|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
กญฺจิเทว มธุรรสํ ขาทมาโน ปุริโส วิย หฏฺฐปฺปหฏฺโฐ อุทคฺคุทคฺโค วิย กโรตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "มธุวา มญฺญตี พาโล, ยาว ปาปํ น ปจฺจติ; ยทา จ ปจฺจตี ปาปํ; อถ (พาโล) ทุกฺขํ นิคจฺฉตีติ. ตตฺถ "มธุวาติ: พาลสฺส หิ ปาปํ อกุสลกมฺมํ กโรนฺตสฺส, ตํ กมฺมํ มธุ วิย มธุรรสํ วิย อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ วิย อุปฏฺฐาติ, อิติ นํ โส มธุํว มญฺญติ. ยาวาติ: ยตฺตกํ กาลํ. ปาปํ น ปจฺจตีติ: ทิฏฺฐธมฺเม วา สมฺปราเย วา วิปากํ น เทติ, ตาว นํ เอวํ มญฺญติ. ยทา จาติ: ยทา ปนสฺส ทิฏฺฐธมฺเม วา วิวิธา กมฺมกรณา กริยมานสฺส สมฺปราเย วา นิรยาทีสุ มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตสฺส, ตํ ปาปํ ปจฺจติ; อถ โส พาโล ทุกฺขํ นิคจฺฉติ วินฺทติ ปฏิลภตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. อปเรน สมเยน ธมฺมสภายํ มหาชโน กถํ สมุฏฺฐาเปสิ ๑- "ขีณาสวาปิ มญฺเญ กามสุขํ สาทิยนฺติ กามํ เสวนฺติ, กึ น เสวิสฺสนฺติ; น เหเต โกฬาปรุกฺขา, น วมฺมิกา, อลฺลมํสสรีราเยว; ตสฺมา เอเตปิ กามสุขํ สาทิยนฺติ, กามํ เสวนฺตีติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว ขีณาสวา กามสุขํ สาทิยนฺติ น กามํ เสวนฺติ, ยถา หิ ปทุมปตฺเต ปติตํ อุทกพินฺทุ น ลิปฺปติ น สณฺฐาติ, วินิวฏฺเฏตฺวา ปตเตว; ยถา จ อารคฺเค สาสโป น ลิปฺปติ น สณฺฐาติ, วินิวฏฺเฏตฺวา ปตเตว; @เชิงอรรถ: ๑. ปจฺฉา วุตฺเตน น สเมติ. ตถาหิ วกฺขติ `กาย นุตฺถ ภิกฺขเวติอาทึ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.
เอวํ ขีณาสวสฺส จิตฺเต ทุวิโธปิ กาโม น ลิปฺปติ น สณฺฐาตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ พฺราหฺมณวคฺเค คาถมาห "วาริ โปกฺขรปตฺเตว อารคฺเคริว สาสโป โย น ลิปฺปติ กาเมสุ; ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ. อิมิสฺสา อตฺโถ พฺราหฺมณวคฺเคเยว อาวิภวิสฺสติ. สตฺถา ปน ราชานํ ปเสนทิโกสลํ ปกฺโกสาเปตฺวา "มหาราช อิมสฺมึ สาสเน ยเถว กุลปุตฺตา เอวํ กุลธีตโรปิ มหนฺตํ ญาติคณญฺจ โภคกฺขนฺธญฺจ ปหาย ปพฺพชิตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺติ, ตา อรญฺเญ วิหรมานา ราครตฺตา ปาปปุคฺคลา โอมานาติมานวเสน วิเหเฐนฺติปิ พฺรหฺมจริยนฺตรายํปิ ปาเปนฺติ; ตสฺมา ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส อนฺโตนคเร วสนฏฺฐานํ กาตุํ วฏฺฏตีติ. ราชา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา นครสฺส เอกปสฺเส ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส วสนฏฺฐานํ กาเรสิ. ตโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนิโย อนฺโตคาเมเยว วสนฺติ. อุปฺปลวณฺณาเถรีวตฺถุ. -------- ๑๑. ชมฺพุกาชีวกวตฺถุ. (๕๕) "มาเส มาเส กุสคฺเคนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ชมฺพุกาชีวกํ อารพฺภ กเถสิ. อตีเต กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล คามวาสี เอโก กุฏุมฺพิโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.
เอกสฺส เถรสฺส วิหารํ กตฺวา ตตฺถ วิหรนฺตํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิ. เถโร ตสฺส เคเห นิพทฺธํ ภุญฺชติ. อเถโก ขีณาสโว ภิกฺขุ ทิวา ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส เคหทฺวารํ ปาปุณิ. กุฏุมฺพิโก ตํ ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสนฺโน เคหํ ปเวเสตฺวา สกฺกจฺจํ ปณีเตน โภชเนน ปริวิสิตฺวา "ภนฺเต อิมํ สาฏกํ รชิตฺวา นิวาเสยฺยาถาติ มหนฺตํ สาฏกํ ทตฺวา "ภนฺเต เกสา โว ทีฆา; ตุมฺหากํ เกโสโรปนตฺถาย นหาปิตํ อาเนสฺสามิ, สยนตฺถาย [๑]- มญฺจกํ คาหาเปตฺวา อาคมิสฺสามีติ อาห. นิพทฺธํ เคเห ภุญฺชนฺโต กุลุปโก ภิกฺขุ ตสฺส ตํ สกฺการํ ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาสกฺขิ "อยนฺตํ มุหุตฺตํ ทิฏฺฐกสฺส เอวรูปํ สกฺการํ กโรติ, นิพทฺธํ เคเห ภุญฺชนฺตสฺส ปน มยฺหํ น กโรตีติ จินฺเตตฺวา วิหารํ อคมาสิ. อิตโรปิ เตเนว สทฺธึ คนฺตฺวา กุฏุมฺพิเกน ทินฺนํ สาฏกํ รชิตฺวา นิวาเสสิ. กุฏุมฺพิโกปิ นหาปิตํ อาทาย คนฺตฺวา เถรสฺส เกเส โอหาราเปตฺวา มญฺจกํ อตฺถราเปตฺวา "ภนฺเต อิมสฺมึเยว มญฺจเก สยถาติ วตฺวา เทฺวปิ เถเร สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปกฺกามิ. เนวาสิโก ตสฺส สกฺการํ กยิรมานํ อธิวาเสตุํ นาสกฺขิ. อถสฺส โส สายํ เถรสฺส นิปนฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา จตูหากาเรหิ [๒]- อกฺโกสิ "อาวุโส อาคนฺตุก กุฏุมฺพิกสฺส เคเห ภตฺตํ ภุญฺชนโต วรตรํ มีฬฺหํ ขาทิตุํ, กุฏุมฺพิเกน อานีตนหาปิเตน เกโสโรปนโต วรตรํ ตาลฏฺฐิเกน เกเส ลุญฺจาเปตุํ, กุฏุมฺพิเกน ทินฺนสาฏกํ @เชิงอรรถ: ๑. พ. ยุ. เอตฺถนฺตเร "จ โวติ อตฺถิ. สี. "โวติ อตฺถิ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร @เถรนฺติ อตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.
นิวาสนโต วรตรํ นคฺเคน จริตุํ, กุฏุมฺพิเกน อาภตมญฺจเก นิปชฺชนโต วรตรํ ภูมิยํ นิปชฺชิตุนฺติ. เถโรปิ "มา เอส พาโล มํ นิสฺสาย นสฺสีติ นิมนฺตนํ อนาทยิตฺวา ปาโตว อุฏฺฐาย ยถาสุขํ อคมาสิ. เนวาสิโกปิ ปาโตว วิหาเร กตฺตพฺพวตฺตํ กตฺวา "ภิกฺขาจารเวลายํ อิทานิปิ อาคนฺตุโก นิทฺทายติ, คณฺฑิสทฺเทน ปพุชฺเฌยฺยาติ สญฺญาย นขปิฏฺเฐเนว คณฺฑึ ปหริตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. กุฏุมฺพิโกปิ สกฺการํ กตฺวา เถรานํ อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺโต เนวาสิกํ ทิสฺวา "ภนฺเต เถโร กุหินฺติ ปุจฺฉิ. อถ นํ เนวาสิโก "มา อาวุโส อวจ, ๑- ตุยฺหํ กุลุปโก หีโย ตว นิกฺขนฺตเวลาย โอวรกํ ปวิสิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกนฺโต, ปาโตว ปฏฺฐาย มม วิหารสมฺมชฺชนสทฺทมฺปิ ปานียฆฏปริโภชนียฆเฏสุ อุทกาสิญฺจนสทฺทมฺปิ คณฺฑิสทฺทมฺปิ กโรนฺตสฺส, น ชานาตีติ อาห. กุฏุมฺพิโก จินฺเตสิ "ตาทิสาย อิริยาปถสมฺปตฺติยา สมนฺนาคตสฺส เม อยฺยสฺส ยาว อิมมฺหา กาลา นิทฺทายนํ นาม นตฺถิ, มํ ปน ตสฺส สกฺการํ กโรนฺตํ ทิสฺวา อทฺธา อิมินา ภทนฺเตน กิญฺจิ วุตฺตํ ภวิสฺสตีติ. โส อตฺตโน ปณฺฑิตภาเวน ตํ สกฺกจฺจํ โภเชตฺวา ตสฺส ปตฺตํ สาธุกํ โธวิตฺวา นานคฺครสโภชนสฺส ปูเรตฺวา "ภนฺเต สเจ เม อยฺยํ ปสฺเสยฺยาถ, อิมมสฺส ปิณฺฑปาตํ ทเทยฺยาถาติ อาห. อิตโร ตํ คเหตฺวาว จินฺเตสิ "สเจ โส เอวรูปํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชิสฺสติ, อิมสฺมึเยว ฐาเน ปลุทฺโธ ภวิสฺสตีติ อนฺตรามคฺเค ตํ ปิณฺฑปาตํ ฉฑฺเฑตฺวา เถรสฺส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาวุโส กึ วเทถ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.
วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตํ ตตฺถ โอโลเกนฺโต นาทฺทส. อถ นํ เอตฺตกสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา วีสติวสฺสสหสฺสานิ กโตปิ สมณธมฺโม รกฺขิตุํ นาสกฺขิ. อายุหปริโยสาเน ปน อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ มหาทุกฺขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร เอกสฺมึ พหุอนฺนปาเน กุลฆเร นิพฺพตฺติ. โส ปทสา คมนกาลโต ปฏฺฐาย เนว สยเน สยิตุํ น ภตฺตํ ภุญฺชิตุํ อิจฺฉติ, อตฺตโน สรีรวลญฺชเมว ขาทติ. "พาลตาย อชานนฺโต กโรตีติ นํ โปสึสุ. มหลฺลกกาเลปิ วตฺถํ นิวาเสตุํ น อิจฺฉติ, นคฺโค วิจรติ, ภูมิยํ สยติ, อตฺตโน สรีรวลญฺชเมว ขาทติ. อถสฺส มาตาปิตโร "นายํ กุลฆรสฺส อนุจฺฉวิโก; อาชีวกานํ เอส อนุจฺฉวิโกติ เตสํ สนฺติกํ เนตฺวา "อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชถาติ อทํสุ. อถ นํ เต ปพฺพาเชสุํ, ปพฺพาเชตฺวา จ ปน คลปฺปมาเณ อาวาเฏ ฐเปตฺวา ทฺวินฺนํ อํสกูฏานํ ๑- อุปริ ปทรานิ ทตฺวา เตสํ อุปริ นิสีทิตฺวา ตาลฏฺฐิขณฺเฑน เกเส ลุญฺจึสุ. อถ เน ตสฺส มาตาปิตโร สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปกฺกมึสุ. ปุนทิวเส อาชีวกา "เอหิ คามํ ปวิสิสฺสามาติ ตํ วทึสุ. โส "คจฺฉถ ตุมฺเห, อหํ อิเธว ภวิสฺสามีติ น อิจฺฉิ. อถ นํ ปุนปฺปุนํ วตฺวา อนิจฺฉมานํ โอหาย อคมํสุ. โสปิ เตสํ คตภาวํ ญตฺวา วจฺจกุฏิยา ทฺวารํ ๒- วิวริตฺวา โอรุยฺห อุโภหิ หตฺเถหิ อาโลปการกํ คูถํ ขาทติ. ๓- อาชีวกา ตสฺส อนฺโตคามโต อาหารํ ปหิณึสุ. ตมฺปิ น อิจฺฉติ, ปุนปฺปุนํ วุจฺจมาโนปิ "น เม อิมินา อตฺโถ, ลทฺโธ เม อาหาโรติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ชตฺตูนํ. ๒. สี. ม. ยุ. ปทรํ. ๓. สี. ม. ยุ. ขาทิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.
"กหํ ลทฺโธติ. "อิเธว ลทฺโธติ. เอวํ ทุติเย ตติเย จตุตฺเถ ทิวเสปิ เตหิ พหุมฺปิ วุจฺจมาโน "อหํ อิเธว ภวิสฺสามีติ คามํ คนฺตุํ น อิจฺฉติ. อาชีวกา "อยํ ทิวเส ทิวเส เนว คามํ ปวิสิตุํ, น อมฺเหหิ ปหิตํ อาหารํ อาหริตุํ อิจฺฉติ, `อิเธว เม ลทฺโธติ วทติ; กินฺนุ โข กโรติ, ปริคฺคณฺหิสฺสาม นนฺติ คามํ ปวิสนฺตา เอกํ เทฺว ชเน ตสฺสปิ ปริคฺคณฺหนตฺถํ โอหาย คมึสุ. เต ปจฺฉโต คจฺฉนฺตา วิย หุตฺวา นิลียึสุ. โสปิ เตสํ คตภาวํ ญตฺวา ปุริมนเยเนว วจฺจกุฏึ โอรุยฺห คูถํ ขาทติ. อิตเร ตสฺส กิริยํ ทิสฺวา อาชีวกานํ อาโรจยึสุ. ตํ สุตฺวา อาชีวกา "อโห ภาริยํ กมฺมํ; สเจ สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ชาเนยฺยุํ, `อาชีวกา คูถํ ขาทมานา วิจรนฺตีติ อมฺหากํ อกิตฺตึ ปกาเสยฺยุํ; นายํ อมฺหากํ อนุจฺฉวิโกติ ตํ อตฺตโน สนฺติกา นีหรึสุ. โส เตหิ นีหริโต. มหาชนสฺส อุจฺจารกรณฏฺฐาเน ปตฺถโต เอโก ปิฏฺฐิปาสาโณ อตฺถิ. ตสฺมึ มหนฺตํ โสณฺฑิ. ปิฏฺฐิปาสาณํ นิสฺสาย มหาชนสฺส อุจฺจารกรณฏฺฐานํ โหติ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา รตฺตึ คูถํ ขาทิตฺวา มหาชนสฺส สรีรวลญฺชนตฺถาย อาคมนกาเล เอเกน หตฺเถน ปาสาณสฺส เอกํ ปสฺสํ โอลุพฺภ เอกํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ชนฺนุเก ฐเปตฺวา อุทฺธวาตาภิมุโข มุขํ วิวริตฺวา ติฏฺฐติ. มหาชโน ตํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต กสฺมา อยฺโย มุขํ วิวริตฺวา ฐิโตติ ปุจฺฉติ. "อหํ วาตภกฺโข, อญฺโญ เม อาหาโร นตฺถีติ. "อถ กสฺมา เอกํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ชนฺนุเก กตฺวา ฐิโตสิ ภนฺเตติ. "อหํ อุคฺคตตโป โฆรตโป, มยา ทฺวีหิ ปาเทหิ อกฺกนฺตา ปฐวี--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.
กมฺปติ; ตสฺมา เอกํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ชนฺนุเก กตฺวา ฐิโตมฺหิ, อหญฺหิ ฐิตโกว วีตินาเมมิ น นิสีทามิ น นิปชฺชามีติ. มนุสฺสา นาม เยภุยฺเยน วจนมตฺตเมว สทฺทหนฺติ; ตสฺมา "อโห อจฺฉริยํ, เอวรูปาปิ นาม ตปสฺสิโน โหนฺติ, น โน เอวรูโป ทิฏฺฐปุพฺโพติ เยภุยฺเยน องฺคมคธวาสิโน สงฺขุภิตฺวา มาเส มาเส มหนฺตํ สกฺการํ อภิหรนฺติ. โส "อหํ วาตเมว ภกฺขามิ, น อญฺญํ อาหารํ อาหรามิ, อญฺญํ หิ เม ขาทนฺตสฺส, ตโป นสฺสตีติ เตหิ อภิหตํ น กิญฺจิ อิจฺฉติ. มนุสฺสา "มา โน ภนฺเต นาเสถ, ตุมฺหาทิเสน โฆรตเปน ปริโภโค กโต อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ ปุนปฺปุนํ ยาจนฺติ. "ตสฺส เม อญฺโญ อาหาโร น รุจฺจตีติ มหาชนสฺส ปน ยาจนาย ปีฬิโต เตหิ อาภตานิ สปฺปิผาณิตาทีนิ กุสคฺเคน ชิวฺหคฺเค ฐเปตฺวา "คจฺฉถ, อลํ โว เอตฺตกํ หิตาย สุขายาติ อุยฺโยเชสิ. เอวํ โส ปญฺจปณฺณาส วสฺสานิ นคฺโค คูถํ ขาทนฺโต เกเส ลุญฺจนฺโต ภูมิยํ สยมาโน วีตินาเมสิ. พุทฺธานํปิ โข ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลกนํ อวิชหิตเมว โหติ; ตสฺมา เอกทิวสํ ภควโต ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺตสฺส, อยํ ชมฺพุกาชีวโก ญาณชาลสฺส อนฺโต ปญฺญายิ. สตฺถา "กินฺนุ โข ภวิสฺสตีติ อาวชฺชิตฺวา ตสฺส สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "อหํ เอตํ อาทึ กตฺวา เอกํ คาถํ ภาสิสฺสามิ, คาถาปริโยสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสติ, อิมํ กุลปุตฺตํ นิสฺสาย มหาชโน โสตฺถิภาวํ ปาปุณิสฺสตีติ ญตฺวา ปุนทิวเส ราชคเห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.
ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท ชมฺพุกาชีวกสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามีติ. "ภนฺเต กึ ตุมฺเหเยว คมิสฺสถาติ. "อาม อหเมวาติ. เอวํ วตฺวา สตฺถา วฑฺฒมานกจฺฉายาย ตสฺส สนฺติกํ ปายาสิ. เทวตา จินฺตยึสุ "สตฺถา สายํ ๑- ชมฺพุกาชีวกสฺส สนฺติกํ คจฺฉติ, โส จ เชคุจฺเฉ อุจฺจารปสฺสาวฏฺฐาเน ทนฺตกฏฺฐกฺกิลิฏฺเฐ ปิฏฺฐิปาสาเณ วสติ, เทวํ วสฺสาเปตุํ วฏฺฏตีติ อตฺตโน อานุภาเวน ตํมุหุตฺตํเยว เทวํ วสฺสาเปสุํ. ปิฏฺฐิปาสาโณ สุจิ นิมฺมโล อโหสิ. อถสฺส อุปริ ปญฺจวณฺณํ ปุปฺผวสฺสํ วสฺสาปยึสุ. สตฺถา สายํ ชมฺพุกาชีวกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ชมฺพุกาติ สทฺทมกาสิ. ชมฺพุโก "โก นุ โข เอส ทุชฺชาโน มํ ชมฺพุกวาเทน วทตีติ จินฺเตตฺวา "โก เอโสติ อาห. "อหํ ชมฺพุกาติ. "กึ มหาสมณาติ. "อชฺช เม เอกรตฺตึ อิธ วสนฏฺฐานํ เทหีติ. "นตฺถิ มหาสมณ อิมสฺมึ ฐาเน วสนฏฺฐานนฺติ. "ชมฺพุก มา เอวํ กริ, เอกรตฺตึ เม วสนฏฺฐานํ เทหิ; ปพฺพชิตา นาม ปพฺพชิตํ ปฏฺเฐนฺติ, มนุสฺสา มนุสฺสํ, ปสโว ปสุนฺติ. "กึ ปน ตฺวํ ปพฺพชิโตสีติ. "อาม ปพฺพชิโตมฺหีติ. "สเจ ตฺวํ ปพฺพชิโต, กหนฺเต ลาพุกํ, กหํ ธูมกฏจฺฉุโก, กหํ ยญฺญสุตฺตกนฺติ. "อตฺเถตํ มยฺหํ, วิสุํ วิสุํ ปน คเหตฺวา จรณํ ทุกฺขนฺติ อพฺภนฺตเรเยว คเหตฺวา จรามีติ. โส "จริสฺสสิ ตฺวํ เอตํ อคฺคณฺหิตฺวาติ กุชฺฌิ. อถ นํ สตฺถา อาห "โหตุ ชมฺพุก, มา กุชฺฌ, วสนฏฺฐานํ เม อาจิกฺขาหีติ. "นตฺถิ มหาสมณ เอตฺถ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "สายนฺติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.
วสนฏฺฐานนฺติ. สตฺถา ตสฺส วสนฏฺฐานโต อวิทูเร เอกํ ปพฺภารํ อตฺถิ, ตํ นิทฺทิสนฺโต "เอตสฺมึ ปพฺภาเร โก วสตีติ อาห. "น โกจิ มหาสมณาติ. "เตนหิ เอตํ มยฺหํ เทหีติ. "ตฺวญฺเญว ชานาหิ มหาสมณาติ. สตฺถา ปพฺภาเร นิสีทนํ ปญฺญาเปตฺวา นิสีทิ. อถ ปฐมยาเม จตฺตาโร มหาราชาโน จตุทฺทิสา เอโกภาสํ กโรนฺตา อุปฏฺฐานํ อาคมึสุ. ชมฺพุโก โอภาสํ ทิสฺวา "กึโอภาโส นาเมโสติ จินฺเตสิ. มชฺฌิมยาเม สกฺโก เทวราชา อาคมิ. ชมฺพุโก ตมฺปิ ทิสฺวา "โก นาเมโสติ จินฺเตสิ. ปจฺฉิมยาเม เอกาย องฺคุลิยา เอกํ ทฺวีหิ เทฺว ฯเปฯ ทสหิ ทส จกฺกวาฬานิ โอภาเสตุํ สมตฺโถ มหาพฺรหฺมา สกลอรญฺญํ เอโกภาสํ กโรนฺโต อาคมิ. ชมฺพุโก ตมฺปิ ทิสฺวา "โก นุ โข เอโสติ จินฺเตตฺวา ปาโตว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต สตฺถารํ ปุจฺฉิ "มหาสมณ ตุมฺหากํ สนฺติกํ จตสฺโส ทิสา โอภาเสนฺโต ปฐมยาเม โก อาคโตติ. "จตฺตาโร มหาราชาโนติ. "กึการณาติ. "มํ อุปฏฺฐาตุนฺติ. "กึ ปน ตฺวํ จตูหิ มหาราเชหิ อุตฺตริตโรติ. "อาม ชมฺพุก, อหญฺหิ ราชูนํ อติราชาติ. "มชฺฌิมยาเม ปน โก อาคโตติ. "สกฺโก เทวราชาติ. "กึการณาติ. "มํ อุปฏฺฐาตุเมวาติ. "กึ ปน ตฺวํ สกฺกเทวราชโตปิ อุตฺตริตโรติ. "อาม ชมฺพุก, สกฺกโตปิ อุตฺตริตโรมฺหิ, เอโส ปน มยฺหํ คิลานุปฏฺฐาโก กปฺปิยการกสามเณรสทิโสติ. "ปจฺฉิมยาเม สกลอรญฺญํ โอภาเสตฺวา โก อาคโตติ. "ยํ นิสฺสาย โลเก พฺราหฺมณาทโยปิ ขิปิตฺวา ปกฺขลิตฺวา `นโม มหาพฺรหฺมุโนติ วทนฺติ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๑.
โสเอว มหาพฺรหฺมาติ. "กึ ปน ตฺวํ มหาพฺรหฺมุนาปิ อุตฺตริตโรติ. "อาม ชมฺพุก, อหญฺหิ พฺรหฺมุนาปิ อติพฺรหฺมาติ. "อจฺฉริโยสิ ตฺวํ มหาสมณ, มยฺหํ ปน ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ อิธ วสนฺตสฺส, เอเตสุ เอโกปิ มํ อุปฏฺฐาตุํ นาคตปุพฺโพ; อหญฺหิ เอตฺตกํ อทฺธานํ วาตภกฺโข หุตฺวา ฐิตโกว วีตินาเมสึ, น ตาว เต มยฺหํ อุปฏฺฐานํ อาคตปุพฺพาติ. อถ นํ สตฺถา อาห "ชมฺพุก ตฺวํ โลกสฺมึ อนฺธพาลํ มหาชนํ วญฺจยมาโน มํปิ วญฺเจตุกาโม ชาโต; นนุ ตฺวํ ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ คูถเมว ขาทสิ, ภูมิยํเยว นิปชฺชิ, นคฺโค หุตฺวา วิจริ, ตาลฏฺฐิขณฺเฑน เกเส ลุญฺจิ, อถ จ ปน โลกํ วญฺเจนฺโต `อหํ วาตภกฺโขมฺหิ, เอกปาเทน ติฏฺฐามิ, น นิสีทามิ, น นิปชฺชามีติ วเทสิ, มํปิ วญฺเจตุกาโมสิ; ปุพฺเพปิ ตฺวํ ปาปิกํ ลามิกํ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย เอตฺตกํ กาลํ คูถภกฺโขสิ ภูมิสโย นคฺโค วิจรนฺโต ตาลฏฺฐิขณฺเฑน เกสลุญฺจนํ ปตฺโต, อิทานิปิ ปาปิกํ ลามิกํ ทิฏฺฐิเมว คณฺหาสีติ. "กึ ปน มยา กตํ มหาสมณาติ. อถสฺส สตฺถา ปุพฺเพ กตกมฺมํ อาจิกฺขิ. ตสฺส, สตฺถริ กเถนฺเตเยว, สํเวโค อุปฺปนฺโน, หิโรตฺตปฺปํ อุปฏฺฐิตํ. โส อุกฺกุฏิโก นิสีทิ. อถสฺส สตฺถา อุทกสาฏกํ ขิปิตฺวา อทาสิ. โส ตํ นิวาเสตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. สตฺถาปิสฺส อนุปุพฺพีกถํ กเถตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. โส เทสนาวสาเน สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ยาจิ. เอตฺตาวตาสฺส ปุริมกมฺมํ ปริกฺขีณํ. อยญฺหิ ขีณาสวมหาเถรํ จตูหิ อกฺโกเสหิ อกฺโกสิตฺวา, ยาวายํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๒.
มหาปฐวี ติคาวุตาธิกํ โยชนํ อุสฺสนฺนา; ตาว อวีจิมฺหิ ปจิตฺวา ตตฺถ ปกฺกาวเสเสน ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ อิมํ วิปฺปการํ ปตฺโต, เตนสฺส ตํ กมฺมํ ขีณํ, วีสติวสฺสสหสฺสานิ อิมินา กตสฺส สมณธมฺมสฺส ผลํ นาเสตุํ น สกฺกา; ตสฺมา ตํ สตฺถา ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอหิ ภิกฺขุ จร พฺรหฺมจริยนฺติ อาห. ตาวเทวสฺส คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อฏฺฐปริกฺขารธโร สฏฺฐิวสฺสตฺเถโร วิย อโหสิ. องฺคมคธวาสีนํ ตสฺส สกฺการํ คเหตฺวา อาคตทิวโส กิเรส; ตสฺมา อุภยรฏฺฐวาสิโน สกฺการํ คเหตฺวา อาคตา ตถาคตํ ทิสฺวา "กินฺนุ โข อมฺหากํ อยฺโย ชมฺพุโก มหา, อุทาหุ สมโณ โคตโมติ จินฺเตตฺวา "สเจ สมโณ โคตโม มหา ภเวยฺย, อยํ สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คจฺเฉยฺย, ชมฺพุกาชีวกสฺส ปน มหนฺตตาย สมโณ โคตโม อิมสฺส สนฺติกํ อาคโตติ จินฺตยึสุ. สตฺถา มหาชนสฺส ปริวิตกฺกํ ญตฺวา "ชมฺพุก ตว อุปฏฺฐากานํ กงฺขํ ฉินฺทาหีติ อาห. โส "อหมฺปิ ภนฺเต เอตฺตกเมว ปจฺจาสึสามีติ วตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อุฏฺฐาย ตาลปฺปมาณํ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติ วตฺวา โอรุยฺห วนฺทิตฺวา ปุน ทฺวิตาลมตฺตํ ติตาลมตฺตนฺติ เอวํ สตฺตตาลมตฺตํ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห อตฺตโน สาวกภาวํ ชานาเปสิ. ตํ ทิสฺวา มหาชโน "อโห พุทฺธา นาม อจฺฉริยา อโนมคุณาติ จินฺเตสิ. สตฺถา มหาชเนน สทฺธึ กเถนฺโต เอวมาห "อยํ เอตฺตกํ กาลํ ตุมฺเหหิ อาภตสกฺการํ กุสคฺเคน ชิวฺหคฺเค ฐเปตฺวา `ตปจรณํ ปูเรมีติ อิธ นิวุตฺโถ; สเจ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๓.
อิมินา อุปาเยน วสฺสสตํ ตปจรณํ ปูเรยฺย, ยา จ อสฺส อิทานิ กุลํ วา ภตฺตํ วา กุกฺกุจฺจายิตฺวา อภุญฺชนฺตสฺส ภตฺตจฺเฉทนกุสลเจตนา, ตสฺสา ตํ ตปจรณํ โสฬสึปิ กลํ นาคฺฆตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "มาเส มาเส กุสคฺเคน พาโล ภุญฺเชถ โภชนํ, น โส สงฺขาตธมฺมานํ กลํ อคฺฆติ โสฬสินฺติ. ตสฺสตฺโถ "สเจ พาโล อปริญฺญาตธมฺโม สีลาทิคุณา ปริพาหิโร ติตฺถายตเน ปพฺพชิโต "ตปจรณํ ปูเรสฺสามีติ มาเส มาเส สมฺปตฺเต กุสคฺเคน โภชนํ ภุญฺชนฺโต วสฺสสตํ ภุญฺเชถ โภชนํ. น โส สงฺขาตธมฺมานํ กลํ อคฺฆติ โสฬสินฺติ; สงฺขาตธมฺมา วุจฺจนฺติ ญาตธมฺมา ตูลิตธมฺมา, เตสุ เหฏฺฐิมโกฏิยา โสตาปนฺโน สงฺขาตธมฺโม, อุปริมโกฏิยา ขีณาสโว; อิเมสํ สงฺขาตธมฺมานํ โส พาโล กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ, ปุคฺคลาธิฏฺฐานา เทสนา. อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ: ยา จ ตสฺส ตถา ตปจรณํ ปูเรนฺตสฺส วสฺสสตํ เจตนา, ยา จ สงฺขาตธมฺมานํ กุลํ วา ภตฺตํ วา กุกฺกุจฺจายิตฺวา อภุญฺชนฺตานํ เอกา ภตฺตจฺเฉทนกุสลเจตนา, ตสฺสา เจตนาย สา ตาวทีฆรตฺตํ ปวตฺตเจตนา โสฬสึ กลํ นาคฺฆติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยํ ตสฺสา สงฺขาตธมฺมานํ เจตนาย ผลํ; ตํ โสฬสโกฏฺฐาเส กตฺวา ตโต เอเกกํ ปุน โสฬสโกฏฺฐาเส กตฺวา ตโต เอกสฺส โกฏฺฐาสสฺส ยํ ผลํ; ตเทว ตสฺส พาลสฺส ตปจรณโต มหนฺตตรนฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๔.
เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. ชมฺพุกาชีวกวตฺถุ. -------- ๑๒. อหิเปตวตฺถุ. (๕๖) "น หิ ปาปํ กตํ กมฺมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ อหิเปตํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ ทิวเส ชฏิลสหสฺสสฺส อพฺภนฺตโร อายสฺมา ลกฺขณตฺเถโร จ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร จ "ราชคเห ปิณฺฑาย จริสฺสามาติ คิชฺฌกูฏโต โอตรนฺติ. เตสุ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอกํ อหิเปตํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสิ. อถ นํ ลกฺขณตฺเถโร "กสฺมา อาวุโส สิตํ ปาตุํ กโรสีติ การณํ ปุจฺฉิ. "อกาโล โข อาวุโส อิมสฺส ปญฺหสฺส วิสชฺเชตุํ, ภควโต สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ. เตสุ ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา นิสินฺเนสุ, ลกฺขณตฺเถโร ปุจฺฉิ "อาวุโส โมคฺคลฺลาน ตฺวํ คิชฺฌกูฏา โอตรนฺโต สิตํ ปาตุํ กริตฺวา มยา สิตการณํ ปุฏฺโฐ `ภควโต สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อวจ, กเถหิ อิทานิ ตํ การณนฺติ. เถโร อาห "อหํ อาวุโส เอกํ อหิเปตํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสึ, ตสฺส เอวรูโป อตฺตภาโว, มนุสฺสสีสํ วิย อสฺส สีสํ, อหิสฺส วิยสฺส เสโส อตฺตภาโว,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๕.
อหิเปโต นาเมส ปมาณโต ปญฺจวีสติโยชนิโก, ตสฺส สีสโต อุฏฺฐิตา อคฺคิชาลา ยาว นงฺคุฏฺฐา คจฺฉนฺติ, นงฺคุฏฺฐโต อุฏฺฐิตา ยาว สีสา, มชฺเฌ อุฏฺฐิตา เทฺว ปสฺสานิ คจฺฉนฺติ, ทฺวีหิ ปสฺเสหิ อุฏฺฐิตา มชฺเฌ โอสรนฺตีติ. ทฺวินฺนเมว กิร เปตานํ อตฺตภาโว ปญฺจวีสติโยชนิโก, อวเสสานํ ติคาวุตปฺปมาโณ, อิมสฺส เจว อหิเปตสฺส กากเปตสฺส จ ปญฺจวีสติโยชนิโก, เตสุ อยนฺตาว อหิเปโต. กากเปตมฺปิ มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูฏมตฺถเก ปจฺจมานํ ทิสฺวา ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห "ปญฺจโยชนิกา ชิวฺหา, สีสนฺเต นวโยชนํ กาโย อจฺจุคฺคโต ตุยฺหํ ปญฺจวีสติโยชนํ; กินฺนุ กมฺมํ กริตฺวาน ปตฺโตสิ ทุกฺขมีทิสนฺติ. อถสฺส เปโต อาจิกฺขนฺโต "อหํ ภนฺเต โมคฺคลฺลาน กสฺสปสฺส มเหสิโน สงฺฆสฺสาภิหฏํ ภตฺตํ อาหเรสึ ยถิจฺฉกนฺติ คาถํ วตฺวา อาห "ภนฺเต กสฺสปพุทฺธกาเล สมฺพหุลา ภิกฺขู คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. มนุสฺสา เถเร ทิสฺวา สมฺปิยายมานา อาสนสาลายํ นิสีทาเปตฺวา ปาเท โธวิตฺวา เตเลน มกฺเขตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา ขชฺชกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาตกาลํ อาคมยมานา ธมฺมํ สุณนฺตา นิสีทึสุ. ธมฺมกถาวสาเน เถรานํ ปตฺเต อาทาย อตฺตโน อตฺตโน เคเห นานคฺครสโภชนสฺส ปูเรตฺวา อาหรึสุ. ตทาหํ กาโก หุตฺวา อาสนสาลาย ฉทนปิฏเฐ นิสินฺโน ตํ ทิสฺวา เอเกน คหิตปตฺตโต ติกฺขตฺตุํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๖.
มุขํ ปูเรนฺโต ตโย กพเฬ อคฺคเหสึ, ตํ ปน ภตฺตํ เนว สงฺฆสฺส สนฺตกํ, น สงฺฆสฺส นิยเมตฺวา ทินฺนํ, น ภิกฺขูหิ คหิตาวเสสกํ อตฺตโน เคหํ เนตฺวา มนุสฺเสหิ ภุญฺชิตพฺพกํ, เกวลํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส อภิหฏมตฺตเมว, ตโต มยา ตโย กพฬา คหิตา, เอตฺตกํ เม ปุพฺพกมฺมํ; สฺวาหํ กาลํ กตฺวา ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน อวีจิมฺหิ ปจิตฺวา ตตฺถ ปกฺกาวเสเสน อิทานิ คิชฺฌกูเฏ กากเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต อิทํ ทุกฺขํ ปจฺจนุโภมีติ. อิทํ กากเปต วตฺถุ. อิธ ปน เถโร "อหิเปตํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสินฺติ อาห. อถสฺส สตฺถา สกฺขิ หุตฺวา "สจฺจํ ภิกฺขเว โมคฺคลฺลาโน อาห, มยา ปเนส สมฺโพธิปฺปตฺตทิวเสเยว ทิฏฺโฐ, อปิจาหํ `เย เม วจนํ น สทฺทเหยฺยุํ, เตสํ อหิตาย ภเวยฺยาติ ปรานุทยาย น กเถสินฺติ อาห. ลกฺขณสํยุตฺเตปิ ๑- หิ มหาโมคฺคลฺลาเนน ทิฏฺฐกาเลเยว สตฺถา ตสฺส สกฺขิ หุตฺวา วีสติวตฺถูนิ กเถสิ. อิทมฺปิ เตน ตเถว กถิตํ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉึสุ. สตฺถาปิ เตสํ กเถสิ: อตีเต กิร พาราณสึ นิสฺสาย นทีตีเร ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปณฺณสาลํ กรึสุ. โส ตตฺถ วิหรนฺโต นิพทฺธํ นคเร ปิณฺฑาย จรติ. นาคราปิ สายํ ปาตํ คนฺธปุปฺผาทิหตฺถา ปจฺเจกพุทฺธสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺติ. เอโก พาราณสีวาสี ปุริโส ตํ มคฺคํ นิสฺสาย เขตฺตํ กสิ. มหาชโน สายํ ปาตํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต ตํ เขตฺตํ มทฺทนฺโต คจฺฉติ. กสโก "มา เม เขตฺตํ มทฺทถาติ วาเรนฺโตปิ @เชิงอรรถ: ๑. สํ. นิ. ๑๖/๒๙๘.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๗.
วาเรตุํ นาสกฺขิ. อถสฺส เอตทโหสิ "สเจ อิมสฺมึ ฐาเน ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปณฺณสาลา น ภเวยฺย, น เม เขตฺตํ มทฺเทยฺยุนฺติ. โส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐกาเล ปริโภคภาชนานิ ภินฺทิตฺวา ปณฺณสาลํ ฌาเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ตํ ฌามํ ทิสฺวา ยถาสุขํ ปกฺกามิ. มหาชโน คนฺธมาลํ อาทาย อาคโต ฌามํ ปณฺณสาลํ ทิสฺวา "กหํ นุ โข โน อยฺโย คโตติ อาห. โสปิ มหาชเนเนว สทฺธึ อาคโต มหาชนมชฺเฌ ฐิตโก เอวมาห "มยา ตสฺส ปณฺณสาลา ฌาปิตาติ. อถ นํ "คณฺหถ, อิมํ ปาปํ นิสฺสาย มยํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทฏฺฐุํ น ลภิมฺหาติ ทณฺฑาทีหิ โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสุํ. โส อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา, ยาวายํ ปฐวี โยชนมตฺตํ อุสฺสนฺนา; ตาว นิรเย ปจิตฺวา ปกฺกาวเสเสน คิชฺฌกูเฏ อหิเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สตฺถา อิมํ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา "ภิกฺขเว ปาปกมฺมํ นาเมตํ ขีรสทิสํ; ยถา ขีรํ ทุยฺหมานเมว น ปริณมติ; ตถา กมฺมํ กริยมานเมว น วิปจฺจติ, ยทา ปน วิปจฺจติ; ตทา เอวรูเปน ทุกฺเขน โยเชตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "น หิ ปาปํ กตํ กมฺมํ สชฺชุขีรํว มุจฺจติ, ฑหนฺตํ พาลมนฺเวติ ภสฺมาจฺฉนฺโนว ปาวโกติ. ตตฺถ "สชฺชุขีรนฺติ: ตํขณญฺเญว เธนุยา ถเนหิ นิกฺขนฺตํ อพฺภุณฺหํ ขีรํ น มุจฺจติ น ปริณมติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา อิทํ สชฺชุขีรํ ตํขณญฺเญว น มุจฺจติ น ปริณมติ ปกตึ น ชหติ, ยสฺมึ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๘.
ปน ภาชเน ทูหิตฺวา ๑- คหิตํ, ยาว ตตฺถ ตกฺกาทิอมฺพิลํ น ปกฺขิปติ, ยาว ทธิภาชนาทิกํ อมฺพิลภาชนํ น ปาปุณาติ, ตาว ปกตึ อวิชหิตฺวา ปจฺฉา ชหติ; เอวเมว ปาปกมฺมํปิ กริยมานเมว น ปจฺจติ, ยทิ วิปจฺเจยฺย, น โกจิ ปาปกมฺมํ กาตุํ วิสเหยฺย; ยาว ปน กุสลาภินิพฺพตฺตา ขนฺธา ธรนฺติ; ตาว เต นํ รกฺขนฺติ, เตสํ เภทา อปาเย นิพฺพตฺเตสุ ขนฺเธสุ วิปจฺจติ, วิปจฺจมานญฺจ ฑหนฺตํ พาลมนฺเวติ. กึ วิยาติ. ภสฺมาจฺฉนฺโนว ปาวโกติ: ยถา หิ ฉาริกาย ปฏิจฺฉนฺโน วีตจฺฉิตงฺคาโร อกฺกนฺโตปิ ฉาริกาย ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น ตาว ฑหติ, ฉาริกํ ปน ตาเปตฺวา จมฺมาทีนํ ฑหนวเสน ยาว มตฺถลุงฺคา ฑหนฺโต คจฺฉติ: เอวเมว ปาปกมฺมํปิ เยน กตํ โหติ, ตํ พาลํ ทุติเย วา ตติเย วา อตฺตภาเว นิรยาทีสุ นิพฺพตฺตํ ฑหนฺตํ อนุคจฺฉตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อหิเปตวตฺถุ. -------- ๑๓. สฏฺฐิกูฏเปตวตฺถุ. (๕๗) "ยาวเทว อนตฺถายาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต สฏฺฐิกูฏเปตํ อารพฺภ กเถสิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ทุยฺหิตฺวา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๙.
ปุริมนเยเนว หิ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ลกฺขณตฺเถเรน สทฺธึ คิชฺฌกูฏา โอโรหนฺโต ๑- อญฺญตรสฺมึ ปเทเส สิตํ กตฺวา เถเรน สิตการณํ ปุฏฺโฐ "ภควโต สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา ปิณฺฑาย จริตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนกาเล ปุน ปุฏฺโฐ "อหํ อาวุโส เอกํ เปตํ อทฺทสํ ติคาวุตปฺปมาเณน อตฺตภาเวน, ตสฺส สฏฺฐี อยกูฏสหสฺสานิ อาทิตฺตานิ สมฺปชฺชลิตานิ อุปริมตฺถเก ปติตฺวา อุฏฺฐหนฺติ สีสํ ภินฺทนฺติ, ภินฺนํ ภินฺนํ ปุน สมุฏฺฐหติ, อิมินา อตฺตภาเวน มยา เอวรูโป อตฺตภาโว น ทิฏฺฐปุพฺโพ, อหนฺตํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสินฺติ อาห. เปตวตฺถุสฺมึ หิ "สฏฺฐี กูฏสหสฺสานิ ปริปุณฺณานิ สพฺพโส, สีเส ตุยฺหํ นิปตนฺติ โอภินฺทนฺเตว มตฺถกนฺติอาทิ ๒- อิมเมว เปตํ สนฺธาย วุตฺตํ. สตฺถา เถรสฺส กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว มยาเปส สตฺโต โพธิมณฺเฑ นิสินฺเนเนว ทิฏฺโฐ `เย จ ปน เม วจนํ น สทฺทเหยฺยุํ, เตสํ อหิตาย ภเวยฺยาติ ปเรสํ อนุกมฺปาย น กเถสึ; อิทานิ ปน โมคฺคลฺลานสฺส สกฺขิ หุตฺวา กเถมีติ อาห. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉึสุ. สตฺถาปิ เตสํ กเถสิ: "อตีเต กิร พาราณสิยํ สาลิตฺตกสิปฺเป นิปฺผตฺตึ ปตฺโต เอโก ปีฐสปฺปิ อโหสิ. โส นครทฺวาเร เอกสฺส วฏฺฏรุกฺขสฺส เหฏฺฐา นิสินฺโน "สกฺขรานิ ขิปิตฺวา ตสฺส ปณฺณานิ ฉินฺทนฺโต หตฺถิรูปกํ โน ทสฺเสหิ; อสฺสรูปกํ โน ทสฺเสหีติ คามทารเกหิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โอตรนฺโต. ๒. ขุ. เปต. ๒๖/๒๕๘.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๐.
วุจฺจมาโน อิจฺฉิติจฺฉิตานิ ๑- รูปานิ ทสฺเสตฺวา เตสํ สนฺติกา ขาทนียาทีนิ ลภติ. อเถกทิวสํ ราชา อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต ตํ ปเทสํ ปาปุณิ. ทารกา ปีฐสปฺปึ ปาโรหนฺตเร กตฺวา ปลายึสุ. รญฺโญ ฐิตมชฺฌนฺติเก รุกฺขมูลํ ปวิฏฺฐสฺส, ฉิทฺทจฺฉายา สรีรํ ผริ. โส "กินฺนุ โข เอตนฺติ อุทฺธํ โอโลเกนฺโต รุกฺขปณฺเณสุ หตฺถิรูปกาทีนิ ทิสฺวา "กสฺเสตํ กมฺมนฺติ ปุจฺฉิตฺวา "ปีฐสปฺปิโนติ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "มยฺหํ ปุโรหิโต อติมุขโร, อปฺปมตฺตเกปิ วุตฺเต, พหุํ ภณนฺโต มํ อุปทฺทเวติ, สกฺขิสฺสสิ ตสฺส มุเข นาฬิมตฺตา อชลณฺฑิกา ขิปิตุนฺติ. "สกฺขิสฺสามิ เทว, อชลณฺฑิกา อาหราเปตฺวา ปุโรหิเตน สทฺธึ ตุมฺเห อนฺโตสาณิยํ นิสีทถ, อหเมตฺถ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ. ราชา ตถา อกาสิ. ๒- อิตโร กตฺตริยคฺเคน สาณิยา ฉิทฺทํ กาเรตฺวา, ปุโรหิตสฺส รญฺญา สทฺธึ กเถนฺตสฺส, มุเข วิวฏมตฺเต, เอเกกํ อชลณฺฑิกํ ขิปิ. ปุโรหิโต มุขํ ปวิฏฺฐํ ปวิฏฺฐํ คิลิ. ปีฐสปฺปิ, ขีณาสุ อชลณฺฑิกาสุ, สาณึ จาเลสิ. ราชา ตาย สญฺญาย อชลณฺฑิกานํ ขีณภาวํ ญตฺวา อาห "อาจริย อหํ ตุมฺเหหิ สทฺธึ กเถนฺโต กถํ นิตฺถริตุํ น สกฺขิสฺสามิ, ตุมฺเห อติมุขรตาย นาฬิมตฺตา อชลณฺฑิกา คิลิตฺวาปิ ตุณฺหีภาวํ นาปชฺชถาติ. พฺราหฺมโณ มงฺกุภาวํ อาปชฺชิตฺวา ตโต ปฏฺฐาย มุขํ วิวริตฺวา รญฺญา สทฺธึ สลฺลปิตุํ นาสกฺขิ. ราชา ปีฐสปฺปึ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตํ นิสฺสาย เม สุขํ ลทฺธนฺติ ตุฏฺโฐ ตสฺส สพฺพฏฺฐกํ นาม ทตฺวา นครสฺส จตูสุ ทิสาสุ จตฺตาโร คามวเร @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อิจฺฉิติจฺฉิตานํ. ๒. สี. ยุ. กาเรสิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๑.
อทาสิ. ตมตฺถํ วิทิตฺวา รญฺโญ อตฺถธมฺมานุสาสโก อมจฺโจ อิมํ คาถมาห "สาธุ โข สิปฺปกนฺนาม, อปิ ยาทิสกีทิสํ ปสฺส, ขญฺชปฺปหาเรน ลทฺธา คามา จตุทฺทิสาติ. ๑- (โส ปน อมจฺโจ เตน สมเยน อหเมว ภควา อโหสิ.) อเถโก ปุริโส ปีฐสปฺปินา ลทฺธสมฺปตฺตึ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อยนฺนาม ปีฐสปฺปิ หุตฺวา อิมํ สิปฺปํ นิสฺสาย มหาสมฺปตฺตึ ปตฺโต, มยาเปตํ สิกฺขิตุํ วฏฺฏตีติ. โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "อิมํ เม อาจริย สิปฺปํ เทหีติ อาห. "น สกฺกา ตาต ทาตุนฺติ. โส เตน ปฏิกฺขิตฺโต "โหตุ, อาราเธสฺสามิ นนฺติ ตสฺส หตฺถปาทปริกมฺมาทีนิ กโรนฺโต จิรสฺสํ ตํ อาราเธตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิ. ปีฐสปฺปิ "อยํ เม อติวิย อุปการโกติ ตํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต สิปฺปํ สิกฺขาเปตฺวา "นิปฺผนฺนํ เต ตาต สิปฺปํ, อิทานิ กึ กริสฺสสีติ อาห. "พหิ คนฺตฺวา สิปฺปํ วีมํสิสฺสามีติ. "กึ กริสฺสสีติ. "คาวึ วา มนุสฺสํ วา ปหริตฺวา มาเรสฺสามีติ. "ตาต คาวึ มาเรนฺตสฺส, สตํ ทณฺโฑ โหติ, มนุสฺสํ มาเรนฺตสฺส, สหสฺสํ, ตฺวํ สปุตฺตทาโรปิ ตํ นิตฺถริตุํ น สกฺขิสฺสสิ, มา วินสฺส; ยมฺหิ ปหเฏ, ทณฺโฑ นตฺถิ, ตาทิสํ นิมฺมาตาปิติกํ กญฺจิ อุปธาเรหีติ. โส "สาธูติ สกฺขเร อุจฺฉงฺเค กตฺวา ตาทิสํ อุปธารยมาโน วิจรนฺโต คาวึ ทิสฺวา "อยํ สสฺสามิกาติ ปหริตุํ น วิสหิ, มนุสฺสํ ทิสฺวา "อยํ สมาตาปิติโกติ ปหริตุํ น วิสหิ. เตน จ สมเยน สุเนตฺโต @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๓๕. ตทฏฺฐกถา. ๒/๒๗๖.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.
นาม ปจฺเจกพุทฺโธ นครํ นิสฺสาย ปณฺณสาลายํ วิหรติ. โส ตํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ นครทฺวารนฺตเร ฐิตํ ทิสฺวา "อยํ นิมฺมาตาปิติโก, อิมสฺมึ ปหเฏ, ทณฺโฑ นตฺถิ, อิมํ ปหริตฺวา สิปฺปํ วีมํสิสฺสามีติ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทกฺขิณกณฺณโสตํ สนฺธาย สกฺขรํ ขิปิ. [๑]- ทกฺขิเณน กณฺณโสเตน ปวิสิตฺวา วาเมน นิกฺขมิ. ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ภิกฺขาย จริตุํ นาสกฺขิ, อากาเสน ปณฺณสาลํ คนฺตฺวา ปรินิพฺพายิ. มนุสฺสา, ปจฺเจกพุทฺเธ อนาคจฺฉนฺเต, "กิญฺจิ อผาสุกํ ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ปรินิพฺพุตํ ทิสฺวา โรทึสุ ปริเทวึสุ. โสปิ มหาชนํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ สญฺชานิตฺวา "อยํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต ทฺวารนฺตเร มม สมฺมุขีภูโต, อหํ อตฺตโน สิปฺปํ วีมํสนฺโต อิมํ ปหรินฺติ อาห. มนุสฺสา "อิมินา กิร ปาเปน ปจฺเจกพุทฺโธ ปหโฏ, คณฺหถ คณฺหถาติ โปเถตฺวา ตตฺเถว นํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปสุํ. โส อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา, ยาวายํ มหาปฐวี โยชนํ อุสฺสนฺนา; ตาว ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน คิชฺฌกูฏมตฺถเก สฏฺฐิกูฏเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สตฺถา อิมมสฺส ๒- ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา "ภิกฺขเว พาลสฺส นาม สิปฺปํ วา อิสฺสริยํ วา อุปฺปชฺชมานํ อนตฺถาย อุปฺปชฺชติ, พาโล หิ สิปฺปํ วา อิสฺสริยํ วา ลภิตฺวา อตฺตโน อนตฺถเมว กโรตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "สาติ อตฺถิ.ม.โส ๒. สี. อิมํ ตสฺส. ม. ตสฺส อิมํ. @ ยุ. อิมมสฺส.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.
"ยาวเทว อนตฺถาย ญตฺตํ พาลสฺส ชายติ, หนฺติ พาลสฺส สุกฺกํสํ มุทฺธมสฺส วิปาตยนฺติ. ตตฺถ "ยาวเทวาติ: อวธิปริจฺเฉทนตฺเถ นิปาโต. ญตฺตนฺติ: ชานนภาโว. ยมฺปิ สิปฺปํ ชานาติ, ยมฺหิ วา อิสฺสริเย ยาย วา ยสสมฺปตฺติยา ๑- ฐิโต ชเนน ญายติ ปากโฏ ปญฺญาโต โหติ, ตสฺเสตํ นามํ. สิปฺปํ วา หิ อิสฺสริยาทิภาโว วา พาลสฺส อนตฺถาเยว ชายติ, ตํ นิสฺสาย โส อตฺตโน อนตฺถเมว กโรติ. หนฺตีติ: วินาเสติ. สุกฺกํสนฺติ: กุสลโกฏฺฐาสํ. พาลสฺส หิ สิปฺปํ วา อิสฺสริยํ วา อุปฺปชฺชมานํ กุสลโกฏฺฐาสํ ฆาเตนฺตเมว อุปฺปชฺชติ. มุทฺธนฺติ ปญฺญาเยตํ นามํ. วิปาตยนฺติ: วิทฺธํสมานํ. ตสฺส หิ ตํ สุกฺกํสํ หนนฺตํ ปญฺญาสงฺขาตํ มุทฺธํ วินิปาเตนฺตํ วิทฺธํเสนฺตเมว หนตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. สฏฺฐิกูฏเปตวตฺถุ. ------- ๑๔. สุธมฺมตฺเถรวตฺถุ. (๕๘) "อสนฺตํ ภาวมิจฺเฉยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สุธมฺมตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เทสนา ปน มจฺฉิกาสณฺเฑ สมุฏฺฐาย สาวตฺถิยํ นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ.....อิสฺสริเย ยเส สมฺปตฺติยญฺจ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.
มจฺฉิกาสณฺฑนครสฺมึ หิ จิตฺโต คหปติ ปญฺจวคฺคิยานํ อพฺภนฺตรํ มหานามตฺเถรํ นาม ปิณฺฑาย จรมานํ ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา ปตฺตมาทาย เคหํ ปเวเสตฺวา โภเชตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ธมฺมกถํ สุณนฺโต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อจลสทฺโธ หุตฺวา อมฺพาฏกวนนฺนาม อตฺตโน อุยฺยานํ สงฺฆารามํ กตฺตุกาโม เถรสฺส หตฺเถ อุทกํ ปาเตตฺวา นิยฺยาเทสิ. ตสฺมึ ขเณ "ปติฏฺฐิตํ พุทฺธสาสนนฺติ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปฐวี กมฺปิ. มหาเสฏฺฐี อุยฺยาเน มหาวิหารํ กาเรตฺวา สพฺพทิสาหิ อาคตภิกฺขูนํ วิวฏทฺวาโร อโหสิ. มจฺฉิกาสณฺเฑ สุธมฺมตฺเถโร นาม เนวาสิโก อโหสิ. อปเรน สมเยน จิตฺตสฺส คุณกถํ สุตฺวา เทฺว อคฺคสาวกา ตสฺส สงฺคหํ กตฺตุกามา มจฺฉิกาสณฺฑํ อคมํสุ. จิตฺโต คหปติ เตสํ อาคมนํ สุตฺวา อฑฺฒโยชนมคฺคํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เต อาทาย อตฺตโน วิหารํ ปเวเสตฺวา อาคนฺตุกวตฺตํ กตฺวา "ภนฺเต โถกํ ธมฺมกถํ โสตุกาโมมฺหีติ ธมฺมเสนาปตึ ยาจิ. อถ นํ เถโร "อุปาสก อทฺธาเนนมฺหา กิลนฺตรูปา, อปิจ โถกํ สุณาหีติ ตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ. โส เถรสฺส ธมฺมกถํ สุณนฺโตว อนาคามิผลํ ปาปุณิ. โส เทฺว อคฺคสาวเก วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เสฺว ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธึ มม เคเห ภิกฺขํ คณฺหถาติ นิมนฺเตตฺวา ปจฺฉา เนวาสิกํ สุธมฺมตฺเถรํ "ตุมฺเหปิ ภนฺเต เสฺว เถเรหิ สทฺธึ อาคจฺเฉยฺยาถาติ นิมนฺเตสิ. โส "อยํ มํ ปจฺฉา นิมนฺเตตีติ ๑- กุทฺโธ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโนปิ ปฏิกฺขิปิเอว. อุปาสโก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. นิมนฺเตสีติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.
"ปญฺญายิสฺสถ ภนฺเตติ ปกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน มหาทานํ สชฺเชสิ. สุธมฺมตฺเถโรปิ ปจฺจูสกาเลเยว "กีทิโส นุ โข คหปตินา อคฺคสาวกานํ สกฺกาโร สชฺชิโต, เสฺว คนฺตฺวา ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส เคหํ อคมาสิ. โส คหปตินา "นิสีทถ ภนฺเตติ วุจฺจมาโนปิ "นาหํ นิสีทามิ, ปิณฺฑาย จริสฺสามีติ วตฺวา อคฺคสาวกานํ ปฏิยาทิตสกฺการํ โอโลเกตฺวา คหปตึ ชาติยา ฆฏฺเฏตุกาโม "อุฬาโร เต คหปติ สกฺกาโร, อปิเจตฺถ เอกญฺเญว นตฺถีติ อาห. "กึ ภนฺเตติ. "ติลสงฺคุลิกา คหปตีติ วตฺวา คหปตินา กาโกปมาย อปสาทิโต กุชฺฌิตฺวา "เอโส เต คหปติ อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามหนฺติ วตฺวา ยาวตติยํ วาริยมาโนปิ ปกฺกมิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา จิตฺเตน จ คหปตินา อตฺตนา จ วุตฺตวจนํ อาโรเจสิ. สตฺถา "ตยา อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน หีเนน ขุํสิโตติ ตสฺเสว โทสํ อาโรเปตฺวา ปฏิสารณียกมฺมํ กาเรตฺวา "คจฺฉ, จิตฺตคหปตึ ขมาเปหีติ เปเสสิ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา "คหปติ มยฺเหเวโส โทโส, ขมาหิ เมติ วตฺวาปิ "นาหํ ขมามีติ เตน ปฏิกฺขิตฺโต มงฺกุภูโต ตํ ขมาเปตุํ นาสกฺขิ, ปุนเทว สตฺถุ สนฺติกํ ปจฺจาคมาสิ. สตฺถา "นาสฺส อุปาสโก ขมิสฺสตีติ ชานนฺโตปิ "มานตฺถทฺโธ เอส ตึสโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา ปจฺจาคจฺฉตูติ ขมาปนุปายํ อนาจิกฺขิตฺวาว อุยฺโยเชสิ. อถสฺส ปุน อาคตกาเล นีหตมานสฺส อนุทูตํ ทตฺวา "คจฺฉ, อิมินา สทฺธึ คนฺตฺวา อุปาสกํ ขมาเปหีติ วตฺวา "สมเณน นาม `มยฺหํ วิหาโร มยฺหํ นิวาสนฏฺฐานํ มยฺหํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๖.
อุปาสโก มยฺหํ อุปาสิกาโยติ มานํ วา อิสฺสํ วา กาตุํ น วฏฺฏติ, เอวํ กโรนฺตสฺส, หิ อิสฺสามานาทโย กิเลสา วฑฺฒนฺตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "อสนฺตํ ภาวมิจฺเฉยฺย ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขุสุ อาวาเสสุ จ อิสฺสริยํ ปูชา ปรกุเลสุ จ `มเมว กต มญฺญนฺตุ คิหิปพฺพชิตา อุโภ มเมว อติวสา อสฺสุ กิจฺจากิจฺเจสุ กิสฺมิญฺจิ, อิติ พาลสฺส สงฺกปฺโป อิจฺฉา ๑- มาโน จ วฑฺฒตีติ. ตตฺถ "อสนฺตนฺติ: "พาโล ภิกฺขุ อวิชฺชมานํ สมฺภาวนํ อิจฺเฉยฺย: อสฺสทฺโธว สมาโน `สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตูติ อิจฺฉตีติ ปาปิจฺฉตานิทฺเทเส ๒- วุตฺตนเยเนว พาโล อสฺสทฺโธ ทุสฺสีโล อปฺปสฺสุโต อวิวิตฺโต กุสีโต อนุปฏฺฐิตสฺสติ อสมาหิโต ทุปฺปญฺโญ อกฺขีณาสโว สมาโน "อโห วต มํ ชโน `อยํ สทฺโธ สีลวา พหุสฺสุโต ปวิวิตฺโต อารทฺธวิริโย อุปฏฺฐิตสฺสติ สมาหิโต ปญฺญวา ขีณาสโวติ ชาเนยฺยาติ อิมํ อสนฺตํ สมฺภาวนํ อิจฺฉติ. ปุเรกฺขารนฺติ: ปริวารํ. "อโห วต มํ สกลวิหาเร ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺตา วิหเรยฺยุนฺติ เอวํ อิจฺฉาจาเร ฐตฺวา ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขูสุ อิจฺฉติ. อาวาเสสูติ: สงฺฆิเกสุ จ อาวาเสสุ. ยานิ วิหารมชฺเฌ ปณีตเสนาสนานิ, ตานิ อตฺตโน สนฺทิฏฺฐสมฺภตฺตาทีนํ ภิกฺขูนํ "ตุมฺเห อิธ วสถาติ วิจาเรนฺโต สยมฺปิ วรเสนาสนํ ปลิพุทฺธนฺโต เสสานํ อาคนฺตุกภิกฺขูนํ ปจฺจนฺติมานิ @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ "อิสฺสาติ ทิสฺสติ. ๒. อภิ. วิ. ๓๕/๔๗๓.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๗.
ลามกเสนาสนานิ เจว อมนุสฺสปริคฺคหิตานิ จ "ตุมฺเห อิธ วสถาติ วิจาเรนฺโต อาวาเสสุ จ อิสฺสริยํ อิจฺฉติ. ปูชา ปรกุเลสุ จาติ: เนว มาตาปิตูนํ น ญาตกานํ, ปเรสํเยว กุเลสุ "อโห วติเม มยฺหเมว ทเทยฺยุํ น อญฺเญสนฺติ เอวํ จตุปฺปจฺจยปูชํ อิจฺฉติ. มเมว กต มญฺญนฺตูติ: ยสฺส จ พาลสฺส "ยงฺกิญฺจิ วิหาเร อุโปสถาคาราทิกรณวเสน กตํ นวกมฺมํ, ตํ สพฺพํ อมฺหากํ เถเรน กตนฺติ เอวํ คิหี จ ปพฺพชิตา จ อุโภปิ มเมว นิสฺสาย กตํ ปรินิฏฺฐิตํ มญฺญนฺตูติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ. มเมว อติวสา อสฺสูติ: คิหี จ ปพฺพชิตา จ สพฺเพปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, สกฏโคณวาสีผรสุอาทีนิ วา ลทฺธพฺพานิ โหนฺตุ อนฺตมโส ยาคุมตฺตมฺปิ ตาเปตฺวา ปิวนาทีนิ วา, เอวรูเปสุ กิจฺจากิจฺเจสุ ขุทฺทกมหนฺเตสุ กรณีเยสุ กิสฺมิญฺจิ เอกกิจฺเจปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, มญฺเญว อาปุจฺฉิตฺวา กโรนฺตูติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ. อิติ พาลสฺสาติ: ยสฺส พาลสฺส สา จ ๑- อิจฺฉา อยญฺจ เอวรูโป สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เนว วิปสฺสนา น มคฺคผลานิ วฑฺฒนฺติ, เกวลํ ปนสฺส ฉนฺทาทโย ๒- สมุทฺทสฺส อุทกํ วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ อุปฺปชฺชนกตณฺหา เจว นววิธมาโน จ วฑฺฒตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. สุธมฺมตฺเถโรปิ อิมํ โอวาทํ สุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปทกฺขิณํ กตฺวา เตน อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ยา จ. ๒. สี. ยุ. จนฺโททเย. ตํ ยุตฺตตรํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๘.
อุปาสกสฺส จกฺขุปเถ อาปตฺตึ ปฏิกฺกริตฺวา อุปาสกํ ขมาเปสิ. โส อุปาสเกน "ขมามหํ ภนฺเต, สเจ มยฺหํ โทโส อตฺถิ, ขมถ เมติ ปฏิกฺขมาปิโต สตฺถารา ทินฺเน โอวาเท ฐตฺวา กติปาเหเนว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อุปาสโกปิ จินฺเตสิ "มยา สตฺถารํ อทิสฺวาว โสตาปตฺติผลํ ปตฺตํ, อทิสฺวาเยว อนาคามิผเล ปติฏฺฐิโต, สตฺถารเมว ทฏฺฐุํ วฏฺฏตีติ. โส ติลตณฺฑุลสปฺปิผาณิตวตฺถจฺฉาทนาทิปุณฺณานิ ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา "เย สตฺถารํ ทฏฺฐุกามา, คจฺฉนฺตุ, ปิณฺฑปาตาทีหิ น กิลมิสฺสนฺตีติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรจาเปตฺวา ภิกฺขุนีสงฺฆสฺสปิ อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ อาโรจาเปสิ. เตน สทฺธึ ปญฺจสตา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ อุปาสกา จ อุปาสิกาโย จ นิกฺขมึสุ. โส "เตสญฺเจว อตฺตโน จ ปริสายาติ ติณฺณํ ชนสหสฺสานํ, ยถา ตึสโยชนมคฺเค ยาคุภตฺตาทีหิ กิญฺจิ เวกลฺลํ นาโหสิ; ตถา สํวิทหิ. ตสฺส ปน นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา โยชเน โยชเน เทวตา ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา ทิพฺเพหิ ยาคุขชฺชกภตฺตปานกาทีหิ ตํ มหาชนํ อุปฏฺฐหึสุ. กสฺสจิ เกนจิ เวกลฺลํ นาโหสิ. เอวํ เทวตาหิ อุปฏฺฐิยมาโน เทวสิกํ โยชนํ คจฺฉนฺโต มาเสน สาวตฺถึ ปาปุณิ. ปญฺจ สกฏสตานิ ยถาปูราเนว อเหสุํ. เทวตาหิ เจว มนุสฺเสหิ จ อภิหฏปณฺณาการํ วิสฺสชฺเชนฺโต อคมาสิ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห ๑- "อานนฺท อชฺช วฑฺฒมานกจฺฉายาย จิตฺโต คหปติ ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต อาคนฺตฺวา มํ วนฺทิสฺสตีติ. "กึ ปน ภนฺเต ตสฺส ตุมฺหากํ วนฺทนกาเล @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อามนฺเตสิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๙.
กิญฺจิ ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตีติ. "ภวิสฺสติ อานนฺทาติ. "กึ ภนฺเตติ. "ตสฺส อาคนฺตฺวา มํ วนฺทนกาเล ราชมาเนน อฏฺฐกรีสมตฺเต ปเทเส ชนฺนุมตฺเตน โอธินา ปญฺจวณฺณานํ ทิพฺพปุปฺผานํ ฆนวสฺสํ วสฺสิสฺสตีติ. ตํ กถํ สุตฺวา นครวาสิโน "เอวํ มหาปุญฺโญ กิร จิตฺโต นาม คหปติ อาคนฺตฺวา อชฺช สตฺถารํ วนฺทิสฺสติ, เอวรูปํ กิร ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสติ, มยมฺปิ ตํ มหาปุญฺญํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสามาติ ปณฺณาการํ อาทาย มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ อฏฺฐํสุ. วิหารสมีปํ อาคตกาเล ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ ปฐมํ อาคมึสุ. จิตฺโต คหปติ "อมฺมา ตุมฺเห ปจฺฉโต อาคจฺฉถาติ อุปาสิกาโย วตฺวา สยํ ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ. พุทฺธานํ สมฺมุขฏฺฐาเน ปน ฐิตา วา นิสินฺนา วา น อิโต เอโต ๑- วา โหนฺติ, พุทฺธวีถิยา ทฺวีสุ ปสฺเสสุ นิจฺจลาว ติฏฺฐนฺติ. จิตฺโต คหปติ มหนฺตํ พุทฺธวีถึ โอกฺกมิ. ตีณิ ผลานิ ปตฺเตน อริยสาวเกน โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปิ. "เอโส กิร จิตฺโต คหปตีติ มหาชโน โอโลเกสิ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพณฺณานํ พุทฺธรํสีนํ อนฺโต ปวิสิตฺวา ทฺวีสุ โคปฺผเกสุ สตฺถุ ปาเท คเหตฺวา วนฺทิ. ตํขณญฺเญว วุตฺตปฺปการํ ปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ. สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺตึสุ. โส เอกมาสํ สตฺถุ สนฺติเก วสมาโนว สกลํ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ วิหาเรเยว นิสีทาเปตฺวา มหาทานํ อทาสิ. อตฺตนา สทฺธึ อาคเตปิ อนฺโตวิหาเรเยว กตฺวา ปฏิชคฺคิ. เอกทิวสํปิ อตฺตโน สกเฏสุ กิญฺจิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺโต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๐.
คเหตพฺพํ นาโหสิ. เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว สพฺพกิจฺจานิ อกาสิ. โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต อหํ `ตุมฺหากํ ทานํ ทสฺสามีติ อาคจฺฉนฺโต มาสํ อนฺตรามคฺเค อโหสึ, อิธ เม มาโส วีติวตฺโต, มยา อาภตํ กิญฺจิ คเหตุํ น ลภามิ, เอตฺตกํ กาลํ เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสึ, โสหํ สเจปิ อิธ สํวจฺฉรํ วสิสฺสามิ, เนว มม เทยฺยธมฺมํ ทาตุํ ลภิสฺสามิ, สกฏานิ โอตาเรตฺวา คนฺตุํ อิจฺฉามิ, ปฏิสามนฏฺฐานํ เม อาโรจาเปถาติ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท อุปาสกสฺส เอกํ ปเทสํ ตุจฺฉํ กาเรตฺวา เทหีติ. เถโร ตถา อกาสิ. กปฺปิยภูมิ กิร จิตฺตสฺส คหปติโน อนุญฺญาตา. อุปาสโกปิ อตฺตนา สทฺธึ อาคเตหิ ตีหิ ชนสหสฺเสหิ สทฺธึ ตุจฺฉสกเฏหิ ปุน มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. เทวมนุสฺสา อุฏฺฐาย "อยฺย ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กตนฺติ สตฺตหิ รตเนหิ สกฏานิ ปูรยึสุ. โส อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรหิ มหาชนํ ปฏิชคฺคนฺโต อคมาสิ. อานนฺทตฺเถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโตปิ มาเสน อาคโต, อิธาปิ มาสเมว วุตฺโถ, เอตฺตกํ กาลํ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสิ; อิทานิ ปญฺจ สกฏสตานิ ตุจฺฉานิ กตฺวา มาเสเนว กิร คมิสฺสติ, เทวมนุสฺสา ปนสฺส อุฏฺฐาย "อยฺย ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กตนฺติ สกฏานิ สตฺตหิ รตเนหิ ปูรยึสุ, ปุน [๑]- อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรเนว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โสติ อตฺถิ. ม. โส ปุน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๑.
กิร มหาชนํ ปฏิชคฺคนฺโต คมิสฺสติ; กึ ปน ภนฺเต เอตสฺส ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺเสว อยํ สกฺกาโร อุปฺปชฺชติ, อุทาหุ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺชตีติ. "อานนฺท มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺสาปิ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺชเตว, อยญฺหิ อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน สมฺปนฺนสีโล, เอวรูโป ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ; ตตฺถ ตตฺเถวสฺส ลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺตตีติ วตฺวา สตฺถา อิมํ ปกิณฺณกวคฺเค คาถมาห "สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน ยโสโภคสมปฺปิโต ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ; ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโตติ. อตฺโถ ปนสฺสา ตตฺเถว อาวิภวิสฺสติ. เอวํ วุตฺเต, อานนฺทตฺเถโร จิตฺตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉิ. อถสฺส สตฺถา กเถนฺโต อาห "อานนฺท อยํ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ปาทมูเล กตาภินีหาโร กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล มิคลุทฺทกกุเล นิพฺพตฺโต วุฑฺฒิมนฺวาย, เอกทิวสํ เทเว วสฺสนฺเต, มิคมารณตฺถาย สตฺตึ อาทาย อรญฺญํ คนฺตฺวา มิเค โอโลเกนฺโต เอกสฺมึ อกตปพฺภาเร สีสํ ปารุปิตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "เอโก อยฺโย สมณธมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน ภวิสฺสติ, ภตฺตมสฺส อาหริสฺสามีติ เวเคน เคหํ คนฺตฺวา เอกสฺมึ อุทฺธเน หีโย อาภตมํสํ ปจาเปตฺวา เอกสฺมึ อุทฺธเน ภตฺตํ ปจาเปตฺวา อญฺเญ ปิณฺฑจาริเก ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํปิ ปตฺเต อาทาย ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมฺปาเทตฺวา "อยฺเย ปริวิสถาติ อญฺญํ อาณาเปตฺวา ตํ ภตฺตํ ปิฏเก ปกฺขิปิตฺวา อาทาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๒.
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ปตฺตปูเฏ กตฺวา เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ สงฺคหํ กโรถาติ วตฺวา ปตฺตมาทาย ๑- ภตฺตสฺส ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา เตหิ ปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา "ยถา เม อยํ รสปิณฺฑปาโต ปุปฺผปูชาย สทฺธึ จิตฺตํ โตเสสิ; เอวํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปณฺณาการสหสฺสานิ [๒]- อาคนฺตฺวา มยฺหํ จิตฺตํ โตเสนฺตุ, ปญฺจวณฺณกุสุมวสฺสญฺจ วสฺสตูติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติ. นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ชานุมตฺเตน โอธินา ทิพฺพปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ. อิทานิปิสฺส ชาตทิวเส เจว อิธ จ อาคตสฺส ปุปฺผวสฺสวสฺสนญฺจ ปณฺณาการาภิหาโร จ สตฺตหิ รตเนหิ สกฏปูรณญฺจ ตสฺเสว กมฺมสฺส นิสฺสนฺโทติ. สุธมฺมตฺเถรวตฺถุ. -------- ๑๕. วนวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๕๙) "อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต วนวาสิติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เทสนา ราชคเห สมุฏฺฐิตา. สารีปุตฺตตฺเถรสฺส กิร ปิตุ วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส สหายโก มหาเสนพฺราหฺมโณ นาม ๓- ราชคเห @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปตฺตํ คเหตฺวา. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อาทายาติ อตฺถิ. @ ๓. สี. ยุ. "นามาติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๓.
วสติ. สารีปุตฺตตฺเถโร เอกทิวสํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺมึ อนุกมฺปาย ตสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิ. โส ปน ปริกฺขีณวิภโว ทลิทฺโท ชาโต. ๑- โส "มม ปุตฺโต มยฺหํ เคหทฺวาเร ปิณฺฑาย จริตุํ อาคโต ภวิสฺสติ, อหญฺจมฺหิ ทุคฺคโต, มม ปุตฺโต มยฺหํ ทุคฺคตภาวํ น ชานาติ มญฺเญ, นตฺถิ เม โกจิ เทยฺยธมฺโมติ ตสฺส สมฺมุขา ภวิตุํ อสกฺโกนฺโต นิลียิ. เถโรปิ อปรมฺปิ ทิวสํ อคมาสิ. พฺราหฺมโณ ตเถว นิลียิ. "กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ทสฺสามีติ จินฺเตนฺโต นาลภิ. อเถกทิวสํ เอกสฺมึ พฺราหฺมณวาจเก ถุลฺลสาฏเกน สทฺธึ ปายาสปาตึ ลภิตฺวา อาทาย เคหํ คนฺตฺวาว เถรํ อนุสฺสริ "อิมํ ปิณฺฑปาตํ มยา เถรสฺส ทาตุํ วฏฺฏตีติ. เถโรปิ ตํขณญฺเญว ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา "พฺราหฺมโณ เทยฺยธมฺมํ ลภิตฺวา มม อาคมนํ ปจฺจาสึสติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย ตสฺส เคหทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. พฺราหฺมณสฺส เถรํ ทิสฺวาว จิตฺตํ ปสีทิ. อถ นํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปตฺวา ปายาสปาตึ คเหตฺวา เถรสฺส ปตฺเต อากิริ. เถโร อุปฑฺฒํ ปฏิจฺฉิตฺวา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. อถ นํ พฺราหฺมโณ "ภนฺเต เอกสฺส ปฏิวึสมตฺโตว อยํ ปายาโส, ปรโลกสงฺคหํ เม กโรถ, มา อิธโลกสงฺคหํ; นิรวเสสเมว ทาตุกาโมมฺหีติ สพฺพํ อากิริ. เถโร ตตฺเถว ปริภุญฺชิ. อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ตมฺปิ สาฏกํ ทตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต อหมฺปิ ตุมฺเหหิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "ชาโตติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๔.
ทิฏฺฐธมฺมเมว ปาปุเณยฺยนฺติ. เถโร "เอวํ โหตุ พฺราหฺมณาติ ตสฺส อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เชตวนํ อคมาสิ. ทุคฺคตกาเล ทินฺนทานํ ปน อติวิย หาเสตีติ พฺราหฺมโณปิ ตํ ทานํ ทตฺวา ปสนฺนจิตฺโต โสมนสฺสชาโต เถเร อธิมตฺตสิเนหมกาสิ. โส เถเร สิเนเหเนว กาลํ กตฺวา สาวตฺถิยํ เถรสฺส อุปฏฺฐากกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตํขณญฺเญว ปนสฺส มาตา "กุจฺฉิยํ เม คพฺโภ ปติฏฺฐิโตติ สามิกสฺส อาโรเจสิ. โส ตสฺสา คพฺภปริหารํ อทาสิ. ตสฺสา อจฺจุณฺหอติสีตอติอมฺพิลาทิปริโภคํ วชฺเชตฺวา สุเขน คพฺภํ ปริหรมานาย เอวรูโป โทหโฬ อุปฺปชฺชิ "อโห วตาหํ สารีปุตฺตตฺ- เถรปฺปมุขานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ นิมนฺเตตฺวา เคเห นิสีทาเปตฺวา อสมฺภินฺนขีรปายาสํ ทตฺวา สยมฺปิ กาสาววตฺถานิ ปริทหิตฺวา สุวณฺณสรกํ อาทาย อาสนปริยนฺเต นิสีทิตฺวา เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ อุจฺฉิฏฺฐปายาสํ ปริภุญฺเชยฺยนฺติ. ตสฺสา กิร โส กาสายวตฺถ- ปริทหนโทหโฬ กุจฺฉิยํ ปุตฺตสฺส พุทฺธสาสเน ปพฺพชฺชาย ปุพฺพนิมิตฺตํ อโหสิ. อถสฺสา ญาตกา "ธมฺมิโก โน ธีตาย โทหโฬติ สารีปุตฺตตฺเถรํ สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อสมฺภินฺนขีรปายาสํ อทํสุ. สาปิ เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา สุวณฺณสรกํ คเหตฺวา อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา อุจฺฉิฏฺฐปายาสํ ปริภุญฺชิ. โทหโฬ ปฏิปฺปสฺสมฺภิ. ตสฺสา ยาว คพฺภวุฏฺฐานา อนฺตรนฺตรา กตมงฺคเลสุปิ ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชาตาย กตมงฺคเลสุปิ สารีปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๕.
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ. ปุพฺเพ ๑- กิเรส ทารเกน พฺราหฺมณกาเล ทินฺนปายาสสฺส นิสฺสนฺโท. ชาตมงฺคลทิวเส ปน ตํ ทารกํ ปาโตว นหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา สิริสยเน สตสหสฺสคฺฆนิกสฺส กมฺพลสฺส อุปริ นิปชฺชาเปสุํ. โส ตตฺถ นิปนฺนโกว เถรํ โอโลเกตฺวา "อยํ เม ปุพฺพาจริโย, มยา เอตํ นิสฺสาย อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธา, มยา อิมสฺส เอกํ ปริจฺจาคํ กาตุํ วฏฺฏตีติ สิกฺขาปทคฺคหณตฺถาย นียมาโน ตํ กมฺพลํ จูฬงฺคุลิยา เวเฐตฺวา อคฺคเหสิ. อถสฺส "องฺคุลิยา กมฺพโล ลคฺโคติ หริตุํ อารภึสุ. โส ปโรทิ. ญาตกา "อเปถ, มา ทารกํ โรทาเปถาติ กมฺพเลเนว สทฺธึ อานยึสุ. โส เถรํ วนฺทนกาเล กมฺพลโต องฺคุลึ อปกฺกฑฺฒิตฺวา กมฺพลํ เถรสฺส ปาทมูเล ปาเตสิ. อถ ญาตกา "ทหเรน กุมาเรน อชานิตฺวา กตนฺติ อวตฺวา "ปุตฺเตน โน ทินฺนํ ปริจฺจตฺตเมว โหตุ ภนฺเตติ วตฺวา "ภนฺเต สตสหสฺสคฺฆนิเกน กมฺพเลเนว ปูชาการกสฺส ตุมฺหากํ ทาสสฺส สิกฺขาปทานิ เทถาติ อาหํสุ. "โก นามายํ ทารโกติ. "ภนฺเต อยฺเยน สมานนามโกติ. "ติสฺโส นาเมส ภวิสฺสตีติ. เถโร กิร คิหิกาเล อุปติสฺสมาณโว นาม อโหสิ. มาตาปิสฺส จินฺเตสิ "น มยา ปุตฺตสฺส อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพติ. เอวํ ทารกสฺส นามกรณมงฺคลํ กตฺวา ปุน ตสฺส อาหารปริโภคมงฺคเลปิ ปุน ตสฺส กณฺณวิชฺฌนมงฺคเลปิ ทุสฺสคฺคหณมงฺคเลปิ จูฬากรณมงฺคเลปิ สารีปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. สพฺโพ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๖.
อทํสุ. ทารโก วุฑฺฒิมนฺวาย สตฺตวสฺสิกกาเล มาตรํ อาห "อมฺม เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ. สา "สาธุ ตาต, ปุพฺเพวาหํ `น มยา ปุตฺตสฺส อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพติ มนํ อกาสึ, ปพฺพช ปุตฺตกาติ เถรํ นิมนฺตาเปตฺวา ตสฺส อาคตสฺส ภิกฺขํ ทตฺวา "ภนฺเต ตุมฺหากํ ทาโส `ปพฺพชิสฺสามีติ วทติ, อิมํ อาทาย สายํ วิหารํ คมิสฺสามาติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา สายณฺหสมเย มหนฺเตน สกฺการสมฺมาเนน ปุตฺตมาทาย วิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส นิยฺยาเทสิ. เถโร เตน สทฺธึ กเถสิ "ติสฺส ปพฺพชฺชา นาม ทุกฺกรา, อพฺภุณฺเหน อตฺเถ สติ, สีตลํ ลภติ, สีตเลน อตฺเถ สติ, อพฺภุณฺหํ ลภติ, ปพฺพชิตา นาม กิจฺเฉน ชีวนฺติ, ตฺวญฺจ สุเขธิโตติ. "ภนฺเต อหํ ตุมฺเหหิ วุตฺตนิยาเมน สพฺพํ กาตุํ สกฺขิสฺสามีติ. เถโร "สาธูติ วตฺวา ตสฺส ปฏิกูลมนสิการวเสน ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา ตํ ปพฺพาเชสิ. สกลมฺปิ หิ ทฺวตฺตึสาการํ กเถตุํ วฏฺฏติเยว, สพฺพํ กเถตุํ อสกฺโกนฺเตน [๑]- ตจปญฺจกํ กเถตพฺพเมว, อิทํ หิ กมฺมฏฺฐานํ สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตเมว. เกสาทีสุ เอเกกโกฏฺฐาเส อรหตฺตปฺปตฺตานํ ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีนมฺปิ อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ ปริจฺเฉโท นตฺถิ. อพฺยตฺตา ภิกฺขู ปน ปพฺพาเชนฺตา อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ นาเสนฺติ; ตสฺมา เถโร กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวาว ปพฺพาเชตฺวา ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ. มาตาปิตโร ปุตฺตสฺส ปพฺพชิตสฺส สกฺการํ กโรนฺตา สตฺตาหํ วิหาเรเยว พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปฺโปทกมธุปายาสเมว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปนาติ อตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๗.
อทํสุ. ภิกฺขูปิ "นิพทฺธํ อปฺโปทกมธุปายาสํ ปริภุญฺชิตุํ น สกฺโกมาติ อุชฺฌายึสุ. ตสฺสปิ มาตาปิตโร สตฺตเม ทิวเส สายํ เคหํ อคมํสุ. สามเณโร อฏฺฐเม ทิวเส ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สาวตฺถีวาสิโน "สามเณโร กิร อชฺช ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสติ, สกฺการมสฺส กริสฺสามาติ ปญฺจหิ สาฏกสเตหิ จุมฺพิฏกานิ ๑- กตฺวา ปญฺจ ปิณฺฑปาตสตานิ สชฺเชตฺวา อาทาย ปฏิปเถ ฐตฺวา อทํสุ. ปุนทิวเส วิหารสฺส อุปวนํ อาคนฺตฺวา อทํสุ. เอวํ สามเณโร ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสน สทฺธึ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิ. พฺราหฺมณกาเล ทินฺนสฺส ถุลฺลสาฏกสฺส กิเรส นิสฺสนฺโท. อถสฺส ภิกฺขู "ปิณฺฑปาตทายกติสฺโสติ นามํ กรึสุ. ปุเนกทิวสํ สามเณโร สีตกาเล วิหารจาริกํ จรนฺโต ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ อคฺคิสาลาทีสุ วิสิพฺเพนฺเต ทิสฺวา อาห "กึ ภนฺเต วิสิพฺเพนฺตา นิสินฺนตฺถาติ. "สีตํ โน ปีเฬติ ๒- สามเณราติ. "ภนฺเต สีตกาเล นาม กมฺพลํ ปารุปิตุํ วฏฺฏติ, โส หิ สีตํ ปฏิพาหิตุํ สมตฺโถติ. "สามเณร ตฺวํ มหาปุญฺโญ กมฺพลํ ลเภยฺยาสิ, อมฺหากํ กุโต กมฺพโลติ. "เตนหิ ภนฺเต กมฺพลตฺถิกา มยา สทฺธึ อาคจฺฉนฺตูติ สกลวิหาเร อาโรจาเปสิ. ภิกฺขู "สามเณเรน สทฺธึ คนฺตฺวา กมฺพลํ อาหริสฺสามาติ สตฺตวสฺสิกสามเณรํ นิสฺสาย สหสฺสมตฺตา ภิกฺขู นิกฺขมึสุ. โส "เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ กุโต กมฺพเล ลภิสฺสามีติ จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา เต อาทาย นคราภิมุโข ปายาสิ. สุทินฺนสฺส หิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. จุมฺพฏกานิ. ๒. สี. ม. ยุ. "ปิเฬตีติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.
ทานสฺส เอวรูโป อานุภาโว โหติ. โส พหินคเรเยว ฆรปฏิปาฏิยา จรนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิตฺวา อนฺโตนครํ ปาวิสิ. มนุสฺสา อิโต จิโต จ กมฺพเล อาหรนฺติ. เอโก ปน ปุริโส อาปณทฺวาเรน คจฺฉนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ปสาเรตฺวา นิสินฺนํ เอกํ อาปณิกํ ทิสฺวา อาห "อมฺโภ เอโก สามเณโร กมฺพเล สํหรนฺโต อาคจฺฉติ, ตว กมฺพเล ปฏิจฺฉาเทหีติ. "กึ ปน โส ทินฺนเก คณฺหาติ อุทาหุ อทินฺนเกติ. "ทินฺนเก คณฺหาตีติ. "เอวํ สนฺเต, สเจ อิจฺฉิสฺสามิ, ทสฺสามิ; โน เจ, น ทสฺสามิ; คจฺฉ ตฺวนฺติ อุยฺโยเชสิ. มจฺฉริโน หิ อนฺธพาลา, เอวํ ปเรสุ ทานํ ททมาเนสุ, มจฺฉรายิตฺวา อสทิสทานํ ทิสฺวา มจฺฉรายนฺโต กาโล วิย นิรเย นิพฺพตฺตนฺติ. อาปณิโก จินฺเตสิ "อยํ ปุริโส อตฺตโน ธมฺมตาย อาคจฺฉมาโน `ตว กมฺพเล ปฏิจฺฉาเทหีติ มํ อาห, อหมฺปิ `สเจ โส ทินฺนกํ คณฺหาติ, อหํ มม สนฺตกํ สเจ อิจฺฉามิ, ทสฺสามิ; โน เจ, น ทสฺสามีติ อวจํ; ทิฏฺฐกํ ปน อเทนฺตสฺส ลชฺชา อุปฺปชฺชติ, อตฺตโน สนฺตกํ ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส โทโส นตฺถิ; อิเมสุ ปญฺจสุ กมฺพลสเตสุ เทฺว กมฺพลา สตสหสฺสคฺฆนิกา, อิเม ปฏิจฺฉาเทตุํ วฏฺฏตีติ เทฺวปิ กมฺพเล ทสาย ทสํ สมฺพนฺธิตฺวา เตสํ อนฺตเร ปกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาเทสิ. สามเณโรปิ ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธึ ตํ ปเทสํ ปาปุณิ. อาปณิกสฺส สามเณรํ ทิสฺวาว ปุตฺตสิเนโห อุปฺปชฺชิ. สกลสรีรํ สิเนเหน ปริปุณฺณํ อโหสิ; โส จินฺเตสิ "ติฏฺฐนฺตุ กมฺพลานิ, อิมํ ทิสฺวา หทยมํสมฺปิ ทาตุํ ยุตฺตรูปนฺติ. โส เต เทฺวปิ กมฺพเล นีหริตฺวา สามเณรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.
ตยา ทิฏฺฐธมฺมสฺส ภาคี อสฺสนฺติ อวจ. โสปิสฺส "เอวํ โหตูติ อนุโมทนํ อกาสิ. สามเณโร อนฺโตนคเรปิ ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิ. เอวํ เอกทิวเสเยว กมฺพลสหสฺสํ ลภิตฺวา ภิกฺขุสหสฺสสฺส อทาสิ. อถสฺส "กมฺพลทายกติสฺโสติ นามํ กรึสุ. เอวํ นามกรณทิวเส ทินฺนกมฺพโล สตฺตวสฺสิกกาเล กมฺพลสหสฺสภาวํ ปาปุณิ. พุทฺธสาสนํ หิ ฐเปตฺวา นตฺถญฺญํ ฐานํ, ยตฺถ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ พหุตรํ; เตนาห ภควา "ตถารูโปยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ; ยถารูเป ภิกฺขุสงฺเฆ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ พหุตรนฺติ. เอวํ สามเณโรปิ เอกสฺส กมฺพลสฺส นิสฺสนฺเทน สตฺตวสฺสิโก กมฺพลสหสฺสํ ลภิ. ตสฺส เชตวเน วิหรนฺตสฺส, อภิกฺขณํ ญาติทารกา สนฺติกํ อาคนฺตฺวา กถาสลฺลาปํ กโรนฺติ. โส จินฺเตสิ "มยา อิธ วสนฺเตน, ญาติทารเกสุ อาคนฺตฺวา กเถนฺเตสุ, อกเถตุํปิ น สกฺกา, เอเตหิ สทฺธึ กถาปปญฺเจน อตฺตโน ปติฏฺฐํ กาตุํ น สกฺกา, ยนฺนูนาหํ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา อรญฺญํ ปวิเสยฺยนฺติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย วิหารา นิกฺขมิตฺวา จินฺเตสิ "สเจ อาสนฺนฏฺฐาเน วสิสฺสามิ, ญาตกา มํ ปกฺโกสิสฺสนฺตีติ วีสติโยชนสตมคฺคํ อคมาสิ. อเถเกน คามทฺวาเรน คจฺฉนฺโต เอกํ มหลฺลกปุริสํ ทิสฺวา ปุจฺฉิ "กินฺนุ โข อุปาสก อิมสฺมึ ปเทเส วสนฺตานํ อารญฺญกวิหาโร อตฺถีติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "เตนหิ เม มคฺคํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.
อาจิกฺขาติ. มหลฺลกอุปาสกสฺส ปน ตํ ทิสฺวา ปุตฺตสิเนโห อุทปาทิ. อถสฺส ตตฺเถว ฐิโต อนาจิกฺขิตฺวา "เอหิ ภนฺเต, อาจิกฺขิสฺสามิ เตติ วตฺวา ตํ คเหตฺวาว อคมาสิ. สามเณโร เตน สทฺธึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผผลปฏิมณฺฑิเต ฉปฺปญฺจปฺปเทเส ทิสฺวา "อยํ อุปาสก กึ ปเทโส นามาติ ปุจฺฉิ. โสปิสฺส เตสํ นามานิ อาจิกฺขนฺโต อารญฺญกวิหารํ ปตฺวา "อิทํ ภนฺเต ผาสุกฏฺฐานํ, อิธ วสาหีติ วตฺวา "ภนฺเต โก นาม ตฺวนฺติ นามํ ปุจฺฉิตฺวา, "อหํ วนวาสิติสฺโส นาม อุปาสกาติ วุตฺเต, "เสฺว อมฺหากํ คาเม ปิณฺฑาย จริตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา นิวตฺติตฺวา อตฺตโน คามเมว คโต "วนวาสิติสฺสตฺเถโร นาม วิหารํ อาคโต, ตสฺส ยาคุภตฺตาทีนิ ปฏิยาเทถาติ มนุสฺสานํ อาโรเจสิ. สามเณโร ปฐมเมว ติสฺโส นาม หุตฺวา ตโต `ปิณฺฑปาตทายกติสฺโส, กมฺพลทายกติสฺโส, วนวาสิติสฺโสติ อิมานิ ตีณิ นามานิ ลภิตฺวา สตฺตวสฺสพฺภนฺตเร จตฺตาริ นามานิ ลภิ. โส ปุนทิวเส ปาโตว ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. มนุสฺสา ภิกฺขํ ทตฺวา วนฺทึสุ. สามเณโร "สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ อาห. เอกมนุสฺโสปิ ตสฺส ภิกฺขํ ทตฺวา ปุน เคหํ คนฺตุํ นาสกฺขิ. สพฺเพ โอโลเกนฺตาว อฏฺฐํสุ. โสปิ อตฺตโน ยาปนมตฺตํ คณฺหิ. สกลคามวาสิโน ตสฺส ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิตฺวา "ภนฺเต ตุมฺเหสุ อิมํ เตมาสํ อิธ วสนฺเตสุ, มยํ ตีณิ สรณานิ คเหตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาย มาสสฺส อฏฺฐ อุโปสถกมฺมานิ กริสฺสาม, อิธ วสนตฺถาย โน ปฏิญฺญํ เทถาติ. โส อุปการํ สลฺลกฺเขตฺวา เตสํ ปฏิญฺญํ ทตฺวา นิพทฺธํ ตตฺเถว ปิณฺฑาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.
จริ, วนฺทิตวนฺทิตกฺขเณ จ "สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ ปททฺวยเมว กเถตฺวา ปกฺกามิ. โส ตตฺถ ปฐมมาสญฺจ ทุติยมาสญฺจ วีตินาเมตฺวา, ตติยมาเส คจฺฉนฺเต, สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถสฺส ปวาเรตฺวา วุตฺถวสฺสกาเล อุปชฺฌาโย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คจฺฉามีติ. "คจฺฉ สารีปุตฺตาติ. โส อตฺตโน ปริวาเร ปญฺจสเต ภิกฺขู อาทาย ปกฺกมนฺโต "อาวุโส โมคฺคลฺลาน, อหํ ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คจฺฉามีติ อาห. โมคฺคลฺลานตฺเถโร "อหมฺปิ อาวุโส คจฺฉิสฺสามีติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิกฺขมิ. เอเตเนวุปาเยน "มหากสฺสปตฺเถโร อนุรุทฺธตฺเถโร อุปาลิตฺเถโร ปุณฺณตฺเถโรติ สพฺเพ มหาสาวกา ปญฺจหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิกฺขมึสุ. สพฺเพสมฺปิ ๑- มหาสาวกานํ ปริวารา ๒- จตฺตาฬีสภิกฺขุสหสฺสานิ อเหสุํ. เต วีสติโยชนสตํ มคฺคํ คนฺตฺวา โคจรคามํ สมฺปตฺเต สามเณรสฺส นิพทฺธุปฏฺฐาโก อุปาสโก คามทฺวาเรเยว ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิ. อถ นํ สารีปุตฺตตฺเถโร ปุจฺฉิ "อตฺถิ นุ โข อุปาสก อิมสฺมึ ปเทเส อารญฺญกวิหาโรติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "สภิกฺขุโกติ. "สภิกฺขุโก ภนฺเตติ. "โก นาม ตตฺถ วสตีติ. "วนวาสิติสฺโส ภนฺเตติ. "เตนหิ มคฺคํ โน อาจิกฺขาติ. "เก ตุมฺเห ภนฺเตติ. "มยํ สามเณรสฺส สนฺติกํ อาคตาติ. อุปาสโก เต โอโลเกตฺวา ธมฺมเสนาปตึ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ มหาสาวเก สญฺชานิ. โส นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร @เชิงอรรถ: ๑. สี. สพฺโพปิ. ๒. สี. ยุ. ปริวาโร.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.
หุตฺวา "ติฏฺฐถ ตาว ภนฺเตติ เวเคน คามํ ปวิสิตฺวา "เอเต อยฺยา สารีปุตฺตตฺเถรํ อาทึ กตฺวา อสีติมหาสาวกา อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเรหิ สทฺธึ สามเณรสฺส สนฺติกํ อาคตา, มญฺจปีฐปจฺจตฺถรณทีปเตลาทีนิ คเหตฺวา เวเคน นิกฺขมถาติ อุคฺโฆเสสิ. มนุสฺสา ตาวเทว มญฺจาทีนิ คเหตฺวา เถรานํ ปทานุปทิกา หุตฺวา เถเรหิ สทฺธึเยว วิหารํ ปวิสึสุ. สามเณโร ภิกฺขุสงฺฆํ สญฺชานิตฺวา กติปยานํ มหาเถรานํ ปตฺตจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา วตฺตมกาสิ. ตสฺส เถรานํ วสนฏฺฐานํ สํวิทหนฺตสฺส ปตฺตจีวเร ปฏิสาเมนฺตสฺเสว, สมนฺธกาโร ชาโต. สารีปุตฺตตฺเถโร อุปาสเก อาห "คจฺฉถ อุปาสกา, ตุมฺหากํ อนฺธกาโร ชาโตติ. "ภนฺเต อชฺช ธมฺมสฺสวนทิวโส, น มยํ คมิสฺสาม, ธมฺมํ สุณิสฺสาม, อิโต ปุพฺเพ ธมฺมสฺสวนมฺปิ โน นตฺถีติ. "เตนหิ สามเณร ทีปํ ชาเลตฺวา ธมฺมสฺสวนกาลํ อุคฺโฆเสหีติ. โส ตถา อกาสิ. อถ นํ เถโร อาห "ติสฺส ตว อุปฏฺฐากา `ธมฺมํ โสตุกามมฺหาติ วทนฺติ, กเถหิ เตสํ ธมฺมนฺติ. อุปาสกา เอกปฺปหาเรเนว อุฏฺฐาย "ภนฺเต อมฺหากํ อยฺโย `สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ อิมานิ เทฺว ปทานิ ฐเปตฺวา อญฺญํ ธมฺมกถํ น ชานาติ, อมฺหากํ อญฺญํ ธมฺมกถิกํ เทถาติ วทึสุ. สามเณโร ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ เนว เตสํ ธมฺมกถํ กเถสิ. ตทา ปน นํ อุปชฺฌาโย "สามเณร กถํ ปน สุขิตา โหนฺติ, ทุกฺขา มุจฺจนฺติ; อิเมสํ โน ทฺวินฺนํ ปทานํ อตฺถํ กเถหีติ อาห. โส "สาธุ ภนฺเตติ จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา ธมฺมาสนํ อภิรุยฺห ปญฺจหิ นิกาเยหิ อตฺถญฺจ การณญฺจ อากฑฺฒิตฺวา ฆนวสฺสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.
วสฺสนฺโต จาตุทีปกมหาเมโฆ วิย ขนฺธธาตุอายตนโพธิปกฺขิยธมฺเม วิภชนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน ธมฺมกถํ กเถตฺวา "ภนฺเต เอวํ อรหตฺตปฺปตฺตสฺส สุขํ โหติ, อรหตฺตปฺปตฺโตเยว ทุกฺขา มุจฺจติ, เสสชนา ชาติทุกฺขาทีหิ เจว นิรยทุกฺขาทีหิ จ น ปริมุจฺจนฺตีติ อาห. "สาธุ สามเณร สุกถิโต เต ปทภาโณ, อิทานิ สรภาณํ ภณาหีติ. โส สรภาณมฺปิ ภณิ. อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต, สามเณรสฺส อุปฏฺฐากมนุสฺสา เทฺว ภาคา อเหสุํ. เอกจฺเจ "น วต โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป กกฺขโฬ ทิฏฺฐปุพฺโพ, กถญฺหิ นาม เอวรูปํ ธมฺมกถํ ชานนฺโต เอตฺตกํ กาลํ มาตาปิตุฏฺฐาเน ฐตฺวา อุปฏฺฐหนฺตานํ มนุสฺสานํ เอกมฺปิ ธมฺมปทํ น กเถสีติ กุชฺฌึสุ. เอกจฺเจ "ลาภา วต โน, เย มยํ เอวรูปํ ภทนฺตํ คุณํ วา อคุณํ วา อชานนฺตาปิ อุปฏฺฐหิมฺหา, อิทานิ ปนสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุํ ลภิมฺหาติ ตุสฺสึสุ. สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ ตํ ทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต วนวาสิติสฺสสฺส อุปฏฺฐาเก อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺเฐ ทิสฺวา "กินฺนุ โข ภวิสฺสตีติ อาวชฺชนฺโต อิมมตฺถํ อุปธาเรสิ "วนวาสิติสฺสสฺส อุปฏฺฐากา เอกจฺเจ กุทฺธา, เอกจฺเจ ตุฏฺฐา, มยฺหํ ปุตฺตสฺส ปน สามเณรสฺส กุทฺธา นิรยคามิโน ภวิสฺสนฺติ, คนฺตพฺพเมว ตตฺถ มยา, มยิ คเต, สพฺเพปิ เต สามเณเร เมตฺตจิตฺตํ กตฺวา ทุกฺขา มุจฺจิสฺสนฺตีติ. เตปิ มนุสฺสา ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา คามํ คนฺตฺวา มณฺฑปํ กาเรตฺวา ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา สงฺฆสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺตา นิสีทึสุ. ภิกฺขูปิ สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขาจารเวลาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.
คามํ ปวิสนฺตา สามเณรํ ปุจฺฉึสุ "กึ นุ ติสฺส อมฺเหหิ สทฺธึ คมิสฺสสิ, อุทาหุ ปจฺฉาติ. "มม คมนเวลายเมว คมิสฺสามิ, คจฺฉถ ตุมฺเห ภนฺเตติ. ภิกฺขู ปตฺตจีวรมาทาย ปาวิสึสุ. สตฺถา เชตวนสฺมึเยว จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย เอกจิตฺตกฺขเณเนว คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ ปุรโต ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. "สมฺมาสมฺพุทฺโธ อาคโตติ สกลคาโม สงฺขุภิตฺวา เอกโกลาหโล อโหสิ. มนุสฺสา อุทคฺคจิตฺตา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ ทตฺวา ขชฺชกํ อทํสุ. สามเณโร, ภตฺเต อนิฏฺฐิเตเยว, อนฺโตคามํ ปาวิสิ. คามวาสิโน นีหริตฺวา ตสฺส สกฺกจฺจํ ภิกฺขํ อทํสุ. โส ยาปนมตฺตํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปตฺตํ อุปนาเมสิ. สตฺถา "อาหร ติสฺสาติ หตฺถํ ปสาเรตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา "ปสฺส สารีปุตฺต ตว สามเณรสฺส ปตฺตนฺติ เถรสฺส ทสฺเสสิ. เถโร สตฺถุ หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา สามเณรสฺส ทตฺวา "คจฺฉ, อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กโรหีติ อาห. คามวาสิโน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ อนุโมทนํ ยาจึสุ. สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต เอวมาห "ลาภา โว อุปาสกา, เย ตุมฺเห อตฺตโน กุลุปกํ สามเณรํ นิสฺสาย `สารีปุตฺตํ โมคฺคลฺลานํ กสฺสปนฺติ อสีติมหาสาวเก ทสฺสนาย ลภถ, อหมฺปิ ตุมฺหากํ กุลุปกเมว นิสฺสาย อาคโต, พุทฺธทสฺสนมฺปิ โว อิมํ นิสฺสาเยว ลทฺธํ, ลาภา โว, สุลทฺธํ โวติ. มนุสฺสา จินฺตยึสุ "อโห อมฺหากํ ลาภา; พุทฺธานญฺเจว ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อาราธนสมตฺถํ อมฺหากํ อยฺยํ ทสฺสนาย ลภาม, เทยฺยธมฺมญฺจสฺส ทาตุํ ลภามาติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.
สามเณรสฺส กุทฺธมนุสฺสา ตุสฺสึสุ. ตุฏฺฐมนุสฺสา ภิยฺโยโส มตฺตาย ปสีทึสุ. อนุโมทนาวสาเน จ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. สตฺถา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. มนุสฺสา สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิวตฺตึสุ. สตฺถา สามเณเรน สทฺธึ สมธุเรน คจฺฉนฺโต "สามเณร อยํ ปเทโส โก นาม, อยํ ปเทโส โก นามาติ ปุพฺเพ ตสฺส อุปาสเกน ทสฺสิตปฺปเทเส ปุจฺฉนฺโต อคมาสิ. สามเณโรปิ "ภนฺเต อยํ อิตฺถนฺนาโม, อยํ อิตฺถนฺนาโมติ อาจิกฺขมาโนว อคมาสิ. สตฺถา ตสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปพฺพตมตฺถกํ อภิรุหิ. ตตฺถ ฐิตานํ ปน มหาสมุทฺโท ปญฺญายติ. สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ "ติสฺส ปพฺพตมตฺถเก ฐิโต อิโต จิโต จ โอโลเกตฺวา กึ ปสฺสสีติ. "มหาสมุทฺทํ ภนฺเตติ. "สมุทฺทํ ทิสฺวา กึ จินฺเตสีติ. "มม ทุกฺขิตกาเล โรทนฺตสฺส, จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตเรน อสฺสุนา ภวิตพฺพนฺติ อิทํ ภนฺเต จินฺเตสินฺติ. "สาธุ สาธุ ติสฺส, เอวเมตํ, เอเกกสฺส หิ สตฺตสฺส ทุกฺขิตกาเล ปคฺฆริตอสฺสุ จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตรเมวาติ. อิทญฺจ ปน วตฺวา อิมํ คาถมาห "จตูสุ สมุทฺเทสุ ชลํ ปริตฺตกํ, ตโต พหุํ อสฺสุชลํ อนปฺปกํ ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส นรสฺส โสจโต; กึการณา สมฺม ตุวํ ปมชฺชสีติ. อถ นํ ปุน ปุจฺฉิ "ติสฺส กหํ วสสีติ. "อิมสฺมึ ปพฺภาเร ภนฺเตติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.
"ตตฺถ ปน วสนฺโต กึ จินฺเตสีติ. "มยา มรนฺเตน อิมสฺมึ ฐาเน กตสฺส สรีรนิกฺเขปสฺส ปริจฺเฉโท นตฺถีติ จินฺเตสึ ภนฺเตติ. "สาธุ สาธุ ติสฺส, เอวเมตํ, อิเมสํ หิ สตฺตานํ ปฐวิยํ นิปชฺชิตฺวา อมตฏฺฐานํ นาม นตฺถีติ วตฺวา "อุปสาฬฺหกนามานํ สหสฺสานิ จตุทฺทส อสฺมึ ปเทเส ทฑฺฒานิ นตฺถิ โลเก อนามตํ. ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ อหึสา สญฺญโม ทโม, เอตทริยา เสวนฺติ, เอตํ โลเก อนามตนฺติ อิมํ ทุกนิปาเต อุปสาฬฺหกชาตกํ ๑- กเถสิ. อิติ ปฐวิยํ สรีรนิกฺเขปํ กตฺวา มรนฺเตสุ อมตปุพฺเพ ปเทเส มรนฺตา นาม นตฺถิ. อานนฺทตฺเถรสทิสา ปน อมตปุพฺเพ ปเทเส ปรินิพฺพายนฺติ. อานนฺทตฺเถโร กิร วีสวสฺสสติกกาเล อายุสงฺขารํ โอโลเกนฺโต ปริกฺขีณภาวํ ญตฺวา "อิโต สตฺตเม ทิวเส ปรินิพฺพายิสฺสามีติ อาโรเจสิ. ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา โรหิณีนทิยา อุภยตีรวาสิเกสุ มนุสฺเสสุ โอริมตีรวาสิกา "มยํ เถรสฺส พหุปการา, อมฺหากํ สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตีติ วทึสุ. ปาริมตีรวาสิกา "มยํ เถรสฺส พหุปการา, อมฺหากํ สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตีติ. เถโร เตสํ วจนํ สุตฺวา "อุภยตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการกาว, `อิเม นาม อนุปการาติ น สกฺกา วตฺตุํ; สจาหํ โอริมตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ปาริมตีรวาสิโน ธาตุคฺคหณตฺถํ เตหิ สทฺธึ กลหํ กริสฺสนฺติ; สเจ ปาริมตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ, @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๕๗. ตทฏฺฐกถา. ๓/๗๐.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.
โอริมตีรวาสิโน ตถา กริสฺสนฺติ; กลโห อุปฺปชฺชมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว อุปฺปชฺชิสฺสติ, วูปสมมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว วูปสมิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา "โอริมตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการกา, ปาริมตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการกา, อนุปการโก นาม นตฺถิ; โอริมตีรวาสิโน โอริมตีเรเยว สนฺนิปตนฺตุ, ปาริมตีรวาสิโน ปาริมตีเรเยวาติ อาห. ตโต สตฺตเม ทิวเส มชฺเฌ นทิยา สตฺตตาลปฺปมาเณ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา มหาชนสฺส ธมฺมํ กเถตฺวา "มม สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา, เอโก ภาโค โอริมตีเร ปตตุ; เอโก ปาริมตีเรติ อธิฏฺฐาย ยถานิสินฺโนว เตโชธาตุํ สมาปชฺชิ. อคฺคิชาลา อุฏฺฐหึสุ. สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา, เอโก ภาโค โอริมตีเร ปติ, เอโก ปาริมตีเร. มหาชโน ปริเทวิ. ปฐวีอุทฺริยนสทฺโท วิย อาโรทนสทฺโท อโหสิ สตฺถุ ปรินิพฺพาเน อาโรทนสทฺทโตปิ การุญฺญตโร. มนุสฺสา จตฺตาโร มาเส โรทนฺตา ปริเทวนฺตา "สตฺถุ ปตฺตจีวรคฺคาหเก ติฏฺฐนฺเต, สตฺถุ ฐิตกาโล วิย โน อโหสิ, อิทานิ โน สตฺถา ปรินิพฺพุโตติ วิปฺปลปนฺตา วิจรึสุ. ปุน สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ "ติสฺส อิมสฺมึ วนสณฺเฑ ทีปิอาทีนํ สทฺเท น ภายสีติ. "น ภายามิ ภควา, อปิจ โข ปน เอเตสํ สทฺทํ สุตฺวา วนรติ นาม อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหิ วนวณฺณํ นาม กเถสิ. อถ นํ สตฺถา "ติสฺสาติ อามนฺเตสิ. "กึ ภนฺเตติ. "มยํ คจฺฉาม, ตฺวํ คมิสฺสสิ นิวตฺติสฺสสีติ. "มยฺหํ อุปชฺฌาเย มํ อาทาย คจฺฉนฺเต, คมิสฺสามิ, นิวตฺเตนฺเต, นิวตฺติสฺสามิ ภนฺเตติ. สตฺถา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปกฺกามิ. สามเณรสฺส ปน นิวตฺติตุเมว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.
อชฺฌาสโย. เถโร ตํ ญตฺวา "ติสฺส สเจ นิวตฺติตุกาโม, นิวตฺตาหีติ อาห. โส สตฺถารญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา นิวตฺติ. สตฺถา เชตวนเมว อคมาสิ. ภิกฺขูนํ ธมฺมสภายํ กถา อุทปาทิ "อโห วต ติสฺสสามเณโร ทุกฺกรํ กโรติ; ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐายสฺส ญาตกา สตฺตสุ มงฺคเลสุ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ, ปพฺพชิตกาเล อนฺโตวิหาเร พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺต ทิวสานิ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ, ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส คามํ ปวิสนฺโต ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสน สทฺธึ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิ, ปุเนกทิวสํ กมฺพลสหสฺสํ ลภิ, อิติสฺส อิธ วสนกาเล มหาลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, อิทานิ เอวรูปํ ลาภสกฺการํ ฉฑฺเฑตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา มิสฺสกาหาเรน ยาเปติ; ทุกฺกรการโก วต สามเณโรติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว ลาภูปนิสา นาเมสา อญฺญา นิพฺพานคามินี ปฏิปทา อญฺญา; `เอวํ ลาภํ ลภิสฺสามีติ หิ อารญฺญกาทิธูตงฺคสมาทานวเสน ลาภูปนิสํ รกฺขนฺตสฺส ภิกฺขุโน จตฺตาโร อปายา วิวฏทฺวาราเยว ติฏฺฐนฺติ, นิพฺพานคามินิยา ปน ปฏิปทาย อุปฺปนฺนํ ลาภสกฺการํ ปหาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ คณฺหตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๙.
"อญฺญา หิ ลาภูปนิสา, อญฺญา นิพฺพานคามินี " เอวเมตํ อภิญฺญาย ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก สกฺการํ นาภินนฺเทยฺย วิเวกมนุพฺรูหเยติ. ตตฺถ "อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ: ลาภูปนิสา นาเมสา อญฺญา เอว, อญฺญา นิพฺพานคามินี ปฏิปทา. ลาภุปฺปาทเกน หิ ภิกฺขุนา โถกํ อกุสลกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ. กายวงฺกาทีนิ กตฺตพฺพานิ โหนฺติ. ยสฺมึ หิ กาเล กายวงฺกาทีสุ กิญฺจิ กโรติ, ตทา ลาโภ อุปฺปชฺชติ. ปายาสปาฏิยํ หิ วงฺกํ อกตฺวา อุชุกเมว หตฺถํ โอตาเรตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส, หตฺโถ มกฺขิตมตฺตโกว โหติ, วงฺกํ กตฺวา โอตาเรตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส, ปน ปายาสปิณฺฑํ อุทฺธรนฺโตว นิกฺขมติ, เอวํ กายวงฺกาทีนิ กรณกาเลเยว ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชติ: อยํ อธมฺมิกา ลาภูปนิสา. "อุปธิสมฺปทา จีวรธารณํ พาหุสจฺจํ ปริวาโร อรญฺญวาโสติ เอวรูเปหิ ปน การเณหิ อุปฺปนฺโน ลาโภ ธมฺมิโก นาม โหติ. นิพฺพานคามินีปฏิปทํ ปูเรนฺเตน ปน ภิกฺขุนา กายวงฺกาทีนิ ปหาตพฺพานิ, อนนฺเธเนว อนฺเธน วิย อมูเคเนว มูเคน วิย อพธิเรเนว พธิเรน วิย ภวิตุํ วฏฺฏติ, อสเฐน อมาเยน ภวิตุํ วฏฺฏติ. เอวเมตนฺติ: เอวํ ลาภุปฺปาทนปฺปฏิปทญฺจ นิพฺพานคามินีปฏิปทญฺจ เอตํ ญตฺวา สพฺเพสํ สงฺขตาสงฺขตธมฺมานํ พุชฺฌนตฺเถน พุทฺธสฺส สวนนฺเต ชาตตฺเถน โอวาทานุสาสนึ วา สวนตฺเถน สาวโก ภิกฺขุ อธมฺมิกํ จตุปฺปจฺจยสกฺการํ นาภินนฺเทยฺย ตเมว ธมฺมิกํ น ปฏิกฺโกเสยฺย กายวิเวกาทิกํ วิเวกํ อนุพฺรูหเย; ตตฺถ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.
กายวิเวโกติ กายสฺส เอกีภาโว, จิตฺตวิเวโกติ อฏฺฐ สมาปตฺติโย, อุปธิวิเวโกติ นิพฺพานํ, เตสุ กายวิเวโก คณสงฺคณิกํ วิโนเทติ, จิตฺตวิเวโก กิเลสสงฺคณิกํ วิโนเทติ, อุปธิวิเวโก สงฺขารสงฺคณิกํ วิโนเทติ, กายวิเวโก จิตฺตวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติ, จิตฺตวิเวโก อุปธิวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติ; วุตฺตมฺปิ ๑- เจตํ "กายวิเวโก จ วูปกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานนฺติ; อิมํ ติวิธํ วิเวกํ พฺรูเหยฺย วฑฺเฒยฺย อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. วนวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. พาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปญฺจโม วคฺโค. -------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๐ หน้า ๑๔๒-๑๙๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=20&A=2922&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=20&A=2922&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=15 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=434 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=425 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=425 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]