปติ ๒- มหาสทฺทํ กตฺวา ราชานญฺจ ตา จ อกฺโกสนฺตี "อยํ ทนฺธราชา อลกฺขิโก มยฺหํ วจนํ น สุณาติ, อิมาปิ นิสฺสิริกา ทุพฺพินีตา, กินฺนาม รญฺโญ สนฺติกา น ลภนฺติ; กึ นุ ตุมฺเห อิมสฺมึ มเตเยว, สุขํ ชีวิสฺสถ, ชีวนฺเต, ทุกฺขํ ชีวถ; อชฺช มยา ปาปสุปิโน ทิฏฺโฐ, `สามาวติยา ปาสาทํ คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ วิรวนฺติยาปิ เม ตยา สทฺโท น สุโต เทวาติ อาห. ราชา สปฺปํ ทิสฺวา มรณภยตชฺชิโต "เอวรูปํปิ นาม อิมํ กริสฺสนฺติ; อโห ปาปาหํ อิมาสํ ปาปภาวํ อาจิกฺขนฺติยาปิ อิมิสฺสา วจนํ น สทฺทหึ; ปฐมํ อตฺตโน คพฺเภสุ ฉิทฺทานิ กตฺวา นิสินฺนา, ปุน มยา เปสิเต กุกฺกุเฏ ปฏิปหิณึสุ. อชฺช สยเน สปฺปํ วิสฺสชฺชึสูติ โกเธน สมฺปชฺชลิโต วิย อโหสิ. สามาวตีปิ ปญฺจนฺนํ อิตฺถีสตานํ โอวาทํ อทาสิ "อมฺมา อมฺหากํ อญฺญํ ปฏิสรณํ นตฺถิ, นรินฺเท จ เทวิยา จ อตฺตนิ จ สมเมว เมตฺตจิตฺตํ ปวตฺเตถ, มา กสฺสจิ โกปํ กริตฺถาติ. ราชา สหสฺสถามํ สิงฺคธนุํ อาทาย ชิยํ โปเถตฺวา วิสปีตํ สรํ สนฺนยฺหิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปสฺสนฺโต. ๒. ม. ตํ ทิสฺวา ธีธี เทว สปฺโปติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๔.
สามาวตึ ปุเร กตฺวา สพฺพา ตา ปฏิปาฏิยา ฐปาเปตฺวา สามาวติยา อุเร สรํ วิสฺสชฺเชสิ. โส ตสฺสา เมตฺตานุภาเวน ปฏินิวตฺติตฺวา อาคตมคฺคาภิมุโขว หุตฺวา รญฺโญ หทยํ ปวิสนฺโต วิย อฏฺฐาสิ. ราชา จินฺเตสิ "มยา ขิตฺโต สโร สิลํปิ วิชฺฌิตฺวา คจฺฉติ, อากาเส ปฏิหนนฏฺฐานํปิ นตฺถิ, อถ ปเนส นิวตฺติตฺวา มม หทยาภิมุโข ชาโต; อยํ หิ นิจฺจิตฺโต นิสฺสตฺโต นิชฺชีโว สโรปิ เอติสฺสา คุณํ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโตปิ น ชานามีติ. โส ธนุํ ฉฑฺเฑตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห สามาวติยา ปาทมูเล อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อิมํ คาถมาห "สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา, สามาวติ มํ ตายสฺสุ, ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ. สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "สาธุ เทว มํ สรณํ คจฺฉาติ อวตฺวา "ยมหํ มหาราช สรณํ คตา, ตเมว ตฺวมฺปิ สรณํ คจฺฉาติ. อิทํ วตฺวา สามาวตี สมฺมาสมฺพุทฺธสาวิกา "มา มํ ตฺวํ สรณํ คจฺฉ; ยมหํ สรณํ คตา, เอส พุทฺโธ มหาราช, เอส พุทฺโธ อนุตฺตโร, สรณํ คจฺฉ ตํ พุทฺธํ; ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ อาห. ราชา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "อิทานาหํ อติเรกตรํ ภายามีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา, สามาวติ มํ ตายสฺสุ, ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕.
อถ นํ สา ปุริมนเยเนว ปุน ปฏิกฺขิปิตฺวา, "เตนหิ ตญฺจ สรณํ คจฺฉามิ สตฺถารญฺจ, วรญฺจ เต ทมฺมีติ วุตฺเต, "วโร คหิโต โหตุ มหาราชาติ อาห. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สรณํ คนฺตฺวา นิมนฺเตตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺตาหํ ทานํ ๑- ทตฺวา สามาวตึ อามนฺเตตฺวา "อุฏฺเฐหิ วรํ คณฺหาหีติ อาห. "มหาราช มยฺหํ หิรญฺญาทีหิ อตฺโถ นตฺถิ, อิทํ ปน เม วรํ เทหิ: ตถา กโรหิ, ยถา สตฺถา นิพทฺธํ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ อิธาคจฺฉติ; ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ. ราชา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิพทฺธํ อิธาคจฺฉถ, สามาวตีมิสฺสกา ๒- `ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ วทนฺตีติ อาห. "มหาราช พุทฺธานํ นาม เอกสฺมึ ฐาเน นิพทฺธํ คนฺตุํ น วฏฺฏติ; มหาชโน ปจฺจาสึสตีติ. "เตนหิ ภนฺเต เอกํ ภิกฺขุํ อาณาเปถาติ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาณาเปสิ. โส ตโต ปฏฺฐาย ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อาทาย นิพทฺธํ ราชกุลํ คจฺฉติ. ตาปิ เทวิโย นิพทฺธํ เถรํ สปริวารํ โภเชนฺติ ธมฺมํ สุณนฺติ. ตา เอกทิวสํ เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปสีทิตฺวา ปญฺจหิ อุตฺตราสงฺคสเตหิ ธมฺมปูชํ อกํสุ. เอเกโก อุตฺตราสงฺโค ปญฺจสตานิ อคฺฆติ. ตาสํ เอกํ วตฺถํปิ อทิสฺวา ราชา ปุจฺฉิ "กุหึ อุตฺตราสงฺคาติ. "อยฺยสฺส โน ทินฺนาติ. "เตน สพฺเพ คหิตาติ. "อาม คหิตาติ. ราชา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตาหิ อุตฺตราสงฺคานํ ทินฺนภาวํ ปุจฺฉิตฺวา ตาหิ ทินฺนภาวญฺจ เถเรน คหิตภาวญฺจ สุตฺวา "นนุ ภนฺเต อติพหูนิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. มหาทานํ. ๒. สี. ยุ. สามาวตีมิสฺสิกา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖.
วตฺถานิ, เอตฺตเกหิ กึ กริสฺสถาติ ปุจฺฉิ. "อมฺหากํ ปโหนกานิ คณฺหิตฺวา เสสานิ ชิณฺณจีวรกานํ ทสฺสามิ มหาราชาติ. "เต อตฺตโน ปุราณจีวรานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ชิณฺณตรจีวรกานํ ทสฺสนฺตีติ. "เต อตฺตโน ชิณฺณจีวรานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ปจฺจตฺถรณานิ กริสฺสนฺตีติ. "ปุราณปจฺจตฺถรณานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ภุมฺมตฺถรณานิ กริสฺสนฺตีติ. "ปุราณภุมฺมตฺถรณานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ปาทปุญฺฉนานิ กริสฺสนฺติ มหาราชาติ. "ปุราณปาทปุญฺฉนานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ขณฺฑาขณฺฑิกํ โกฏฺเฏตฺวา มตฺติกาย มทฺทิตฺวา ภิตฺตึ วิลิมฺปิสฺสนฺตีติ. "ภนฺเต เอตฺตกํ กตฺวาปิ อยฺยานํ ทินฺนานิ น นสฺสนฺตีติ. "อาม มหาราชาติ. ราชา ปสนฺโน อปรานิ ปญฺจ วตฺถสตานิ อาหราเปตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล ฐปาเปสิ. เถโร กิร ปญฺจสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ ปญฺจสตภาเคน ปาทมูเล ฐเปตฺวา ทินฺนานิ ปญฺจสตกฺขตฺตุํ ลภิ, สหสฺสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ สหสฺสภาเคน ปาทมูเล ฐเปตฺวา ทินฺนานิ สหสฺสกฺขตฺตุํ ลภิ, สตสหสฺสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ สตสหสฺสภาเคน ปาทมูเล ฐเปตฺวา ทินฺนานิ สตสหสฺสกฺขตฺตุํ ลภิ. "เอกํ เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ทสาติอาทินา นเยน ลทฺธานํ ปน คณนา นาม นตฺถิ. ตถาคเต กิร ปรินิพฺพุเต, เถโร สกลชมฺพุทีปํ วิจริตฺวา สพฺพวิหาเรสุ ภิกฺขูนํ อตฺตโน สนฺตกาเนว ปตฺตจีวรานิ อทาสิ. มาคนฺทิยา "ยมหํ กโรมิ, ตํ ตถา อหุตฺวา อญฺญถาว โหติ; กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อตฺเถโส อุปาโยติ, รญฺเญ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.
อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺเต, ๑- จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "สามาวติยา ปาสาทํ คนฺตฺวา ทุสฺสโกฏฺฐาคารเตลโกฏฺฐาคารานิ วิวราเปตฺวา ทุสฺสานิ เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเฐตฺวา ตา สพฺพา เอกโต กตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตกํ ทตฺวา ทณฺฑทีปกาหิ เคเห อคฺคึ ททมาโน โอตริตฺวา คจฺฉตูติ. โส ปาสาทํ อภิรุยฺห โกฏฺฐาคารานิ วิวราเปตฺวา วตฺถานิ เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเฐตุมารภิ. อถ นํ สามาวตีปมุขา อิตฺถิโย "กึ เอตํ จูฬปิตาติ วทนฺติโย อุปสงฺกมึสุ. "อมฺมา ราชา ทฬฺหีกมฺมตฺถาย อิเม ถมฺเภ เตลปิโลติกาหิ เวฐาเปติ, ราชเคเห นาม สุยุตฺตทุยุตฺตํ ทุชฺชานํ, มา เม สนฺติเก โหถ อมฺมาติ เอวํ วตฺวา ตา อาคตา คพฺเภ ปเวเสตฺวา ทฺวารานิ ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตกํ ทตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย อคฺคึ ททนฺโต โอตริ. สามาวตี ตาสํ โอวาทํ อทาสิ "อมฺหากํ อนมตคฺเค สํสาเร วิจรนฺตีนํ เอวํ อคฺคินา ฌายมานานํ อตฺตภาวานํ พุทฺธญาเณนปิ ปริจฺเฉโท น สุกโร, อปฺปมตฺตา โหถาติ. ตา, เคเห ฌายนฺเต, เวทนาปริคฺคหกมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺติโย, กาจิ ทุติยผลํ, กาจิ ตติยผลํ ปาปุณึสุ; เตน วุตฺตํ "อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา, เยน ภควา, เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ `อิธ ภนฺเต รญฺโญ อุเทนสฺส อุยฺยานคตสฺส อนฺเตปุรํ ทฑฺฒํ, ปญฺจ อิตฺถีสตานิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "อตฺเถโส อุปาโยติ อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺตี...--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.
กาลกตานิ สามาวตีปมุขานิ, ตาสํ ภนฺเต อุปาสิกานํ กา คติ, โก อภิสมฺปราโยติ. `สนฺเตตฺถ ภิกฺขเว อุปาสิกาโย โสตาปนฺนา, สนฺติ สกทาคามินิโย, สนฺติ อนาคามินิโย, สพฺพา ตา ภิกฺขเว อุปาสิกาโย อนิปฺผลา กาลกตาติ. อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ `โมหสมฺพนฺธโน โลโก ภพฺพรูโปว ทิสฺสติ, อุปธิพนฺธโน พาโล ตมสา ปริวาริโต สสฺสตี วิย ขายติ, ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจนนฺติ. ๑- เอวญฺจ ปน วตฺวา "ภิกฺขเว สตฺตา นาม วฏฺเฏ วิจรนฺตา นิจฺจกาลํ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ปุญฺญกมฺมเมว กโรนฺติ, ปมาทิโน หุตฺวา ปาปกมฺมํปิ กโรนฺติ; ตสฺมา วฏฺเฏ วิจรนฺตา สุขํปิ ทุกฺขํปิ อนุภวนฺตีติ ธมฺมํ เทเสสิ. ราชา "สามาวติยา เคหํ กิร ฌายตีติ สุตฺวา เวเคนาคจฺฉนฺโตปิ อทฑฺฒํ ๒- สมฺปาปุณิตุํ นาสกฺขิ, อาคนฺตฺวา จ ปน เคหํ นิพฺพาเปตฺวา อุปฺปนฺนพลวโทมนสฺโส อมจฺจคณปริวุโต นิสีทิตฺวา สามาวติยา คุเณ อนุสฺสรนฺโต "กสฺส นุ โข อิทํ กมฺมนฺติ จินฺเตตฺวา "มาคนฺทิยาย การิตํ ภวิสฺสตีติ ญตฺวา "ตาเสตฺวา ปุจฺฉิยมานา น กเถสฺสติ, สณิกํ อุปาเยน ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อมจฺเจ อาห "อมฺโภ อหํ อิโต ปุพฺเพ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย อาสงฺกิตปริสงฺกิโตว โหมิ, สามาวตี เม นิจฺจํ โอตารเมว คเวสติ, สา กาลกตา; อิทานิ ปน เม จิตฺตํ นิพฺพุตํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๒๐๕. ๒. สี. ยุ. อทฑฺเฒ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๙.
ภวิสฺสติ, สุเขน วสิตุํ ลภิสฺสามีติ. "เกน นุ โข เทว อิทํ กมฺมํ กตนฺติ. "มยิ สิเนเหน เกนจิ กตํ ภวิสฺสตีติ. มาคนฺทิยา สมีเป ฐิตา ตํ สุตฺวา "อญฺโญ โกจิ กาตุํ น สกฺขิสฺสติ, มยา กตํ, เทว อหํ จูฬปิตรํ อาณาเปตฺวา กาเรสินฺติ อาห. ราชา "ตํ ฐเปตฺวา อญฺโญ มยิ สิเนหสตฺโต นาม นตฺถิ, ปสนฺโนสฺมิ, วรํ เต ทมฺมิ เทวิ, ตฺวํ อตฺตโน ญาติคณํ ปกฺโกสาเปหีติ. สา ญาตกานํ สาสนํ ปหิณิ "ราชา มม ปสนฺโน วรํ เทติ, สีฆํ อาคจฺฉตูติ. ราชา อาคตาคตานํ มหนฺตํ สกฺการํ กาเรสิ. ตํ ทิสฺวา ๑- ตสฺสา อญฺญาตกาปิ ลญฺจํ ทตฺวา "มยํ มาคนฺทิยาย ญาตกาติ อาคจฺฉึสุ. ราชา เต สพฺเพ คาหาเปตฺวา ราชงฺคเณ นาภิปฺปมาเณ อาวาเฏ ขนาเปตฺวา เต ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา ปํสุํ ปูเรตฺวา อุปริ ปลาลํ วิกีราเปตฺวา อคฺคึ ทาเปสิ, จมฺมสฺส ทฑฺฒกาเล อยนงฺคเลหิ กสาเปตฺวา ขณฺฑาขณฺฑํ หีราหีรํ กาเรสิ. มาคนฺทิยาย สรีรโตปิ ติขิเณเนว สตฺเถน ฆนฆนฏฺฐาเนสุ มํสํ อุปฺปาเฏตฺวา เตเลน ปกฺกํ อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา ปูเว วิย ปจาเปตฺวา ตเมว ขาทาเปสิ. อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อนนุจฺฉวิกํ วต อาวุโส เอวรูปาย สทฺธาสมฺปนฺนาย อุปาสิกาย เอวรูปํ มรณนฺติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว อิมสฺมึ อตฺตภาเว สามาวตีปมุขานํ อิตฺถีนํ เอตํ อยุตฺตํ, ปุพฺเพ กตกมฺมสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. สุตฺวา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๐.
ปน ยุตฺตเมว เอตาหิ ลทฺธนฺติ วตฺวา, "กึ ภนฺเต เอตาหิ ปุพฺเพ กตํ, อาจิกฺขถ โนติ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต, ราชเคเห นิพทฺธํ อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺธา ภุญฺชนฺติ. ปญฺจสตา อิตฺถิโย เต อุปฏฺฐหนฺติ. เตสุ สตฺต ปจฺเจกพุทฺธา หิมวนฺตํ คจฺฉนฺติ; เอโก, นทีตีเร เอกํ ติณคหนํ อตฺถิ, ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. อเถกทิวสํ ราชา, ปจฺเจกพุทฺเธสุ คเตสุ, ตา อิตฺถิโย อาทาย นทิยํ อุทกกีฬํ กีฬิตุํ คโต. ตตฺถ ตา อิตฺถิโย ทิวสภาคํ อุทกํ กีฬิตฺวา อุตฺตริตฺวา สีตปีฬิตาว อคฺคึ วิสิพฺเพตุกามา "อมฺหากํ อคฺคิกรณฏฺฐานํ โอโลเกยฺยาถาติ อปราปรํ วิจรนฺติโย ตํ ติณคหนํ ทิสฺวา "ติณราสีติ สญฺญาย ปริวาเรตฺวา ฐิตา อคฺคึ อทํสุ, ติเณสุ ฌายิตฺวา ปตนฺเตสุ, ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา "นฏฺฐมฺห นฏฺฐมฺห, รญฺโญ ปจฺเจกพุทฺโธ ฌายติ, ราชา ญตฺวา อมฺเห นาเสสฺสติ, สุทฑฺฒํ นํ กริสฺสามาติ สพฺพา อิโต จิโต จ ทารูนิ อาหริตฺวา ตสฺส อุปริ ราสึ กรึสุ. มหา ทารุราสิ อโหสิ. อถ นํ อาลิมฺเปตฺวา "อิทานิ ฌายิสฺสตีติ สญฺญาย ปกฺกมึสุ. ตา ปฐมํ อสญฺเจตนิกา หุตฺวา อิทานิ กมฺมุนา พชฺฌึสุ, ปจฺเจกพุทฺธํ ปน อนฺโตสมาปตฺติยํ สกฏสหสฺสทารูนิ อาหริตฺวา อาลิมเปนฺตาปิ อุสุมาการมตฺตํปิ กาตุํ ๑- น สกฺโกนฺติ. ตสฺมา โส สตฺตเม ทิวเส อุฏฺฐาย ยถาสุขํ อคมาสิ. ตา ตสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. คเหตุํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.
ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต อิมินาว นิยาเมน เคเห ฌายมาเน ฌายึสุ. อิทํ เอตาสํ ปุพฺพกมฺมนฺติ. เอวํ วุตฺเต, ภิกฺขู สตฺถารํ ปุจฺฉึสุ "ขุชฺชุตฺตรา ปน ภนฺเต เกน กมฺเมน ขุชฺชา ชาตา, เกน มหาปญฺญา, เกน โสตาปตฺติผลํ อธิคตา, เกน ปเรสํ เปสนการิกา ชาตาติ. "ภิกฺขเว ตสฺเสว รญฺโญ พาราณสิยํ รชฺชํ กรณกาเล เสฺวว ปจฺเจกพุทฺโธ โถกํ ขุชฺชธาตุโก อโหสิ. อเถกา อุปฏฺฐายิกา อิตฺถี กมฺพลํ ปารุปิตฺวา สุวณฺณสรกํ คเหตฺวา `อมฺหากํ ปจฺเจกพุทฺโธ เอวญฺจ เอวญฺจ วิจรตีติ ขุชฺชา หุตฺวา ตสฺส วิจรณาการํ ทสฺเสสิ. ตสฺส นิสฺสนฺเทน ขุชฺชา ชาตา. เต ปน ปจฺเจกพุทฺเธ ปฐมทิวเส ราชา เคเห นิสีทาเปตฺวา ปตฺเต คาหาเปตฺวา ปายาสสฺส ปูเรตฺวา ทาเปสิ, อุณฺหปายาสสฺส ปูเร ปตฺเต ปจฺเจกพุทฺธา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา คณฺหนฺติ. สา อิตฺถี เต ตถา กโรนฺเต ทิสฺวา อตฺตโน สนฺตกานิ อฏฺฐ ทนฺตวลยานิ ทตฺวา `อิธ ฐเปตฺวา คณฺหถาติ อาห. เต ตถา กตฺวา ตํ โอโลเกสุํ. สา เตสํ อธิปฺปายํ ญตฺวา `นตฺถิ ภนฺเต อมฺหากํ เอเตหิ อตฺโถ, ตุมฺหากญฺเญว ตานิ ปริจฺจตฺตานิ, คเหตฺวา คจฺฉถาติ อาห. เต คเหตฺวา นนฺทมูลกปพฺภารํ อคมํสุ. อชฺชปิ ตานิ วลยานิ อโรคาเนว. สา ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน อิทานิ ติปิฏกธรา มหาปญฺญา ชาตา. ปจฺเจกพุทฺธานํ กตอุปฏฺฐานนิสฺสนฺเทน โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา. อิทมสฺสา พุทฺธนฺตเร ปุพฺพกมฺมํ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กาเล ปน เอกา พาราณสีเสฏฺฐิโน ธีตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.
วฑฺฒมานกจฺฉายาย อาทาสํ คเหตฺวา อตฺตานํ อลงฺกโรนฺตี นิสีทิ. อถสฺสา วิสฺสาสิกา เอกา ขีณาสวา ภิกฺขุนี ตํ ทฏฺฐุํ อคมาสิ. ภิกฺขุนิโย หิ ขีณาสวาปิ สายณฺหสมเย อุปฏฺฐากกุลานิ ทฏฺฐุกามา โหนฺติ. ตสฺมึ ปน ขเณ เสฏฺฐิธีตาย สนฺติเก กาจิ เปสนการิกา นตฺถิ. สา "วนฺทามิ อยฺเย เอตํ ตาว เม ปสาธนเปฬิกํ คเหตฺวา เทถาติ อาห. เถรี จินฺเตสิ "สจสฺสา อิมํ คณฺหิตฺวา น ทสฺสามิ, มยิ อาฆาตํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติสฺสติ; สเจ ปน ทสฺสามิ, ปรสฺส เปสนการิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติสฺสติ; นิรยสนฺตาปโต โข ปน ปรสฺส เปสนภาโวว เสยฺโยติ. สา อนุทยํ ปฏิจฺจ ตํ คเหตฺวา ตสฺสา อทาสิ. ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ปเรสํ เปสนการิกา ชาตาติ. ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย เคเห อคฺคินา ฌายึสุ, มาคนฺทิยาย ญาตกา อุปริ ปลาลคฺคึ ทตฺวา อยนงฺคเลหิ ภินฺนา, มาคนฺทิยา ปกฺกุฏฺฐิตเตเลน ๑- ปกฺกา, เก นุ โข เอตฺถ ชีวนฺติ นาม, เก มตา นามาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว เยเกจิ ปมตฺตา, เต วสฺสสตํ ชีวนฺตาปิ มตาเยว นาม; เย อปฺปมตฺตา, เต มตาปิ ชีวนฺติเยว; ตสฺมา มาคนฺทิยา ชีวนฺตีปิ มตาปิ มตาเยว นาม, สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย มตาปิ ชีวนฺติเยว นาม; น หิ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตา มรนฺติ นามาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปกฺกุฏฺฐิตเตเล.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.
"อปฺปมาโท อมตํปทํ, ปมาโท มจฺจุโน ปทํ; อปฺปมตฺตา น มียนฺติ; เย ปมตฺตา, ยถา มตา; เอตํ วิเสสโต ญตฺวา อปฺปมาทมฺหิ ปณฺฑิตา อปฺปมาเท ปโมทนฺติ อริยานํ โคจเร รตา; เต ฌายิโน สาตติกา นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา ผุสนฺติ ธีรา นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรนฺติ. ตตฺถ อปฺปมาโทติ: ปทํ มหนฺตํ อตฺถํ ทีเปติ มหนฺตํ อตฺถํ คเหตฺวา ติฏฺฐติ. สกลํปิ หิ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อาหริตฺวา กถิยมานํ อปฺปมาทเมว โอตรติ, เตน วุตฺตํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยานิ กานิจิ ชงฺคลานํ ปาณานํ ปทชาตานิ, สพฺพานิ ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ, หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ, มหนฺตตฺเตน; เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพเต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา, อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ ๑- อคฺคมกฺขายตีติ. ๒- โส ปเนส อตฺถโต สติยา อวิปฺปวาโส นาม, นิจฺจํ อุปฏฺฐิตาย สติยา เจตํ นามํ. อมตํปทนฺติ: อมตํ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตญฺหิ อชาตตฺตา น ชียติ, น มียติ, ตสฺมา อมตนฺติ วุจฺจติ; ปชฺชนฺติ อิมินาติ ปทํ, อมตํ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถ; อมตสฺส ปทํ อมตํปทํ, อมตสฺส อธิคมุปาโยติ วุตฺตํ โหติ. ปมาโทติ: ปมชฺชนภาโว. มุฏฺฐสจฺจสงฺขาตสฺส สติยา โวสฺสคฺคสฺเสตํ นามํ. มจฺจุโนติ: มรณสฺส. ปทนฺติ: อุปาโย @เชิงอรรถ: ๑. อติเรกํ มณฺเญ. ๒. มหาวาร. ๑๙/๖๕.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.
มคฺโค. ปมตฺโต หิ ชาตึ นาติวตฺตติ, ชาโตปิ ชียติ เจว มียติ จาติ ปมาโท มจฺจุโน ปทนฺนาม โหติ มรณํ อุปเนติ. อปฺปมตฺตา น มียนฺตีติ: สติยา สมนฺนาคตา หิ อปฺปมตฺตา "น มรนฺติ อชรามรา โหนฺตีติ น สลฺลกฺเขตพฺพา, น หิ โกจิ สตฺโต อชรามโร นาม อตฺถิ; ปมตฺตสฺส ปน วฏฺฏนฺนาม น ปริจฺฉินฺนํ; อปฺปมตฺตสฺส ปริจฺฉินฺนํ; ตสฺมา ปมตฺตา ชาติอาทีหิ อปริมุตฺตตฺตา ชีวนฺตาปิ มตาเยว นาม, อปฺปมตฺตา ปน อปฺปมาทลกฺขณํ วฑฺเฒตฺวา ขิปฺปํ มคฺคผลานิ สจฺฉิกตฺวา ทุติยตติยอตฺตภาเวสุ น นิพฺพตฺตนฺติ; ตสฺมา เต ชีวนฺตาปิ มตาปิ น มียนฺติเยว นาม. เย ปมตฺตา ยถา มตาติ: เย ปน สตฺตา ปมตฺตา, เต ปมาทมรเณน มตตฺตา ยถา ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉเทน มตา ทารุกฺขนฺธสทิสา อปคตวิญฺญาณา ตเถว โหนฺติ; เตสํปิ หิ มตานํ วิย คหฏฺฐานํ ตาว "ทานํ ทสฺสาม สีลํ รกฺขิสฺสาม อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามาติ เอกจิตฺตํปิ น อุปฺปชฺชติ, ปพฺพชิตานํปิ "อาจริยุปชฺฌาย- วตฺตาทีนิ ปูเรสฺสาม ธูตงฺคานิ สมาทยิสฺสาม ภาวนํ วฑฺเฒสฺสามาติ เอกจิตฺตํปิ น อุปฺปชฺชติ, มเตน เต กึนานากรณาว โหนฺติ; เตน วุตฺตํ "เย ปมตฺตา ยถา มตาติ. เอตํ วิเสสโต ญตฺวาติ: ปมตฺตสฺส วฏฺฏโต นิสฺสรณํ นตฺถิ, อปฺปมตฺตสฺส อตฺถีติ เอตํ วิเสสโต ชานิตฺวา. "เก ปน เอตํ วิเสสํ ชานนฺตีติ. อปฺปมาทมฺหิ ปณฺฑิตาติ: เย ปณฺฑิตา เมธาวิโน สปฺปญฺญา อตฺตโน อปฺปมาเท ฐตฺวา อปฺปมาทํ วฑฺเฒนฺติ, เต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.
เอตํ วิเสสการณํ ชานนฺติ. อปฺปมาเท ปโมทนฺตีติ; เต เอวํ ญตฺวา ตสฺมึ อตฺตโน อปฺปมาเท ปโมทนฺติ ปหํสิตมุขา ตุฏฺฐปหฏฺฐา โหนฺติ. อริยานํ โคจเร รตาติ: เต เอวํ อปฺปมาเท ปโมทนฺตา ตํ อปฺปมาทํ วฑฺฒิตฺวา อริยานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ โคจรสงฺขาเต จตุสติปฏฺฐานาทิเภเท สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม นววิเธ โลกุตฺตรธมฺเม จ รตา อภิรตา โหนฺตีติ อตฺโถ. เต ฌายิโนติ: เต อปฺปมตฺตา ปณฺฑิตา "อฏฺฐสมาปตฺติสงฺขาเตน อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน วิปสฺสนามคฺคผลสงฺขาเตน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จาติ ทุพฺพิเธนปิ ฌาเนน ฌายิโน. สาตติกาติ: อภินิกฺขมนโต ปฏฺฐาย ยาว อรหตฺตปฺปตฺตา สตตํ ปวตฺตกายิกเจตสิกวิริยา. นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมาติ ยนฺตํ ปุริสตฺถาเมน ปุริสวิริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺตพฺพํ, น ตํ อปาปุณิตฺวา วิริยสฺส สณฺฐานํ ภวิสฺสตีติ เอวรูเปน วิริเยน อนฺตรา อโนสกฺกิตฺวา นิจฺจํ ปวตฺเตน ทฬฺเหน ปรกฺกเมน สมนฺนาคตา. ผุสนฺตีติ: เอตฺถ เทฺว ผุสนา ญาณผุสนา วิปากผุสนา. ตตฺถ จตฺตาโร มคฺคา ญาณผุสนา นาม. จตฺตาริ ผลานิ วิปากผุสนา นาม. เตสุ อิธ วิปากผุสนา อธิปฺเปตา. อริยผเลน นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺตา ธีรา ปณฺฑิตา วิปากผุสนาย นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺติ. โยคกฺเขมํ อนุตฺตรนฺติ: เย จตฺตาโร โยคา มหาชนํ วฏฺเฏ โอสีทาเปนฺติ, เตหิ เขมํ นิพฺภยํ สพฺเพหิ โลกิยโลตุตฺตรธมฺเมหิ เสฏฺฐตฺตา อนุตฺตรนฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.
เทสนาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. สามาวตีวตฺถุ. ------------ ๒. กุมฺภโฆสกวตฺถุ. (๑๖) "อุฏฺฐานวโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต กุมฺภโฆสกเสฏฺฐึ อารพฺภ กเถสิ. ราชคหนครสฺมึ หิ ราชคหเสฏฺฐิโน เคเห อหิวาตกโรโค อุปฺปชฺชติ. ตสฺมึ อุปฺปนฺเน, มกฺขิกํ อาทึ กตฺวา ยาว คาโว ปฐมํ ติรจฺฉานคตา มรนฺติ, ตโต ทาสกมฺมกรา, สพฺพปจฺฉา เคหสามิกา; ตสฺมา โส โรโค สพฺพปจฺฉา เสฏฺฐิญฺจ ภริยญฺจ คณฺหิ. เต โรคผุฏฺฐา ปุตฺตํ สนฺติเก ฐิตํ โอโลเกตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ตํ อาหํสุ "ตาต อิมสฺมึ กิร โรเค อุปฺปนฺเน, ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลาตา ชีวิตํ ลภนฺติ, ตฺวํ อมฺเห อโนโลเกตฺวา ยถา ตถา ปลายิตฺวา ชีวนฺโต ปุนาคนฺตฺวา, อมฺหากํ อสุกฏฺฐาเน จตฺตาฬีส ธนโกฏิโย นิทหิตฺวา ฐปิตา, ตา อุทฺธริตฺวา ชีวิตํ กปฺเปยฺยาสีติ. โส เตสํ วจนํ สุตฺวา โรทมาโน มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา มรณภยภีโต ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลายิตฺวา ปพฺพตคหนํ คนฺตฺวา ทฺวาทส วสฺสานิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.
ตตฺถ วสิตฺวา มาตาปิตุวสนฏฺฐานํ ๑- ปจฺจาคจฺฉิ. ๒- อถ นํ ทหรกาเล คนฺตฺวา ปรุฬฺหเกสมสฺสุกาเล อาคตตฺตา น โกจิ สญฺชานิ. โส มาตาปิตูหิ ทินฺนสญฺญาวเสน ธนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ธนสฺส อโรคภาวํ ญตฺวา จินฺเตสิ "มํ น โกจิ สญฺชานาติ, สจาหํ ธนํ อุทฺธริตฺวา วลญฺชิสฺสามิ, "เอเกน ทุคฺคเตน นิธิ อุทฺธริโตติ มํ คเหตฺวา วิเหเฐยฺยุํ; ยนฺนูนาหํ ภตึ กตฺวา ชีเวยฺยนฺติ, อเถกํ ปิโลติกํ นิวาเสตฺวา "อตฺถิ โกจิ ภติเกน อตฺถิโกติ ปุจฺฉนฺโต ภตกวีถึ ปาปุณิ. อถ นํ ภตกา ทิสฺวา "สเจ อมฺหากํ เอกํ กมฺมํ กริสฺสสิ, ภตฺตเวตนํ ทสฺสามาติ อาหํสุ. "กึ กมฺมํ นามาติ. "ปโพธนโจทนกมฺมํ: สเจ อุสฺสหสิ; ปาโตว อุฏฺฐาย "ตาตา อุฏฺฐหถ สกฏานิ สนฺนยฺหถ, โคเณ โยเชถ, หตฺถิอสฺสาทีนํ ติณตฺถาย คมนเวลายํ, อมฺมา ตุมฺเหปิ อุฏฺฐหถ ยาคุํ ปจถ ภตฺตํ ปจถาติ วิจริตฺวา อาโรเจหีติ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. อถสฺส สนฺติเก วสนตฺถาย เอกํ ฆรํ อทํสุ. โส เทวสิกํ ตํ กมฺมํ อกาสิ. อถสฺส เอกทิวสํ ราชา พิมฺพิสาโร สทฺทมสฺโสสิ. โส ปน สพฺพรวญฺญู ๓- อโหสิ; ตสฺมา "มหาธนสฺส ปุริสสฺเสโส สทฺโทติ อาห. อถสฺส สนฺติเก ฐิตา เอกา ปริจาริกา "ราชา ยํ วา ตํ วา น กเถสฺสติ, อิมํ มยา ญาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา "คจฺฉ ตาต เอตํ ๔- ชานาหีติ เอกํ ปุริสํ ปหิณิ. โส เวเคน คนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. `มาตาปิตุวสนฏฺฐานนฺติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. ปจฺฉาคจฺฉิ. @๓. ม. สพฺพรุทญฺญู. ๔. สี. ม. ตาว เอตํ. ยุ. ตาว เอวํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๘.
อาคนฺตฺวา "เอโก ภตกานํ ภติการโก กปณมนุสฺโส เอโสติ อาโรเจสิ. ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุณฺหี หุตฺวา ทุติยทิวเสปิ ตติยทิวเสปิ ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ตเถวาห. สาปิ ปริจาริกา ตเถว จินฺเตตฺวา ปุนปฺปุนํ เปเสตฺวา, "กปณมนุสฺโสติ วุตฺเต, จินฺเตสิ "ราชา `กปณมนุสฺโส เอโสติ วจนํ สุตฺวาปิ น สทฺทหติ, ปุนปฺปุนํ `มหาธนสฺส ปุริสสฺเสโส สทฺโทติ วทติ; ภวิตพฺพเมตฺถ การเณน; ยถาสภาวโต เอตํ ญาตุํ วฏฺฏตีติ. สา ราชานํ อาห "เทว อหํ สหสฺสํ ลภมานา ธีตรํ อาทาย คนฺตฺวา เอตํ ธนํ ราชกุลํ ปเวเสสฺสามีติ. ราชา ตสฺสา สหสฺสํ ทาเปสิ. สา ตํ คเหตฺวา ธีตรํ เอกํ มลีนธาตุกํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา ตาย สทฺธึ ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา มคฺคปฏิปนฺนา ๑- วิย ภตกวีถึ คนฺตฺวา เอกํ ฆรํ ปวิสิตฺวา "อมฺม มยํ มคฺคปฏิปนฺนา เอกาหทฺวีหํ อิธ วิสฺสมิตฺวา คมิสฺสามาติ อาห. "อมฺม พหูนิ ฆรมานุสกานิ, น สกฺกา อิธ วสิตุํ, เอตํ กุมฺภโฆสกสฺส เคหํ ตุจฺฉํ, ตตฺถ คจฺฉถาติ. สา ตตฺถ คนฺตฺวา "สามิ มยํ มคฺคิกา เอกาหทฺวีหํ อิธ วสิสฺสามาติ วตฺวา เตน ปุนปฺปุนํ ปฏิกฺขิตฺตาปิ "สามิ อชฺเชกทิวสมตฺตํ วสิตฺวา ปาโตว คมิสฺสามาติ นิกฺขมิตุํ น อิจฺฉิ. สา ตตฺเถว วสิตฺวา ปุนทิวเส ตสฺส อรญฺญคมนเวลาย "สามิ ตว นิวาปํ ทตฺวา ยาหิ, อหนฺเต ๒- ปจิสฺสามีติ วตฺวา, "อลํ อหเมว ปจิตฺวา ภุญฺชิสฺสามีติ วุตฺเต, @เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปตฺถเก "มคฺคา ปฏิปนฺนาติ ทิสฺสติ. ๒. สี. ม. อาหารํ เต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๙.
ปุนปฺปุนํ นิพนฺธิตฺวา, เตน ทินฺเน คหิตมตฺตเกเยว ๑- กตฺวา อนฺตราปณโต โภชนานิ เจว ปริสุทฺธตณฺฑุลาทีนิ จ อาหราเปตฺวา ราชกุเล ปจนนิยาเมน สุปริสุทฺธํ โอทนํ สาธุรสานิ จ เทฺว ตีณิ สูปพฺยญฺชนานิ ปจิตฺวา ตสฺส อรญฺญโต อาคตสฺส อทาสิ. อถ นํ ภุญฺชิตฺวา มุทุจิตฺตตํ อาปนฺนํ ญตฺวา "สามิ กิลนฺตมฺห เอกาหทฺวีหํ อิเธว โหมาติ อาห. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. อถสฺส สายมฺปิ ปุนทิวเสปิ มธุรภตฺตํ ปจิตฺวา อทาสิ. มุทุจิตฺตญฺจสฺส ญตฺวา "สามิ กติปาหํ อิเธว วสิสฺสามาติ ตตฺถ วสมานา ติขิเณน สตฺเถน ตสฺส มญฺจฏฺฐานํ ๒- เหฏฺฐาอฏนิยํ ตหํ ตหํ ฉินฺทิ. มญฺโจ, ตสฺมึ อาคนฺตฺวา นิสินฺนมตฺเตเยว, เหฏฺฐา โอลมฺพิ. โส "กสฺมา อยํ มญฺโจ เอวํ ฉิชฺชิตฺวา คโตติ อาห. "สามิ ทหรทารเก นิวาเรตุํ น สกฺโกมิ, อาคนฺตฺวา เอตฺเถว สนฺนิปตนฺตีติ. "อมฺม อิทํ เม ทุกฺขํ ตุมฺเห นิสฺสาย ชาตํ, อหญฺหิ ปุพฺเพ กตฺถจิ คจฺฉนฺโต ทฺวารํ ปิทหิตฺวา คจฺฉามีติ. "กึ กโรมิ ตาต, วาเรตุํ น สกฺโกมีติ. สา อิมินาว นิยาเมน เทฺว ตโย ทิวเส ฉินฺทิตฺวา เตน อุชฺฌายิตฺวา ขียิตฺวา วุจฺจมานาปิ ตเถว วตฺวา ปุน เอกเทฺวรชฺชุเก ฐเปตฺวา เสเส ฉินฺทิ. ตํทิวสํ ตสฺมึ นิสินฺนมตฺเตเยว, สพฺพํ ฐานํ ภูมิยํ ปติ. สีสํ ชนฺนุเกหิ สทฺธึ เอกโต อโหสิ. โส อุฏฺฐาย "กึ กโรมิ, อิทานิ กุหึ คมิสฺสามิ, นิปชฺชนมญฺจสฺสาปิ ตุมฺเหหิ อสฺสามิโก กโตมฺหีติ อาห. "ตาต กึ กโรมิ, ปฏิวิสฺสกทารเก วาเรตุํ @เชิงอรรถ: ๑. เตน ทินฺนํ คหิตมตฺตกํเยวาติ ยุตฺตตรํ. ๒. ม. มญฺจวาณํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.
น สกฺโกมิ, โหตุ, มา จินฺตยิ, อิมาย เวลาย กุหึ คมิสฺสสีติ ธีตรํ อามนฺเตตฺวา "อมฺม ตว ภาติกสฺส นิปชฺชโนกาสํ กโรหีติ อาห. สา เอกปสฺเส สยิตฺวา "อิธาคจฺฉ สามีติ อาห. อิตราปิ นํ "คจฺฉ ตาต ภคินิยา สทฺธึ นิปชฺชาติ วเทติ. ๑- โส ตาย สทฺธึ เอกมญฺเจ นิปชฺชิตฺวา ตํทิวสญฺเญว สนฺถวมกาสิ. กุมาริกา ปโรทิ. อถ นํ มาตา ปุจฺฉิ "กึ อมฺม โรทสีติ. "อมฺม อิทนฺนาม ชาตนฺติ. "โหตุ อมฺม, กึ สกฺกา กาตุํ, ตยาปิ เอกํ ภตฺตารํ, อิมินาปิ เอกํ ปาทปริจาริกํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ตํ ชามาตรํ อกาสิ. เต สมคฺคสํวาสํ วสึสุ. สา กติปาหจฺจเยน รญฺโญ สาสนํ เปเสสิ "ภตกวีถิยํ ฉณํ กโรนฺตุ, ยสฺส ปน ฆเร ฉโณ น กรียติ, ตสฺส เอตฺตโก นาม ทณฺโฑติ โฆสนํ กาเรตุ เทวาติ. ราชา ตถา กาเรสิ. อถ นํ สสฺสุ อาห "ตาต ภตกวีถิยํ ราชาณาย ฉโณ กตฺตพฺโพว ชาโต, กึ กโรมาติ. "อมฺม อหํ ภตึ กโรนฺโตปิ ชีวิตุํ น สกฺโกมิ, กึ กริสฺสามีติ. "ตาต ฆราวาสํ วสนฺตา นาม อิณํปิ คณฺหนฺติ, รญฺโญ อาณา อกาตุํ น ลพฺภา, อิณโต นาม เยน เกนจิ อุปาเยน มุจฺจิตุํ สกฺกา, คจฺฉ ตาต กุโตจิ เอกํ วา เทฺว กหาปเณ อาหราติ. โส อุชฺฌายนฺโต ขียนฺโต คนฺตฺวา จตฺตาฬีสโกฏิธนฏฺฐานโต เอกเมว กหาปณํ อาหรติ. ๒- สา ตํ กหาปณํ รญฺโญ เปเสตฺวา อตฺตโน กหาปเณน ฉณํ กตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน ตเถว สาสนํ ปหิณิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วเทสิ. ๒. สี. ม. ยุ. อาหริ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.
ปุน ราชา "ฉณํ กโรนฺตุ, อกโรนฺตานํ เอตฺตโก ทณฺโฑติ อาณาเปสิ. ปุนปิ โส ตาย ตเถว วตฺวา นิปฺปีฬิยมาโน คนฺตฺวา ตโย กหาปเณ อาหริ. ๑- สา เตปิ กหาปเณ รญฺโญ เปเสตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน สาสนํ ปหิณิ "อิทานิ ปุริเส เปเสตฺวา อิมํ ปกฺโกสาเปตูติ. ราชา เปเสสิ. ปุริสา ตตฺถ คนฺตฺวา "กุมฺภโฆสโก นาม กตโรติ ปุจฺฉิตฺวา ปริเยสนฺตา ตํ ทิสฺวา "เอหิ อมฺโภ, ราชา ตํ ปกฺโกสตีติ อาหํสุ. โส ภีโต "น มํ ราชา ชานาตีติอาทีนิ วตฺวา คนฺตุํ น อิจฺฉิ. อถ นํ พลกฺกาเรน หตฺถาทีสุ คเหตฺวา อากฑฺฒึสุ. สา อิตฺถี เต ทิสฺวา "อเร ทุพฺพินีตา ตุมฺเห มม ชามาตรํ หตฺถาทีสุ คเหตุํ อนนุจฺฉวิกาติ ตชฺเชตฺวา "เอหิ ตาต, มา ภายิ, ราชานํ ทิสฺวา ตว หตฺถาทิคาหกานํ หตฺเถเยว ฉินฺทาเปสฺสามีติ ธีตรํ อาทาย ปุรโต คนฺตฺวา ราชเคหํ ปตฺวา เวสํ ปริวตฺเตตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. อิตรมฺปิ ปริกฑฺฒิตฺวา อานยึสุเยว. อถ นํ วนฺทิตฺวา ฐิตํ ราชา อาห "ตฺวํ กุมฺภโฆสโก นามาติ. "อาม เทวาติ. "กึการณา มหาธนํ วญฺเจตฺวา ขาทสีติ. "กุโต เม เทว ธนํ, ภตึ กตฺวา ชีวามีติ. "มา เอวํ กริ, กึ อมฺเห วญฺเจสีติ. "น วญฺเจมิ เทว, นตฺถิ เม ธนนฺติ. อถสฺส ราชา เต กหาปเณ ทสฺเสตฺวา "อิเม กหาปณา กสฺสาติ อาห. โส สญฺชานิตฺวา "อโห นฏฺโฐมฺหิ; ๒- กถํ นุ โข อิเม รญฺโญ หตฺถํ ปตฺตาติ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อาหริตฺวา อทาสิ. ๒. สี. ยุ. อโห หโตมฺหิ. ม. อโห พาโลมฺหิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.
ตา เทฺวปิ มณฺฑิตปสาธิตา คพฺภทฺวารมูเล ฐิตา ทิสฺวา "ภาริยํ วติทํ กมฺมํ, อิมาหิ รญฺญา ปโยชิตาหิ ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตสิ. อถ นํ ราชา "วเทหิ โภ กสฺมา เอวํ กโรสีติ อาห. "นิสฺสโย เม นตฺถิ เทวาติ. "มาทิโส นิสฺสโย น วฏฺฏตีติ. "กลฺยาณํ เทว, สเจ เม เทโว นิสฺสโย โหตีติ. "โหมิ โภ, กิตฺตกํ เต ธนนฺติ. "จตฺตาฬีส โกฏิโย เทวาติ. "กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "สกฏานิ เทวาติ. ราชา อเนกสตานิ สกฏานิ โยชาเปตฺวา ปหิณิตฺวา ตํ ธนํ อาหราเปตฺวา ราชงฺคเณ ราสึ กาเรตฺวา ราชคหวาสิโน สนฺนิปาตาเปตฺวา "อตฺถิ กสฺสจิ อิมสฺมึ นคเร เอตฺตกํ ธนนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ เทวาติ, "กึ ปนสฺส กาตุํ วฏฺฏตีติ, "สกฺการํ ตสฺส เทวาติ วุตฺเต, มหนฺเตน สกฺกาเรน ตํ เสฏฺฐิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ตสฺสา ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา เตน สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปสฺสถิมํ ปุริสํ, เอวรูโป ธีติมา นาม นตฺถิ, จตฺตาฬีสโกฏิวิภโว โหนฺโตปิ อุพฺพิลฺลาวิตาการํ วา อสฺมิมานมตฺตํ วา น กโรติ, กปโณ วิย ปิโลติกํ นิวาเสตฺวา ภตกวีถิยํ ภตึ กตฺวา ชีวนฺโต มยา อิมินา นาม อุปาเยน ญาโต, ชานิตฺวา จ ปน ปกฺโกสาเปตฺวา สธนภาวํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา ตํ ธนํ อาหราเปตฺวา เสฏฺฐิฏฺฐาเน ฐปิโต, ธีตาปิสฺส ๑- มยา ทินฺนา; ภนฺเต มยา เอวรูโป ธีติมา น ทิฏฺฐปุพฺโพติ อาห. ตํ สุตฺวา สตฺถา "เอวํ ชีวนฺตสฺส ชีวิตํ ธมฺมิกชีวิตํ นาม มหาราช; โจริกาทิกมฺมํ ปน อิธ โลเก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ธีตา จสฺส.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.
เจว ปีเฬติ หึเสติ, ปรโลเก จ, ตโตนิทานํ สุขํ นาม นตฺถิ; ปุริสสฺส หิ ธนปาริชุญฺญกาเล ภตึ วา กสึ วา กตฺวา ชีวิตเมว ธมฺมิกชีวิตนฺนาม; เอวรูปสฺส หิ วิริยสมฺปนฺนสฺส สติสมฺปนฺนสฺส กายวาจาทีหิ ปริสุทฺธกมฺมสฺส ปญฺญาย นิสมฺมการิโน กายาทีหิ สญฺญตสฺส ธมฺมชีวิตํ ชีวนฺตสฺส สติอวิปฺปวาเส ฐิตสฺส อิสฺสริยา วฑฺฒนฺติเยวาติ ๑- วตฺวา อิมํ คาถมาห "อุฏฺฐานวโต สตีมโต สุจิกมฺมสฺส นิสมฺมการิโน สญฺญตสฺส จ ธมฺมชีวิโน อปฺปมตฺตสฺส ยโสภิวฑฺฒตีติ. ตตฺถ อุฏฺฐานวโตติ: อุฏฺฐานวิริยวนฺตสฺส. สตีมโตติ: สติสมฺปนฺนสฺส. สุจิกมฺมสฺสาติ: นิทฺโทเสหิ นิรปราเธหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคตสฺส. นิสมฺมการิโนติ: "เอวญฺเจ ภวิสฺสติ, เอวํ กริสฺสามีติ วา "อิมสฺมึ กมฺเม เอวํ กเต, อิทนฺนาม ภวิสฺสตีติ วา เอวํ นิทานํ สลฺลกฺเขตฺวา โรคติกิจฺฉนํ วิย สพฺพกมฺมานิ นิสาเมตฺวา อุปธาเรตฺวา กโรนฺตสฺส. สญฺญตสฺสาติ: กายาทีหิ สญฺญตสฺส นิจฺฉิทฺทสฺส. ธมฺมชีวิโนติ: อาคาริกสฺส ตุลากุฏาทีนิ วชฺเชตฺวา กสิโครกฺขาทีหิ อนาคาริกสฺส เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีนิ วชฺเชตฺวา ธมฺเมน สเมน ภิกฺขาจริยา ๒- ชีวิตํ ๓- กปฺเปนฺตสฺส. อปฺปมตฺตสฺสาติ: อวิปฺปวุตฺถสติโน. ยโสภิวฑฺฒตีติ: อิสฺสริยโภคสมฺมานสงฺขาโต เจว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อิสฺสริยํ วฑฺฒติเยวาติ. @๒. สี. ม. ภิกฺขาจริยาย. ๓. สี. ชีวิกํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.
กิตฺติวณฺณภณนสงฺขาโต จ ยโส วฑฺฒตีติ. คาถาปริโยสาเน กุมฺภโฆสโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. เอวํ มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. กุมฺภโฆสกวตฺถุ. ----------- ๓. จูฬปนฺถกตฺเถรวตฺถุ. (๑๗) "อุฏฺฐาเนนปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต จูฬปนฺถกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. ราชคเห กิร ธนเสฏฺฐิกุลสฺส ธีตา วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตูหิ สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริตเล อติวิย รกฺขิยมานา โยพฺพนมทมตฺตตาย ปุริสโลลา หุตฺวา อตฺตโน ทาเสเนว สทฺธึ สนฺถวํ กตฺวา "อญฺเญปิ เม ๑- อิทํ กมฺมํ ชาเนยฺยุนฺติ ภีตา เอวมาห "อมฺเหหิ อิมสฺมึ ฐาเน น สกฺกา วสิตุํ, สเจ มม มาตาปิตโร อิมํ โทสํ ชานิสฺสนฺติ, ขณฺฑาขณฺฑิกํ มํ ๒- กริสฺสนฺติ; วิเทสํ คนฺตฺวา วสิสฺสามาติ. เต เคเห หตฺถสารํ คเหตฺวา อุตฺตเรน ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา "ยตฺถ วา ตตฺถ วา อญฺเญหิ อชานนฏฺฐานํ คนฺตฺวา วสิสฺสามาติ อุโภปิ อคมํสุ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. โน. ๒. ขณฺฑาขณฺฑิเก โน [?].--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.
เตสํ เอกสฺมึ ฐาเน วสนฺตานํ สํวาสมนฺวาย ตสฺสา กุจฺฉิสฺมึ คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ. สา คพฺภปริปากมาคมฺม เตน สทฺธึ มนฺเตสิ "คพฺโภ เม ปริปากํ คโต, ญาติพนฺธุวิรหิเต ฐาเน คพฺภวุฏฺฐานํ นาม อุภินฺนํปิ อมฺหากํ ทุกฺขาวหํ, กุลเคหเมว คจฺฉามาติ. โส "สจาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, ชีวิตํ เม นตฺถีติ ภเยน "อชฺช คจฺฉาม เสฺว คจฺฉามาติ ทิวเส อติกฺกาเมสิ. สา จินฺเตสิ "อยํ พาโล อตฺตโน โทสมหนฺตตาย คนฺตุํ น อุสฺสหติ, มาตาปิตโร นาม เอกนฺตหิตาว, อยํ คจฺฉตุ วา มา วา, อหํ คมิสฺสามีติ. สา, ตสฺมึ เคหา นิกฺขนฺเต, เคหปริกฺขารํ ปฏิสาเมตฺวา อตฺตโน กุลฆรคมนภาวํ อนนฺตรเคหวาสีนํ อาโรเจตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. โสปิ ฆรํ อาคนฺตฺวา ตํ อทิสฺวา ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา "กุลฆรํ คตาติ สุตฺวา เวเคน อนุพนฺธิตฺวา อนฺตรามคฺเค สมฺปาปุณิ. ตสฺสาปิ ตตฺเถว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. โส "กึ อิทํ ภทฺเทติ ปุจฺฉิ. "สามิ เอโก ปุตฺโต ชาโตติ. "อิทานิ กึ กริสฺสามาติ. "ยสฺสตฺถาย มยํ กุลฆรํ คจฺเฉยฺยาม, ตํ กมฺมํ อนฺตรามคฺเคว นิปฺผนฺนํ, ตตฺถ คนฺตฺวา กึ กริสฺสาม, นิวตฺตามาติ เทฺว เอกจิตฺตา หุตฺวา นิวตฺตึสุ. ตสฺเสว ทารกสฺส ปนฺเถ ชาตตฺตา "ปนฺถโกติ นามํ กรึสุ. ตสฺสา นจิรสฺเสว อปโรปิ คพฺโภ ปติฏฺฐหิ. สพฺพํ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ. ตสฺสาปิ ทารกสฺส ปนฺเถ ชาตตฺตา ปฐมํ ชาตสฺส "มหาปนฺถโกติ นามํ กตฺวา ปจฺฉา ชาตสฺส "จูฬปนฺถโกติ นามํ กรึสุ. เต เทฺวปิ ทารเก คเหตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว คตา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.
เตสํ ตตฺถ วสนฺตานํ, มหาปนฺถกทารโก อญฺเญ ทารเก "จูฬปิตา มหาปิตาติ "อยฺยโก อยฺยิกาติ จ วทนฺเต สุตฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ "อมฺม อญฺเญ ทารกา `อยฺยโกติ วทนฺติ `อยฺยิกาติ วทนฺติ, กจฺจิ อมฺหากํ ญาตกา นตฺถีติ. "อาม ตาต อมฺหากํ เอตฺถ ญาตกา นตฺถิ, ราชคหนคเร ปน โว ธนเสฏฺฐี นาม อยฺยโก, ตตฺถ อมฺหากํ พหู ญาตกาติ. "กสมา ตตฺถ น คจฺฉาม อมฺมาติ. สา อตฺตโน อาคมนการณํ ปุตฺตสฺส อกเถตฺวา, ปุตฺเตสุ ปุนปฺปุนํ กเถนฺเตสุ, สามิกํ อาห "อิเม มํ ทารกา อติวิย กิลเมนฺติ, กึ โน มาตาปิตโร ทิสฺวา มํสํ ขาทิสฺสนฺติ, เอหิทานิ ทารกานํ อยฺยกกุลํ ทสฺเสสฺสามาติ. "อหํ สมฺมุขา ภวิตุํ น สกฺขิสฺสามิ, เต ปน นยิสฺสามีติ. "สาธุ เยน เกนจิ อุปาเยน ทารกานํ อยฺยกกุลเมว ทฏฺฐุํ วฏฺฏตีติ. เทฺวปิ ชนา ทารเก อาทาย อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปตฺวา นครทฺวาเร เอกิสฺสา สาลาย วสึสุ. ทารกมาตา เทฺว ทารเก คเหตฺวา อาคตภาวํ มาตาปิตูนํ อาโรจาเปสิ. เต ตํ สาสนํ สุตฺวา "สํสาเร วิจรนฺตานํ น ปุตฺโต น ธีตา ภูตปุพฺพา นาม นตฺถิ; เต อมฺหากํ มหาปราธิกา, น สกฺกา เตหิ อมฺหากํ จกฺขุปเถ ฐาตุํ, เอตฺตกนฺนาม ธนํ คเหตฺวา เทฺวปิ ชนา ผาสุกฏฺฐานํ คนฺตฺวา ชีวนฺตุ, ทารเก ปน อิธ เปเสนฺตูติ. เต เตหิ เปสิตํ ธนํ คเหตฺวา ทารเก อาคตทูตานญฺเญว หตฺเถ ๑- ทตฺวา ปหิณึสุ. ทารกา อยฺยกกุเล วฑฺฒนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑. หตฺเถสุ. [?].--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.
เตสุ จูฬปนฺถโก อติทหโร, มหาปนฺถโก ปน อยฺยเกน สทฺธึ ทสพลสฺส ธมฺมกถํ โสตุํ คจฺฉติ. ตสฺส นิจฺจํ สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส, ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ นมิ. โส อยฺยกํ อาห "สเจ มํ อนุชาเนยฺยาถ, อหํ ปพฺพเชยฺยนฺติ. "กึ วเทสิ ตาต, สกลโลกสฺสาปิ เม ปพฺพชิตโต ตว ปพฺพชฺชา ภทฺทกา; สเจ สกฺโกสิ, ปพฺพชาหีติ ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา, "กึ คหปติ ทารโก เต ลทฺโธติ วุตฺเต, "อาม ภนฺเต อยํ เม นตฺตา ตุมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพชิตุกาโมติ อาห. สตฺถา อญฺญตรํ ปิณฺฑจาริกํ ภิกฺขุํ "อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชหีติ อาณาเปสิ. เถโร ตสฺส ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา ปพฺพาเชสิ. โส พหุํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปริปุณฺณวสฺโส อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส ฌานสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมนฺโต จินฺเตสิ "สกฺกา นุ โข อิมํ สุขํ จูฬปนฺถกสฺส ทาตุนฺติ ตโต อยฺยกเสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวมาห "มหาเสฏฺฐิ สเจ อนุชาเนยฺยาถ, อหํ จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชยฺยนฺติ. "ปพฺพาเชถ นํ ภนฺเตติ. เสฏฺฐี กิร สาสเน สุปฺปสนฺโน "กตรธีตาย โว เอเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิยมาโน จ "ปลาตธีตายาติ วตฺตุํ ลชฺชติ; ตสฺมา สุเขเนว เตสํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาติ. เถโร จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชตฺวา สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ. โสปิ ปพฺพชิตฺวาว ทนฺโธ อโหสิ. เถโร ตํ อนุสิกฺขนฺโต อิมํ คาถมาห "ปทฺมํ ยถา โกกนุทํ สุคนฺธํ ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.
องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ, ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเขติ. อิมํ เอกํ คาถํ จตูหิ มาเสหิ อุคฺคณฺหิตุํ นาสกฺขิ. "กสฺมาติ. โส กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปพฺพชิตฺวา ปญฺญวา หุตฺวา อญฺญตรสฺส ทนฺธภิกฺขุโน อุทฺเทสคหณกาเล ปริหาสเกฬึ อกาสิ. โส ภิกฺขุ เตน ปริหาเสน ลชฺชิโต เนว อุทฺเทสํ คณฺหิ น สชฺฌายมกาสิ. เตน กมฺเมน อยํ ปพฺพชิตฺวาว ทนฺโธ ชาโต, คหิตคหิตปทํ, อุปรุปริปทํ อุคฺคณฺหนฺตสฺส, นสฺสติ. ตสฺส อิมเมว คาถํ อุคฺคเหตุํ วายมนฺตสฺส, จตฺตาโร มาสา อติกฺกนฺตา. อถ นํ มหาปนฺถโก "จูฬปนฺถก ตฺวํ อิมสฺมึ สาสเน อภพฺโพ, จตูหิ มาเสหิ เอกํ คาถํปิ คเหตุํ น สกฺโกสิ, ปพฺพชิตกิจฺจํ ปน กถํ มตฺถกํ ปาเปสฺสสิ, นิกฺขม อิโตติ วิหารา นิกฺกฑฺฒิ. จูฬปนฺถโก พุทฺธสาสเน สิเนเหน คิหิภาวํ น ปตฺเถติ. ตสฺมิญฺจ กาเล มหาปนฺถโก ภตฺตุทฺเทสโก โหติ. ชีวโก โกมารภจฺโจ พหุํ มาลาคนฺธวิเลปนมาทาย อมฺพวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา อุฏฺฐายาสนา ทสพลํ วนฺทิตฺวา มหาปนฺถกํ อุปสงฺกมิตฺวา "กิตฺตกา ภนฺเต สตฺถุ สนฺติเก ภิกฺขูติ ปุจฺฉิ. "ปญฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานีติ. "เสฺว ภนฺเต พุทฺธปฺปมุขานิ ปญฺจภิกฺขุสตานิ อาทาย อมฺหากํ นิเวสเน ภิกฺขํ คณฺหถาติ. "อุปาสก จูฬปนฺถโก นาม ทนฺโธ ภิกฺขุ อวิรุฬฺหิธมฺโม, ตํ ฐเปตฺวา เสสานํ นิมนฺตนํ สมฺปฏิจฺฉามีติ เถโร อาห. ตํ สุตฺวา จูฬปนฺถโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.
จินฺเตสิ "เถโร เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ นิมนฺตนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต มํ พาหิรํ กตฺวา สมฺปฏิจฺฉติ, นิสฺสํสยํ มยฺหํ ภาติกสฺส มยิ จิตฺตํ ภินฺนํ ภวิสฺสติ; กึ อิทานิ มยฺหํ อิมินา สาสเนน, คิหี หุตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต ชีวิสฺสามีติ. โส ปุนทิวเส ปาโตว วิพฺภมิตุํ ปายาสิ. สตฺถา ปจฺจูสกาเลเยว โลกํ โวโลเกนฺโต อิมํ การณํ ทิสฺวา ปฐมตรํ คนฺตฺวา จูฬปนฺถกสฺส คมนมคฺเค ทฺวารโกฏฺฐเก จงฺกมนฺโต อฏฺฐาสิ. จูฬปนฺถโก คจฺฉนฺโต สตฺถารํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิ. อถ นํ สตฺถา "กหํ ปน ตฺวํ จูฬปนฺถก อิมาย เวลาย คจฺฉสีติ อาห. "ภาตา มํ ภนฺเต นิกฺกฑฺฒติ, เตนาหํ วิพฺภมิตุํ คจฺฉามีติ. "จูฬปนฺถก ตว ปพฺพชฺชา นาม มม สนฺติเก, ภาตรา นิกฺกฑฺฒิโตปิ กสฺมา มม สนฺติกํ นาคจฺฉิ; เอหิ, กินฺเต คิหิภาเวน, มม สนฺติเก ภวิสฺสสีติ จกฺกงฺกิตตเลน ปาณินา ตํ สิรสิ ปรามสิตฺวา อาทาย คนฺตฺวา คนฺธกุฏิปมุเข นิสีทาเปตฺวา "จูฬปนฺถก ปุรตฺถาภิมุโข หุตฺวา อิมํ ปิโลติกํ `รโชหรณํ รโชหรณนฺติ ปริมชฺชนฺโต อิเธว โหหีติ อิทฺธิยา อภิสงฺขตํ ปริสุทฺธํ ปิโลติกํ ทตฺวา, กาเล อาโรจิเต, ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ชีวกสฺส เคหํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิ. จูฬปนฺถโกปิ สุริยํ โอโลเกนฺโต ตํ ปิโลติกํ "รโชหรณํ รโชหรณนฺติ ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ. ตสฺส ตํ ปิโลติกขณฺฑํ ปริมชฺชนฺตสฺส กิลิฏฺฐํ อโหสิ. ตโต จินฺเตสิ "อิทํ ปิโลติกขณฺฑํ อติวิย ปริสุทฺธํ, อิมํ ปน อตฺตภาวํ นิสฺสาย ปุริมปกตึ ชหิตฺวา เอวํ กิลิฏฺฐํ ชาตํ, อนิจฺจา วต สงฺขาราติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.
ขยวยํ ปฏฺฐเปนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิ. สตฺถา "จูฬปนฺถกสฺส จิตฺตํ วิปสฺสนํ อารุฬฺหนฺติ ญตฺวา "จูฬปนฺถก ตฺวํ เอตํ ปิโลติกขณฺฑเมว สงฺกิลิฏฺฐํ รชรญฺชิตนฺติ มา สญฺญํ กริ; อพฺภนฺตเร ปน เต ราครชาทโย อตฺถิ, เต หราหีติ วตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปุรโต นิสินฺโน วิย ปญฺญายมานรูโป หุตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ราโค รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; ราคสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเน. โทโส รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; โทสสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเน. โมโห รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; โมหสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเนติ. คาถาปริโยสาเน จูฬปนฺถโก สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สห ปฏิสมฺภิทาหิเยวสฺส ตีณิ ปิฏกานิ อาคมึสุ. โส กิร ปุพฺเพ ราชา หุตฺวา นครปทกฺขิณํ กโรนฺโต, นลาฏโต เสเท--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.
มุญฺจนฺเต, ๑- ปริสุทฺเธน สาฏเกน นลาฏนฺตํ ปุญฺฉิ. สาฏโก กิลิฏฺโฐ อโหสิ. โส "อิมํ สรีรํ นิสฺสาย เอวรูโป ปริสุทฺโธ สาฏโก ปกตึ ชหิตฺวา กิลิฏฺโฐ ชาโต, อนิจฺจา วต สงฺขาราติ อนิจฺจสญฺญํ ปฏิลภิ, เตน การเณนสฺส รโชหรณเมว ปจฺจโย ชาโต. ชีวโกปิ โข โกมารภจฺโจ ทสพลสฺส ทกฺขิโณทกํ อุปนาเมสิ. สตฺถา "นนุ ชีวก วิหาเร ภิกฺขุ อตฺถีติ หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. มหาปนฺถโก "นนุ ภนฺเต วิหาเร นตฺถิ ภิกฺขูติ อาห. สตฺถา "อตฺถิ ชีวกาติ อาห. ชีวโก "เตนหิ ภเณ คจฺฉ วิหาเร ภิกฺขูนํ อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา ชานาหีติ ปุริสํ เปเสสิ. ตสฺมึ ขเณ จูฬปนฺถโก "มยฺหํ ภาติโก `วิหาเร ภิกฺขู นตฺถีติ ภณติ, วิหาเร ภิกฺขูนํ อตฺถิภาวมสฺส ปกาเสสฺสามีติ สกลํ อมฺพวนํ ภิกฺขูนญฺเญว ปูเรสิ: เอกจฺเจ ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺติ, เอกจฺเจ รชนกมฺมํ กโรนฺติ, เอกจฺเจ สชฺฌายํ กโรนฺติ; เอวํ อญฺญมญฺญํ อสทิสํ ภิกฺขุสหสฺสํ มาเปสิ. โส ปุริโส วิหาเร พหู ภิกฺขู ทิสฺวา นิวตฺติตฺวา "อยฺย สกลอมฺพวนํ ภิกฺขูหิ ปริปุณฺณนฺติ ชีวกสฺส อาโรเจสิ. เถโรปิ โข ตตฺเถว สหสฺสกฺขตฺตุมตฺตานํ นิมฺมินิตฺวาน ปนฺถโก นิสีทิ อมฺพวเน รมฺเม ยาว กาลปฺปเวทนาติ. อถ สตฺถา ตํ ปุริสํ อาห "วิหารํ คนฺตฺวา `สตฺถา จูฬปนฺถกํ นาม ปกฺโกสตีติ วเทหีติ. เตน คนฺตฺวา ตถา วุตฺเต, "อหํ จูฬปนฺถโก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มุจฺจนฺเต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.
อหํ จูฬปนฺถโกติ มุขสหสฺสํ อุฏฺฐหิ. โส ปุริโส ปุน คนฺตฺวา "สพฺเพปิ กิร ภนฺเต จูฬปนฺถกาเยว นามาติ อาห. "เตนหิ คนฺตฺวา, โย ปฐมํ `อหํ จูฬปนฺถโกติ วทติ, ตํ หตฺเถ คณฺห, อวเสสา อนฺตรธายิสฺสนฺตีติ. โส ตถา อกาสิ. ตาวเทว สหสฺสมตฺตา ภิกฺขู อนฺตรธายึสุ. เถโร เตน ปุริเสน สทฺธึ อคมาสิ. สตฺถา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ชีวกํ อามนฺเตสิ "ชีวก จูฬปนฺถกสฺส ปตฺตํ คณฺห, อยนฺเต อนุโมทนํ กริสฺสตีติ. ชีวโก ตถา อกาสิ. เถโร สีหนาทํ นทนฺโต ตรุณสีโห วิย ตีณิ ปิฏกานิ สงฺโขเภตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. สตฺถา อุฏฺฐายาสนา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา, ภิกฺขูหิ วตฺเต ทสฺสิเต, อุฏฺฐายาสนา คนฺธกุฏิปมุเข ฐตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส สุคโตวาทํ ทตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ อุยฺโยเชตฺวา สุรภิคนฺธวาสิตํ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ อุปคโต. อถ สายณฺหสมเย ภิกฺขู อิโต จิโต จ สโมสริตฺวา รตฺตกมฺพลสาณิยา ปริกฺขิตฺตา วิย นิสีทิตฺวา สตฺถุ คุณกถํ อารภึสุ "อาวุโส มหาปนฺถโก จูฬปนฺถกสฺส อชฺฌาสยํ อชานนฺโต จตูหิ มาเสหิ เอกํ คาถํ อุคฺคณฺหาเปตุํ น สกฺโกติ, `ทนฺโธ อยนฺติ วิหารา นิกฺกฑฺฒิ; สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน อนุตฺตรธมฺมราชตาย เอกสฺมิญฺเญว อนฺตราภตฺเต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ อทาสิ; ตีณิ ปิฏกานิ สห ปฏิสมฺภิทาหิเยว อาคตานิ; อโห พุทฺธานํ พลนฺนาม มหนฺตนฺติ. อถ ภควา ธมฺมสภายํ อิมํ กถาปวตฺตึ ญตฺวา "อชฺช--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.
มยา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ พุทฺธเสยฺยาย อุฏฺฐาย สุรตฺตทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา วิชฺชุลตํ วิย กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา รตฺตกมฺพลสทิสํ สุคตมหาปํสุกูลจีวรํ ปารุปิตฺวา สุรภิคนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม มตฺตวรวารณสีหวิกฺกนฺตวิลาเสน อนนฺตาย พุทฺธลีฬฺหาย ธมฺมสภํ คนฺตฺวา อลงฺกตมณฺฑลมาลมชฺเฌ สุปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสนํ อารุยฺห ฉพฺพณฺณา พุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺโต อณฺณวกุจฺฉึ โขภยมาโน วิย ยุคนฺธรมตฺถเก พาลสุริโย วิย อาสนมชฺเฌ นิสีทิ. สมฺมาสมฺพุทฺเธ ปน อาคตมตฺเต, ภิกฺขุสงฺโฆ กถํ ปจฺฉินฺทิตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. สตฺถา มุทุเกน จิตฺเตน ปริสํ โอโลเกตฺวา "อยํ ปริสา อติวิย โสภติ, เอกสฺสาปิ หตฺถกุกฺกุจฺจํ วา ปาทกุกฺกุจฺจํ วา อุกฺกาสิตสทฺโท วา ขิปิตสทฺโท วา นตฺถิ, สพฺเพปิเม พุทฺธคารเวน สคารวา พุทฺธเตเชน ตชฺชิตา, มยิ อายุกปฺปมฺปิ อกเถตฺวา นิสินฺเน, เกจิ ปฐมํ กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา น กเถสฺสนฺติ, กถาสมุฏฺฐาปนวตฺตนฺนาม มยา ชานิตพฺพํ, อหเมว ปฐมํ กเถสฺสามีติ มธุเรน พฺรหฺมสเรน ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา, กา จ ปน โว อนฺตรา กถา วิปฺปกตาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว จูฬปนฺถโก อิทาเนว ทนฺโธ, ปุพฺเพปิ ทนฺโธว; น เกวลญฺจสฺสาหํ อิทาเนว อวสฺสโย ชาโต, ปุพฺเพปิ อวสฺสโย อโหสึเยว; ปุพฺเพ ปนาหํ อิมํ โลกิยกุฏุมฺพสฺส สามิกํ อกาสึ, อิทานิ โลกุตฺตรกุฏุมฺพสฺสาติ วตฺวา, ตมตฺถํ วิตฺถารโต โสตุกาเมหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ:--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.
อตีเต พาราณสีนครวาสี เอโก มาณโว ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สิปฺปุคฺคหณตฺถาย ทิสาปาโมกฺขสฺสาจริยสฺส ธมฺมนฺเตวาสิโก หุตฺวา ปญฺจนฺนํ มาณวกสตานํ อนฺตเร อติวิย อาจริยสฺส อุปการโก อโหสิ, ปาทปริกมฺมาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ กโรติ; ทนฺธตาย ปน กิญฺจิ อุคฺคณฺหิตุํ น สกฺโกติ. อาจริโย "อยํ มม พหุปกาโร, สิกฺขาเปสฺสามิ นนฺติ วายมนฺโตปิ กิญฺจิ สิกฺขาเปตุํ น สกฺโกติ. โส จิรํ วสิตฺวา เอกํ คาถํปิ อุคฺคณฺหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุกฺกณฺฐิตฺวา "คมิสฺสามีติ อาจริยํ อาปุจฺฉิ. อาจริโย จินฺเตสิ "อยํ มยฺหํ อุปการโก, ปณฺฑิตภาวมสฺส ปจฺจาสึสามิ, น จ นํ กาตุํ สกฺโกมิ; อวสฺสํ มยา อิมสฺส ปจฺจุปกาโร กาตพฺโพ, เอกมสฺส มนฺตํ พนฺธิตฺวา ทสฺสามีติ. โส ตํ อรญฺญํ เนตฺวา "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อิมํ มนฺตํ พนฺธิตฺวา อุคฺคณฺหาเปนฺโต อเนกสตกฺขตฺตุํ ปริวตฺตาเปตฺวา "ปญฺญายติ เตติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม ปญฺญายตีติ วุตฺเต, "ทนฺเธน นาม วายามํ กตฺวา ปคุณํ กตํ สิปฺปํ น ปลายตีติ อาจิกฺขิตฺวา มคฺคปริพฺพยํ ทตฺวา "คจฺฉ อิมํ มนฺตํ นิสฺสาย ชีวิสฺสสิ, อปลายนตฺถาย ปนสฺส นิจฺจํ สชฺฌายํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ. อถสฺส พาราณสีสมฺปตฺตกาเล "ปุตฺโต เม สิปฺปํ สิกฺขิตฺวา อาคโตติ มาตา มหาสกฺการสมฺมานมกาสิ. ตทา พาราณสีราชา "อตฺถิ นุ โข เม กายกมฺมาทีสุ โกจิ โทโสติ ปจฺจเวกฺขนฺโต อตฺตโน อรุจฺจนกํ กิญฺจิ กมฺมํ อทิสฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.
"อตฺตโน วชฺชนฺนาม อตฺตโน น ปญฺญายติ, ปเรสํ ปญฺญายติ; นาครานํ ปริคฺคณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สายํ อญฺญาตกเวเสน นิกฺขมิตฺวา "สายมาสํ ภุญฺชิตฺวา นิสินฺนมนุสฺสานํ กถาสลฺลาโป นาม นานปฺปการโก โหติ; สจาหํ อธมฺเมน รชฺชํ กาเรมิ, `ปาเปน อธมฺมิกรญฺญา ทณฺฑพลิอาทีหิ หตมฺหาติ วกฺขนฺติ; สเจ ธมฺเมน กาเรมิ, `ทีฆายุโก โน โหตุ ราชาติอาทีนิ วตฺวา มม คุณํ กเถสฺสนฺตีติ เตสํ เตสํ เคหานํ ภิตฺติอนุสาเรน วิจริ. ตสฺมึ ขเณ อุมฺมงฺคโจรา ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร อุมฺมงฺคํ ภินฺทนฺติ เอกอุมฺมงฺเคเนว เทฺว เคหานิ ปวิสนตฺถาย. ราชา เต ทิสฺวา เคหจฺฉายาย อฏฺฐาสิ. เตสํ อุมฺมงฺคํ ภินฺทิตฺวา เคหํ ปวิสิตฺวา ภณฺฑานํ โอโลกนกาเล มาณโว ปพุชฺฌิตฺวา ตํ มนฺตํ สชฺฌายนฺโต "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อาห. เต ตํ สุตฺวา "อิมินา กิรมฺห ญาตา, อิทานิ โน นาเสสฺสตีติ นิวตฺถวตฺถานิปิ ฉฑฺเฑตฺวา ภีตา สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐาเนเนว ปลายึสุ. ราชา เต ปลายนฺเต ทิสฺวา อิตรสฺส จ มนฺตํ สชฺฌายนฺตสฺส สทฺทํ สุตฺวา นาครานํ ปริคฺคณฺหิตฺวา นิเวสนํ ปาวิสิ; วิภาตาย ปน รตฺติยา ปาโตว เอกํ ปุริสํ ปกฺโกสิตฺวา อาห "คจฺฉ ภเณ อสุกวีถิยํ อสุกสฺมึ ๑- นาม เคเห อุมฺมงฺโค ภินฺโน, ตตฺถ ตกฺกสิลโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคตมาณโว อตฺถิ; ตํ อาเนหีติ. โส คนฺตฺวา "ราชา ตํ ปกฺโกสตีติ วตฺวา มาณวํ อาเนสิ. อถ นํ ราชา อาห @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ยสฺมึ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.
"ตฺวํ ตาต ตกฺกสิลโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคตมาณโวติ. "อาม เทวาติ. "อมฺหากํปิ ตํ สิปฺปํ เทหีติ. "สาธุ เทว สมาสเน นิสีทิตฺวา คณฺหาติ. อถ นํ ราชา ตถา กตฺวา ตํ มนฺตํ คเหตฺวา "อยนฺเต อาจริยภาโคติ สหสฺสํ อทาสิ. ตทา เสนาปติ รญฺโญ กปฺปกํ อาห "กทา รญฺโญ มสฺสุํ กริสฺสสีติ. "เสฺว วา ปรเสฺว วาติ. โส ตสฺส สหสฺสํ ทตฺวา "กิจฺจํ โน อตฺถีติ วตฺวา, "กึ สามีติ วุตฺเต, "รญฺโญ มสฺสุกมฺมํ กโรนฺโต วิย หุตฺวา ขุรํ อติวิย ปหํสิตฺวา คลนาฬึ ฉินฺทิตฺวา เสนาปติ ภวิสฺสสิ, อหํ ราชาติ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รญฺโญ มสฺสุกรณทิวเส คนฺโธทเกน มสฺสุํ เตเมตฺวา ขุรํ ปหํสิตฺวา นลาฏนฺเต คเหตฺวา "ขุโร โถกํ กุณฺฐธาโร, เอกปฺปหาเรเนว คลนาฬึ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏตีติ ปุน เอกมนฺตํ ฐตฺวา ขุรํ ปหํสิ. ตสฺมึ ขเณ ราชา อตฺตโน มนฺตํ สริตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺโต "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อาห. นหาปิตสฺส นลาฏโต เสทา มุจฺจึสุ. โส "ชานาติ มํ ราชาติ ภีโต ขุรํ ภูมิยํ ขิปิตฺวา ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิ. ราชาโน นาม เฉกา โหนฺติ, เตน นํ เอวมาห "อเร ทุฏฺฐนหาปิต `น มํ ราชา ชานาตีติ สญฺญํ กโรสีติ. "อภยํ เม เทหิ เทวาติ. "โหตุ, มา ภายิ, กเถหีติ. "เสนาปติ เม เทว สหสฺสํ ทตฺวา `รญฺโญ มสฺสุํ กโรนฺโต วิย คลนาฬึ ฉินฺท; ตสฺมึ มเต, อหํ ราชา หุตฺวา ตํ เสนาปตึ กริสฺสามีติ อาหาติ. ราชา ตํ สุตฺวา "อาจริยํ เม นิสฺสาย ชีวิตํ ลทฺธนฺติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.
เสนาปตึ ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺโภ เสนาปติ กึ นาม ตยา มม สนฺติกา น ลทฺธํ, อิทานิ ตํ ทฏฺฐุํ น สกฺโกมิ, มม รฏฺฐา นิกฺขมาติ ตํ รฏฺฐา ปพฺพาเชตฺวา อาจริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อาจริย ตํ นิสฺสาย มยา ชีวิตํ ลทฺธนฺติ วตฺวา มหนฺตํ สกฺการํ กริตฺวา ตสฺส เสนาปติฏฺฐานํ อทาสิ. โส ตทา จูฬปนฺถโก อโหสิ, ๑- สตฺถา ทิสาปาโมกฺขาจริโยติ. สตฺถา อิมํ ๒- อตีตํ อาหริตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ จูฬปนฺถโก ทนฺโธว อโหสิ, ตถาปิสฺส อหํ อวสฺสโย หุตฺวา ตํ โลกิยกุฏุมฺเพ ปติฏฺฐาเปสินฺติ วตฺวา, ปุเนกทิวสํ "อโห สตฺถา จูฬปนฺถกสฺส อวสฺสโย ชาโตติ กถาย สมุฏฺฐิตาย, จูฬกเสฏฺฐิชาตเก อตีตวตฺถุํ กเถตฺวา "อปฺปเกนปิ เมธาวี ปาภเตน วิจกฺขโณ สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ ๓- คาถํ วตฺวา "น ภิกฺขเว อิทาเนวาหํ อิมสฺส อวสฺสโย ชาโต, ปุพฺเพปิ อวสฺสโย อโหสิเมว; ปุพฺเพ ปนาหํ อิมํ โลกิยกุฏุมฺพสฺส สามิกํ อกาสึ, อิทานิ โลกุตฺตรกุฏุมฺพสฺสาติ วตฺวา "ตทาปิ จูฬกนฺเตวาสิโก จูฬปนฺถโก อโหสิ, จูฬกเสฏฺฐี ปน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต นกฺขตฺตโกวิโท อหเมวาติ ชาตกํ สโมธาเนสิ. ปุเนกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส @เชิงอรรถ: ๑. ตทา จูฬปนฺถโก มาณโว อโหสีติ ยุตฺตตรํ. @๒. สี. ม. ยุ. ตสฺมา อิมํ. @๓. ขุ. ชา. เอก. ๒.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.
จูฬปนฺถโก จตูหิ มาเสหิ จตุปฺปทํ คาถํ คเหตุํ อสกฺโกนฺโตปิ วิริยํ อโนสฺสชฺชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐิโต, อิทานิ โลกุตฺตรธมฺมกุฏุมฺพสฺส สามิโก ชาโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว มม สาสเน อารทฺธวิริโย ภิกฺขุ โลกุตฺตรธมฺมสฺส สามิโก โหติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อุฏฺฐาเนนปฺปมาเทน สญฺญเมน ทเมน จ ทีปํ กยิราถ เมธาวี, ยํ โอโฆ นาภิกีรตีติ. ตตฺถ ทีปํ กยิราถาติ; "วิริยสงฺขาเตน อุฏฺฐาเนน สติยา อวิปฺปวาสสงฺขาเตน อปฺปมาเทน จตุปาริสุทฺธิสีลสงฺขาเตน สญฺญเมน อินฺทฺริยทมเนน จาติ อิเมหิ การณภูเตหิ จตูหิ ธมฺเมหิ ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต เมธาวี อิมสฺมึ อติทุลฺลภปติฏฺฐตาย อติคมฺภีเร สํสารสาคเร อตฺตโน ปติฏฺฐานภูตํ อรหตฺตผลทีปํ กยิราถ กเรยฺย กาตุํ สกฺกุเณยฺยาติ อตฺโถ. กีทิสํ? ยํ โอโฆ นาภิกีรตีติ: ยํ จตุพฺพิโธปิ กิเลโสโฆ อภิกีริตุํ วิทฺธํเสตุํ น สกฺโกติ; น หิ สกฺกา อรหตฺตํ โอเฆน วิกีริตุนฺติ. คาถาวสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, เอวํ เทสนา สมฺปตฺตปริสาย สาตฺถิกา ชาตาติ. จูฬปนฺถกตฺเถรวตฺถุ. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.
๔. พาลนกฺขตฺตวตฺถุ. (๑๘) "ปมาทมนุยุญฺชนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต พาลนกฺขตฺตํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ กิร สมเย สาวตฺถิยํ พาลนกฺขตฺตํ นาม สงฺฆุฏฺฐํ. ตสฺมึ นกฺขตฺเต พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา ฉาริกาย เจว โคมเยน จ สรีรํ มกฺเขตฺวา สตฺตาหํ อสพฺภิวาจํ ภณนฺตา วิจรนฺติ, กญฺจิ ญาตึ วา สุหชฺชํ วา ปพฺพชิตํ วา ทิสฺวา ลชฺชนฺตา นาม นตฺถิ, ทฺวาเร ทฺวาเร ฐตฺวา อสพฺภํ ภณนฺติ. มนุสฺสา เตสํ อสพฺภํ โสตุํ อสกฺโกนฺตา ยถาพลํ อฑฺฒํ วา ปาทํ วา กหาปณํ วา เปเสนฺติ, เตสํ เตสํ ฆรทฺวาเร ลทฺธํ ลทฺธํ คเหตฺวา ปกฺกมนฺติ. ตทา ปน สาวตฺถิยํ ปญฺจโกฏิมตฺตา อริยสาวกา โหนฺติ, เต สตฺถุ สาสนํ เปสยึสุ "ภควา ภนฺเต สตฺตาหํ ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ นครํ อปวิสิตฺวา วิหาเรเยว โหตูติ, ตญฺจ ปน สตฺตาหํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิหาเรเยว ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทตฺวา สยมฺปิ เคหา น นิกฺขมึสุ. นกฺขตฺเต ปน ปริโยสิเต, อฏฺฐเม ทิวเส พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา นครํ ปเวเสตฺวา มหาทานํ ทตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา "ภนฺเต อติทุกฺเขน โน สตฺต ทิวสา อติกฺกนฺตา, พาลานํ อสพฺภํ สุณนฺตานํ กณฺณา ภิชฺชนาการปฺปตฺตา วิย โหนฺติ, โกจิ กสฺสจิ น ลชฺชติ, เตน มยํ ตุมฺหากํ อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ น ทมฺหา, มยํปิ เคหโต น นิกฺขมิมฺหาติ อาหํสุ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "พาลานํ ทุมฺเมธานํ กิริยา เอวรูปา โหติ, เมธาวิโน ปน ธนสารํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขิตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.
อมตมหานิพฺพานสมฺปตฺตึ ปาปุณนฺตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ปมาทมนุยุญฺชนฺติ พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา, อปฺปมาทญฺจ เมธาวี ธนํ เสฏฺฐํว รกฺขติ. มา ปมาทมนุยุญฺเชถ, มา กามรติสนฺถวํ; อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต ปปฺโปติ วิปุลํ สุขนฺติ. ตตฺถ พาลาติ: พาเลฺยน สมนฺนาคตา อิธโลกปรโลกตฺถํ อชานนฺตา. ทุมฺเมธิโนติ: นิปฺปญฺญา. เต ปมาเท อาทีนวํ อปสฺสนฺตา ปมาทํ อนุยุญฺชนฺติ [๑]- ปมาเทน กาลํ วีตินาเมนฺติ. เมธาวีติ: ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ปน ปณฺฑิโต กุลวํสานุคตํ เสฏฺฐํ อุตฺตมํ สตฺตรตนธนํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขติ: ยถา หิ "อุตฺตมํ ธนํ นิสฺสาย กามคุณสมฺปตฺตึ ปาปุณิสฺสาม [๒]- ปรโลกคมนมคฺคํ โสเธสฺสามาติ ธเน อานิสํสํ ปสฺสนฺตา ตํ รกฺขนฺติ; เอวํ ปณฺฑิโตปิ "อปฺปมตฺโต ปฐมชฺฌานาทีนิ ปฏิลภติ มคฺคผลาทีนิ ปาปุณาติ ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา สมฺปาเทตีติ อปฺปมาเท อานิสํสํ ปสฺสนฺโต ธนํ เสฏฺฐํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขตีติ อตฺโถ. มา ปมาทนฺติ: ตสฺมา ตุมฺเห มา ปมาทมนุยุญฺเชถ มา ปมาเทน กาลํ วีตินามยิตฺถ. มา กามรติสนฺถวนฺติ: วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ รติสงฺขาตํ ตณฺหาสนฺถวํปิ มา อนุยุญฺเชถ มา จินฺตยิตฺถ มา ปฏิลภิตฺถ. อปฺปมตฺโต หีติ: อุปฏฺฐิตสติตาย หิ อปฺปมตฺโต ฌายนฺโต ปุคฺคโล วิปุลํ โอฬารํ นิพฺพานสุขํ ปาปุณาตีติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปวตฺเตนฺติ. ๒. สี. ม. ยุ. ปุตฺตทารํ โปสิสฺสาม.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.
คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. พาลนกฺขตฺตวตฺถุ. ----------- ๕. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ. (๑๙) "ปมาทํ อปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ ทิวเส เถโร ปิปฺผลิคุหายํ วิหรนฺโต ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ปมตฺเต จ อปฺปมตฺเต จ อุทกปฐวิปพฺพตาทีสุ จวนเก อุปปชฺชนเก ๑- สตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกนฺโต นิสีทิ. สตฺถา เชตวเน นิสินฺนโกว "เกน นุ โข วิหาเรน อชฺช มม ปุตฺโต กสฺสโป วิหรตีติ ทิพฺเพน จกฺขุนา อุปธาเรนฺโต "สตฺตานํ จุตูปปาตํ โอโลเกนฺโต วิหรตีติ ญตฺวา "สตฺตานํ จุตูปปาโต นาม พุทฺธญาเณนาปิ อปริจฺฉินฺโน, มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา มาตาปิตโร อชานาเปตฺวา จวนกสตฺตานํ ปริจฺเฉทํ กาตุํ น สกฺกา. เต ชานิตุํ ตว อวิสโย, อปฺปมตฺตโก ตว วิสโย, สพฺพโส ปน จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ พุทฺธานเมว วิสโยติ วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย หุตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อุปฺปชฺชนเก.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.
"ปมาทํ อปฺปมาเทน ยทา นุทติ ปณฺฑิโต, ปญฺญาปาสาทมารุยฺห อโสโก โสกินึ ปชํ ปพฺพตฏฺโฐว ภุมฺมฏฺเฐ ธีโร พาเล อเวกฺขตีติ. ตตฺถ นุทตีติ: ยถา นาม โปกฺขรณึ ปวิสนฺตํ นโวทกํ ปุราโณทกํ สงฺโขเภตฺวา ตสฺโสกาสํ อทตฺวา อตฺตโน มตฺถเกน ปลายนฺตํ นุทติ นีหรติ; เอวเมว ปณฺฑิโต อปฺปมาทลกฺขณํ พฺรูหนฺโต ปมาทสฺโสกาสํ อทตฺวา ยทา อปฺปมาทเวเคน ตํ นุทติ นีหรติ; อถ โส ปนุนฺนปมาโท อจฺจุคฺคตตฺเถน ปริสุทฺธํ ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตํ ปญฺญาปาสาทํ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต ตาย ปฏิปทาย นิสฺเสณิยา ปาสาทํ วิย อารุยฺห ปหีนโสกสลฺลตาย อโสโก อปฺปหีนโสกสลฺลตาย โสกินึ ปชํ สตฺตนิกายํ จวมานญฺจ อุปปชฺชมานญฺจ ทิพฺพจกฺขุนา อเวกฺขติ ปสฺสติ. ยถา กึ? ปพฺพตฏฺโฐว ภุมฺมฏฺเฐติ: ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต ภูมิยํ ฐิเต อุปริปาสาเท วา ฐิโต ปาสาทปริเวเณ ฐิเต อกิจฺเฉน อเวกฺขติ; ตถา โสปิ ธีโร ปณฺฑิโต มหาขีณาสโว อสมุจฺฉินฺนวฏฺฏพีเช พาเล จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ อกิจฺเฉน อเวกฺขตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ สจฺฉิกรึสูติ. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ หน้าที่ ๙๓.
๖. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๐) "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เทฺว สหายเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญกวิหารํ ปวิสึสุ. เตสุ เอโก สกาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา วิสิพฺเพตฺวา ๑- ทหรสามเณเรหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปฐมยามํ นิสีทติ. เอโก อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต อิตรํ โอวทติ "อาวุโส มาเอวํ กริ, ปมตฺตสฺส หิ จตฺตาโร อปายา สยนฆรสทิสา, พุทฺธา นาม สาเถยฺเยน อาราเธตุํ น สกฺกาติ. โส ตสฺโสวาทํ น สุณาติ. อิตโร "นายํ วจนกฺขโมติ ตํ อปตฺเถตฺวา อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ อกาสิ. อลสตฺเถโรปิ ปฐมยาเม วิสิพฺเพตฺวา อิตรสฺส จงฺกมิตฺวา คพฺภํ ปวิฏฺฐกาเล ปวิสิตฺวา "มหากุสิต นิปชฺชิตฺวา สยนตฺถาย อรญฺญํ ปวิฏฺโฐสิ; กึ พุทฺธานํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อุฏฺฐาย รตฺตินฺทิวํ สมณธมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปติ. อิตโรปิ มชฺฌิมยาเม วิสฺสมิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปจฺจุฏฺฐาย สมณธมฺมํ กโรติ. โส เอวํ อปฺปมตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อิตโร ปมาเทเนว วีตินาเมสิ. เต วุตฺถวสฺสา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กจฺจิ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กริตฺถ, กจฺจิ โว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "วิสิพฺเพตฺวาติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.
ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตนฺติ ปุจฺฉิ. ปมตฺโต ภิกฺขุ อาห "กุโต ภนฺเต เอตสฺส อปฺปมาโท, คตกาลโต ปฏฺฐาย นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโต วีตินาเมสีติ. "ตฺวํ ปน ๑- ภิกฺขูติ. "อหํ ภนฺเต สกาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา ปฐมยามํ วิสิพฺพนฺโต นิสีทิตฺวา อนิทฺทายนฺโต วีตินาเมสินฺติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ ปมตฺโต กาลํ วีตินาเมตฺวา `อปฺปมตฺโตมฺหีติ วทสิ, อปฺปมตฺตํ ปน ปมตฺตํ กโรสิ: ตฺวํ มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก ชวจฺฉินฺโน ทุพฺพลสฺโส วิย, เอส ปน ตว สนฺติเก สีฆชวสฺโส วิยาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสุ สุตฺเตสุ พหุชาคโร อพลสฺสํว สีฆสฺโส หิตฺวา ยาติ สุเมธโสติ. ตตฺถ อปฺปมตฺโตติ; สติเวปุลฺลปตฺตตาย อปฺปมาทสมฺปนฺโน ขีณาสโว. ปมตฺเตสูติ: สติโวสฺสคฺเค ฐิเตสุ สตฺเตสุ. สุตฺเตสูติ; สติชาคริยาภาเวน สพฺพิริยาปเถสุ นิทฺทายนฺเตสุเยว. พหุชาคโรติ: มหนฺเต สติเวปุลฺลชาคริเย ฐิโต. อพลสฺสํวาติ: กุณฺฐปาทฉินฺนชวํ ทุพฺพลสฺสํ สีฆชโว สินฺธวาชานิโย วิย. สุเมธโสติ: อุตฺตมปญฺโญ ตถารูปํ ปุคฺคลํ อาคเมนปิ อธิคเมนปิ หิตฺวา ยาติ: มนฺทปญฺญสฺมึ หิ เอกํ สุตฺตํ คเหตุํ วายมนฺเตเยว, สุเมธโส เอกํ วคฺคํ คณฺหาติ, เอวํ ตาว อาคเมน หิตฺวา ยาติ; มนฺทปญฺเญ ปน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ กาตุํ วายมนฺเตเยว กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา สชฺฌายนฺเตเยว, จ สุเมธโส ปุพฺพภาเคปิ ปเรน กตํ รตฺติฏฺฐานํ วา @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. กึ. ตฺวํ ปน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.
ทิวาฏฺฐานํ วา ปวิสิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ สมฺมสนฺโต สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา นว โลกุตฺตรธมฺเม หตฺถคเต กโรติ. เอวํ อธิคเมน หิตฺวา ยาติ: วฏฺเฏ ปน ตํ มนฺทปญฺญํ หิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา วฏฺฏโต นิสฺสรนฺโต ยาติเยวาติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. --------------- ๗. สกฺกวตฺถุ. (๒๑) "อปฺปมาเทน มฆวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลึ นิสฺสาย ๑- กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต สกฺกํ เทวราชานํ อารพฺภ กเถสิ. เวสาลิยํ หิ มหาลิ นาม ลิจฺฉวี วสติ. โส ตถาคตสฺส สกฺกปญฺหสุตฺตนฺตเทสนํ สุตฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺโธ สกฺกสฺส สมฺปตฺตึ มหตึ กตฺวา กเถติ; ทิสฺวา นุ โข กเถติ อุทาหุ อทิสฺวา, ชานาติ นุ โข สกฺกํ อุทาหุ โน; ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตสิ. อถโข มหาลิ ลิจฺฉวี, เยน ภควา, เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ; เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ ลิจฺฉวี ภควนฺตํ เอตทโวจ "ทิฏฺโฐ โข ภนฺเต ภควตา สกฺโก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.
เทวานมินฺโทติ. "ทิฏฺโฐ โข เม มหาลิ สกฺโก เทวานมินฺโทติ. "โส หิ นูน ภนฺเต สกฺกปฏิรูปโก ภวิสฺสติ, ทุทฺทโส หิ ภนฺเต สกฺโก เทวานมินฺโทติ. "สกฺกญฺจาหํ มหาลิ ปชานามิ สกฺกกรเณ จ ธมฺเม; เยสญฺจ ธมฺมานํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา, เต ๑- จ ปชานามิ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน มโฆ นาม มาณโว อโหสิ, ตสฺมา `มฆวาติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน ปุเร ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `ปุรินฺทโทติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน สกฺกจฺจํ ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `สกฺโกติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน อาวสถํ อทาสิ, ตสฺมา `วาสโวติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท สหสฺสํ อตฺถํ มุหุตฺเตน จินฺเตสิ, ตสฺมา `สหสฺสกฺโขติ วุจฺจติ; สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส สุชาตา นาม อสุรกญฺญา ปชาปติ, ตสฺมา `สุชมฺปตีติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวตึสานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรสิ, ตสฺมา `เทวานมินฺโทติ วุจฺจติ; สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สมานสฺส สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา. กตมานิ สตฺต? ยาวชีวํ มาตาเปติภโร อสฺสํ; ยาวชีวํ กุเล เชฏฺฐาปจายี อสฺสํ; ยาวชีวํ สณฺหวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ อปิสุณวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ @เชิงอรรถ: ๑. ตญฺจาติ ปาลิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวเสยฺยํ; มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต; ยาวชีวํ สจฺจวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ อกฺโกธโน อสฺสํ, สเจ เม โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ขิปฺปเมว นํ ปฏิวิเนยฺยนฺติ, สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สมานสฺส อิมานิ สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติ. "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ กุเล เชฏฺฐาปจายินํ สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ เปสุเณยฺยปฺปหายินํ มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ ตํ เว เทวา ตาวตึสา อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ. ๑- "อิทํ มหาลิ สกฺเกน มฆมาณวกาเล กตํ กมฺมนฺติ วตฺวา ปุน เตน "กถํ ภนฺเต มฆมาณโว ปฏิปชฺชตีติ ตสฺส ปฏิปตฺตึ วิตฺถารโต โสตุกาเมน ปุฏฺโฐ "เตนหิ มหาลิ สุณาหีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ: อตีเต มคธรฏฺเฐ อจลคาเม มโฆ นาม มาณโว คามกมฺมกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ฐิตฏฺฐาเน ปาทนฺเตน ปํสุํ วิยูหิตฺวา รมณียํ กตฺวา อฏฺฐาสิ. อปโร ตํ พาหุนา ปหริตฺวา ตโต อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺฐาสิ. โส ตสฺส อกุชฺฌิตฺวา อญฺญํ ฐานํ รมณียํ กตฺวา อฏฺฐาสิ. ตโตปิ นํ อญฺโญ พาหุนา ปหริตฺวา อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺฐาสิ. โส ตสฺสปิ อกุชฺฌิตฺวา อญฺญํ @เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๓๓๗-๙.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.
ฐานํ รมณียํ กตฺวา ฐิโต. อิติ ตํ เคหโต นิกฺขนฺตา นิกฺขนฺตา ปุริสา พาหุนา ปหริตฺวา โสธิตโสธิตฏฺฐานโต อปเนสุํ. โส "สพฺเพปิ เต สุขิตา ชาตา, อิมินา กมฺเมน มยฺหํ สุขทายเกน ปุญฺญกมฺเมน ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส กุทฺทาลมาทาย ขลมณฺฑลมตฺตํ ฐานํ รมณียํ อกาสิ. สพฺเพ คนฺตฺวา ตตฺเถว อฏฺฐํสุ. อถ เนสํ สีตสมเย อคฺคึ กตฺวา อทาสิ, คิมฺหกาเล อุทกํ. ๑- ตโต "รมณียํ ฐานํ นาม สพฺเพสํ ปิยํ, กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถิ, ๒- อิโต ปฏฺฐาย มยา มคฺคํ สมํ กโรนฺเตน วิจริตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปาโตว นิกฺขมิตฺวา มคฺคํ สมํ กโรนฺโต ฉินฺทิตฺวา หริตพฺพยุตฺตกา รุกฺขสาขา หรนฺโต วิจรติ. อถ นํ อปโร ทิสฺวา อาห "สมฺม กึ กโรสีติ. "มยฺหํ สคฺคคามินํ มคฺคํ กโรมิ สมฺมาติ. "เตนหิ อหํปิ เต สหาโย โหมีติ. "โหหิ สมฺม, สคฺโค นาม พหูนํ ปิโย มนาโปติ. ตโต ปฏฺฐาย เทฺว ชนา อเหสุํ. เต ทิสฺวา ตเถว ปุจฺฉิตฺวา สุตฺวาว อปโรปิ เตสํ สหาโย ชาโต; เอวํ อปโรปิ อปโรปีติ สพฺเพปิ เตตฺตึส ชนา ชาตา. เต สพฺเพปิ กุทฺทาลาทิหตฺถา มคฺคํ สมํ กโรนฺตา เอกโยชนทฺวิโยชนมตฺตํ ฐานํ คจฺฉนฺติ. เต ทิสฺวา คามโภชโก จินฺเตสิ "อิเม มนุสฺสา อโยเค ยุตฺตา; สเจปิ อิเม อรญฺญโต มจฺฉมํสาทีนิ วา อาหเรยฺยุํ สุรํ วา กตฺวา ปิเวยฺยุํ อญฺญํ วา ตาทิสํ กมฺมํ กเรยฺยุํ, อหํปิ กิญฺจิ ลเภยฺยนฺติ. อถ เน ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "กึ กโรนฺตา วิจรถาติ. "สคฺคมคฺคํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "คิมฺหกาเล อุทกนฺติ นตฺถิ. @๒. สี. ยุ. "กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถีติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.
สามีติ. "ฆราวาสํ วสนฺเตหิ นาม เอวํ กาตุํ น วฏฺฏติ, อรญฺญโต มจฺฉมํสาทีนิ อาหริตุํ สุรํ กตฺวา ปาตุํ นานปฺปกาเร จ กมฺมนฺเต กาตุํ วฏฺฏตีติ. เต ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปึสุ, ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานาปิ ปฏิกฺขิปึสุเยว. โส กุชฺฌิตฺวา "นาเสสฺสามิ เนติ รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา "โจเร เทว วคฺคพนฺเธน วิจรนฺเต ปสฺสามีติ วตฺวา, "คจฺฉ เต คเหตฺวา อาเนหีติ วุตฺเต, ตถา กตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสิ. ราชา อวีมํสิตฺวาว "หตฺถินา มทฺทาเปถาติ อาณาเปสิ. มโฆ เสสานํ โอวาทํ อทาสิ "สมฺมา ฐเปตฺวา เมตฺตํ อญฺโญ อมฺหากํ อวสฺสโย นตฺถิ, ตุมฺเห กตฺถจิ โกปํ อกตฺวา รญฺเญ จ คามโภชเก จ มทฺทนหตฺถิมฺหิ จ อตฺตนิ จ เมตฺตจิตฺเตน สมจิตฺตาว โหถาติ. เต ตถา กรึสุ. อถ เนสํ เมตฺตานุภาเวน หตฺถี อุปสงฺกมิตุํ น วิสหิ. ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา "พหู มนุสฺเส ทิสฺวา มทฺทิตุํ น วิสหิสฺสติ, คจฺฉถ กฏสาเรน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทาเปถาติ อาห. เต กฏสาเรน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทิตุํ เปสิยมาโน หตฺถี ทูรโตว ปฏิกฺกมิ. ราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "การเณเนตฺถ ภวิตพฺพนฺติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "ตาตา มํ นิสฺสาย ตุมฺเห กึ น ลภถาติ. "กิเมตํ เทวาติ. "ตุมฺเห กิร วคฺคพนฺเธน โจรา หุตฺวา อรญฺเญ วิจรถาติ. "โก เอวมาห เทวาติ. "คามโภชโก ตาตาติ. "น มยํ เทว โจรา, มยํ ปน อตฺตโน สคฺคมคฺคํ โสเธนฺตา อิทญฺจิทญฺจ กโรม; คามโภชโก อมฺเห อกุสลกิริยาย นิโยเชตฺวา อตฺตโน วจนํ อกโรนฺเต นาเสตุกาโม กุชฺฌิตฺวา เอวมาหาติ. อถ ราชา เตสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.
กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา "ตาตา อยํ ติรจฺฉาโน ตุมฺหากํ คุเณ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโต ชานิตุํ นาสกฺขึ, ขมถ เมติ, เอวญฺจ ปน วตฺวา สปุตฺตทารํ คามโภชกํ เตสํ ทาสํ ตํ หตฺถึ อาโรหณียํ ตญฺจ คามํ ยถาสุขํ ปริโภคํ กตฺวา อทาสิ. เต "อิเธว โน ปุญฺญสฺสานิสํโส ทิฏฺโฐติ ภิยฺโยโส มตฺตาย ปสนฺนมนสา หุตฺวา ตํ หตฺถึ วาเรน อารุยฺห คจฺฉนฺตา มนฺตยึสุ "อิทานิ อมฺเหหิ อติเรกตรํ ปุญฺญํ กาตพฺพนฺติ. "กึ กโรมาติ. "จาตุมฺมหาปเถ ถาวรํ กตฺวา มหาชนสฺส วิสฺสมนสาลํ กริสฺสามาติ. เต วฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา สาลํ ปฏฺฐเปสุํ, มาตุคาเมสุ ปน วิคตจฺฉนฺทตาย ตสฺสา สาลาย มาตุคามานํ ปตฺตึ นาทํสุ. มฆสฺส ปน เคเห "สุนนฺทา สุจิตฺตา สุธมฺมา สุชาตาติ จตสฺโส อิตฺถิโย โหนฺติ. ตาสุ สุธมฺมา วฑฺฒกินา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา "ภาติก อิมิสฺสา สาลาย มํ เชฏฺฐกํ กโรหีติ วตฺวา ลญฺจํ อทาสิ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปฐมเมว กณฺณิกรุกฺขํ สุกฺขาเปตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา กณฺณิกํ นิฏฺฐาเปตฺวา "สุธมฺมา นาม อยํ สาลาติ อกฺขรานิ ฉินฺทิตฺวา วตฺเถน ปลิเวเฐตฺวา ฐเปสิ. อถ เน วฑฺฒกี สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา กณฺณิกาโรปนทิวเส "อโห อยฺยา เอกํ กรณียํ น สริมฺหาติ อาห. "กึ นาม โภติ. "กณฺณิกนฺติ. "โหตุ, ตํ อาหริสฺสามาติ. "อิทานิ ฉินฺนรุกฺเขน กาตุํ น สกฺกา, ปุพฺเพเยว ฉินฺทิตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา ฐปิตกณฺณิกํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ. "สเจ กสฺสจิ เคเห นิฏฺฐาเปตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.
ฐปิตา วิกฺกายิกกณฺณิกา อตฺถิ, สา ปริเยสิตพฺพาติ. เต ปริเยสนฺตา สุธมฺมาย เคเห ทิสฺวา สหสฺสํ ทตฺวา มูเลน น ลภึสุ. "สเจ มํ สาลาย ปตฺติกํ กโรถ, ทสฺสามีติ วุตฺเต, "มยํ มาตุคามานํ ปตฺตึ น ทมฺหาติ อาหํสุ. อถ เน วฑฺฒกี อาห "อยฺยา ตุมฺเห กึ กเถถ, ฐเปตฺวา พฺรหฺมโลกํ อญฺญํ มาตุคามรหิตฏฺฐานนฺนาม นตฺถิ, คณฺหาถ กณฺณิกํ, เอวํ สนฺเต, อมฺหากํ กมฺมํ นิฏฺฐํ คมิสฺสตีติ. เต "สาธูติ กณฺณิกํ คเหตฺวา สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา ติธา วิภชึสุ; เอกสฺมึ โกฏฺฐาเส อิสฺสรานํ วสนฏฺฐานํ กรึสุ, เอกสฺมึ ทุคฺคตานํ, เอกสฺมึ คิลานานํ. เตตฺตึส ชนา เตตฺตึส ผลกานิ ปญฺญาเปตฺวา หตฺถิสฺส สญฺญํ อทํสุ "อาคนฺตุโก อาคนฺตฺวา ยสฺส อตฺถตผลเก นิสีทติ, ตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว เคเห ปติฏฺฐาเปหิ, ตสฺส ปาทปริกมฺมํ ปิฏฺฐิปริกมฺมํ ขาทนียโภชนียสยนานิ สพฺพานิ ผลกสามิกสฺเสว ภาโร ภวิสฺสตีติ. หตฺถี อาคตาคตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว ฆรํ เนติ. โส ตสฺส ตํทิวสํ กตฺตพฺพํ กโรติ. มโฆ สาลาย อวิทูเร เอกํ โกวิลารรุกฺขํ โรเปตฺวา ตสฺส มูเล ปาสาณผลกํ อตฺถริ. สาลํ ปวิฏฺฐปวิฏฺฐา กณฺณิกํ โอโลเกตฺวา อกฺขรานิ วาเจตฺวา "สุธมฺมา นาม สาลาติ วทนฺติ, เตตฺตึสชนานํ นามํ น ปญฺญายติ. สุนนฺทา จินฺเตสิ "อิเม สาลํ กโรนฺตา อมฺเหหิ อปตฺติกํ ๑- กรึสุ, สุธมฺมา ปน อตฺตโน พฺยตฺตตาย กณฺณิกํ กตฺวา ปตฺติกา ชาตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ นุ โข @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อมฺเห หิ อปตฺติยา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๒.
กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคตานํ ปานียญฺเจว นหาโนทกญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, โปกฺขรณึ ขนาเปสฺสามีติ. สา โปกฺขรณึ กาเรสิ. สุจิตฺตา จินฺเตสิ "สุธมฺมาย กณฺณิกา ทินฺนา, สุนนฺทาย โปกฺขรณี การิตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ นุ โข กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคเตหิ ปานียํ ปิวิตฺวา นหาตฺวา คมนกาเล มาลํ ปิลนฺธิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติ, ปุปฺผารามํ กาเรสฺสามีติ. สา รมณียํ ปุปฺผารามํ กาเรสิ. "เยภุยฺเยน ตสฺมึ อาราเม อสุโก นาม ปุปฺผุปคผลุปครุกฺโข นาม นตฺถีติ นาโหสิ. สุชาตา ปน "อหํ มฆสฺส มาตุลธีตา เจว ปาทปริจาริกา จ, เอเตน กตํ กมฺมํ มยฺหเมว, มยา กตํ กมฺมํ เอตสฺเสวาติ จินฺเตตฺวา กิญฺจิ อกตฺวา อตฺตภาวเมว มณฺฑยมานา วีตินาเมสิ. มโฆปิ "มาตุปิตุอุปฏฺฐานํ กุเล เชฏฺฐาปจายิกกมฺมํ สจฺจวาจํ อผรุสวาจํ อปิสุณวาจํ มจฺเฉรวินยํ อกฺโกธนนฺติ อิมานิ สตฺต วตฺตปทานิ ปูเรตฺวา "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ กุเล เชฏฺฐาปจายินํ สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ เปสุเณยฺยปฺปหายินํ มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ ตํ เว เทวา ตาวตึสา อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ เอวํ ปสํสิยภาวํ อาปชฺชิตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ตาวตึสภวเน สกฺโก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตปิสฺส สหายกา ตตฺเถว นิพฺพตฺตึสุ. วฑฺฒกี วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๓.
ตทา ตาวตึสภวเน อสุรา วสนฺติ. เต "อภินวา เทวปุตฺตา นิพฺพตฺตาติ ทิพฺพปานํ สชฺชยึสุ. สกฺโก อตฺตโน ปริสาย กสฺสจิ อปิวนตฺถาย สญฺญํ อทาสิ. อสุรา ทิพฺพปานํ ปิวิตฺวา ปมชฺชึสุ. ๑- สกฺโก "กึ เม อิเมหิ สาธารเณน รชฺเชนาติ อตฺตโน ปริสาย สญฺญํ ทตฺวา เต ปาเทสุ คาหาเปตฺวา มหาสมุทฺเท ขิปาเปสิ. เต อวํสิรา สมุทฺเท ปตึสุ. อถ เนสํ ปุญฺญานุภาเวน สิเนรุโน เหฏฺฐิมตเล อสุรวิมานนฺนาม นิพฺพตฺติ. จิตฺตปาตลิ นาม นิพฺพตฺติ. เทวาสุรสงฺคาเม ปน อสุเรสุ ปราชิเตสุ, ทสโยชนสหสฺสํ ตาวตึสเทวนครํ นาม นิพฺพตฺติ. ตสฺส ปน นครสฺส ปาจีนปจฺฉิมทฺวารานํ อนฺตรา ทสโยชนสหสฺสํ โหติ, ตถา ทกฺขิณุตฺตรทฺวารานํ. ตํ ปน นครํ ทฺวารสหสฺสยุตฺตํ อโหสิ อารามโปกฺขรณีปฏิมณฺฑิตํ, ตสฺส มชฺเฌ สาลาย นิสฺสนฺเทน ติโยชนสตุพฺเพเธหิ ธเชหิ ปฏิมณฺฑิโต สตฺตรตนมโย สตฺตโยชนสตุพฺเพโธ เวชยนฺโต นาม ปาสาโท อุคฺคจฺฉิ. สุวณฺณยฏฺฐีสุ มณิธชา อเหสุํ, มณิยฏฺฐีสุ สุวณฺณธชา, ปวาลยฏฺฐีสุ มุตฺตาธชา, มุตฺตายฏฺฐีสุ ปวาลธชา, สตฺตรตนยฏฺฐีสุ สตฺตรตนธชา. มชฺเฌ ฐิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสิ. ๒- อิติ สาลาย นิสฺสนฺเทน โยชนสหสฺสุพฺเพโธ ปาสาโท สตฺตรตนมโยว หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โกวิลารรุกฺขสฺส นิสฺสนฺเทน สมนฺตา ติโยชนสตปริมณฺฑโล ปาริจฺฉตฺตโก นิพฺพตฺติ. ปาสาณผลกสฺส นิสฺสนฺเทน ปาริจฺฉตฺตกมูเล ทีฆโต สฏฺฐิโยชนา วิตฺถารโต ปญฺญาสโยชนา @เชิงอรรถ: ๑. มชฺชึสุ. [?] @๒. สี ยุ. "มชฺเฌ ฐิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสีติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๔.
พหลโต ปณฺณรสโยชนา ชยสุมนาลตฺตกปาฏลิวณฺณา ปณฺฑุกมฺพลสิลา นิพฺพตฺติ; ยตฺถ นิสินฺนกาเล อุปฑฺฒกาโย ปวิสติ, อุฏฺฐิตกาเล อุนฺนเมติ ปุน ปริปูเรติ. ๑- หตฺถี ปน เอราวโณ นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เทวโลกสฺมึ หิ ติรจฺฉานคตา น โหนฺติ; ตสฺมา โส อุยฺยานกีฬาย นิกฺขมนกาเล อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา ทิยฑฺฒโยชนสติโก เอราวโณ นาม หตฺถี อโหสิ. โส เตตฺตึสชนานํ อตฺถาย เตตฺตึสกุมฺเภ มาเปสิ. อาวฏฺเฏน ติคาวุตปฺปมาโณ อายามโต อฑฺฒโยชนปฺปมาโณ. สพฺเพสํ มชฺเฌ สกฺกสฺส อตฺถาย สุทสฺสนํ นาม ตึสโยชนิกํ กุมฺภํ มาเปสิ. ตสฺส อุปริ ทฺวาทสโยชนิโก รตนมณฺฑโป โหติ. ตตฺถ อนฺตรนฺตรา สตฺตรตนมยา โยชนุพฺเพธา ธชา อุฏฺฐหนฺติ. ปริยนฺเต กึกิณิกชาลํ โอลมฺเพติ, ยสฺส มนฺทวาเตริตสฺส ปญฺจงฺคิกตุริยสทฺทสมฺมิสฺโส ทิพฺพคีตสทฺโท วิย สโร นิจฺฉรติ. มณฺฑปมชฺเฌ สกฺกสฺส โยชนิโก มณิปลฺลงฺโก สุปญฺญตฺโต โหติ, ตตฺถ สกฺโก นิสีทติ. เตตฺตึสเทวปุตฺตา อตฺตโน กุมฺเภ รตนปลฺลงฺเก นิสีทึสุ. เตตฺตึสาย กุมฺภานํ เอเกกสฺมึ กุมฺเภ สตฺต สตฺต ทนฺเต มาเปสิ, เตสุ เอเกโก ปณฺณาสโยชนายาโม, เอเกกสฺมึ ทนฺเต สตฺต สตฺต โปกฺขรณิโย โหนฺติ, เอเกกาย โปกฺขรณิยา สตฺต สตฺต ปทุมินิคจฺฉานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ คจฺเฉ สตฺต สตฺต ปุปฺผานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปุปฺเผ สตฺต สตฺต ปตฺตานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปตฺเต สตฺต สตฺต เทวธีตโร นจฺจนฺติ; เอวํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อูนํ ปริปูเรติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๕.
สมนฺตา ปญฺญาสโยชนฏฺฐาเนสุ หตฺถิทนฺเตสุเยว นจฺจสมชฺชา โหนฺติ. เอวํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต สกฺโก เทวราชา วิจรติ. สุธมฺมาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสา สุธมฺมา นาม ปญฺจโยชนสติกา เทวสภา นิพฺพตฺติ. ตโต รมณียตรํ กิร อญฺญํ ฐานํ นาม นตฺถิ. มาสสฺส อฏฺฐมีทิวเส ธมฺมสฺสวนํ ตตฺเถว โหติ. ยาวชฺชตฺตนา อญฺญตรํ รมณียํ ฐานํ ทิสฺวา "สุธมฺมา เทวสภา วิยาติ วทนฺติ. สุนฺนทาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสา ปญฺจโยชนสติกา นนฺทา นาม โปกฺขรณี นิพฺพตฺติ. สุจิตฺตาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสาปิ ปญฺจโยชนสติกํ จิตฺตลตาวนํ นาม นิพฺพตฺติ, ยตฺถ อุปฺปนฺนปุพฺพนิมิตฺเต เทวปุตฺเต เนตฺวา โมหยมานา วิจรนฺติ. สุชาตา ปน กาลํ กตฺวา เอกิสฺสา คิริกนฺทราย พกสกุณิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สกฺโก อตฺตโน ปริจาริกาโย โอโลเกนฺโต "สุธมฺมา อิเธว นิพฺพตฺตา. ตถา สุนนฺทา จ สุจิตฺตา จาติ ญตฺวา "สุชาตา นุ โข กุหึ นิพฺพตฺตาติ จินฺเตนฺโต ตํ ตตฺถ นิพฺพตฺตํ ทิสฺวา "อยํ พาลา กิญฺจิ ปุญฺญํ อกตฺวา อิทานิ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตา, อิทานิปิ นํ ปุญฺญํ การาเปตฺวา อิธาเนตุํ วฏฺฏตีติ, อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา อญฺญาตกเวเสน ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ กโรนฺตี อิธ วิจรสีติ ปุจฺฉิ. "โก ปน ตฺวํ สามีติ. "อหํ เต สามิโก มโฆติ. "กุหึ นิพฺพตฺโตสิ สามีติ. "อหํ ตาวตึสเทวโลเก นิพฺพตฺโตมฺหิ, ตว สหายิกานํ ปน นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาสีติ. "น--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๖.
ชานามิ สามีติ. "ตาปิ มเมว สนฺติเก นิพฺพตฺตา, ปสฺสิสฺสสิ เต สหายิกาติ. "กถาหํ ตตฺถ คมิสฺสามีติ. สกฺโก "อหํ ตํ ตตฺถ เนสฺสามีติ วตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร วิสฺสชฺเชตฺวา อิตราสํ ติสฺสนฺนํ อาโรเจสิ "ตุมฺหากํ สหายิกํ สุชาตํ ปสฺสิสฺสถาติ. "กุหึ สา เทวาติ. "นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร ฐิตาติ อาห. ตา ติสฺโสปิ ตตฺถ คนฺตฺวา "อโห อยฺยาย รูปํ, อโห อตฺตภาวมณฺฑนสฺส ผลํ: อิทานิสฺสา ตุณฺฑํ ปสฺสถ, ชงฺฆา ปสฺสถ, ปาเท ปสฺสถ, โสภติ วตสฺสา อตฺตภาโวติ เกฬึ กตฺวา ปกฺกมึสุ. ปุน สกฺโก ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ทิฏฺฐา เต สหายิกาติ วตฺวา, "ทิฏฺฐา มํ อุปฺผณฺเฑตฺวา คตา, ตตฺเถว มํ เนหีติ วุตฺเต, ตํ ตตฺเถว เนตฺวา อุทเก วิสฺสชฺเชตฺวา "ทิฏฺฐา เต ตาสํ สมฺปตฺตีติ ปุจฺฉิ. "ทิฏฺฐา เม เทวาติ. "ตยาปิ ตตฺถ นิพฺพตฺตนุปายํ กาตุํ วฏฺฏตีติ. "กึ กโรมิ เทวาติ. "มยา ทินฺนํ โอวาทํ รกฺขิสฺสสีติ. "รกฺขิสฺสามิ เทวาติ. อถสฺสา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา "อปฺปมตฺตา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สา ตโต ปฏฺฐาย สยํ มตมจฺฉเกเยว ปริเยสิตฺวา ขาทติ. สกฺโก กติปาหจฺจเยน ตสฺสา วีมํสนตฺถาย คนฺตฺวา วาลุกาปิฏฺเฐ มตมจฺฉโก วิย หุตฺวา อุตฺตาโน นิปชฺชิ. สา ตํ ทิสฺวา "มตมจฺฉโกติ สญฺญาย อคฺคเหสิ. มจฺโฉ คิลนกาเล นงฺคุฏฺฐํ จาเลสิ. สา "ชีวมจฺฉโกติ อุทเก วิสฺสชฺเชสิ. โส โถกํ วีตินาเมตฺวา ปุน ตสฺสา ปุรโต อุตฺตาโน หุตฺวา นิปชฺชิ. ปุน สา "มตมจฺฉโกติ สญฺญาย คเหตฺวา คิลนกาเล--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๗.
อคฺคนงฺคุฏฺฐํ จาเลนฺตํ ทิสฺวา "ชีวมจฺโฉติ วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ ติกฺขตฺตุํ วีมํสิตฺวา "สาธุกํ สีลํ รกฺขสีติ อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อหํ ตว วีมํสนตฺถาย อาคโต, สาธุกํ สีลํ รกฺขสิ, เอวํ รกฺขมานา นจิรสฺเสว มม สนฺติเก นิพฺพตฺติสฺสสิ, อปฺปมตฺตา โหหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สา ตโต ปฏฺฐาย สยํ มตมจฺฉํ ลภติ วา โน วา, อลภมานา กติปาหจฺจเยเนว สุสฺสิตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺส สีลสฺส ผเลน พาราณสิยํ กุมฺภการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อถสฺสา ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สกฺโก "กุหึ นุ โข สา นิพฺพตฺตาติ อาวชฺเชนฺโต ทิสฺวา "อิทานิ มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ เอลาฬุกวณฺเณน ปญฺญายมาเนหิ สตฺตหิ รตเนหิ ยานกํ ปูเรตฺวา ปาเชนฺโต พาราณสิยํ ปวิสิตฺวา "เอลาฬุกานิ คณฺหถาติ อุคฺโฆเสนฺโต วีถึ ปฏิปชฺชิ; มุคฺคมาสาทีนิ คเหตฺวา อาคเต ปน "มูเลน น เทมีติ วตฺวา, "กถํ เทสีติ วุตฺเต, "อหํ สีลรกฺขิกาย อิตฺถิยา ทมฺมีติ อาห. "สีลํ นาม สามิ กีทิสํ: กึ กาฬํ อุทาหุ นีลาทิวณฺณนฺติ. "ตุมฺเห สีลํ `กีทิสนฺติ น ชานาถ, กิเมว นํ รกฺขิสฺสถ, สีลรกฺขิกาย ปน ทสฺสามีติ. "สามิ เอสา กุมฺภการสฺส ธีตา `สีลํ รกฺขามีติ วิจรติ, เอติสฺสา เทหีติ. สาปิ ตํ "เตนหิ มยฺหํ เทหิ สามีติ อาห. "กาสิ ตฺวนฺติ. "อหํ อวิชหิตปญฺจสีลาติ อาห. "ตุยฺหเมว ตานิ มยา อานีตานีติ. สกฺโก ยานกํ ปาเชนฺโต ตสฺสา ฆรํ คนฺตฺวา อญฺเญหิ อนาหริยํ กตฺวา เอลาฬุกวณฺเณน เทวทตฺติยธนํ ทตฺวา อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อิทํ เต ชีวิตวุตฺติยา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๘.
ธนํ, ปญฺจ สีลานิ อขณฺฑานิ กตฺวา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สาปิ ตโต จวิตฺวา อสุรภวเน อสุรเชฏฺฐกสฺส ธีตา หุตฺวา สกฺกสฺส เวริฆเร นิพฺพตฺติ, ทฺวีสุ ปน อตฺตภาเวสุ สีลสฺส สุรกฺขิตตฺตา อภิรูปา อโหสิ สุวณฺณวณฺณา อสาธารณาย รูปสิริยา สมนฺนาคตา. เวปจิตฺติ อสุรินฺโท อาคตาคตานํ "ตุมฺเห มม ธีตุ อนุจฺฉวิกา น โหถาติ ตํ กสฺสจิ อทตฺวา "มม ธีตา อตฺตนาว อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ สามิกํ อุปธาเรสฺสตีติ อสุรพลํ สนฺนิปาตาเปตฺวา "ตุยฺหํ อนุจฺฉวิกํ สามิกํ คณฺหาหีติ ตสฺสา หตฺเถ ปุปฺผทามํ อทาสิ. ตสฺมึ ขเณ สกฺโก ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา "อิทานิ มยา คนฺตฺวา ตํ อาเนตุํ วฏฺฏตีติ มหลฺลกอสุรวณฺณํ นิมฺมินิตฺวา คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต อฏฺฐาสิ. สาปิ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺตี ตํ ทิฏฺฐมตฺตาว ปุพฺพสนฺนิวาสวเสน อุปฺปนฺเนน เปเมน มโหเฆเนว อชฺโฌตฺถตหทยา หุตฺวา "เอโส เม สามิโกติ ตสฺส อุปริ ปุปฺผทามํ ขิปิ. อสุรา "อมฺหากํ ราชา เอตฺตกํ กาลํ ธีตุ อนุจฺฉวิกํ อลภิตฺวา อิทานิ ลภิ, อยเมวสฺส ธีตุ ปิตามหโต มหลฺลโก อนุจฺฉวิโกติ ลชฺชมานา ปกฺกมึสุ. สกฺโกปิ ตํ หตฺเถ คเหตฺวา "สกฺโกหมสฺมีติ นทิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทิ. อสุรา "วญฺจิตมฺหา ๑- ชรสกฺเกนาติ ตํ อนุพนฺธึสุ. มาตลิ สงฺคาหโก เวชยนฺตรถํ อาหริตฺวา อนฺตรามคฺเค ฐเปสิ. สกฺโก ตํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา เทวนคราภิมุโข ปายาสิ. อถสฺส สิมฺพลิวนํ สมฺปตฺตกาเล @เชิงอรรถ: ๑. สี. วณฺจิตมห.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.
รถสทฺทํ สุตฺวา ภีตา ครุฬโปตกา วิรวึสุ. เตสํ สทฺทํ สุตฺวา สกฺโก มาตลึ ปุจฺฉิ "เก เอเต วิรวนฺตีติ. "ครุฬโปตกา เทวาติ. "กึการณาติ. "รถสทฺทํ สุตฺวา มรณภเยนาติ. "มํ เอกํ นิสฺสาย เอตฺตโก ทิโช รถเวเคน วิจุณฺณิโต, มา นสฺสิ, นิวตฺเตหิ รถนฺติ. โส สินฺธวสหสฺสสฺส ทณฺฑเกน สญฺญํ ทตฺวา รถํ นิวตฺเตสิ. ตํ ทิสฺวา อสุรา "ชรสกฺโก อสุรปุรโต ปฏฺฐาย ปลายนฺโต อิทานิ รถํ นิวตฺเตสิ, อทฺธาเนน ๑- อุปตฺถมฺโภ ลทฺโธ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา อาคตมคฺเคเนว อสุรปุรํ ปวิสิตฺวา ปุน สีสํ น อุกฺขิปึสุ. สกฺโกปิ สุชํ อสุรกญฺญํ เทวนครํ เนตฺวา อฑฺฒเตยฺยานํ อจฺฉราโกฏีนํ เชฏฺฐกฏฺฐาเน ฐเปสิ. สา สกฺกํ วรํ ยาจิ "มหาราช มม อิมสฺมึ เทวโลเก มาตาปิตโร วา ภาติกภคินิโย วา นตฺถิ; ยตฺถ ยตฺถ คจฺฉสิ, ตตฺถ ตตฺถ มํ คเหตฺวา คจฺเฉยฺยาสีติ. โส "สาธูติ ตสฺสา ปฏิญฺญํ อทาสิ. ตโต ปฏฺฐาย จ จิตฺตปาตลิยา ปุปฺผิตาย, อสุรา "อมฺหากํ ทิพฺพปาริจฺฉตฺตกสฺส ปุปฺผนกาโลติ สญฺญาย ยุทฺธตฺถาย สกฺกํ อภิยุชฺฌิตุกามา อภิรูหึสุ. สกฺโก เหฏฺฐาสมุทฺเท นาคานํ อารกฺขํ อทาสิ, ตโต สุปณฺณานํ, ตโต กุมฺภณฺฑานํ, ตโต ยกฺขานํ, ตโต จตุนฺนํ มหาราชานํ, สพฺพูปริ ปน เทวนครทฺวาเรสุ วชิรหตฺถา อินฺทปฏิมา ฐเปสิ. อสุรา นาคาทโย ชินิตฺวา อาคตาปิ อินฺทปฏิมา ทูรโต ทิสฺวา "สกฺโก นิกฺขนฺโตติ ปลายนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑. ม. อทฺธา เตน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.
"เอวํ มหาลิ มโฆ มาณโว อปฺปมาทปฏิปทํ ปฏิปชฺชิ; เอวํ อปฺปมตฺโต จ ปเนส เอวรูปํ อิสฺสริยํ ปตฺวา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ รชฺชํ กาเรสิ, อปฺปมาโท นาเมส พุทฺธาทีหิ ปสตฺโถ, อปฺปมาทํ หิ นิสฺสาย สพฺเพสํปิ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ อธิคโม โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อปฺปมาเทน มฆวา เทวานํ เสฏฺฐตํ คโต; อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปมาโท ครหิโต สทาติ. ตตฺถ อปฺปมาเทนาติ: อจลคาเม ภูมิปฺปเทเส โสธนํ อาทึ กตฺวา กเตน อปฺปมาเทน. มฆวาติ: อิทานิ "มฆวาติ ปญฺญาโต มโฆ มาณโว ทฺวินฺนํ เทวโลกานํ ราชภาเวน เทวานํ เสฏฺฐตํ คโต. ปสํสนฺตีติ: พุทฺธาทโย ปณฺฑิตา อปฺปมาทเมว โถเมนฺติ วณฺณยนฺติ. กึการณา? สพฺเพสํ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ ปฏิลาภการณตฺตา. ปมาโท ครหิโต สทาติ: ปมาโท ปน เตหิ อริเยหิ นิจฺจํ ครหิโต นินฺทิโต. กึการณา? สพฺพวิปตฺตีนํ มูลภาวโต. มนุสฺสโทภคฺยํ วา หิ อปายุปปตฺติ วา สพฺพา ปมาทมูลิกาเยวาติ. คาถาปริโยสาเน มหาลิ ลิจฺฉวี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตปริสาปิ พหู โสตาปนฺนาทโย ชาตาติ. สกฺกวตฺถุ. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.
๘. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒) "อปฺปมาทรโต ภิกฺขูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร สตฺถุ สนฺติเก ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา ๑- อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ นาสกฺขิ. โส "วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปสฺสามีติ ตโต นิกฺขมิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มหนฺตํ ทาวคฺคึ อุฏฺฐิตํ ทิสฺวา เวเคน เอกํ มุณฺฑปพฺพตมตฺถกํ อภิรุยฺห นิสินฺโน อรญฺญํ ฑยฺหมานํ อคฺคึ ทิสฺวา อารมฺมณํ คณฺหิ "ยถา อยํ อคฺคิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ อุปาทานานิ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวํ อริยมคฺคญาณคฺคินาปิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ สญฺโญชนานิ ฑหนฺเตน คนฺตพฺพํ ภวิสฺสตีติ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว ตสฺส จิตฺตวารํ ญตฺวา "เอวเมว ภิกฺขุ มหนฺตานิปิ ขุทฺทกานิปิ อุปาทานานิ วิย อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชมานานิ อณุํถูลานิ สญฺโญชนานิ, ตานิ ญาณคฺคินา ฌาเปตฺวา อภพฺพุปฺปตฺติกานิ กาตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน อภิมุเข นิสินฺโน วิย ปญฺญายมาโน อิมํ คาถมาห "อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา สญฺโญชนํ อณุํถูลํ ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ. ตตฺถ อปฺปมาทรโตติ: อปฺปมาเท รโต อภิรโต อปฺปมาเทน @เชิงอรรถ: ๑. อุคฺคเหตฺวา. [?]--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.
วีตินาเมนฺโตติ อตฺโถ. ปมาเท ภยทสฺสิ วาติ: นิรยุปปตฺติอาทิกํ ปมาเท ภยํ ปสฺสนฺโต, ตาสํ วา อุปปตฺตีนํ มูลตฺตา ปมาทํ ภยโต ปสฺสนฺโต. สญฺโญชนนฺติ: วฏฺฏทุกฺเขน สทฺธึ โยชนํ พนฺธนํ วฏฺเฏ โอสีทาปนสมตฺถํ ทสวิธํ สญฺโญชนํ. อณุํถูลนฺติ: มหนฺตญฺจ ขุทฺทกญฺจ. ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ: ยถา อยํ อคฺคิ ตํ มหนฺตญฺจ ขุทฺทกญฺจ อุปาทานํ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวเมว โส อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ อปฺปมาทาธิคเตน ญาณคฺคินา เอตํ สญฺโญชนํ ฑหนฺโต อภพฺพุปฺปตฺติกํ กโรนฺโต คจฺฉตีติ อตฺโถ. คาถาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ ยถานิสินฺโนว สพฺพสญฺโญชนานิ ฌาเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ โถเมตฺวา วณฺเณตฺวา วนฺทมาโน ปกฺกามีติ. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ. ------------ ๙. นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๒๓) "อปฺปมาทรโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต นิคมติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สาวตฺถิโต อวิทูเร นิคมคาเม ชาตสํวฑฺโฒ เอโก กุลปุตฺโต สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "นิคมติสฺสตฺเถโร นาม อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อารทฺธวิริโยติ ปญฺญายิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.
โส นิพทฺธํ ญาติคาเมเยว ปิณฺฑาย จรติ. อนาถปิณฺฑิกาทีสุ มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ, ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ, สาวตฺถึ นาคจฺฉติ. ภิกฺขู "อยํ นิคมติสฺโส อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ญาติสํสฏฺโฐ วิหรติ, อนาถปิณฺฑิกาทีสุ มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ, ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ, เนว อาคจฺฉตีติ กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ เอวํ กโรสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ ภนฺเต มยฺหํ ญาติสํสคฺโค, อหํ เอเต มนุสฺเส นิสฺสาย อชฺโฌหรณียมตฺตํ ลภามิ, `ลูเข วา ปณีเต วา ยาปนมตฺเต ลทฺเธ, ปุน กึ อาหารปริเยสเนนาติ นาคจฺฉามิ, ญาตีหิ ปน เม สํสคฺโค นาม นตฺถิ ภนฺเตติ วุตฺเต, ปกติยาปิ ตสฺส อชฺฌาสยํ ชานนฺโต "สาธุ สาธุ ภิกฺขูติ สาธุการํ ทตฺวา "อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ภิกฺขุ, ยํ ตฺวํ มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา อปฺปิจฺโฉ อโหสิ; อยญฺหิ อปฺปิจฺฉตา นาม มม ตนฺติ มม ปเวณีติ วตฺวา ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: อตีเต หิมวนฺเต คงฺคาตีเร เอกสฺมึ อุทุมฺพรวเน อเนกสหสฺสา สุวกา วสึสุ. ตตฺถ เอโก สุวราชา อตฺตโน นิวาสนรุกฺขสฺส ผเลสุ ขีเณสุ, ยเทว อวสิฏฺฐํ โหติ องฺกุโร วา ปตฺตํ วา ตโจ วา, ตํ ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา ปรมปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ หุตฺวา อญฺญตฺถ น คจฺฉติ. ตสฺส อปฺปิจฺฉสนฺตุฏฺฐภาวคุเณน สกฺกสฺส ภวนํ กมฺปิ. สกฺโก อาวชฺชมาโน ตํ ทิสฺวา ตสฺส วีมํสนตฺถํ อตฺตโน อานุภาเวน ตํ รุกฺขํ สุกฺขาเปสิ. รุกฺโข โอภคฺคา ขาณุมตฺโตว หุตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.
ฉิทฺทาวฉิทฺโท, วาเต ปหรนฺเต, อาโกฏิโต วิย สทฺทํ นิจฺฉาเรนฺโต อฏฺฐาสิ. ตสฺส ฉิทฺเทหิ จุณฺณานิ นิกฺขมนฺติ, สุวราชา ตานิ ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา วาตาตปํ อคเณตฺวา อุทุมฺพรขาณุมตฺถเก นิสีทิ. สกฺโก ตสฺส ปรมปฺปิจฺฉภาวํ ญตฺวา "มิตฺตธมฺมคุณํ กถาเปตฺวา วรมสฺส ทตฺวา อุทุมฺพรํ อมตผลํ กริตฺวา อาคมิสฺสามีติ เอโก หํสราชา หุตฺวา สุชํ อสุรกญฺญํ ปุรโต กตฺวา ตํ อุทุมฺพรวนํ คนฺตฺวา อวิทูเร เอกสฺส รุกฺขสฺส สาขาย นิสีทิตฺวา เตน สทฺธึ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห "สนฺติ รุกฺขา หริตปตฺตา, ทุมาเนกผลา พหู, กสฺมา นุ สุกฺเข โกลาเป สุวสฺส นิรโต มโนติ. สพฺพํ สุวชาตกํ นวกนิปาเต ๑- อาคตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ; อตฺถุปฺปตฺติเยว หิ ตตฺถ จ อิธ จ นานา, เสสํ ตาทิสเมว. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ตทา สกฺโก อานนฺโท อโหสิ, สุวราชา อหเมวาติ วตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว อปฺปิจฺฉตา นาเมสา มม ตนฺติ มม ปเวณิ; อนจฺฉริยํ มม ปุตฺตสฺส นิคมวาสิติสฺสสฺส มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา อปฺปิจฺฉตา; ภิกฺขุนา นาม นิคมวาสิติสฺเสน วิย อปฺปิจฺเฉน ภวิตพฺพํ; เอวรูโป หิ ภิกฺขุ อภพฺโพ มคฺคผเลหิ ปริหานาย, อญฺญทตฺถุ นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. สพฺเพสุ โปตฺถเกสุ "ทสนิปาเตติ ทิสฺสติ, ตตฺถ ปน อิทํ ชาตกํ นตฺถิ, @นวกนิปาเตเยว วิชฺชติ. ขุ. ชา. นวก. ๒๕๗.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.
"อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ. ตตฺถ อภพฺโพ ปริหานายาติ: โส เอวรูโป ภิกฺขุ สมถวิปสฺสนาธมฺเมหิ วา มคฺคผเลหิ วา ปริหานาย อภพฺโพ, นาปิ ปตฺเตหิ ปริหายติ น อปฺปตฺตานิ น ปาปุณาติ. นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ: กิเลสปรินิพฺพานสฺสาปิ อนุปาทาปรินิพฺพานสฺสาปิ สนฺติเกเยวาติ. คาถาปริโยสาเน นิคมติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อญฺเญปิ พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, มหาชนสฺส มหปฺผลา เทสนา ชาตาติ. นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. อปฺปมาทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ทุติโย วคฺโค ----------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้า ๔๙-๑๑๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=19&A=1014&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=19&A=1014&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=12 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=330 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=328 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=328 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]