อรรถกถาเล่มที่ ๒๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๓ ปุปฺผ-พาลวคฺค

หน้าที่ ๑๖๗.
ลามกเสนาสนานิ เจว อมนุสฺสปริคฺคหิตานิ จ "ตุมฺเห อิธ วสถาติ
วิจาเรนฺโต อาวาเสสุ จ อิสฺสริยํ อิจฺฉติ. ปูชา ปรกุเลสุ จาติ:
เนว มาตาปิตูนํ น ญาตกานํ, ปเรสํเยว กุเลสุ "อโห วติเม
มยฺหเมว ทเทยฺยุํ น อญฺเญสนฺติ เอวํ จตุปฺปจฺจยปูชํ อิจฺฉติ.
มเมว กต มญฺญนฺตูติ: ยสฺส จ พาลสฺส "ยงฺกิญฺจิ วิหาเร
อุโปสถาคาราทิกรณวเสน กตํ นวกมฺมํ, ตํ สพฺพํ อมฺหากํ เถเรน
กตนฺติ เอวํ คิหี จ ปพฺพชิตา จ อุโภปิ มเมว นิสฺสาย กตํ
ปรินิฏฺฐิตํ มญฺญนฺตูติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ. มเมว อติวสา อสฺสูติ:
คิหี จ ปพฺพชิตา จ สพฺเพปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, สกฏโคณวาสีผรสุอาทีนิ
วา ลทฺธพฺพานิ โหนฺตุ อนฺตมโส ยาคุมตฺตมฺปิ ตาเปตฺวา
ปิวนาทีนิ วา, เอวรูเปสุ กิจฺจากิจฺเจสุ ขุทฺทกมหนฺเตสุ กรณีเยสุ
กิสฺมิญฺจิ เอกกิจฺเจปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, มญฺเญว อาปุจฺฉิตฺวา
กโรนฺตูติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ. อิติ พาลสฺสาติ: ยสฺส พาลสฺส
สา จ ๑- อิจฺฉา อยญฺจ เอวรูโป สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เนว
วิปสฺสนา น มคฺคผลานิ วฑฺฒนฺติ, เกวลํ ปนสฺส ฉนฺทาทโย ๒-
สมุทฺทสฺส อุทกํ วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ อุปฺปชฺชนกตณฺหา เจว
นววิธมาโน จ วฑฺฒตีติ.
       เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
       สุธมฺมตฺเถโรปิ อิมํ โอวาทํ สุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ปทกฺขิณํ กตฺวา เตน อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ยา จ.  ๒. สี. ยุ. จนฺโททเย. ตํ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๘.
อุปาสกสฺส จกฺขุปเถ อาปตฺตึ ปฏิกฺกริตฺวา อุปาสกํ ขมาเปสิ. โส
อุปาสเกน "ขมามหํ ภนฺเต, สเจ มยฺหํ โทโส อตฺถิ, ขมถ เมติ
ปฏิกฺขมาปิโต สตฺถารา ทินฺเน โอวาเท ฐตฺวา กติปาเหเนว สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อุปาสโกปิ จินฺเตสิ "มยา สตฺถารํ
อทิสฺวาว โสตาปตฺติผลํ ปตฺตํ, อทิสฺวาเยว อนาคามิผเล ปติฏฺฐิโต,
สตฺถารเมว ทฏฺฐุํ วฏฺฏตีติ. โส ติลตณฺฑุลสปฺปิผาณิตวตฺถจฺฉาทนาทิปุณฺณานิ
ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา "เย สตฺถารํ ทฏฺฐุกามา,
คจฺฉนฺตุ, ปิณฺฑปาตาทีหิ น กิลมิสฺสนฺตีติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรจาเปตฺวา
ภิกฺขุนีสงฺฆสฺสปิ อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ อาโรจาเปสิ. เตน
สทฺธึ ปญฺจสตา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ อุปาสกา จ อุปาสิกาโย จ
นิกฺขมึสุ. โส "เตสญฺเจว อตฺตโน จ ปริสายาติ ติณฺณํ ชนสหสฺสานํ,
ยถา ตึสโยชนมคฺเค ยาคุภตฺตาทีหิ กิญฺจิ เวกลฺลํ นาโหสิ; ตถา
สํวิทหิ. ตสฺส ปน นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา โยชเน โยชเน เทวตา
ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา ทิพฺเพหิ ยาคุขชฺชกภตฺตปานกาทีหิ ตํ มหาชนํ
อุปฏฺฐหึสุ. กสฺสจิ เกนจิ เวกลฺลํ นาโหสิ. เอวํ เทวตาหิ อุปฏฺฐิยมาโน
เทวสิกํ โยชนํ คจฺฉนฺโต มาเสน สาวตฺถึ ปาปุณิ. ปญฺจ สกฏสตานิ
ยถาปูราเนว อเหสุํ. เทวตาหิ เจว มนุสฺเสหิ จ อภิหฏปณฺณาการํ
วิสฺสชฺเชนฺโต อคมาสิ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห ๑- "อานนฺท อชฺช
วฑฺฒมานกจฺฉายาย จิตฺโต คหปติ ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต
อาคนฺตฺวา มํ วนฺทิสฺสตีติ. "กึ ปน ภนฺเต ตสฺส ตุมฺหากํ วนฺทนกาเล
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อามนฺเตสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๙.
กิญฺจิ ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตีติ. "ภวิสฺสติ อานนฺทาติ. "กึ ภนฺเตติ.
"ตสฺส อาคนฺตฺวา มํ วนฺทนกาเล ราชมาเนน อฏฺฐกรีสมตฺเต
ปเทเส ชนฺนุมตฺเตน โอธินา ปญฺจวณฺณานํ ทิพฺพปุปฺผานํ ฆนวสฺสํ
วสฺสิสฺสตีติ. ตํ กถํ สุตฺวา นครวาสิโน "เอวํ มหาปุญฺโญ กิร
จิตฺโต นาม คหปติ อาคนฺตฺวา อชฺช สตฺถารํ วนฺทิสฺสติ, เอวรูปํ กิร
ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสติ, มยมฺปิ ตํ มหาปุญฺญํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสามาติ
ปณฺณาการํ อาทาย มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ อฏฺฐํสุ. วิหารสมีปํ
อาคตกาเล ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ ปฐมํ อาคมึสุ. จิตฺโต คหปติ
"อมฺมา ตุมฺเห ปจฺฉโต อาคจฺฉถาติ อุปาสิกาโย วตฺวา สยํ
ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ. พุทฺธานํ
สมฺมุขฏฺฐาเน ปน ฐิตา วา นิสินฺนา วา น อิโต เอโต ๑- วา โหนฺติ,
พุทฺธวีถิยา ทฺวีสุ ปสฺเสสุ นิจฺจลาว ติฏฺฐนฺติ. จิตฺโต คหปติ
มหนฺตํ พุทฺธวีถึ โอกฺกมิ. ตีณิ ผลานิ ปตฺเตน อริยสาวเกน
โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปิ. "เอโส กิร จิตฺโต คหปตีติ มหาชโน
โอโลเกสิ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพณฺณานํ พุทฺธรํสีนํ อนฺโต
ปวิสิตฺวา ทฺวีสุ โคปฺผเกสุ สตฺถุ ปาเท คเหตฺวา วนฺทิ. ตํขณญฺเญว
วุตฺตปฺปการํ ปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ. สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺตึสุ. โส
เอกมาสํ สตฺถุ สนฺติเก วสมาโนว สกลํ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ
วิหาเรเยว นิสีทาเปตฺวา มหาทานํ อทาสิ. อตฺตนา สทฺธึ อาคเตปิ
อนฺโตวิหาเรเยว กตฺวา ปฏิชคฺคิ. เอกทิวสํปิ อตฺตโน สกเฏสุ กิญฺจิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
คเหตพฺพํ นาโหสิ. เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว สพฺพกิจฺจานิ
อกาสิ. โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต อหํ `ตุมฺหากํ ทานํ
ทสฺสามีติ อาคจฺฉนฺโต มาสํ อนฺตรามคฺเค อโหสึ, อิธ เม มาโส
วีติวตฺโต, มยา อาภตํ กิญฺจิ คเหตุํ น ลภามิ, เอตฺตกํ กาลํ
เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสึ, โสหํ สเจปิ อิธ
สํวจฺฉรํ วสิสฺสามิ, เนว มม เทยฺยธมฺมํ ทาตุํ ลภิสฺสามิ, สกฏานิ
โอตาเรตฺวา คนฺตุํ อิจฺฉามิ, ปฏิสามนฏฺฐานํ เม อาโรจาเปถาติ.
สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท อุปาสกสฺส เอกํ ปเทสํ ตุจฺฉํ
กาเรตฺวา เทหีติ. เถโร ตถา อกาสิ. กปฺปิยภูมิ กิร จิตฺตสฺส
คหปติโน อนุญฺญาตา. อุปาสโกปิ อตฺตนา สทฺธึ อาคเตหิ ตีหิ
ชนสหสฺเสหิ สทฺธึ ตุจฺฉสกเฏหิ ปุน มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. เทวมนุสฺสา
อุฏฺฐาย "อยฺย ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กตนฺติ สตฺตหิ
รตเนหิ สกฏานิ ปูรยึสุ. โส อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรหิ มหาชนํ
ปฏิชคฺคนฺโต อคมาสิ.
       อานนฺทตฺเถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺหากํ
สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโตปิ มาเสน อาคโต, อิธาปิ มาสเมว วุตฺโถ,
เอตฺตกํ กาลํ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสิ; อิทานิ ปญฺจ
สกฏสตานิ ตุจฺฉานิ กตฺวา มาเสเนว กิร คมิสฺสติ, เทวมนุสฺสา
ปนสฺส อุฏฺฐาย "อยฺย ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กตนฺติ สกฏานิ
สตฺตหิ รตเนหิ ปูรยึสุ, ปุน [๑]-  อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรเนว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โสติ อตฺถิ. ม. โส ปุน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
กิร มหาชนํ  ปฏิชคฺคนฺโต   คมิสฺสติ; กึ ปน ภนฺเต เอตสฺส ตุมฺหากํ
สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺเสว อยํ สกฺกาโร อุปฺปชฺชติ, อุทาหุ อญฺญตฺถ
คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺชตีติ. "อานนฺท มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺสาปิ
อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺชเตว, อยญฺหิ อุปาสโก สทฺโธ
ปสนฺโน สมฺปนฺนสีโล, เอวรูโป ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ; ตตฺถ ตตฺเถวสฺส
ลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺตตีติ วตฺวา สตฺถา อิมํ ปกิณฺณกวคฺเค
คาถมาห
         "สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน     ยโสโภคสมปฺปิโต
          ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ;        ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโตติ.
อตฺโถ ปนสฺสา ตตฺเถว อาวิภวิสฺสติ. เอวํ วุตฺเต, อานนฺทตฺเถโร
จิตฺตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉิ. อถสฺส สตฺถา กเถนฺโต อาห
       "อานนฺท อยํ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ปาทมูเล กตาภินีหาโร
กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล มิคลุทฺทกกุเล
นิพฺพตฺโต วุฑฺฒิมนฺวาย, เอกทิวสํ เทเว วสฺสนฺเต, มิคมารณตฺถาย
สตฺตึ อาทาย อรญฺญํ คนฺตฺวา มิเค โอโลเกนฺโต เอกสฺมึ อกตปพฺภาเร
สีสํ ปารุปิตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "เอโก อยฺโย สมณธมฺมํ
กโรนฺโต นิสินฺโน ภวิสฺสติ, ภตฺตมสฺส อาหริสฺสามีติ เวเคน เคหํ
คนฺตฺวา เอกสฺมึ อุทฺธเน หีโย อาภตมํสํ ปจาเปตฺวา เอกสฺมึ อุทฺธเน
ภตฺตํ ปจาเปตฺวา อญฺเญ ปิณฺฑจาริเก ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํปิ ปตฺเต
อาทาย ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมฺปาเทตฺวา "อยฺเย
ปริวิสถาติ อญฺญํ อาณาเปตฺวา ตํ ภตฺตํ ปิฏเก ปกฺขิปิตฺวา อาทาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ปตฺตปูเฏ กตฺวา
เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ สงฺคหํ กโรถาติ วตฺวา
ปตฺตมาทาย ๑- ภตฺตสฺส ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา เตหิ ปุปฺเผหิ
ปูชํ กตฺวา "ยถา เม อยํ รสปิณฺฑปาโต ปุปฺผปูชาย สทฺธึ จิตฺตํ
โตเสสิ; เอวํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปณฺณาการสหสฺสานิ [๒]-
อาคนฺตฺวา มยฺหํ จิตฺตํ โตเสนฺตุ, ปญฺจวณฺณกุสุมวสฺสญฺจ วสฺสตูติ
ปตฺถนํ ฐเปสิ. โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา  เทวโลเก นิพฺพตฺติ.
นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ชานุมตฺเตน โอธินา  ทิพฺพปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ. อิทานิปิสฺส
ชาตทิวเส เจว อิธ จ อาคตสฺส ปุปฺผวสฺสวสฺสนญฺจ
ปณฺณาการาภิหาโร จ สตฺตหิ รตเนหิ สกฏปูรณญฺจ ตสฺเสว กมฺมสฺส
นิสฺสนฺโทติ.
                     สุธมฺมตฺเถรวตฺถุ.
                       --------
               ๑๕. วนวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๕๙)
       "อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต วนวาสิติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
       เทสนา ราชคเห สมุฏฺฐิตา. สารีปุตฺตตฺเถรสฺส กิร ปิตุ
วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส สหายโก มหาเสนพฺราหฺมโณ นาม ๓- ราชคเห
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปตฺตํ คเหตฺวา. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อาทายาติ อตฺถิ.
@ ๓. สี. ยุ. "นามาติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
วสติ. สารีปุตฺตตฺเถโร เอกทิวสํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺมึ อนุกมฺปาย
ตสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิ. โส ปน ปริกฺขีณวิภโว ทลิทฺโท ชาโต. ๑-
โส "มม ปุตฺโต มยฺหํ เคหทฺวาเร ปิณฺฑาย จริตุํ อาคโต ภวิสฺสติ,
อหญฺจมฺหิ ทุคฺคโต, มม ปุตฺโต มยฺหํ ทุคฺคตภาวํ น ชานาติ
มญฺเญ, นตฺถิ เม โกจิ เทยฺยธมฺโมติ ตสฺส สมฺมุขา ภวิตุํ อสกฺโกนฺโต
นิลียิ. เถโรปิ อปรมฺปิ ทิวสํ อคมาสิ. พฺราหฺมโณ ตเถว นิลียิ.
"กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ทสฺสามีติ จินฺเตนฺโต นาลภิ. อเถกทิวสํ เอกสฺมึ
พฺราหฺมณวาจเก ถุลฺลสาฏเกน สทฺธึ ปายาสปาตึ ลภิตฺวา อาทาย
เคหํ คนฺตฺวาว เถรํ อนุสฺสริ "อิมํ ปิณฺฑปาตํ มยา เถรสฺส
ทาตุํ วฏฺฏตีติ. เถโรปิ ตํขณญฺเญว ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต
วุฏฺฐาย ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา "พฺราหฺมโณ เทยฺยธมฺมํ ลภิตฺวา มม
อาคมนํ ปจฺจาสึสติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา
ปตฺตมาทาย ตสฺส เคหทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. พฺราหฺมณสฺส
เถรํ ทิสฺวาว จิตฺตํ ปสีทิ. อถ นํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปตฺวา ปายาสปาตึ คเหตฺวา เถรสฺส ปตฺเต
อากิริ. เถโร อุปฑฺฒํ ปฏิจฺฉิตฺวา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. อถ นํ
พฺราหฺมโณ "ภนฺเต เอกสฺส ปฏิวึสมตฺโตว อยํ ปายาโส, ปรโลกสงฺคหํ
เม กโรถ, มา อิธโลกสงฺคหํ; นิรวเสสเมว ทาตุกาโมมฺหีติ
สพฺพํ อากิริ. เถโร ตตฺเถว ปริภุญฺชิ. อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน
ตมฺปิ สาฏกํ ทตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต อหมฺปิ ตุมฺเหหิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "ชาโตติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
ทิฏฺฐธมฺมเมว ปาปุเณยฺยนฺติ. เถโร "เอวํ โหตุ พฺราหฺมณาติ ตสฺส
อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกํ
จรมาโน เชตวนํ อคมาสิ.
       ทุคฺคตกาเล ทินฺนทานํ ปน อติวิย หาเสตีติ พฺราหฺมโณปิ ตํ
ทานํ ทตฺวา ปสนฺนจิตฺโต โสมนสฺสชาโต เถเร อธิมตฺตสิเนหมกาสิ.
โส เถเร สิเนเหเนว กาลํ กตฺวา สาวตฺถิยํ เถรสฺส อุปฏฺฐากกุเล
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตํขณญฺเญว ปนสฺส มาตา "กุจฺฉิยํ เม คพฺโภ
ปติฏฺฐิโตติ สามิกสฺส อาโรเจสิ. โส ตสฺสา คพฺภปริหารํ อทาสิ.
ตสฺสา อจฺจุณฺหอติสีตอติอมฺพิลาทิปริโภคํ วชฺเชตฺวา สุเขน คพฺภํ
ปริหรมานาย เอวรูโป โทหโฬ อุปฺปชฺชิ "อโห วตาหํ สารีปุตฺตตฺ-
เถรปฺปมุขานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ นิมนฺเตตฺวา เคเห นิสีทาเปตฺวา
อสมฺภินฺนขีรปายาสํ ทตฺวา สยมฺปิ กาสาววตฺถานิ ปริทหิตฺวา
สุวณฺณสรกํ อาทาย อาสนปริยนฺเต นิสีทิตฺวา เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ
อุจฺฉิฏฺฐปายาสํ ปริภุญฺเชยฺยนฺติ. ตสฺสา กิร โส กาสายวตฺถ-
ปริทหนโทหโฬ กุจฺฉิยํ ปุตฺตสฺส พุทฺธสาสเน ปพฺพชฺชาย ปุพฺพนิมิตฺตํ
อโหสิ. อถสฺสา ญาตกา "ธมฺมิโก โน ธีตาย โทหโฬติ สารีปุตฺตตฺเถรํ
สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อสมฺภินฺนขีรปายาสํ อทํสุ.
สาปิ เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา สุวณฺณสรกํ
คเหตฺวา อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา อุจฺฉิฏฺฐปายาสํ ปริภุญฺชิ. โทหโฬ
ปฏิปฺปสฺสมฺภิ. ตสฺสา ยาว คพฺภวุฏฺฐานา อนฺตรนฺตรา กตมงฺคเลสุปิ
ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชาตาย กตมงฺคเลสุปิ สารีปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ. ปุพฺเพ ๑- กิเรส
ทารเกน พฺราหฺมณกาเล ทินฺนปายาสสฺส นิสฺสนฺโท. ชาตมงฺคลทิวเส
ปน ตํ ทารกํ ปาโตว นหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา สิริสยเน สตสหสฺสคฺฆนิกสฺส
กมฺพลสฺส อุปริ นิปชฺชาเปสุํ. โส ตตฺถ นิปนฺนโกว เถรํ
โอโลเกตฺวา "อยํ เม ปุพฺพาจริโย, มยา เอตํ นิสฺสาย อยํ
สมฺปตฺติ ลทฺธา, มยา อิมสฺส เอกํ ปริจฺจาคํ กาตุํ วฏฺฏตีติ
สิกฺขาปทคฺคหณตฺถาย นียมาโน ตํ กมฺพลํ จูฬงฺคุลิยา เวเฐตฺวา
อคฺคเหสิ. อถสฺส "องฺคุลิยา กมฺพโล ลคฺโคติ หริตุํ อารภึสุ. โส
ปโรทิ. ญาตกา "อเปถ, มา ทารกํ โรทาเปถาติ กมฺพเลเนว สทฺธึ
อานยึสุ. โส เถรํ วนฺทนกาเล กมฺพลโต องฺคุลึ อปกฺกฑฺฒิตฺวา
กมฺพลํ เถรสฺส ปาทมูเล ปาเตสิ. อถ ญาตกา "ทหเรน กุมาเรน
อชานิตฺวา กตนฺติ อวตฺวา "ปุตฺเตน โน ทินฺนํ ปริจฺจตฺตเมว โหตุ
ภนฺเตติ วตฺวา "ภนฺเต สตสหสฺสคฺฆนิเกน กมฺพเลเนว ปูชาการกสฺส
ตุมฺหากํ ทาสสฺส สิกฺขาปทานิ เทถาติ อาหํสุ. "โก นามายํ ทารโกติ.
"ภนฺเต อยฺเยน สมานนามโกติ. "ติสฺโส นาเมส ภวิสฺสตีติ. เถโร
กิร คิหิกาเล อุปติสฺสมาณโว นาม อโหสิ. มาตาปิสฺส จินฺเตสิ
"น มยา ปุตฺตสฺส อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพติ. เอวํ ทารกสฺส
นามกรณมงฺคลํ กตฺวา ปุน ตสฺส อาหารปริโภคมงฺคเลปิ ปุน ตสฺส
กณฺณวิชฺฌนมงฺคเลปิ ทุสฺสคฺคหณมงฺคเลปิ จูฬากรณมงฺคเลปิ
สารีปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. สพฺโพ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
อทํสุ. ทารโก วุฑฺฒิมนฺวาย สตฺตวสฺสิกกาเล มาตรํ อาห "อมฺม
เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ. สา "สาธุ ตาต, ปุพฺเพวาหํ `น มยา
ปุตฺตสฺส  อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพติ  มนํ อกาสึ, ปพฺพช ปุตฺตกาติ
เถรํ นิมนฺตาเปตฺวา ตสฺส อาคตสฺส ภิกฺขํ ทตฺวา "ภนฺเต ตุมฺหากํ
ทาโส `ปพฺพชิสฺสามีติ วทติ, อิมํ อาทาย สายํ วิหารํ คมิสฺสามาติ
เถรํ อุยฺโยเชตฺวา สายณฺหสมเย มหนฺเตน สกฺการสมฺมาเนน
ปุตฺตมาทาย วิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส นิยฺยาเทสิ. เถโร เตน สทฺธึ
กเถสิ "ติสฺส ปพฺพชฺชา นาม ทุกฺกรา, อพฺภุณฺเหน อตฺเถ สติ,
สีตลํ ลภติ, สีตเลน อตฺเถ สติ, อพฺภุณฺหํ ลภติ, ปพฺพชิตา นาม
กิจฺเฉน ชีวนฺติ, ตฺวญฺจ สุเขธิโตติ. "ภนฺเต อหํ ตุมฺเหหิ วุตฺตนิยาเมน
สพฺพํ กาตุํ สกฺขิสฺสามีติ. เถโร "สาธูติ วตฺวา ตสฺส ปฏิกูลมนสิการวเสน
ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา ตํ ปพฺพาเชสิ. สกลมฺปิ
หิ ทฺวตฺตึสาการํ กเถตุํ วฏฺฏติเยว, สพฺพํ กเถตุํ อสกฺโกนฺเตน [๑]-
ตจปญฺจกํ กเถตพฺพเมว, อิทํ หิ กมฺมฏฺฐานํ สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตเมว.
เกสาทีสุ เอเกกโกฏฺฐาเส อรหตฺตปฺปตฺตานํ ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีนมฺปิ
อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ ปริจฺเฉโท นตฺถิ. อพฺยตฺตา ภิกฺขู
ปน ปพฺพาเชนฺตา อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ นาเสนฺติ; ตสฺมา เถโร
กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวาว ปพฺพาเชตฺวา ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ.
มาตาปิตโร ปุตฺตสฺส ปพฺพชิตสฺส สกฺการํ กโรนฺตา สตฺตาหํ
วิหาเรเยว พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปฺโปทกมธุปายาสเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปนาติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๗.
อทํสุ. ภิกฺขูปิ "นิพทฺธํ อปฺโปทกมธุปายาสํ ปริภุญฺชิตุํ น สกฺโกมาติ
อุชฺฌายึสุ. ตสฺสปิ มาตาปิตโร สตฺตเม ทิวเส สายํ เคหํ อคมํสุ.
สามเณโร อฏฺฐเม ทิวเส ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ.
       สาวตฺถีวาสิโน "สามเณโร กิร อชฺช ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสติ,
สกฺการมสฺส กริสฺสามาติ ปญฺจหิ สาฏกสเตหิ จุมฺพิฏกานิ ๑- กตฺวา
ปญฺจ ปิณฺฑปาตสตานิ สชฺเชตฺวา อาทาย ปฏิปเถ ฐตฺวา อทํสุ.
ปุนทิวเส วิหารสฺส อุปวนํ อาคนฺตฺวา อทํสุ. เอวํ สามเณโร
ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสน สทฺธึ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิตฺวา
ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิ. พฺราหฺมณกาเล ทินฺนสฺส ถุลฺลสาฏกสฺส กิเรส
นิสฺสนฺโท. อถสฺส ภิกฺขู "ปิณฺฑปาตทายกติสฺโสติ นามํ กรึสุ.
ปุเนกทิวสํ สามเณโร สีตกาเล วิหารจาริกํ จรนฺโต ภิกฺขู ตตฺถ
ตตฺถ อคฺคิสาลาทีสุ วิสิพฺเพนฺเต ทิสฺวา อาห "กึ ภนฺเต วิสิพฺเพนฺตา
นิสินฺนตฺถาติ. "สีตํ โน ปีเฬติ ๒- สามเณราติ. "ภนฺเต สีตกาเล
นาม กมฺพลํ ปารุปิตุํ วฏฺฏติ, โส หิ สีตํ  ปฏิพาหิตุํ สมตฺโถติ.
"สามเณร ตฺวํ มหาปุญฺโญ กมฺพลํ ลเภยฺยาสิ, อมฺหากํ กุโต
กมฺพโลติ. "เตนหิ ภนฺเต กมฺพลตฺถิกา มยา สทฺธึ อาคจฺฉนฺตูติ
สกลวิหาเร อาโรจาเปสิ. ภิกฺขู "สามเณเรน สทฺธึ คนฺตฺวา กมฺพลํ
อาหริสฺสามาติ สตฺตวสฺสิกสามเณรํ นิสฺสาย สหสฺสมตฺตา ภิกฺขู
นิกฺขมึสุ. โส "เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ กุโต กมฺพเล ลภิสฺสามีติ จิตฺตมฺปิ
อนุปฺปาเทตฺวา เต อาทาย นคราภิมุโข ปายาสิ. สุทินฺนสฺส หิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. จุมฺพฏกานิ.  ๒. สี. ม. ยุ. "ปิเฬตีติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๘.
ทานสฺส เอวรูโป อานุภาโว โหติ. โส พหินคเรเยว ฆรปฏิปาฏิยา
จรนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิตฺวา อนฺโตนครํ ปาวิสิ. มนุสฺสา อิโต
จิโต จ กมฺพเล อาหรนฺติ. เอโก ปน ปุริโส อาปณทฺวาเรน
คจฺฉนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ปสาเรตฺวา นิสินฺนํ เอกํ อาปณิกํ
ทิสฺวา อาห "อมฺโภ เอโก สามเณโร กมฺพเล สํหรนฺโต อาคจฺฉติ,
ตว กมฺพเล ปฏิจฺฉาเทหีติ. "กึ ปน โส ทินฺนเก คณฺหาติ อุทาหุ
อทินฺนเกติ. "ทินฺนเก คณฺหาตีติ. "เอวํ สนฺเต, สเจ อิจฺฉิสฺสามิ,
ทสฺสามิ; โน เจ, น ทสฺสามิ; คจฺฉ ตฺวนฺติ อุยฺโยเชสิ. มจฺฉริโน หิ
อนฺธพาลา, เอวํ ปเรสุ ทานํ ททมาเนสุ, มจฺฉรายิตฺวา อสทิสทานํ
ทิสฺวา มจฺฉรายนฺโต กาโล วิย นิรเย นิพฺพตฺตนฺติ. อาปณิโก
จินฺเตสิ "อยํ ปุริโส อตฺตโน ธมฺมตาย อาคจฺฉมาโน `ตว กมฺพเล
ปฏิจฺฉาเทหีติ มํ อาห, อหมฺปิ `สเจ โส ทินฺนกํ คณฺหาติ, อหํ มม
สนฺตกํ สเจ อิจฺฉามิ, ทสฺสามิ; โน เจ, น ทสฺสามีติ อวจํ; ทิฏฺฐกํ
ปน อเทนฺตสฺส ลชฺชา อุปฺปชฺชติ, อตฺตโน สนฺตกํ ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส
โทโส นตฺถิ; อิเมสุ ปญฺจสุ กมฺพลสเตสุ เทฺว กมฺพลา สตสหสฺสคฺฆนิกา,
อิเม ปฏิจฺฉาเทตุํ วฏฺฏตีติ เทฺวปิ กมฺพเล ทสาย ทสํ สมฺพนฺธิตฺวา
เตสํ อนฺตเร ปกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาเทสิ. สามเณโรปิ ภิกฺขุสหสฺเสน
สทฺธึ ตํ ปเทสํ ปาปุณิ. อาปณิกสฺส สามเณรํ ทิสฺวาว ปุตฺตสิเนโห
อุปฺปชฺชิ. สกลสรีรํ สิเนเหน ปริปุณฺณํ อโหสิ; โส จินฺเตสิ "ติฏฺฐนฺตุ
กมฺพลานิ, อิมํ ทิสฺวา หทยมํสมฺปิ ทาตุํ ยุตฺตรูปนฺติ. โส เต เทฺวปิ
กมฺพเล นีหริตฺวา สามเณรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๙.
ตยา ทิฏฺฐธมฺมสฺส ภาคี อสฺสนฺติ อวจ. โสปิสฺส "เอวํ โหตูติ
อนุโมทนํ อกาสิ. สามเณโร อนฺโตนคเรปิ ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิ.
เอวํ เอกทิวเสเยว กมฺพลสหสฺสํ ลภิตฺวา ภิกฺขุสหสฺสสฺส อทาสิ.
อถสฺส "กมฺพลทายกติสฺโสติ นามํ กรึสุ. เอวํ นามกรณทิวเส
ทินฺนกมฺพโล สตฺตวสฺสิกกาเล กมฺพลสหสฺสภาวํ ปาปุณิ. พุทฺธสาสนํ
หิ ฐเปตฺวา นตฺถญฺญํ ฐานํ, ยตฺถ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ
พหุตรํ; เตนาห ภควา "ตถารูโปยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ; ยถารูเป
ภิกฺขุสงฺเฆ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ พหุตรนฺติ. เอวํ
สามเณโรปิ เอกสฺส กมฺพลสฺส นิสฺสนฺเทน สตฺตวสฺสิโก กมฺพลสหสฺสํ
ลภิ.
       ตสฺส เชตวเน วิหรนฺตสฺส, อภิกฺขณํ ญาติทารกา สนฺติกํ
อาคนฺตฺวา กถาสลฺลาปํ กโรนฺติ. โส จินฺเตสิ "มยา อิธ วสนฺเตน,
ญาติทารเกสุ อาคนฺตฺวา กเถนฺเตสุ, อกเถตุํปิ น สกฺกา, เอเตหิ สทฺธึ
กถาปปญฺเจน อตฺตโน ปติฏฺฐํ กาตุํ น สกฺกา, ยนฺนูนาหํ สตฺถุ
สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา อรญฺญํ ปวิเสยฺยนฺติ. โส สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา
อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย วิหารา นิกฺขมิตฺวา จินฺเตสิ
"สเจ อาสนฺนฏฺฐาเน วสิสฺสามิ, ญาตกา มํ ปกฺโกสิสฺสนฺตีติ
วีสติโยชนสตมคฺคํ อคมาสิ. อเถเกน คามทฺวาเรน คจฺฉนฺโต เอกํ
มหลฺลกปุริสํ ทิสฺวา ปุจฺฉิ "กินฺนุ โข อุปาสก อิมสฺมึ ปเทเส
วสนฺตานํ อารญฺญกวิหาโร อตฺถีติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "เตนหิ เม มคฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๐.
อาจิกฺขาติ. มหลฺลกอุปาสกสฺส ปน ตํ ทิสฺวา ปุตฺตสิเนโห อุทปาทิ.
อถสฺส ตตฺเถว ฐิโต อนาจิกฺขิตฺวา "เอหิ ภนฺเต, อาจิกฺขิสฺสามิ
เตติ วตฺวา ตํ คเหตฺวาว อคมาสิ. สามเณโร เตน สทฺธึ คจฺฉนฺโต
อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผผลปฏิมณฺฑิเต ฉปฺปญฺจปฺปเทเส ทิสฺวา "อยํ
อุปาสก กึ ปเทโส นามาติ ปุจฺฉิ. โสปิสฺส เตสํ นามานิ อาจิกฺขนฺโต
อารญฺญกวิหารํ ปตฺวา "อิทํ ภนฺเต ผาสุกฏฺฐานํ, อิธ วสาหีติ วตฺวา
   "ภนฺเต โก นาม ตฺวนฺติ นามํ ปุจฺฉิตฺวา, "อหํ วนวาสิติสฺโส นาม
อุปาสกาติ วุตฺเต, "เสฺว อมฺหากํ คาเม ปิณฺฑาย จริตุํ วฏฺฏตีติ
วตฺวา นิวตฺติตฺวา อตฺตโน คามเมว คโต "วนวาสิติสฺสตฺเถโร นาม
วิหารํ อาคโต, ตสฺส ยาคุภตฺตาทีนิ ปฏิยาเทถาติ มนุสฺสานํ อาโรเจสิ.
สามเณโร ปฐมเมว ติสฺโส นาม หุตฺวา ตโต `ปิณฺฑปาตทายกติสฺโส,
กมฺพลทายกติสฺโส, วนวาสิติสฺโสติ อิมานิ ตีณิ นามานิ ลภิตฺวา
สตฺตวสฺสพฺภนฺตเร จตฺตาริ นามานิ ลภิ. โส ปุนทิวเส ปาโตว ตํ
คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. มนุสฺสา ภิกฺขํ ทตฺวา วนฺทึสุ. สามเณโร
"สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ อาห. เอกมนุสฺโสปิ ตสฺส ภิกฺขํ
ทตฺวา ปุน เคหํ คนฺตุํ นาสกฺขิ. สพฺเพ โอโลเกนฺตาว อฏฺฐํสุ. โสปิ
อตฺตโน ยาปนมตฺตํ คณฺหิ. สกลคามวาสิโน ตสฺส ปาทมูเล อุเรน
นิปชฺชิตฺวา "ภนฺเต ตุมฺเหสุ อิมํ เตมาสํ อิธ วสนฺเตสุ, มยํ
ตีณิ สรณานิ คเหตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาย มาสสฺส อฏฺฐ
อุโปสถกมฺมานิ กริสฺสาม, อิธ วสนตฺถาย โน ปฏิญฺญํ เทถาติ. โส
อุปการํ สลฺลกฺเขตฺวา เตสํ ปฏิญฺญํ ทตฺวา นิพทฺธํ ตตฺเถว ปิณฺฑาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๑.
จริ, วนฺทิตวนฺทิตกฺขเณ จ "สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ ปททฺวยเมว
กเถตฺวา ปกฺกามิ. โส ตตฺถ ปฐมมาสญฺจ ทุติยมาสญฺจ วีตินาเมตฺวา,
ตติยมาเส คจฺฉนฺเต, สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
       อถสฺส ปวาเรตฺวา วุตฺถวสฺสกาเล อุปชฺฌาโย สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ
คจฺฉามีติ. "คจฺฉ สารีปุตฺตาติ. โส อตฺตโน ปริวาเร ปญฺจสเต
ภิกฺขู อาทาย ปกฺกมนฺโต "อาวุโส โมคฺคลฺลาน, อหํ ติสฺสสามเณรสฺส
สนฺติกํ คจฺฉามีติ  อาห. โมคฺคลฺลานตฺเถโร "อหมฺปิ อาวุโส
คจฺฉิสฺสามีติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิกฺขมิ. เอเตเนวุปาเยน
"มหากสฺสปตฺเถโร อนุรุทฺธตฺเถโร อุปาลิตฺเถโร ปุณฺณตฺเถโรติ
สพฺเพ มหาสาวกา ปญฺจหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิกฺขมึสุ.
สพฺเพสมฺปิ ๑- มหาสาวกานํ ปริวารา ๒- จตฺตาฬีสภิกฺขุสหสฺสานิ อเหสุํ.
เต วีสติโยชนสตํ มคฺคํ คนฺตฺวา โคจรคามํ สมฺปตฺเต สามเณรสฺส
นิพทฺธุปฏฺฐาโก อุปาสโก คามทฺวาเรเยว ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา
วนฺทิ. อถ นํ สารีปุตฺตตฺเถโร ปุจฺฉิ "อตฺถิ นุ โข อุปาสก อิมสฺมึ
ปเทเส อารญฺญกวิหาโรติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "สภิกฺขุโกติ. "สภิกฺขุโก
ภนฺเตติ. "โก นาม ตตฺถ วสตีติ. "วนวาสิติสฺโส ภนฺเตติ. "เตนหิ
มคฺคํ โน อาจิกฺขาติ. "เก ตุมฺเห ภนฺเตติ. "มยํ สามเณรสฺส
สนฺติกํ อาคตาติ. อุปาสโก เต โอโลเกตฺวา ธมฺมเสนาปตึ อาทึ
กตฺวา สพฺเพปิ มหาสาวเก สญฺชานิ. โส นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร
@เชิงอรรถ: ๑. สี. สพฺโพปิ.  ๒. สี. ยุ. ปริวาโร.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๒.
หุตฺวา "ติฏฺฐถ ตาว ภนฺเตติ เวเคน คามํ ปวิสิตฺวา "เอเต อยฺยา
สารีปุตฺตตฺเถรํ อาทึ กตฺวา อสีติมหาสาวกา อตฺตโน อตฺตโน
ปริวาเรหิ สทฺธึ สามเณรสฺส สนฺติกํ อาคตา, มญฺจปีฐปจฺจตฺถรณทีปเตลาทีนิ
คเหตฺวา เวเคน นิกฺขมถาติ อุคฺโฆเสสิ. มนุสฺสา
ตาวเทว มญฺจาทีนิ คเหตฺวา เถรานํ ปทานุปทิกา หุตฺวา เถเรหิ
สทฺธึเยว วิหารํ ปวิสึสุ. สามเณโร ภิกฺขุสงฺฆํ สญฺชานิตฺวา กติปยานํ
มหาเถรานํ ปตฺตจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา วตฺตมกาสิ. ตสฺส เถรานํ
วสนฏฺฐานํ สํวิทหนฺตสฺส ปตฺตจีวเร ปฏิสาเมนฺตสฺเสว, สมนฺธกาโร
ชาโต. สารีปุตฺตตฺเถโร อุปาสเก อาห "คจฺฉถ อุปาสกา, ตุมฺหากํ
อนฺธกาโร ชาโตติ. "ภนฺเต อชฺช ธมฺมสฺสวนทิวโส, น มยํ
คมิสฺสาม, ธมฺมํ สุณิสฺสาม, อิโต ปุพฺเพ ธมฺมสฺสวนมฺปิ โน นตฺถีติ.
"เตนหิ สามเณร ทีปํ ชาเลตฺวา ธมฺมสฺสวนกาลํ อุคฺโฆเสหีติ.
โส ตถา อกาสิ. อถ นํ เถโร อาห "ติสฺส ตว อุปฏฺฐากา `ธมฺมํ
โสตุกามมฺหาติ วทนฺติ, กเถหิ เตสํ ธมฺมนฺติ. อุปาสกา เอกปฺปหาเรเนว
อุฏฺฐาย "ภนฺเต อมฺหากํ อยฺโย `สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถาติ
อิมานิ เทฺว ปทานิ ฐเปตฺวา อญฺญํ ธมฺมกถํ น ชานาติ, อมฺหากํ
อญฺญํ ธมฺมกถิกํ เทถาติ วทึสุ. สามเณโร ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ เนว
เตสํ ธมฺมกถํ กเถสิ. ตทา ปน นํ อุปชฺฌาโย "สามเณร กถํ
ปน สุขิตา โหนฺติ, ทุกฺขา มุจฺจนฺติ; อิเมสํ โน ทฺวินฺนํ ปทานํ อตฺถํ
กเถหีติ อาห. โส "สาธุ ภนฺเตติ จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา ธมฺมาสนํ
อภิรุยฺห ปญฺจหิ นิกาเยหิ อตฺถญฺจ การณญฺจ อากฑฺฒิตฺวา ฆนวสฺสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
วสฺสนฺโต จาตุทีปกมหาเมโฆ วิย ขนฺธธาตุอายตนโพธิปกฺขิยธมฺเม
วิภชนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน ธมฺมกถํ กเถตฺวา "ภนฺเต เอวํ อรหตฺตปฺปตฺตสฺส
สุขํ โหติ, อรหตฺตปฺปตฺโตเยว ทุกฺขา มุจฺจติ, เสสชนา
ชาติทุกฺขาทีหิ เจว นิรยทุกฺขาทีหิ จ น ปริมุจฺจนฺตีติ อาห. "สาธุ
สามเณร สุกถิโต เต ปทภาโณ, อิทานิ สรภาณํ ภณาหีติ. โส
สรภาณมฺปิ ภณิ. อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต, สามเณรสฺส อุปฏฺฐากมนุสฺสา
เทฺว ภาคา อเหสุํ. เอกจฺเจ "น วต โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป
กกฺขโฬ ทิฏฺฐปุพฺโพ, กถญฺหิ นาม เอวรูปํ ธมฺมกถํ ชานนฺโต
เอตฺตกํ กาลํ มาตาปิตุฏฺฐาเน ฐตฺวา อุปฏฺฐหนฺตานํ มนุสฺสานํ
เอกมฺปิ ธมฺมปทํ น กเถสีติ กุชฺฌึสุ. เอกจฺเจ "ลาภา วต โน, เย มยํ
เอวรูปํ ภทนฺตํ คุณํ วา อคุณํ วา อชานนฺตาปิ อุปฏฺฐหิมฺหา, อิทานิ
ปนสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุํ ลภิมฺหาติ ตุสฺสึสุ. สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ
ตํ ทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต วนวาสิติสฺสสฺส อุปฏฺฐาเก
อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺเฐ ทิสฺวา "กินฺนุ โข ภวิสฺสตีติ
อาวชฺชนฺโต อิมมตฺถํ อุปธาเรสิ "วนวาสิติสฺสสฺส อุปฏฺฐากา
เอกจฺเจ กุทฺธา, เอกจฺเจ ตุฏฺฐา, มยฺหํ ปุตฺตสฺส ปน สามเณรสฺส
กุทฺธา นิรยคามิโน ภวิสฺสนฺติ, คนฺตพฺพเมว ตตฺถ มยา, มยิ คเต,
สพฺเพปิ เต สามเณเร เมตฺตจิตฺตํ กตฺวา ทุกฺขา มุจฺจิสฺสนฺตีติ.
เตปิ มนุสฺสา ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา คามํ คนฺตฺวา มณฺฑปํ กาเรตฺวา
ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา สงฺฆสฺส อาคมนํ
โอโลเกนฺตา นิสีทึสุ. ภิกฺขูปิ สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขาจารเวลาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
คามํ ปวิสนฺตา สามเณรํ ปุจฺฉึสุ "กึ นุ ติสฺส อมฺเหหิ สทฺธึ
คมิสฺสสิ, อุทาหุ ปจฺฉาติ. "มม คมนเวลายเมว คมิสฺสามิ, คจฺฉถ
ตุมฺเห ภนฺเตติ. ภิกฺขู ปตฺตจีวรมาทาย ปาวิสึสุ. สตฺถา เชตวนสฺมึเยว
จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย เอกจิตฺตกฺขเณเนว คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ
ปุรโต ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. "สมฺมาสมฺพุทฺโธ อาคโตติ
สกลคาโม สงฺขุภิตฺวา เอกโกลาหโล อโหสิ. มนุสฺสา อุทคฺคจิตฺตา
พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ ทตฺวา ขชฺชกํ อทํสุ.
สามเณโร, ภตฺเต อนิฏฺฐิเตเยว, อนฺโตคามํ ปาวิสิ. คามวาสิโน
นีหริตฺวา ตสฺส สกฺกจฺจํ ภิกฺขํ อทํสุ. โส ยาปนมตฺตํ คเหตฺวา
สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปตฺตํ อุปนาเมสิ. สตฺถา "อาหร ติสฺสาติ
หตฺถํ ปสาเรตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา "ปสฺส สารีปุตฺต ตว สามเณรสฺส
ปตฺตนฺติ เถรสฺส ทสฺเสสิ. เถโร สตฺถุ หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา
สามเณรสฺส ทตฺวา "คจฺฉ, อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ
กโรหีติ อาห. คามวาสิโน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ
อนุโมทนํ ยาจึสุ. สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต เอวมาห "ลาภา โว
อุปาสกา, เย ตุมฺเห อตฺตโน กุลุปกํ สามเณรํ นิสฺสาย  `สารีปุตฺตํ
โมคฺคลฺลานํ กสฺสปนฺติ อสีติมหาสาวเก ทสฺสนาย ลภถ, อหมฺปิ
ตุมฺหากํ กุลุปกเมว นิสฺสาย อาคโต, พุทฺธทสฺสนมฺปิ โว อิมํ
นิสฺสาเยว ลทฺธํ, ลาภา โว, สุลทฺธํ โวติ. มนุสฺสา จินฺตยึสุ "อโห
อมฺหากํ ลาภา; พุทฺธานญฺเจว ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อาราธนสมตฺถํ
อมฺหากํ อยฺยํ ทสฺสนาย ลภาม, เทยฺยธมฺมญฺจสฺส ทาตุํ ลภามาติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
สามเณรสฺส กุทฺธมนุสฺสา ตุสฺสึสุ. ตุฏฺฐมนุสฺสา ภิยฺโยโส มตฺตาย
ปสีทึสุ. อนุโมทนาวสาเน จ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
สตฺถา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. มนุสฺสา สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิวตฺตึสุ.
       สตฺถา สามเณเรน สทฺธึ สมธุเรน คจฺฉนฺโต "สามเณร อยํ
ปเทโส โก นาม, อยํ ปเทโส โก นามาติ ปุพฺเพ ตสฺส อุปาสเกน
ทสฺสิตปฺปเทเส ปุจฺฉนฺโต อคมาสิ. สามเณโรปิ "ภนฺเต อยํ
อิตฺถนฺนาโม, อยํ อิตฺถนฺนาโมติ อาจิกฺขมาโนว อคมาสิ. สตฺถา ตสฺส
วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปพฺพตมตฺถกํ อภิรุหิ. ตตฺถ ฐิตานํ ปน
มหาสมุทฺโท ปญฺญายติ. สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ "ติสฺส ปพฺพตมตฺถเก
ฐิโต อิโต จิโต จ โอโลเกตฺวา กึ ปสฺสสีติ. "มหาสมุทฺทํ
ภนฺเตติ. "สมุทฺทํ ทิสฺวา กึ จินฺเตสีติ. "มม ทุกฺขิตกาเล โรทนฺตสฺส,
จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตเรน อสฺสุนา ภวิตพฺพนฺติ อิทํ ภนฺเต
จินฺเตสินฺติ. "สาธุ สาธุ ติสฺส, เอวเมตํ, เอเกกสฺส หิ สตฺตสฺส
ทุกฺขิตกาเล ปคฺฆริตอสฺสุ จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตรเมวาติ.
อิทญฺจ ปน วตฺวา อิมํ คาถมาห
              "จตูสุ สมุทฺเทสุ ชลํ ปริตฺตกํ,
               ตโต พหุํ อสฺสุชลํ อนปฺปกํ
               ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส นรสฺส โสจโต;
               กึการณา สมฺม ตุวํ ปมชฺชสีติ.
อถ นํ ปุน ปุจฺฉิ "ติสฺส กหํ วสสีติ. "อิมสฺมึ ปพฺภาเร ภนฺเตติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
"ตตฺถ ปน วสนฺโต กึ จินฺเตสีติ. "มยา มรนฺเตน อิมสฺมึ ฐาเน
กตสฺส สรีรนิกฺเขปสฺส ปริจฺเฉโท นตฺถีติ จินฺเตสึ ภนฺเตติ. "สาธุ
สาธุ ติสฺส, เอวเมตํ, อิเมสํ หิ สตฺตานํ ปฐวิยํ นิปชฺชิตฺวา
อมตฏฺฐานํ นาม นตฺถีติ วตฺวา
           "อุปสาฬฺหกนามานํ        สหสฺสานิ จตุทฺทส
            อสฺมึ ปเทเส ทฑฺฒานิ     นตฺถิ โลเก อนามตํ.
            ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ    อหึสา สญฺญโม ทโม,
            เอตทริยา เสวนฺติ,      เอตํ โลเก อนามตนฺติ
อิมํ ทุกนิปาเต อุปสาฬฺหกชาตกํ ๑- กเถสิ. อิติ ปฐวิยํ สรีรนิกฺเขปํ
กตฺวา มรนฺเตสุ อมตปุพฺเพ ปเทเส มรนฺตา นาม นตฺถิ.
อานนฺทตฺเถรสทิสา ปน อมตปุพฺเพ ปเทเส ปรินิพฺพายนฺติ.
       อานนฺทตฺเถโร กิร วีสวสฺสสติกกาเล อายุสงฺขารํ โอโลเกนฺโต
ปริกฺขีณภาวํ ญตฺวา "อิโต สตฺตเม ทิวเส ปรินิพฺพายิสฺสามีติ
อาโรเจสิ. ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา โรหิณีนทิยา อุภยตีรวาสิเกสุ มนุสฺเสสุ
โอริมตีรวาสิกา "มยํ เถรสฺส พหุปการา, อมฺหากํ สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตีติ
วทึสุ. ปาริมตีรวาสิกา "มยํ เถรสฺส พหุปการา, อมฺหากํ
สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตีติ. เถโร เตสํ วจนํ สุตฺวา "อุภยตีรวาสิโนปิ
มยฺหํ อุปการกาว, `อิเม นาม อนุปการาติ น สกฺกา วตฺตุํ;
สจาหํ โอริมตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ปาริมตีรวาสิโน ธาตุคฺคหณตฺถํ
เตหิ สทฺธึ กลหํ กริสฺสนฺติ; สเจ ปาริมตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ,
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๕๗. ตทฏฺฐกถา. ๓/๗๐.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
โอริมตีรวาสิโน ตถา กริสฺสนฺติ; กลโห อุปฺปชฺชมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว
อุปฺปชฺชิสฺสติ, วูปสมมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว วูปสมิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา
"โอริมตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการกา, ปาริมตีรวาสิโนปิ มยฺหํ
อุปการกา, อนุปการโก นาม นตฺถิ; โอริมตีรวาสิโน โอริมตีเรเยว
สนฺนิปตนฺตุ, ปาริมตีรวาสิโน ปาริมตีเรเยวาติ อาห. ตโต สตฺตเม
ทิวเส มชฺเฌ นทิยา สตฺตตาลปฺปมาเณ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา
มหาชนสฺส ธมฺมํ กเถตฺวา "มม สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา, เอโก
ภาโค โอริมตีเร ปตตุ; เอโก ปาริมตีเรติ อธิฏฺฐาย ยถานิสินฺโนว
เตโชธาตุํ สมาปชฺชิ. อคฺคิชาลา อุฏฺฐหึสุ. สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา,
เอโก ภาโค โอริมตีเร ปติ, เอโก ปาริมตีเร. มหาชโน ปริเทวิ.
ปฐวีอุทฺริยนสทฺโท วิย อาโรทนสทฺโท อโหสิ สตฺถุ ปรินิพฺพาเน
อาโรทนสทฺทโตปิ การุญฺญตโร. มนุสฺสา จตฺตาโร มาเส โรทนฺตา
ปริเทวนฺตา "สตฺถุ ปตฺตจีวรคฺคาหเก ติฏฺฐนฺเต, สตฺถุ ฐิตกาโล วิย
โน อโหสิ, อิทานิ โน สตฺถา ปรินิพฺพุโตติ วิปฺปลปนฺตา วิจรึสุ.
       ปุน สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ "ติสฺส อิมสฺมึ วนสณฺเฑ ทีปิอาทีนํ
สทฺเท น ภายสีติ. "น ภายามิ ภควา, อปิจ โข ปน เอเตสํ
สทฺทํ สุตฺวา วนรติ นาม อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหิ
วนวณฺณํ นาม กเถสิ. อถ นํ สตฺถา "ติสฺสาติ อามนฺเตสิ. "กึ
ภนฺเตติ. "มยํ คจฺฉาม, ตฺวํ คมิสฺสสิ นิวตฺติสฺสสีติ. "มยฺหํ อุปชฺฌาเย
มํ อาทาย คจฺฉนฺเต, คมิสฺสามิ, นิวตฺเตนฺเต, นิวตฺติสฺสามิ ภนฺเตติ.
สตฺถา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปกฺกามิ. สามเณรสฺส ปน นิวตฺติตุเมว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
อชฺฌาสโย. เถโร ตํ ญตฺวา "ติสฺส สเจ นิวตฺติตุกาโม, นิวตฺตาหีติ
อาห. โส สตฺถารญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา นิวตฺติ. สตฺถา
เชตวนเมว อคมาสิ.
       ภิกฺขูนํ ธมฺมสภายํ กถา อุทปาทิ "อโห วต ติสฺสสามเณโร
ทุกฺกรํ กโรติ; ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐายสฺส ญาตกา สตฺตสุ
มงฺคเลสุ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ,
ปพฺพชิตกาเล อนฺโตวิหาเร พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺต
ทิวสานิ อปฺโปทกมธุปายาสเมว อทํสุ, ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส คามํ
ปวิสนฺโต ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสน สทฺธึ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิ,
ปุเนกทิวสํ กมฺพลสหสฺสํ ลภิ, อิติสฺส อิธ วสนกาเล มหาลาภสกฺกาโร
อุปฺปชฺชิ, อิทานิ เอวรูปํ ลาภสกฺการํ ฉฑฺเฑตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
มิสฺสกาหาเรน ยาเปติ; ทุกฺกรการโก วต สามเณโรติ. สตฺถา
อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว ลาภูปนิสา
นาเมสา อญฺญา นิพฺพานคามินี ปฏิปทา อญฺญา; `เอวํ ลาภํ
ลภิสฺสามีติ หิ อารญฺญกาทิธูตงฺคสมาทานวเสน ลาภูปนิสํ รกฺขนฺตสฺส
ภิกฺขุโน จตฺตาโร อปายา วิวฏทฺวาราเยว ติฏฺฐนฺติ, นิพฺพานคามินิยา
ปน ปฏิปทาย อุปฺปนฺนํ ลาภสกฺการํ ปหาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ คณฺหตีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
         "อญฺญา หิ ลาภูปนิสา,    อญฺญา นิพฺพานคามินี "
          เอวเมตํ อภิญฺญาย      ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก
          สกฺการํ นาภินนฺเทยฺย    วิเวกมนุพฺรูหเยติ.
       ตตฺถ "อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ: ลาภูปนิสา นาเมสา อญฺญา
เอว, อญฺญา นิพฺพานคามินี ปฏิปทา. ลาภุปฺปาทเกน หิ ภิกฺขุนา
โถกํ อกุสลกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ. กายวงฺกาทีนิ กตฺตพฺพานิ โหนฺติ.
ยสฺมึ หิ กาเล กายวงฺกาทีสุ กิญฺจิ กโรติ, ตทา ลาโภ อุปฺปชฺชติ.
ปายาสปาฏิยํ หิ วงฺกํ อกตฺวา อุชุกเมว หตฺถํ โอตาเรตฺวา
อุกฺขิปนฺตสฺส, หตฺโถ มกฺขิตมตฺตโกว โหติ, วงฺกํ กตฺวา โอตาเรตฺวา
อุกฺขิปนฺตสฺส, ปน ปายาสปิณฺฑํ อุทฺธรนฺโตว นิกฺขมติ, เอวํ
กายวงฺกาทีนิ กรณกาเลเยว ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชติ: อยํ
อธมฺมิกา ลาภูปนิสา. "อุปธิสมฺปทา จีวรธารณํ พาหุสจฺจํ ปริวาโร
อรญฺญวาโสติ เอวรูเปหิ ปน การเณหิ อุปฺปนฺโน ลาโภ ธมฺมิโก
นาม โหติ. นิพฺพานคามินีปฏิปทํ ปูเรนฺเตน ปน ภิกฺขุนา กายวงฺกาทีนิ
ปหาตพฺพานิ, อนนฺเธเนว อนฺเธน วิย อมูเคเนว  มูเคน วิย
อพธิเรเนว พธิเรน วิย ภวิตุํ วฏฺฏติ, อสเฐน อมาเยน ภวิตุํ
วฏฺฏติ. เอวเมตนฺติ: เอวํ ลาภุปฺปาทนปฺปฏิปทญฺจ นิพฺพานคามินีปฏิปทญฺจ
เอตํ ญตฺวา สพฺเพสํ สงฺขตาสงฺขตธมฺมานํ พุชฺฌนตฺเถน
พุทฺธสฺส สวนนฺเต ชาตตฺเถน โอวาทานุสาสนึ วา สวนตฺเถน
สาวโก ภิกฺขุ อธมฺมิกํ จตุปฺปจฺจยสกฺการํ นาภินนฺเทยฺย ตเมว
ธมฺมิกํ น ปฏิกฺโกเสยฺย กายวิเวกาทิกํ วิเวกํ อนุพฺรูหเย; ตตฺถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๐.
กายวิเวโกติ กายสฺส เอกีภาโว, จิตฺตวิเวโกติ อฏฺฐ สมาปตฺติโย,
อุปธิวิเวโกติ นิพฺพานํ, เตสุ กายวิเวโก คณสงฺคณิกํ วิโนเทติ,
จิตฺตวิเวโก กิเลสสงฺคณิกํ วิโนเทติ, อุปธิวิเวโก สงฺขารสงฺคณิกํ
วิโนเทติ, กายวิเวโก จิตฺตวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติ, จิตฺตวิเวโก
อุปธิวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติ; วุตฺตมฺปิ ๑- เจตํ "กายวิเวโก จ
วูปกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ
ปรมโวทานปฺปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ
วิสงฺขารคตานนฺติ; อิมํ ติวิธํ วิเวกํ พฺรูเหยฺย วฑฺเฒยฺย อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   วนวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ.
                  พาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ปญฺจโม วคฺโค.
                        -------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๐ หน้า ๑๖๗-๑๙๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=20&A=3437&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=20&A=3437&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=15
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=434
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=425
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=425
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25