อรรถกถาเล่มที่ ๑๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๒ อปฺปมาท-จิตฺตวคฺค

หน้าที่ ๑๕๑.
อิทํ วุตฺตํ โหติ "เอโก เอกสฺส มิตฺตทุพฺภิโจโร ปุตฺตทารเขตฺตวตฺถุ-
โคมหิสาทีสุ อปรชฺฌนฺโต, ยสฺส อปรชฺฌติ, ตํปิ ตเถว อตฺตนิ
อปรชฺฌนฺตํ โจรํ ทิสฺวา, เวรี วา ปน เกนจิเทว การเณน
พนฺธเวรํ เวรึ ทิสฺวา, อตฺตโน กกฺขฬตาย ทารุณตาย, ยํ ตสฺส
อนยพฺยสนํ กเรยฺย ปุตฺตทารํ วา ตสฺส ปีเฬยฺย เขตฺตาทีนิ  วา
นาเสยฺย ชีวิตา วา ปน นํ โวโรเปยฺย, ทสสุ อกุสลกมฺมปเถสุ
มิจฺฉาฐปิตตฺตา มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ ปาปิโย นํ ตโต กเร ตํ
ปุริสํ ตโต การณโต ปาปตรํ กเรยฺย; วุตฺตปฺปกาโร หิ ทิโส วา
เวรี วา ทิสสฺส วา เวริโน วา อิมสฺมึเยว  อตฺตภาเว ทุกฺขํ วา
อุปฺปาเทยฺย ชีวิตกฺขยํ วา กเรยฺย, อิทํ ปน อกุสลกมฺมปเถสุ
มิจฺฉาฐปิตํ จิตฺตํ ทิฏฺเฐปิ ธมฺเม อนยพฺยสนํ ปาเปติ อตฺตภาว-
สหสฺเสสุปิ จตูสุ อปาเยสุ ขิปิตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทตีติ.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา, มหาชนสฺส
สาตฺถิกา เทสนา ชาตา. อุปาสเกน ปน ภวนฺตเร กตํ กมฺมํ
ภิกฺขูหิ น ปุจฺฉิตํ,  ตสฺมา สตฺถารา น กถิตนฺติ.
                     นนฺทโคปาลกวตฺถุ.
                     -------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๒.
                ๙. โสเรยฺยตฺเถรวตฺถุ. (๓๒)
     "น ตํ มาตา ปิตา กยิราติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
โสเรยฺยนคเร สมุฏฺฐิตํ สาวตฺถิยํ นิฏฺฐาเปสิ.
     สมฺมาสมฺพุทฺเธ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต, โสเรยฺยนคเร โสเรยฺย-
เสฏฺฐิปุตฺโต เอเกน สหายเกน สทฺธึ สุขยานเก นิสีทิตฺวา มหนฺเตน
ปริวาเรน นหานตฺถาย นครา นิกฺขมิ. ตสฺมึ ขเณ มหากจฺจายนตฺเถโร
โสเรยฺยนครํ ปิณฺฑาย ปวิสิตุกาโม พหินคเร สงฺฆาฏึ ปารุปติ.
เถรสฺส จ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ. โสเรยฺยเสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ทิสฺวา
จินฺเตสิ "อโห วต อยํ เถโร มม ภริยา ภเวยฺย, มม วา
ภริยาย  สรีรวณฺโณ เอตสฺส สรีรวณฺโณ วิย ภเวยฺยาติ. ตสฺส
จินฺติตมตฺเตเยว, ปุริสลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุรโหสิ. โส
ลชฺชมาโน ยานกา โอรุยฺห ปลายิ. ปริชโน ตํ อสญฺชานนฺโต
"กิเมตํ กิเมตนฺติ อาห. สาปิ ตกฺกสิลมคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สหายโกปิสฺสา
อิโต จิโต จ วิจริตฺวาปิ นาทฺทส. สพฺเพ นหายิตฺวา เคหํ อคมํสุ;
"กหํ เสฏฺฐิปุตฺโตติ วุตฺเต, "นหาตฺวา อาคโต ภวิสฺสตีติ มญฺญิมฺหาติ
วทึสุ. อถสฺส มาตาปิตโร ตตฺถ ตตฺถ ปริเยสิตฺวา อปสฺสนฺตา
โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา "มโต ภวิสฺสตีติ มตกภตฺตํ อทํสุ. สา เอกํ
ตกฺกสิลคามิสตฺถวาหํ ทิสฺวา ยานกํ ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิ.
อถ นํ มนุสฺสา ทิสฺวา "อมฺหากํ ยานกสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต
อาคจฺฉสิ, มยํ `กสฺเสสา ทาริกาติ ตํ น ชานามาติ วทึสุ. "สามิ
ตุมฺเห อตฺตโน ยานกํ ปาเชถ, อหํ ปทสา คมิสฺสามีติ คจฺฉนฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๓.
คจฺฉนฺตี องฺคุลิมุทฺทิกํ ทตฺวา เอกสฺมึ ยานเก โอกาสํ กาเรสิ.
มนุสฺสา จินฺตยึสุ "ตกฺกสิลนคเร อมฺหากํ เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ภริยา
นตฺถิ, มยํ ตสฺส อาจิกฺขิสฺสาม, มหาปณฺณากาโร โน ภวิสฺสตีติ.
เต คนฺตฺวา "สามิ อมฺเหหิ ตุมฺหากํ อิตฺถีรตนํ อานีตนฺติ. โส
สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อตฺตโน วยานุรูปํ อภิรูปํ ปาสาทิกํ
ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห อตฺตโน เคเห อกาสิ.
     ปุริสา หิ อิตฺถิโย อิตฺถิโย วา ปุริสา อภูตปุพฺพา นาม นตฺถิ.
ปุริสา หิ ปรสฺส ทาเรสุ อติจริตฺวา กาลํ กตฺวา พหูนิ
วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา มนุสฺสชาตึ อาคจฺฉนฺตา อตฺตภาวสเต
อิตฺถีภาวํ อาปชฺชนฺติ. อานนฺทตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสปูริตปารมี
อริยสาวโก สํสาเร สํสรนฺโต เอกสฺมึ อตฺตภาเว กมฺมารกุเล
นิพฺพตฺโต ปรทารกมฺมํ กตฺวา นิรเย ปจิตฺวา ปกฺกาวเสเสน จุทฺทสสุ
อตฺตภาเวสุ ปุริสสฺส ปาทปริจาริกา อิตฺถี  อโหสิ, สตฺตสุ อตฺตภาเวสุ
วีชุทฺธรณํ  ปาปุณิ. อิตฺถิโย ปน ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อิตฺถีภาเว
ฉนฺทํ วิราเชตฺวา "อิทํ โน ปุญฺญํ ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลาภาย สํวตฺตตูติ
จิตฺตํ อธิฏฺฐหิตฺวา กาลํ กตฺวา ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลภนฺติ. ปติเทวตา
หุตฺวา สามิสมฺมาปฏิปตฺติวเสนาปิ ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลภนฺเตว.
อยญฺจ เสฏฺฐิปุตฺโต เถเร อโยนิโส จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อิมสฺมึเยว
อตฺตภาเว อิตฺถีภาวํ ปฏิลภิ.
     ตกฺกสิลายํ เสฏฺฐิปุตฺเตน สทฺธึ สํวาสมนฺวาย ปนสฺสา กุจฺฉิยํ
คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ. สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺส ปทสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๔.
คมนกาเล อปรํปิ ปุตฺตํ ปฏิลภิ เอวมสฺสา กุจฺฉิยํ วุตฺถา เทฺว
ปุตฺตา อเหสุํ, โสเรยฺยนคเร ตํ ปฏิจฺจ  นิพฺพตฺตา เทฺวติ จตฺตาโร
ปุตฺตา อเหสุํ.
     ตสฺมึ กาเล โสเรยฺยนครโต โย ตสฺสา สหายโก เสฏฺฐิปุตฺโต
โส ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สุขยานเก นิสินฺโน นครํ
ปาวิสิ. อถ นํ สา อุปริปาสาทตเล วาตปานํ วิวริตฺวา อนฺตรวีถึ
โอโลกยมานา ฐิตา ทิสฺวา ตํ สญฺชานิตฺวา ทาสึ เปเสตฺวา ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา มหาตเล นิสีทาเปตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ
อกาสิ. อถ นํ โส อาห "ภทฺเท ตฺวํ อิโต ปุพฺเพ อมฺเหหิ
น ทิฏฺฐปุพฺพา, อถ จ ปน โน มหนฺตํ สกฺการํ กโรสิ; ชานาสิ
ตฺวํ อมฺเหติ. "อาม สามิ ชานามิ, นนุ ตุมฺเห โสเรยฺยนครวาสิโนติ.
"อาม ภทฺเทติ. สา มาตาปิตูนญฺจ ภริยาย จ ปุตฺตานญฺจ อโรคภาวํ
ปุจฺฉิ. อิตโร "อาม ภทฺเท อโรคาติ วตฺวา "อมฺม ชานาสิ ตฺวํ
เอเตติ อาห. "อาม สามิ ชานามิ, เตสํ เอโก ปุตฺโต อตฺถิ,
โส กหนฺติ. "ภทฺเท เอตํ มา กเถสิ; มยํ เตน สทฺธึ เอกทิวสํ
สุขยานเก นิสีทิตฺวา นหายิตุํ นิกฺขนฺตา เนวสฺส คตึ ชานาม,
อิโต จิโต จ วิจริตฺวา ตํ อทิสฺวา มาตาปิตูนํ อาโรจยิมฺหา,
เตปิสฺส โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา เปตกิจฺจํ กรึสูติ. "อหํ โส สามีติ.
"อเปหิ ภทฺเท, กึ กเถสิ, มยฺหํ สหายโก เทวกุมาโร วิย โสภติ,
เอโส ปุริโสติ. "โหตุ สามิ, อหํ โสติ. อถ นํ "อิทํ กึ นามาติ.
"ตํทิวสนฺเต อยฺโย มหากจฺจายนตฺเถโร ทิฏฺโฐติ. "อาม ทิฏฺโฐติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๕.
"อหํ อยฺยํ มหากจฺจายนตฺเถรํ โอโลเกตฺวา `อโห วต อยํ วา
เถโร มม ภริยา ภเวยฺย, เอตสฺส วา สรีรวณฺโณ วิย มม
ภริยาย สรีรวณฺโณ ภเวยฺยาติ จินฺเตสึ; จินฺติตกฺขเณเยว ปุริสลิงฺคํ
อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุภวิ; อถาหํ ลชฺชาย กสฺสจิ วตฺตุํ
อสกฺกุณิตฺวา ตโต ปลายิตฺวา อิธาคตา สามีติ. "อโห เต ภาริยํ
กมฺมํ กตํ, กสฺมา มยฺหํ นาจิกฺขิ, อปิจ ปน เต เถโร ขมาปิโตติ.
"น ขมาปิโต สามิ, ชานาสิ ปน ตฺวํ `กหํ เถโรติ. "อิมเมว
นครํ อุปนิสฺสาย วิหรตีติ. "สเจ ปิณฺฑาย จรนฺโต อิธาคจฺเฉยฺย,
อหํ มม อยฺยสฺส ภิกฺขาหารํ ทเทยฺยามีติ. "เตนหิ สีฆํ สกฺการํ
กโรหิ, อมฺหากํ อยฺยํ ขมาเปสฺสามาติ. โส เถรสฺส วสนฏฺฐานํ
คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "ภนฺเต เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ
คณฺหถาติ อาห. "นนุ ตฺวํ เสฏฺฐิปุตฺต อาคนฺตุโกสีติ. "ภนฺเต มา
อมฺหากํ อาคนฺตุกภาวํ ปุจฺฉถ, เสฺว เม ภิกฺขํ คณฺหถาติ. เถโร
อธิวาเสสิ. เคเหปิ เถรสฺส มหาสกฺกาโร ปฏิยตฺโต. เถโร ปุนทิวเส
ตํ เคหทฺวารํ อคมาสิ. อถ นํ นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อาหาเรน
ปริวิสิตฺวา เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ อิตฺถึ คเหตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล
นิปชฺชาเปตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ สหายิกาย ขมถาติ อาห. "กิเมตนฺติ
"อยํ ภนฺเต ปุพฺเพ มยฺหํ ปิยสหายโก หุตฺวา ตุมฺเห โอโลเกตฺวา
เอวํ นาม จินฺเตสิ; อถสฺส ปุริสลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ
ปาตุภวิ; ขมถ ภนฺเตติ. "เตนหิ อุฏฺฐหถ, ขมามิ โว อหนฺติ.
เถเรน "ขมามีติ วุตฺตมตฺเตเยว, อิตฺถีลิงฺคํ อนฺตรธายิ. ปุริสลิงฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๖.
ปาตุภวิ.
     ปุริสลิงฺเค ปาตุภูตมตฺเตเยว, ตํ ตกฺกสิลาย เสฏฺฐิปุตฺโต อาห
"สมฺม สหายก อิเม เทฺว ทารกา ตว กุจฺฉิยํ วุตฺถตฺตา มํ
ปฏิจฺจ นิพฺพตฺตตฺตา อุภินฺนํปิ โน ปุตฺตาเอว, อิเธว วสิสฺสาม,
มา อุกฺกณฺฐีติ. "สมฺม อหํ เอเกน อตฺตภาเวน ปฐมํ ปุริโส หุตฺวา
ปุน อิตฺถีภาวํ ปตฺวา ปุน ปุริโส ชาโตติ วิปฺปการปฺปตฺโต; ปฐมํ
มํ ปฏิจฺจ เทฺว ปุตฺตา นิพฺพตฺตา, อิทานิ เม กุจฺฉิโต เทฺว นิกฺขนฺตา;
`สฺวาหํ เอเกนตฺตภาเวน วิปฺปการํ ปตฺวา ปุน เคเห วสิสฺสามีติ
สญฺญํ มา กริ; อหํ มม อยฺยสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสาม; อิเม
เทฺว ทารกา ตว ภารา โหนฺตุ,  อิเมสุ มา ปมชฺชีติ วตฺวา
ปุตฺเต ปริจุมฺพิตฺวา ปริมชฺชิตฺวา ปิตุ นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมิตฺวา
เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. เถโรปิ ตํ ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา
คณฺหิตฺวาว จาริกญฺจรมาโน อนุกฺกเมน สาวตฺถึ อคมาสิ. ตสฺส
โสเรยฺยตฺเถโรติ นามํ อโหสิ.
     ชนปทวาสิโน ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา สงฺขุภิตฺวา โกตุหลชาตา
อุปสงฺกมิตฺวา  ปุจฺฉึสุ "เอวํ กิร ภนฺเตติ. "อามาวุโสติ. "ภนฺเต
เอวรูปํปิ การณํ นาม โหติ; ตุมฺหากํ กิร กุจฺฉิยํ เทฺว ปุตฺตา
นิพฺพตฺตา, ตุมฺเห ปฏิจฺจ เทฺว ชาตา; เตสํ โว กตเรสุ พลวสิเนโห
โหตีติ. "กุจฺฉิยํ วุตฺถเกสุ อาวุโสติ. อาคตาคตา นิพทฺธํ ตเถว
ปุจฺฉนฺติ. เถโร "กุจฺฉิยํ วุตฺถเกสุเยว สิเนโห พลวาติ ปุนปฺปุนํ
กเถนโต หรายมาโน เอโกว นิสีทติ เอโกว ติภฐติ. โส เอวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๗.
เอกตฺตุปคโต อตฺตภาเว ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ อาคตาคตา ปุจฺฉนฺติ "ภนฺเต เอวํ กิร
นามาโหสีติ. "อาม อาวุโสติ. "กตเรสุ โว สิเนโห พลวาติ.
"มยฺหํ กตฺถจิ สิเนโห นาม นตฺถีติ. ภิกฺขู "อยํ  อภูตํ กเถติ,
ปุริมทิวเสสุ `กุจฺฉิยํ วุตฺถปุตฺเตสุ สิเนโห พลวาติ วตฺวา อิทานิ
`มยฺหํ กตฺถจิ สิเนโห นตฺถีติ วทติ, อญฺญํ พฺยากโรติ ภนฺเตติ
สตฺถารํ อาหํสุ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺโต อญฺญํ พฺยากโรติ,
มม ปุตฺตสฺส สมฺมาปณิหิเตน จิตฺเตน มคฺคทสฺสนํ ๑- ทิฏฺฐกาลโต
ปฏฺฐาย น กตฺถจิ สิเนโห ชาโต; ยํ สมฺปตฺตึ เนว มาตา น ปิตา
กาตุํ สกฺโกติ, ตํ อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร ปวตฺตํ จิตฺตเมว
เทตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
          "น ตํ มาตา ปิตา กยิรา    อญฺเญ วาปิจ ญาตกา,
           สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ         เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ.
     ตตฺถ น ตนฺติ: ตํ การณํ เนว มาตา กเรยฺย น ปิตา
น อญฺเญ ญาตกา. สมฺมาปณิหิตนฺติ: ทสสุ กุสลกมฺมปเถสุ
สมฺมาฐปิตตฺตา สมฺมาปณิหิตํ. เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ. ตโต
การณโต เสยฺยโส นํ วรตรํ อุตฺตริตรํ กเรยฺย กโรตีติ อตฺโถ.
มาตาปิตโร หิ ปุตฺตานํ ธนํ ททมานา เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว กมฺมํ
อกตฺวา สุเขน ชีวิตปวตฺตนกํ ธนํ ทาตุํ สกฺโกนฺติ, วิสาขาย
มาตาปิตโรปิ ตาวมหทฺธนา มหาโภคา ตสฺสา เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. มคฺคสฺส.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๘.
สุเขน ชีวิตกปฺปนํ ธนํ อทํสุ, จตูสุ ปน ทีเปสุ จกฺกวตฺติสิรึ ทาตุํ
สมตฺถา มาตาปิตโร นาม ปุตฺตานํ นตฺถิ, ปเคว ทิพฺพสมฺปตฺตึ วา
ปฐมชฺฌานาทิสมฺปตฺตึ วา, โลกุตฺตรสมฺปตฺติทาเน กถาว นตฺถิ.
สมฺมาปณิหิตํ ปน จิตฺตํ สพฺพมฺเปตํ สมฺปตฺตึ ทาตุํ สกฺโกติ, เตน
วุตฺตํ "เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา, เทสนา
มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ.
                    โสเรยฺยตฺเถรวตฺถุ.
                  จิตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ตติโย  วคฺโค.
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้า ๑๕๑-๑๕๘.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=19&A=3128&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=19&A=3128&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=13
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=366
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=357
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=357
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25