อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

หน้าที่ ๒๑.
เอกปฺปโยเคนาปิ ปรสฺส ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติ. มุสาวาทนฺติ:
ปเรสํ อตฺถภญฺชนกํ มุสาวาทญฺจ ภาสติ. โลเก อทินฺนํ อาทิยตีติ:
อิมสฺมึ สตฺตโลเก เถยฺยาวหาราทีสุ เอเกนาปิ อวหาเรน ปรปริคฺคหิตํ
อาทิยติ. ปรทารญฺจ คจฺฉตีติ: ปรสฺส รกฺขิตโคปิเตสุ ภณฺเฑสุ
อปรชฺฌนฺโต อุปฺปถจารํ จรติ. สุราเมรยปานนฺติ: ยสฺส กสฺสจิ ๑-
สุราย เจว เมรยสฺส จ ปานํ. อนุยุญฺชตีติ: เสวติ พหุลีกโรติ.
มูลํ ขนตีติ: ติฏฺฐตุ ปรโลโก, เอโส ปน อิธ โลกสฺมึเยว,
เยน เขตฺตวตฺถุอาทินา มูเลน ปติฏฺฐเหยฺย; ตํปิ อฏฺฐเปตฺวา วา
วิสฺสชฺเชตฺวา วา สุรํ ปิวนฺโต อตฺตโน มูลํ ขนติ อนาโถ กปโณ
หุตฺวา วิจรติ.
      เอวํ โภติ: ปญฺจทุสฺสีลกมฺมการกํ ปุคฺคลํ อาลปติ. ปาปธมฺมาติ:
ลามกธมฺมา. อสญฺญตาติ: กายสญฺญมาทิวิรหิตา. อเจตสาติปิ
ปาโฐ. อจิตฺตกาติ อตฺโถ. โลโภ อธมฺโม จาติ; โลโภ เจว
โทโส จ. อุภยํปิ เหตํ อกุสลเมว. ๒- จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุนฺติ:
จิรํ กาลํ นิรยทุกฺขาทีนํ อตฺถาย เอเต ธมฺมา มา ฆาเตนฺตุ
มา มทฺทนฺตูติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต ปญฺจ อุปาสกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ.
สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                     ปญฺจอุปาสกวตฺถุ.
                        -------
@เชิงอรรถ: ๑. "ยาย กายจีติ ยุตฺตตรํ. อิตฺถีลิงฺคิกสฺส ปทสฺส อนนฺตรํ ฐปิตตฺตา
@ยมฺภวิสฺสติ ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา โส น ภวิสฺสตีติ นิทสฺสนํ.
@๒. สี. ยุ. อกุสลมูลฏฺเฐน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒.
                  ๘. ติสฺสทหรวตฺถุ. (๑๘๘)
     "ททาติ เว ยถาสทฺธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ติสฺสทหรํ นาม อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร "อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน วิสาขาย อุปาสิกายาติ
ปญฺจนฺนํปิ อริยสาวกโกฏีนํ ทานํ นินฺทนฺโต วิจริ, อสทิสทานํปิ
นินฺทิเยว, เตสํ ทานคฺเค สีตลํ ลภิตฺวา "สีตลนฺติ นินฺทติ, อุณฺหํ
ลภิตฺวา "อุณฺหนฺติ นินฺทติ, อปฺปํ เทนฺเตปิ "กึ อิเม อปฺปมตฺตกํ
เทนฺตีติ นินฺทติ, พหุํ เทนฺเตปิ "อิเมสํ เคเห ฐปนฏฺฐานํ มญฺเญ
นตฺถิ, นนุ นาม ภิกฺขูนํ ยาปนมตฺตํ ทาตพฺพํ, เอตฺตกํ ยาคุภตฺตํ
นิรตฺถกเมว วิปชฺชตีติ นินฺทติ; อตฺตโน ปน ญาตเก อารพฺภ
"อโห อมฺหากํ ญาตกานํ เคหํ จตูหิ ทิสาหิ อาคตานํ ภิกฺขูนํ
โอปานภูตนฺติอาทีนิ วตฺวา ปสํสํ ปวตฺเตติ. โส ปเนกสฺส โทวาริกสฺส
ปุตฺโต ชนปทํ วิจรนฺเตหิ วฑฺฒกีหิ สทฺธึ วิจรนฺโต สาวตฺถึ ปตฺวา
ปพฺพชิโต. อถ นํ ภิกฺขู เอวํ มนุสฺสานํ ทานานิ นินฺทนฺตํ ทิสฺวา
"ปริคฺคหิสฺสาม ๑- นนฺติ จินฺเตตฺวา "อาวุโส ตว ญาตกา กหํ วสนฺตีติ
ปุจฺฉิตฺวา "อสุกคาเม นามาติ สุตฺวา กติปเย ทหเร เปเสสุํ. เต
ตตฺถ คนฺตฺวา คามวาสิเกหิ อาสนสาลาย นิสีทาเปตฺวา กตสกฺการา
ปุจฺฉึสุ "อิมมฺหา คามา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต ติสฺโส นาม ทหโร
อตฺถิ? ตสฺส กตเม ญาตกาติ. มนุสฺสา "อิธ กุลเคหโต นิกฺขมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ปริคฺคณฺหิสฺสามาติปิ ปาโฐ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓.
ปพฺพชิตทารโก นตฺถิ: กนฺนุ โข อิเม วทนฺตีติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต
เอโก โทวาริกปุตฺโต วฑฺฒกีหิ สทฺธึ วิจริตฺวา ปพฺพชิโตติ สุโณม,
ตํ สนฺธาย วเทถ มญฺเญติ อาหํสุ. ทหรภิกฺขู ตสฺส ตตฺถ
อิสฺสรญฺญาตกานํ อภาวํ ญตฺวา สาวตฺถึ คนฺตฺวา "อการณเมว
ภนฺเต ติสฺโส วิลปนฺโต วิจรตีติ ตํ ปวตฺตึ ภิกฺขูนํ อาโรเจสุํ.
ภิกฺขูปิ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ. สตฺถา "น ภิกฺขเว อิทาเนว เอส
วิกตฺถนฺโต วิจรติ; ปุพฺเพปิ วิกตฺถโก อโหสีติ วตฺวา, ภิกฺขูหิ
ยาจิโต อตีตํ อาหริตฺวา
       "พหุํปิ โส วิกตฺเถยฺย        อญฺญํ ชนปทํ คโต.
        อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย,     ภุญฺช โภเค กฏาหกาติ
อิมํ กฏาหกชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา "ภิกฺขเว โย หิ ปุคฺคโล ปเรหิ
อปฺเป วา พหุเก วา ลูเข วา ปณีเต วา ทินฺเน อญฺเญสํ วา
ทตฺวา อตฺตโน อทินฺเน มงฺกุ โหติ; ตสฺส ฌานํ วา วิปสฺสนา วา
มคฺคผลานิ วา น อุปฺปชฺชนฺตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา
คาถา อภาสิ
       "ททาติ เว ยถาสทฺธํ        ยถาปสาทนํ ชโน;
        ตตฺถ โย มงฺกุโต โหติ      ปเรสํ ปานโภชเน,
        น โส ทิวา วา รตฺตึ วา    สมาธึ อธิคจฺฉติ.
        ยสฺส เจตํ สมุจฺฉินฺนํ        มูลฆจฺฉํ ๒- สมูหตํ,
        ส เว ทิวา วา รตฺตึ วา    สมาธึ  อธิคจฺฉตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๐. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๒๖.  ๒. มูลฆจฺจนฺติปิ ปาโฐ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔.
     ตตฺถ "ททาติ เว ยถาสทฺธนฺติ: ลูขปฺปณีตาทีสุ ยงฺกิญฺจิ
เทนฺโต ชโน ยถาสทฺธํ อตฺตโน สทฺธานุรูปเมว เทติ. ยถาปสาทนนฺติ:
เถรนวาทีสุ จสฺส ยสฺมึ ยสฺมึ ปสาโท อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เทนฺโต
ยถาปสาทนํ อตฺตโน ปสาทานุรูปเมว เทติ. ตตฺถาติ: ตสฺมึ
ปรสฺส ทาเน "มยา อปฺปํ ลทฺธํ, ลูขํ ลทฺธนฺติ มงฺกุภาวํ อาปชฺชติ.
สมาธินฺติ: โส ปุคฺคโล ทิวา วา รตฺตึ วา อุปจารปฺปนาวเสน
วา มคฺคผลวเสน วา สมาธึ นาธิคจฺฉติ.
      ยสฺส เจตนฺติ: ยสฺส ปุคฺคลสฺส เอตํ เอเตสุ ฐาเนสุ มงฺกุภาว-
สงฺขาตํ อกุสลํ สมุจฺฉินฺนํ มูลฆจฺฉํ กตฺวา อรหตฺตมคฺคญาเณน
สมูหตํ. โส วุตฺตปฺปการํ สมาธึ อธิคจฺฉตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      ติสฺสทหรวตฺถุ.
                        ------
                 ๙. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๙)
      "นตฺถิ ราคสโม อคฺคีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปญฺจ อุปาสเก อารพฺภ กเถสิ.
      เต กิร ธมฺมํ โสตุกามา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. พุทฺธานญฺจ "อยํ ขตฺติโย อยํ พฺราหฺมโณ
อยํ อฑฺโฒ อยํ ทุคฺคโต, อิมสฺส อุฬารํ กตฺวา ธมฺมํ เทสิสฺสามิ,
อิมสฺส โนติ จิตฺตํ น อุปฺปชฺชติ. ยงฺกญฺจิ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕.
ธมฺมคารวํ ปุรกฺขตฺวา อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย เทเสติ. เอวํ
เทเสนฺตสฺส ปน ตถาคตสฺส สนฺติเก นิสินฺนานํ เตสํ เอโก
นิสินฺนโกว นิทฺทายิ, เอโก องฺคุลิยา ภูมึ วิลิขนฺโต ๑- นิสีทิ, เอโก
รุกฺขํ จาเลนฺโต นิสีทิ, เอโก อากาสํ อุลฺโลเกนฺโต นิสีทิ, เอโก
ปน สกฺกจฺจํ ธมฺมํ อสฺโสสิ. อานนฺทตฺเถโร สตฺถารํ วีชมาโน
เตสํ อาการํ โอโลเกนฺโต สตฺถารํ อาห "ภนฺเต ตุมฺเห อิเมสํ
มหาเมฆคชฺชิตํ คชฺชนฺตา ธมฺมํ เทเสถ, เอเต ปน ตุมฺเหสุ ธมฺมํ
กเถนฺเตสุ, อิทญฺจิทญฺจ กโรนฺตา นิสินฺนาติ. "อานนฺท ตฺวํ เอเต
น ชานาสีติ. "อาม น ชานามิ ภนฺเตติ. "เอเตสุ หิ โย เอส
นิทฺทายนฺโต นิสินฺโน, เอส ปญฺจ ชาติสตานิ สปฺปโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา
โภเคสุ สีสํ ฐเปตฺวา นิทฺทายิ, อิทานิปิสฺส นิทฺทาย ติตฺติ นตฺถิ,
นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสตีติ. "กึ ปน ภนฺเต ปฏิปาฏิยา
กเถถ อุทาหุ อนฺตรนฺตราติ. "อานนฺท เอตสฺส หิ กาเลน มนุสฺสตฺตํ
กาเลน เทวตฺตํ กาเลน นาคตฺตนฺติ เอวํ อนฺตรนฺตรา อุปปชฺชนฺตสฺส ๒-
อุปปตฺติโย สพฺพญฺญุตญาเณนาปิ น สกฺกา ปริจฺฉินฺทิตุํ, ปฏิปาฏิยา
ปเนส ปญฺจ ชาติสตานิ นาคโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา นิทฺทายนฺโตปิ
นิทฺทาย อติตฺโตเยว, องฺคุลิยา ภูมึ วิลิขนฺโต นิสินฺนปุริโสปิ
ปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ คณฺฑุปาทโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ภูมึ
ขนิ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน ภูมึ วิลิขนฺโตว มม สทฺทํ
น สุณาติ, เอส รุกฺขํ จาเลนฺโต นิสินฺนปุริโสปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑.  สี. ยุ.   ขณนฺโต.   ๒. ม. สี. ยุ. อุปฺปชฺชนฺตสฺส.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖.
ชาติสตานิ มกฺกฏโยนิยํ นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน รุกฺขํ
จาเลติเยว. นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสติ, เอส อากาสํ
อุลฺโลเกนฺโต นิสินฺนพฺราหฺมโณปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ
นกฺขตฺตปาฐโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน อชฺชาปิ
อากาสเมว อุลฺโลเกติ, นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสติ, เอส
สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺนพฺราหฺมโณ ปน ปฏิปาฏิยา ปญฺจ
ชาติสตานิ ติณฺณํ เวทานํ ปารคู มนฺตชฺฌายกพฺราหฺมโณ หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ มนฺตํ สํสนฺทนฺโต วิย สกฺกจฺจํ สุณาตีติ. "ภนฺเต
ตุมฺหากํ ธมฺมเทสนา ฉวิอาทีนิ เฉตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐติ;
กสฺมา อิเม, ตุมฺเหสุปิ ธมฺมํ เทเสนฺเตสุ, สกฺกจฺจํ น สุณนฺตีติ.
"อานนฺท มม ธมฺโม สุสฺสวนิโยติ สญฺญํ กโรสิ มญฺเญติ. "กึ ปน
ภนฺเต ทุสฺสวนิโยติ. "อาม อานนฺทาติ. "กสฺมา ภนฺเตติ. "อานนฺท
พุทฺโธติ วา ธมฺโมติ วา สงฺโฆติ วา ปทํ อิเมหิ สตฺเตหิ อเนเกสุปิ
กปฺปสตสหสฺเสสุ อสฺสุตปุพฺพํ; ตสฺมา อิมํ ๑- ธมฺมํ โสตุํ น สกฺโกนฺติ;
อนมตคฺเค ปน สํสาเร อิเม สตฺตา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํเยว
สุณนฺตา อาคตา; ตสฺมา สุราปานเกฬิมณฺฑลาทีสุ คายนฺตา นจฺจนฺตา
จรนฺติ, ธมฺมํ โสตุํ น สกฺโกนฺตีติ. "กึ นิสฺสาย ปเนเต น สกฺโกนฺติ
ภนฺเตติ. อถสฺส สตฺถา "อานนฺท ราคํ นิสฺสาย โทสํ นิสฺสาย
โมหํ นิสฺสาย ตณฺหํ นิสฺสาย น สกฺโกนฺติ; ราคคฺคิสทิโส อคฺคิ
นาม นตฺถิ, โย ฉาริกํปิ ๒- อทสฺเสตฺวา สตฺเต ทหติ; กิญฺจาปิ หิ
@เชิงอรรถ: ๑. "อิเมติ ปเทน ภวิตพฺพํ.  ๒. สี. ยุ.โส ฉาริกํปิ อเสเสตฺวา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗.
สตฺตสุริยปาตุภาวํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน กปฺปวินาสโก อคฺคิปิ กิญฺจิ
อนวเสเสตฺวา โลกํ ทหติ, โส ปน กทาจิเยว ทหติ; ราคคฺคิโน
อทหนกาโล นาม นตฺถิ; ตสฺมา ราคสโม วา อคฺคิ โทสสโม วา
คโห โมหสมํ วา ชาลํ ตณฺหาสมา วา นที นาม นตฺถีติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
      "นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ,     นตฺถิ โทสสโม คโห,
       นตฺถิ โมหสมํ  ชาลํ,     นตฺถิ ตณฺหาสมา นทีติ.
      ตตฺถ "ราคสโมติ: ธูมาทีสุ กิญฺจิ อทสฺเสตฺวา อนฺโตเยว
อุฏฺฐาย ฌายนวเสน ราเคน สโม อคฺคิ นาม นตฺถิ. โทสสโมติ:
ยกฺขคฺคหอชครคฺคหกุมฺภีลคฺคหาทโย เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว คณฺหิตุํ
สกฺโกนฺติ, โทสคฺคโห ปน เอกนฺตเมว คณฺหาตีติ โทเสน สโม คโห
นาม นตฺถิ. โมหสมํ ชาลนฺติ: โอนทฺธน ปริโยนทฺธนตฺเถน ปน
โมเหน สมํ ชาลํ นาม นตฺถิ. ตณฺหาสมาติ: คงฺคาทีนํ นทีนํ
ปุณฺณกาโลปิ อูนกาโลปิ สุกฺขกาโลปิ ปญฺญายติ, ตณฺหาย ปน
ปุณฺณกาโล วา สุกฺขกาโล วา นตฺถิ, นิจฺจํ อูนาว ปญฺญายตีติ
ทุปฺปูรณตฺเถน ตณฺหาย สมา นที นาม นตฺถีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน โส สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺโต อุปาสโก
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                     ปญฺจอุปาสกวตฺถุ.
                       --------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘.
                ๑๐. เมณฺฑกเสฏฺฐิวตฺถุ. (๑๙๐)
     "สุทสฺสํ วชฺชมญฺเญสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ภทฺทิยํ
นิสฺสาย ชาติยาวเน วิหรนฺโต เมณฺฑกเสฏฺฐึ อารพฺภ กเถสิ.
      สตฺถา กิร องฺคุตฺตราปเถสุ ๑- จาริกํ จรนฺโต "เมณฺฑกเสฏฺฐิโน
จ ภริยาย จสฺส จนฺทปทุมาย ปุตฺตสฺส จ ธนญฺชยเสฏฺฐิโน
สุณิสาย จ สุมนเทวิยา นตฺตาย จ วิสาขาย ทาสสฺส จ ปุณฺณสฺสาติ
อิเมสํ โสตาปตฺติผลูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ภทฺทิยนครํ คนฺตฺวา ชาติยาวเน
วิหาสิ. เมณฺฑกเสฏฺฐี สตฺถุ อาคมนํ อสฺโสสิ. "กสฺมา ปเนส
เมณฺฑกเสฏฺฐี นาม ชาโตติ. ตสฺส กิร ปจฺฉิมเคเห อฏฺฐกรีสมตฺเต
ฐาเน หตฺถิอสฺสอุสภปฺปมาณา สุวณฺณเมณฺฑกา ปฐวึ ภินฺทิตฺวา
ปิฏฺฐิยา ปิฏฺฐึ ปหรมานา อุฏฺฐหึสุ. เตสํ มุเขสุ ปญฺจวณฺณานํ
สุตฺตานํ เคณฺฑุกา ปกฺขิตฺตา โหนฺติ. สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีหิ วา
วตฺถจฺฉาทนหิรญฺญสุวณฺณาทีหิ วา อตฺเถ สติ เตสํ มุขโต เคณฺฑุกํ
อปเนนฺติ. เอกสฺสาปิ เมณฺฑกสฺส มุขโต ชมฺพุทีปวาสีนํ ปโหนกํ
สปฺปิเตลมธุผาณิตวตฺถจฺฉาทนหิรญฺญสุวณฺณํ นิกฺขมิ. ตโต ปฏฺฐาย
"เมณฺฑกเสฏฺฐีติ ปญฺญายติ.
      "กึ ปนสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. วิปสฺสิพุทฺธกาเล กิร เอส
อวโรชสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส ภาคิเนยฺโย มาตุเลน สมานนาโม
อวโรโช นาม อโหสิ. อถสฺส มาตุโล สตฺถุ คนฺธกุฏึ กาตุํ อารภิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. องฺคุตฺตราเปสุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙.
โส ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "มาตุล อุโภปิ สเหว กโรมาติ วตฺวา
"อหํ อญฺเญหิ สทฺธึ อสาธารณํ เอกโกว กริสฺสามีติ เตน
ปฏิกฺขิตฺตกาเล "อิมสฺมึ ฐาเน คนฺธกุฏิยา กตาย อิมสฺมึ นาม ๑-
ฐาเน กุญฺชรสาลํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อรญฺญโต
ทพฺพสมฺภาเร อาหราเปตฺวา "เอกํ ถมฺภํ สุวณฺณขจิตํ เอกํ รชตขจิตํ
เอกํ มณิขจิตนฺติ เอวํ ถมฺเภ ๒- ตุลาสงฺฆาฏทฺวารกวาฏวาตปาน-
โคปานสิจฺฉทนิฏฺฐกา สพฺพาปิ สุวณฺณาทิขจิตาว กาเรตฺวา
คนฺธกุฏิยา สมฺมุขฏฺฐาเน ตถาคตสฺส สตฺตรตนมยํ กุญฺชรสาลํ กาเรสิ.
ตสฺสา อุปริ ฆนรตฺตสุวณฺณผลิกปวาฬมยา ติสฺโส สิขรถูปิโย
อเหสุํ. กุญฺชรสาลาย มชฺฌฏฺฐาเน รตนมณฺฑปํ กาเรสิ, ธมฺมาสนํ
ปติฏฺฐาเปสิ. ตสฺส ฆนรตฺตสุณฺณมยา ปาทา อเหสุํ, ตถา จตสฺโส
อฏนิโย, จตฺตาโร ปน สุวณฺณเมณฺฑเก กาเรตฺวา อาสนสฺส จตุนฺนํ
ปาทานํ เหฏฺฐา ฐเปสิ, เทฺว เมณฺฑเก กาเรตฺวา ปาทปีฐกาย
เหฏฺฐา ฐเปสิ, ฉ สุวณฺณเมณฺฑเก กาเรตฺวา มณฺฑปํ ปริกฺขิปนฺโต
ฐเปสิ; ธมฺมาสนํ ปฐมํ สุตฺตมเยหิ รชฺชุเกหิ วายาเปตฺวา มชฺเฌ
สุวณฺณสุตฺตมเยหิ อุปริ มุตฺตามเยหิ ๓- วายาเปสิ; ตสฺส จนฺทนมโย
อปสฺสโย อโหสิ. เอวํ กุญฺชรสาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา สาลมหํ กโรนฺโต
อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺเสหิ สทฺธึ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา จตฺตาโร
มาเส ทานํ อทาสิ. โอสานทิวเส ติจีวรํ อทาสิ. ตตฺถ สงฺฆนวกสฺส
สหสฺสคฺฆนิกํ ปาปุณิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "นามาติ นตฺถิ.  ๒. สี. ยุ. ถมฺภ ตุลา....
@๓. สี. ยุ. รชตมเยหิ สุตฺเตหิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐.
      เอวํ วิปสฺสิพุทฺธกาเล ปุญฺญกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทเวสุ จ
มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ ภทฺทกปฺเป พาราณสิยํ มหาโภเค
เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พาราณสีเสฏฺฐี นาม อโหสิ. เอกทิวสํ
ราชุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต ปุโรหิตํ ทิสฺวา "กึ อาจริย นกฺขตฺตมุหุตฺตํ
อุปธาเรถาติ อาห. "อาม อุปธาเรมิ, กึ อญฺญํ อมฺหากํ กมฺมนฺติ.
"เตนหิ กีทิสํ ชนปทจาริตฺตนฺติ. "เอกํ ภยํ ภวิสฺสตีติ. "กึ ภยํ
นามาติ. "ฉาตกภยํ เสฏฺฐีติ. "กทา ภวิสฺสตีติ. "อิโต ติณฺณํ
สํวจฺฉรานํ อจฺจเยนาติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐี พหุํ กสิกมฺมํ กาเรตฺวา เคเห
วิชฺชมานธเนนาปิ ธญฺญเมว คเหตฺวา อฑฺฒเตรสานิ โกฏฺฐสตานิ
กาเรตฺวา สพฺพโกฏฺเฐ วิหีนํ ปูเรสิ. โกฏฺเฐสุ อปฺปโหนฺเตสุ,
จาฏิอาทีนิ ปูเรตฺวา อวเสสํ ภูมิยํ อาวาฏํ ๑- กตฺวา นิขนิ. นิธานาวเสสํ
มตฺติกาย สทฺธึ มทฺทิตฺวา ภิตฺติโย ลิมฺปาเปสิ. โส อปเรน สมเยน,
ฉาตกภเย สมฺปตฺเต, ยถานิกฺขิตฺตํ ธญฺญํ ปริภุญฺชนฺโต, โกฏฺเฐสุ จ
จาฏิอาทีสุ จ นิกฺขิตฺตธญฺเญ ปริกฺขีเณ, ปริชเน ปกฺโกสาเปตฺวา
อาห "คจฺฉถ ตาตา, ปพฺพตํ ปวิสิตฺวา ชีวนฺตา สุภิกฺขกาเล มม
สนฺติกํ อาคนฺตุกามา อาคจฺฉถ, โน เจ, ๒- ตตฺเถว ชีวถาติ. เต ตถา
อกํสุ. ตสฺส ปน สนฺติเก เวยฺยาวจฺจกโร เอโก ปุณฺโณ นาม
ทาโส โอหียิ. "เตน สทฺธึ เสฏฺฐี เสฏฺฐิชายา เสฏฺฐิปุตฺโต
เสฏฺฐิสุณิสาติ ปญฺเจว ชนา อเหสุํ. เต, ภูมิยํ อาวาเฏสุ นิหิตธญฺเญปิ
ปริกฺขีเณ, ภิตฺติมตฺติกํ ปาเตตฺวา เตเมตฺวา ตโต ลทฺธธญฺเญน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาวาเฏ.  ๒. สี. ยุ. อนาคนฺตุกามา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑.
ยาปยึสุ. อถสฺส ชายา, ฉาตเก อวตฺถรนฺเต, มตฺติกาย ขียมานาย,
ภิตฺติปเทเสสุ ๑- อวสิฏฺฐมตฺติกํ ปาเตตฺวา เตเมตฺวา อฑฺฒาฬฺหกมตฺเต
วีหี ลภิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา เอกํ ตณฺฑุลนาฬึ คเหตฺวา "ฉาตกกาเล
พหู โจรา โหนฺตีติ โจรภเยน เอกสฺมึ กุเฏ ปกฺขิปิตฺวา ปิทหิตฺวา
ภูมิยํ นิกฺขนิตฺวา ฐเปสิ. อถ นํ เสฏฺฐี ราชุปฏฺฐานโต อาคนฺตฺวา
อาห "ภทฺเท ฉาโตมฺหิ, อตฺถิ กิญฺจีติ. สา วิชฺชมานํ "นตฺถีติ
อวตฺวา "สามิ เอกา ตณฺฑุลนาฬี อตฺถีติ อาห. "กหํ สาติ.
"โจรภเยน เม นิขนิตฺวา ฐปิตาติ. "เตนหิ นํ อุทฺธริตฺวา กิญฺจิ
ปจาหีติ. "สเจ ยาคุํ ปจิสฺสามิ, เทฺว วาเร ภวิสฺสติ: สเจ ภตฺตํ
ปจิสฺสามิ, เอกวารเมว ภวิสฺสติ; กึ ปจามิ สามีติ. "อมฺหากํ
อญฺโญ ปจฺจโย นตฺถิ, ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวาว มริสฺสาม, ภตฺตเมว
ปจาหีติ. สา ภตฺตํ ปจิตฺวา ปญฺจ โกฏฺฐาเส กตฺวา เสฏฺฐิโน
ภตฺตโกฏฺฐาสํ วฑฺเฒตฺวา ปุรโต ฐเปสิ. ตสฺมึ ขเณ คนฺธมาทน-
ปพฺพเต เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ สมาปตฺติโต วุฏฺฐหิ. อนฺโตสมาปตฺติยํ
กิร สมาปตฺติผเลน ชิฆจฺฉา น พาธติ, สมาปตฺติวุฏฺฐิตานํ ปน
พลวตี หุตฺวา อุทรปฏลํ ฑหนฺตี วิย อุปฺปชฺชติ; ตสฺมา เต
ลภนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา คจฺฉนฺติ. ตํ ทิวสญฺจ เตสํ ทานํ ทตฺวา
เสนาปติฏฺฐานาทีสุ อญฺญตรํ สมฺปตฺตึ ลภนฺติ; ตสฺมา โสปิ ทิพฺเพน
จกฺขุนา โอโลเกนฺโต "สกลชมฺพุทีเป ฉาตกภยํ อุปฺปนฺนํ,
เสฏฺฐิเคเห จ ปญฺจนฺนํ ชนานํ นาฬิโกทโนว ปกฺโก; สทฺธา นุ โข
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ภิตฺติปาทาเยว. ยุ. ภิตฺติปาเทสุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒.
เอเต สกฺขิสฺสนฺติ วา มม สงฺคหํ กาตุนฺติ เตสํ สทฺธภาวญฺจ สงฺคหํ
กาตุํ สมตฺถภาวญฺจ ทิสฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คนฺตฺวา เสฏฺฐิสฺส
ปุรโต ทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. โส ตํ ทิสฺวาว
ปสนฺนจิตฺโต "ปุพฺเพปิ มยา ทานสฺส อทินฺนตฺตา เอวรูปํ ฉาตกํ
ทิฏฺฐํ, อิทํ โข ปน ภตฺตํ มํ เอกทิวสญฺเญว รกฺเขยฺย, อยฺยสฺส ปน
ทินฺนํ อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ มม ๑- หิตาวหํ ภวิสฺสตีติ ตํ ภตฺตปาตึ
อปเนตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา
เคหํ ปเวเสตฺวา อาสเน นิสินฺนสฺส ปาเท โธวิตฺวา สุวณฺณปีเฐ
ฐเปตฺวา ตํ ภตฺตปาตึ อาทาย ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต โอกิริ.
อุปฑฺฒาวเสเส ภตฺเต [๒]- ปจฺเจกพุทฺโธ หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ.
อถ นํ "ภนฺเต เอกาย ตณฺฑุลนาฬิยา ปญฺจนฺนํ ชนานํ ปกฺกโอทนสฺส
อยํ เอโก โกฏฺฐาโส, อิมํ ทฺวิธา กาตุํ น สกฺกา, มา มยฺหํ อิธ
โลเก สงฺคหํ กโรถ, นิรวเสสํ ทาตุกาโมมฺหีติ วตฺวา สพฺพํ ภตฺตมทาสิ,
ทตฺวา จ ปน ปตฺถนํ ฐเปสิ "มา ภนฺเต ปุน นิพฺพตฺตฏฺฐาเน
เอวรูปํ ฉาตกภยํ อทฺทสํ, อิโต ปฏฺฐาย สกลชมฺพุทีปวาสีนํ
วีชภตฺตํ ทาตุํ สมตฺโถ ภเวยฺยํ, สหตฺเถน กมฺมํ กตฺวา ชีวิตํ
น กปฺเปยฺยํ, อฑฺฒเตรสโกฏฺฐสตานิ โสธาเปตฺวา สีสํ นหายิตฺวา
เตสํ ทฺวาเร นิสีทิตฺวา อุทฺธํ โอโลกิตกฺขเณเยว เม รตฺตสาลิธารา
ปติตฺวา สพฺพโกฏฺเฐ ปูเรยฺยุํ, นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน จ เม
อยเมว ภริยา, อยเมว ปุตฺโต, อยเมว สุณิสา, อยเมว ทาโส
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. "มมาติ นตฺถิ, ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ทินฺเนติ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓.
โหตูติ. ภริยาปิสฺส "มม สามิเก ชิฆจฺฉาย ปีฬิยมาเน, น สกฺกา
มยา ภุญฺชิตุนฺติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส
ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "ภนฺเต อิโต ปฏฺฐาย นิพฺพตฺตฏฺฐาเน เอวรูปํ
ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, ภตฺตถาลิกํ ๑- ปุรโต กตฺวา สกลชมฺพุทีปวาสีนํ
ภตฺตํ เทนฺติยาปิ จ เม, ยาว น อุฏฺฐหามิ; ตาว คหิตคฺคหิตฏฺฐานํ
ปูริตเมว โหตุ, อยเมว สามิโก, อยเมว ปุตฺโต, อยเมว สุณิสา,
อยเมว ทาโส โหตูติ. ปุตฺโตปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส
ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ,
เอกญฺจ เม สหสฺสตฺถวิกํ คเหตฺวา สกลชมฺพุทีปวาสีนํ กหาปณํ
เทนฺตสฺสาปิ, อยํ ถวิกา ปริปุณฺณา ว โหตุ, อิเมเยว เม มาตาปิตโร
โหนฺตุ, อยํ ภริยา, อยํ ทาโสติ. สุณิสาปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ
ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ
ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, เอกญฺจ เม ธญฺญปิฏกํ ปุรโต ฐเปตฺวา
สกลชมฺพุทีปวาสีนํ วีชภตฺตํ เทนฺติยาปิ, ขีณภาโว มา ปญฺญายิตฺถ,
อิเมเยว สสฺสุสสฺสุรา โหนฺตุ, อยเมว สามิโก, อยเมว ทาโสติ.
ทาโสปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ
"อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, สพฺเพ อิเม สามิกา
โหนฺตุ, กสนฺตสฺส จ เม, `อิโต ติสฺโส เอโต ติสฺโส มชฺเฌ เอกาติ
ทารุอมฺพณมตฺตา สตฺต สิตาโย คจฺฉนฺตูติ. โส ตํ ทิวสํ เสนาปติฏฺฐานํ
ปฏฺเฐตฺวา ลทฺธุํ สมตฺโถว, สามิเกสุ ปน สิเนเหน "อิเมเยว เม
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาฬฺหกถาลิกํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔.
สามิกา โหนฺตูติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ สพฺเพสํปิ วจนาวสาเน
"เอวํ โหตูติ วตฺวา ปจฺเจกพุทฺธคาถาหิ อนุโมทนํ กตฺวา "มยา
อิเมสํ จิตฺตํ ปสาเทตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา "ยาว คนฺธมาทนปพฺพตา
อิเม ชนา มํ ปสฺสนฺตูติ อธิฏฺฐหิตฺวา ปกฺกามิ. เตปิ โอโลเกนฺตาว
อฏฺฐํสุ. โส คนฺตฺวา ตํ ภตฺตํ ปญฺจหิ ปจฺเจกพุทฺธสเตหิ สทฺธึ
สํวิภชิ. ตํ ตสฺสานุภาเวน สพฺเพสํ ปโหสิ. เตปิ โอโลเกนฺตาว
อฏฺฐํสุ. อติกฺกนฺเต ปน มชฺฌนฺติเก, เสฏฺฐิภริยา อุกฺขลึ โธวิตฺวา
ปิทหิตฺวา ฐเปสิ. เสฏฺฐีปิ ชิฆจฺฉาย ปีฬิโต นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ
โอกฺกมิ. โส สายณฺหสมเย ปพุชฺฌิตฺวา ภริยํ อาห "ภทฺเท อติวิย
ฉาโตมฺหิ, อตฺถิ นุ โข อุกฺขลิยา ตเล ฌามกสิตฺถานีติ. สา โธวิตฺวา
อุกฺขลิยา ฐปิตภาวํ ชานนฺตีปิ "นตฺถีติ อวตฺวา "อุกฺขลึ วิวริตฺวา
อาจิกฺขิสฺสามีติ อุฏฺฐาย อุกฺขลิยา มูลํ คนฺตฺวา อุกฺขลึ วิวริ.
ตาวเทว สุมนมกุลสทิสวณฺณสฺส ภตฺตสฺส ปูรา อุกฺขลิ ปิธานํ
อุกฺขิปิตฺวา อฏฺฐาสิ. สา ตํ ทิสฺวา ปีติยา ผุฏฺฐสรีรา เสฏฺฐึ
อาห "อุฏฺเฐหิ สามิ, อหํ อุกฺขลึ โธวิตฺวา ปิทหึ, สา ปเนสา
สุมนมกุลสทิสวณฺณสฺส ภตฺตสฺส ปูรา, ปุญฺญานิ นาม กตฺตพฺพรูปานิ,
ทานํ นาม ทาตพฺพยุตฺตกํ; อุฏฺเฐหิ สามิ, ภุญฺชสฺสูติ. สา ทฺวินฺนํ
ปิตาปุตฺตานํ ภตฺตํ อทาสิ. เตสุ ภุญฺชิตฺวา อุฏฺฐิเตสุ สุณิสาย สทฺธึ
นิสีทิตฺวา ภุญฺชิตฺวา ปุณฺณสฺส ภตฺตํ อทาสิ. คหิตคฺคหิตฏฺฐานํ
น ขียติ. กฏจฺฉุนา สกึ คหิตฏฺฐานเมว ปญฺญายติ. ตํ ทิวสเมว
โกฏฺฐาทโย ปุพฺเพ ปูริตนิยาเมเนว ปุน ปูรึสุ. "เสฏฺฐิสฺส เคเห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕.
ภตฺตํ อุปฺปนฺนํ, วีชภตฺเตหิ อตฺถิกา อาคนฺตฺวา คณฺหนฺตูติ นคเร
โฆสนํ กาเรสิ. มนุสฺสา ตสฺส เคหโต วีชภตฺตํ คณฺหึสุ.
สกลชมฺพุทีปวาสิโนปิ ตํ นิสฺสาย ชีวิตํ ลภึสุเยว.
      โส ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ภทฺทิยนคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติ. ภริยาปิสฺส
มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา ตสฺเสว เคหํ อคมาสิ. ตสฺส
ปุพฺพกมฺมํ นิสฺสาย ปจฺฉาเคเห วุตฺตปฺปการา เมณฺฑกา อุฏฺฐหึสุ.
ปุตฺโตปิ เนสํ ปุตฺโตว, สุณิสา สุณิสาว, ทาโส ทาโสว อโหสิ.
อเถกทิวสํ เสฏฺฐี อตฺตโน ปุญฺญํ วีมํสิตุกาโม อฑฺฒเตรสานิ
โกฏฺฐสตานิ ๑- โสธาเปตฺวา สีสํ นหาโต ทฺวาเร นิสีทิตฺวา อุทฺธํ
อุลฺโลเกสิ. สพฺพานิปิ วุตฺตปฺปการานํ รตฺตสาลีนํ ปูรึสุ. โส
เสสานํปิ ปุญฺญานิ วีมํสิตุกาโม ภริยญฺจ ปุตฺตาทโย จ "ตุมฺหากํปิ
ปุญฺญานิ วีมํสถาติ อาห. อถสฺส ภริยา สพฺพาลงฺกาเรหิ ๒-
อลงฺกริตฺวา, มหาชนสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว, ตณฺฑุเล มินาเปตฺวา
เตหิ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา
สุวณฺณกฏจฺฉุํ อาทาย "ภตฺเตน อตฺถิกา อาคจฺฉนฺตูติ โฆสาเปตฺวา
อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ๓- ปูเรตฺวา อทาสิ. สกลทิวสมฺปิ เทนฺติยา
กฏจฺฉุนา คหิตฏฺฐานเมว ปญฺญายิ. ตสฺสา ปน ปุริมพุทฺธานํปิ
ภิกฺขุสงฺฆสฺส วามหตฺเถน อุกฺขลึ ทกฺขิณหตฺเถน กฏจฺฉุํ คเหตฺวา
เอวเมว ปตฺเต ปูเรตฺวา ภตฺตสฺส ทินฺนตฺตา วามหตฺถตลํ ปูเรตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โกฏฺฐาคารานิ.   ๒. สี. ยุ. สพฺพาลงฺการํ.
@๓. ม. สี. ยุ. อุปนีตภาชนานิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖.
ปทุมลกฺขณํ นิพฺพตฺติ, ทกฺขิณหตฺถตลํ ปูเรตฺวา จนฺทลกฺขณํ นิพฺพตฺติ.
ยสฺมา ปน ธมกรกํ อาทาย ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุทกํ ปริสฺสาเวตฺวา
ททมานา อปราปรํ วิจริ; เตนสฺสา ทกฺขิณปาทตลํ ปูเรตฺวา
จนฺทลกฺขณํ นิพฺพตฺติ, วามปาทตลํ ปูเรตฺวา ปทุมลกฺขณํ นิพฺพตฺติ.
ตสฺสา ๑- อิมินา การเณน "จนฺทปทุมาติ นามํ กรึสุ. ปุตฺโตปิสฺส สีสํ
นหาโต สหสฺสตฺถวิกํ อาทาย "กหาปเณหิ อตฺถิกา อาคจฺฉนฺตูติ
วตฺวา อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ปูเรตฺวา อทาสิ. ถวิกาย
กหาปณสหสฺสํ อโหสิเยว. สุณิสาปิสฺส สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา
วีหิปิฏกํ อาทาย อากาสงฺคเณ นิสินฺนา "วีชภตฺเตน อตฺถิกา
อาคจฺฉนฺตูติ วตฺวา อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ปูเรตฺวา อทาสิ.
ปิฏกํ ยถาปูริตเมว อโหสิ. ทาโสปิสฺส สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา ๒-
สุวณฺณยุเค สุวณฺณโยตฺเตหิ โคเณ โยเชตฺวา สุวณฺณปโตทยฏฺฐึ
อาทาย โคณานํ คนฺธปญฺจงฺคุลิกานิ ทตฺวา วิสาเณสุ สุวณฺณโกสเก
ปฏิมุญฺจิตฺวา เขตฺตํ คนฺตฺวา ปาเชสิ. "อิโต ติสฺโส เอโต ติสฺโส
มชฺเฌ เอกาติ สตฺต สิตา ภิชฺชิตฺวา อคมํสุ. ชมฺพุทีปวาสิโน
ภตฺตวีชหิรญฺญสุวณฺณาทีสุ ยถารุจิตํ เสฏฺฐิเคหโตเยว คณฺหึสุ.
      เอวํ มหานุภาโว เสฏฺฐี "สตฺถา กิร อาคโตติ สุตฺวา "สตฺถุ
ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามีติ นิกฺขมนฺโต อนฺตรามคฺเค ติตฺถิเย ทิสฺวา,
เตหิ "กสฺมา ตฺวํ คหปติ กิริยวาโท สมาโน อกิริยวาทสฺส
สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คจฺฉสีติ นิวาริยมาโนปิ เตสํ วจนํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตสฺมา. ๒. ปมาทลิขิตํ มญฺเญ. อิธ `สีสํ นหาโตติ ลิขิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗.
อนาทยิตฺวาว คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถสฺส
สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. โส เทสนาวสาเน โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา
สตฺถุ ติตฺถิเยหิ อวณฺณํ วตฺวา อตฺตโน นิวาริตภาวํ อาโรเจสิ.
อถ นํ สตฺถา "คหปติ อิเม สตฺตา นาม มหนฺตํปิ อตฺตโน โทสํ
น ปสฺสนฺติ, อวิชฺชมานํปิ ปเรสํ โทสํ วิชฺชมานกํ กตฺวา ตตฺถ
ตตฺถ ภุสํ วิย โอปุนนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "สุทสฺสํ วชฺชมญฺเญสํ,      อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ;
         ปเรสํ หิ โส วชฺชานิ     โอปุนาติ ยถา ภุสํ,
         อตฺตโน ปน ฉาเทติ      กลึว กิตวา สโฐติ.
     ตตฺถ "สุทสฺสนฺติ; ปรสฺส อณุมตฺตํปิ วชฺชํ ขลิตํ สุทสฺสํ
สุเขเนว ปสฺสิตุํ สกฺกา, อตฺตโน ปน อติมหนฺตํปิ ทุทฺทสํ. ปเรสํ หีติ:
เตเนว การเณน โส ปุคฺคโล สงฺฆมชฺฌาทีสุ ปเรสํ วชฺชานิ
อุจฺจฏฺฐาเน ฐตฺวา ภุสํ โอปุนนฺโต วิย โอปุนาติ. กลึว กิตวา
สโฐติ เอตฺถ สกุเณสุ อปรชฺฌนวเสน อตฺตภาโว กลิ นาม,
สาขาภงฺคาทิกํ ปฏิจฺฉาทนํ กิตวา นาม, สากุณิโก สโฐ นาม.
ยถา สกุณลุทฺทโก สกุเณ คเหตฺวา มาเรตุกาโม กิตวาย อตฺตภาวํ
ปฏิจฺฉาเทติ; เอวํ อตฺตโน วชฺชํ ฉาเทตีติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน พหู  โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     เมณฺฑกเสฏฺฐิวตฺถุ
                      -----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘.
              ๑๑. อุชฺฌานสญฺญิตฺเถรวตฺถุ. (๑๙๑)
      "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อุชฺฌานสญฺญึ นาเมกํ เถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร "อยํ เอวํ นิวาเสติ, เอวํ ปารุปตีติ ภิกฺขูนํ
อนฺตรเมว ๑- คเวสนฺโต วิจรติ. ภิกฺขู "อสุโก นาม ภนฺเต เถโร
เอวํ กโรตีติ สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา "ภิกฺขเว วตฺตสีเส ฐตฺวา
เอวํ โอวทนฺโต อนนุวาโท, ๒- โย ปน อุชฺฌานสญฺญิตาย ปเรสํ
อนฺตรํ ปริเยสมาโน เอวํ วตฺวา วิจรติ; ตสฺส ฌานาทีสุ เอโกปิ
วิเสโส นุปฺปชฺชติ, เกวลํ อาสวาเยว วฑฺฒนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
          "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส      นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺญิโน
           อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ   อารา โส อาสวกฺขยาติ.
      ตตฺถ "อุชฺฌานสญฺญิโนติ: "เอวํ นิวาเสตพฺพํ, เอวํ
ปารุปิตพฺพนฺติ ปเรสํ อนฺตรํ คเวสิตาย ๓- อุชฺฌานพหุลสฺส ปุคฺคลสฺส
ฌานาทีสุ เอกธมฺโมปิ น วฑฺฒิติ, อถโช อาสวา วฑฺฒนฺติ; เตน
การเณน โส อรหตฺตสงฺขาตา อาสวกฺขยา อารา ทูรโตว โหติ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   อุชฺฌานสญฺญิตฺเถรวตฺถุ.
                       ---------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. รนฺธเมว.  ๒. "อนนุวชฺโชติ ยุตฺตตรํ.  ๓. สี. ยุ. รนฺธคเวสิตาย.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙.
                  ๑๒. สุภทฺทวตฺถุ. (๑๙๒)
      "อากาเสว ปทํ นตฺถีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา กุสินารายํ
อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน ปรินิพฺพานมญฺจเก นิปนฺโน สุภทฺทํ
ปริพฺพาชกํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร อตีเต, กนิฏฺฐภาตริ เอกสฺมึ สสฺเส นวกฺขตฺตุํ
อคฺคทานํ เทนฺเต, ทาตุํ อนิจฺฉนฺโต โอสกฺกิตฺวา อวสาเน อทาสิ.
ตสฺมา ปฐมโพธิยํปิ มชฺฌิมโพธิยํปิ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ นาลตฺถ,
ปจฺฉิมโพธิยํ ปน สตฺถุ ปรินิพฺพานกาเล "อหํ ตีสุ ปญฺเหสุ
อตฺตโน กงฺขํ มหลฺลเก ปริพฺพาชเก ปุจฺฉิตฺวา สมณํ โคตมํ
`ทหโรติ สญฺญาย น ปุจฺฉึ, ตสฺส จทานิ ปรินิพฺพานกาโล, ปจฺฉา
เม สมณสฺส โคตมสฺส อปุฏฺฐการณา วิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺเชยฺยาติ
สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อานนฺทตฺเถเรน นิวาริยมาโนปิ สตฺถารา
โอกาสํ กตฺวา "อานนฺท มา สุภทฺทํ นิวารยิ, ปุจฺฉตุ มํ ปญฺหนฺติ
วุตฺตตฺตา อนฺโตสาณึ ปวิสิตฺวา เหฏฺฐา มญฺจเก ๑- นิสินฺโน "โภ สมณ ๒-
กินฺนุ โข อากาเส ปทํ อตฺถิ, อิโต พหิทฺธา สมโณ นาม
อตฺถิ, สงฺขารา สสฺสตา นาม อตฺถีติ อิเม ปญฺเห ปุจฺฉิ. อถสฺส
สตฺถา เตสํ อภาวํ อาจิกฺขนฺโต อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ
        "อากาเสว ปทํ  นตฺถิ,     สมโณ นตฺถิ พาหิโร;
         ปปญฺจาภิรตา ปชา,       นิปฺปปญฺจา ตถาคตา.
@เชิงอรรถ: ๑. "มญฺจสฺส ปาทปสฺเสติ ยุตฺตตรํ.  ๒. "โคตมาติ ปเทน ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐.
         อากาเสว ปทํ นตฺถิ,      สมโณ นตฺถิ พาหิโร ๑-,
         สงฺขารา สสฺสตา นตฺถิ,    นตฺถิ พุทฺธานมิญฺชิตนฺติ.
      ตตฺถ "ปทนฺติ: อิมสฺมึ อากาเส วณฺณสณฺฐานวเสน ๒-
"เอวรูปนฺติ ปญฺญาเปตพฺพํ กสฺสจิ ปทํ นาม นตฺถิ. พาหิโรติ:
มม สาสนโต พหิทฺธา มคฺคผลฏฺโฐ สมโณ นาม นตฺถิ. ปชาติ:
อยํ สตฺตโลกสงฺขาตา ปชา ตณฺหาทีสุ ปปญฺเจสุเยว อภิรตา.
นิปฺปปญฺจาติ: โพธิมูเลเยว ปน สพฺพปปญฺจานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา
นิปฺปปญฺจา ตถาคตา. สงฺขาราติ: ปญฺจกฺขนฺธา, เตสุ เอโก สสฺสโต
นาม นตฺถิ. อิญฺชิตนฺติ: พุทฺธานํ ปน, ตณฺหามานทิฏฺฐิอิญฺชิเตสุ
เยน "สงฺขารา สสฺสตาติ คณฺเหยฺยุํ; ตํ เอกํ อิญฺชิตํปิ
นตฺถีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน สุภทฺโท อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตปริสายปิ
สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                       สุภทฺทวตฺถุ.
                   มลวคฺควณฺณนานิฏฺฐิตา.
                    อฏฺฐารสโม วคฺโค.
                      -----------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. พาหิเร. ๒. ปมาทลิขิเตน ภวิตพฺพํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๒๑-๔๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=24&A=415&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=415&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=28
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=895
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=888
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=888
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25