อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)

หน้าที่ ๑๓๒.
           ปฏิวามคตํ สลฺลํ           ปสฺส ถิมฺหามิ โลหิตํ
           อาตุโร ตฺยานุปุจฺฉามิ       กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ
           อชินมฺหิ หญฺญเต ทีปิ        นาโค ทนฺเตสุ หญฺญเต
           อถ เกน นุ วณฺเณน        วิทฺเธยฺยํ มํ อมญฺญถาติ ฯ
     ตตฺถ ภทฺทนฺเตติ สุนฺทรมุเข มหาราช อหํ เนสาทปุตฺโต
อิสิปุตฺโต อสฺมิ ภวามิ ฯ ชีวนฺตนฺติ มํ อิโต ปุพฺเพ ชีวมานํ
เอหิ สาม ยาหิ สามาติ โวหรนฺตา ปกฺโกสนฺตา ญาตโย สาโมติ
อามนฺตยึสุ ฯ สวาชฺเชวงฺคโตติ โส อหํ อชฺช เอวํ คโต มรณมุเข
สมฺปตฺโต ปวิฏฺโฐติ อตฺโถ ฯ สเยติ สยามิ ฯ สวิเสน ปุถุสลฺเลน
วนจรเกน วิทฺโธ มิโค ยถา เอวมฺปิ ตถา ตยา วิทฺโธ อสฺมิ
ภวามิ ฯ ปริปลุโตติ นิมฺมุคฺโค หุตฺวา เสมิ ฯ เอวรูปํ สยนฺตํ
ปสฺส ปสฺสสิ ฯ ปฏิวามคตนฺติ ทกฺขิณปสฺเสน ปวิสิตฺวา วามปสฺเสน
นิคฺคตนฺติ อตฺโถ ฯ ปสฺสาติ มํ โอโลกยสฺสุ ฯ ถิมฺหามีติ นิตฺถุมฺหามิ ฯ
อิติ โส สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อวิกมฺปมาโนว โลหิตํ
มุเขน ฉฑฺเฑตฺวา อาห ฯ อาตุโรติ พาฬฺหคิลาโน หุตฺวา อหํ
ตํ อนุปุจฺฉามิ ฯ นิลียสีติ เอกสฺมึ วนคุมฺเพ นิสินฺโน อจฺฉสิ ฯ
วิทฺเธยฺยนฺติ วิชฺฌิตพฺพํ ฯ อมญฺญถาติ มิคสทิสํ อมญฺญิตฺถ ฯ
     ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ยถาภูตํ อนาจิกฺขิตฺวา มุสาวาทํ
กเถนฺโต อาห
           มิโค อุปฏฺฐิโต อาสิ        อาคโต อุสุปาตนํ
           ตํ ทิสฺวา อุพฺพิชฺชิ สาม      เตน โกโธ มมาวิสีติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๓.
     ตตฺถ อุพฺพิชฺชีติ ปลายิ ฯ อาวิสีติ อชฺโฌตฺถริ เตน
การเณน เม โกโธ อุปฺปนฺโนติ ทีเปติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต กึ วเทสิ มหาราช อิมสฺมึ หิมวนฺตปฺปเทเส
มํ ทิสฺวา ปลายนมิโค นาม นตฺถีติ วตฺวา อาห
           ยโต สรามิ อตฺตานํ        ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ
           น มํ มิคา อุตฺราสนฺติ       อรญฺเญ สาปทานิปิ
           ยโต นิธึ ปริหารึ          ยโต ปตฺโตสฺมิ โยพฺพนํ
           น มํ มิคา อุตฺราสนฺติ       อรญฺเญ สาปทานิปิ
           ภีรู กึปุริสา ราช          ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           สมฺโมทมานา คจฺฉาม       ปพฺพตานิ วนานิ จ
           อถ เกน นุ วณฺเณน        อุตฺราสนฺติ มิคา มมนฺติ ฯ
     ตตฺถ น มํ มิคาติ มํ ทิสฺวา มิคา นาม น อุตฺราสนฺติ ฯ
สาปทานีติ พาฬฺมิคา ฯ ยโต นิธินฺติ ยโต กาลโต ปฏฺฐาย อหํ
วากจีรํ นิวาสนํ ปริหารึ ธาเรสึ ฯ ภีรู กึปุริสา ราชาติ
มหาราช มิคา ตาว ติฏฺฐนฺตุ กึปุริสา นาม อติภีรุกา โหนฺติ ฯ
เย อิมสฺมึ คนฺธมาทเน นาม ปพฺพเต วิหรนฺติ เตปิ มํ ทิสฺวา น
อุตฺราสนฺติ อถ โข มยํ อญฺญมญฺญํ ปพฺพตานิ ปพฺพเตสุ วนานิ
วเนสุ สมฺโมทมานา คจฺฉาม ฯ อุตฺราสนฺติ มิคา มมนฺติ มมํ
ทิสฺวา มิคา อุตฺราเสยฺยุํ เกน การเณน ตฺวํ มํ สทฺทหาเปสฺสสีติ
ทีเปติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา มยา อิมํ สุวณฺณสามํ นิรปราธํ
วิชฺฌิตฺวา มุสาวาโท กถิโต สจฺจเมว กเถสสามีติ จินฺเตตฺวา อาห ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๔.
           น ตทฺทส มิโค สาม        กินฺตาหํ อลิกํ ภเณ
           โกธโลภาภิภูตาหํ          อุสุํ เต ตํ อวิสฺสชินฺติ ฯ
      ตตฺถ น ตทฺทสาติ น ตํ อทฺทส ฯ กินฺตาหนฺติ กินฺเต เอวํ
กลฺยาณทสฺสนสฺส สนฺติเก อหํ อลิกํ ภณิสฺสามิ ฯ โกธโลภาภิภูตาหนฺติ
โกเธน จ โลเภน จ อภิภูโต หุตฺวา อหํ ฯ โส หิ ปฐมเมว
มิเคสุ โอติณฺเณสุ โกเธน มิเค วิชฺฌิสฺสามีติ ฯ ธนุํ อาโรเปตฺวา
ฐิโต ปจฺฉา โพธิสตฺตํ ทิสฺวา ตสฺส เทวตาทีสุ อญฺญตรภาวํ
อชานนฺโต ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ โลภํ อุปฺปาเทสิ ตสฺมา เอวมาห ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา นายํ สุวณฺณสาโม อิมสฺมึ อรญฺเญ
เอกโกว ปฏิวสติ อทฺธา ญาตเกหิปิสฺส ภวิตพฺพํ ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ
จินฺเตตฺวา อิตรํ คาถมาห
           กุโต นุ สาม อาคมฺม       กสฺส วา ปหิโต ตุวํ
           อุทกหาโร นทึ คจฺฉ        อาคโต มิคสมฺมตนฺติ ฯ
ตตฺถ สามาติ โพธิสตฺตํ อาลปติ ฯ อาคมฺมาติ กุโต
เทสา อิมํ วนํ อาคนฺตฺวา ฯ กสฺส วา ปหิโตติ อมฺหากํ อุทกํ
อาหริตุํ นทึ คจฺฉาติ เกน เปสิโต หุตฺวา ตวํ อิมํ มิคสมฺมตํ
อาคโตสีติ อตฺโถ ฯ
     โส ตสฺส กถํ สุตฺวา มหนฺตํ เวทนํ อธิวาเสตฺวา มุเขน
โลหิตํ ฉฑฺเฑตฺวา คาถมาห
           อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ      เต ภรามิ พฺรหาวเน
           เตสาหํ อุทกหาโร         อาคโต มิคสมฺมตนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๕.
     ตตฺถ ภรามีติ มูลผลาผลาทีนิ อาหริตฺวา โปเสมิ ฯ
เอวญฺจ ปน วตฺวา มาตาปิตฺโร อารพฺภ วิลปนฺโต อาห
           อตฺถิ เนสํ อุสามตฺตํ        อถ สาหสฺส ๑- ชีวิตํ
           อุทกสฺส อลาเภน          มญฺเญ อนฺธา มริสฺสเร
           น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ       ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ
           ยญฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ       ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต
           น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ       ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ
           ยญฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ       ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต
           สา นูน กปณา อมฺมา       จิรํ รตฺตาย รุจฺจติ
           อฑฺฒรตฺเตว รตฺเตวา       นทีว อวสุสฺสติ
           โส นูน กปโณ ตาโต       จิรํ รตฺตาย รุจฺจติ
           อฑฺฒรตฺเตว รตฺเตวา       นทีว อวสุสฺสติ
           อุฏฺฐานปาทจริยาย         ราช สมฺพาหนสฺสจ
           สาม ตาต วิลปนฺตา        หิณฺฑิสฺสนฺติ พฺรหาวเน
           อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ          กมฺเปติ หทยํ มม
           ยญฺจ อนฺเธ น ปสฺสามิ      มญฺเญ เหสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ
ตตฺถ อุสามตฺตนฺติ โภชนมตฺตํ ฯ อุสาติ กิร โภชนสฺส นามํ
เตสํ ตํ อตฺถีติ อตฺโถ ฯ อถ สาหสฺส ชีวิตนฺติ ฉทิวสมตฺตํ
ชีวิตนฺติ อตฺโถ ฯ อิทํ อาหริตฺวา ฐปิตํ ผลาผลํ สนฺธายาห ฯ
อถ วา อุสาติ อุสฺมา ฯ เตเนตํ ทสฺเสติ เตสํ สรีเร อุสฺมามตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สาหสาติ ยุตฺตตรํ มญฺเญ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๖.
อตฺถิ อถ มยา อาภเฏน ผลาผเลน สาหสฺส ชีวิตํ อตฺถีติ ฯ
มริสฺสเรติ มริสฺสนฺติ ฯ มหาราช อิทํ ตยา วิชฺฌนทุกฺขํ ตถา
ทุกฺขมฺปิ สมานํ เม มยฺหํปิ น ทุกฺขํ ฯ หิ กสฺมา ปน วทามิ ฯ
ปุมุนาติ ปุริเสน เอวรูปํ อิทํ ทุกฺขํ ปุริเสน ลทฺธพฺพเมวาติ
อตฺโถ ฯ ยญฺจ ยสฺมา อมฺมํ ปาริกํ น ปสฺสามิ ตํ ทุกฺขํ อิโต
ตยา วิชฺฌนทุกฺขโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน เม
มยฺหํ อติทุกฺขตรํ ฯ จิรํ รตฺตาย รุจฺจตีติ จิรํ รตฺตํ โรทิสฺสติ ฯ
อฑฺฒรตฺเตติ อฑฺฒรตฺติกสมเย ฯ รตฺเต วาติ ปจฺฉิมรตฺเต
วา ฯ อวสุสฺสตีติ อวฉิชฺชิสฺสติ กุนฺนที วิย คิมฺหกาเล อวสุสฺสตีติ
อตฺโถ ฯ อุฏฺฐานปาทจริยายาติ มหาราช อหํ รตฺตึ วา ทิวา วา
เทฺว ตโย วาเร อุฏฺฐาย อตฺตโน อุฏฺฐานวิริเยน เตสํ ปาทจริยํ
กโรมิ เตสํ หตฺถปาเท สมฺพาหามิ อิทานิ มํ อทิสฺวา (เต)
ตทตฺถาย อุฏฺฐาย เต ปริหีนจกฺขุกา สาม ตาตาติ วิลปนฺตา
กณฺฏเกหิ วิชฺฌิยมานา อิมสฺมึ หิมวนฺเต หิณฺฑิสฺสนฺตีติ อตฺโถ ฯ
ทุติยนฺติ ปฐมวิทฺธวิสปีตสลฺลโตปิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน
ทุกฺขตรํ อิทํ ทุติยํ เตสํ อทสฺสนา โสกสลฺลํ ชาตนฺติ อตฺโถ ฯ
     ราชา ตสฺส วิลาปํ สุตฺวา อยํ อจฺจนฺตํ พฺรหฺมจารี ธมฺเม
ฐิโต มาตาปิตโร ภรติ อิทานิ เอวํ ทุกฺขปฺปตฺโตปิ เตสญฺเญว
วิลปติ เอวํ คุณสมฺปนฺเน นาม มยา อปราโธ กโต กถํ นุโข
อหํ อิมํ สมสฺสาเสยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา มม นิรยํ ปวิฏฺฐกาเล รชฺชํ
กึ กริสฺสติ อิมินา ปฏิชคฺคิตนิยาเมเนวสฺส มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิสฺ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๗.
สามิ อิจฺจสฺส มรณํปิ อมรณํ วิย ภวิสฺสตีติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา อาห
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวสิ       สาม กลฺยาณทสฺสน
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           อิสฺสฏฺเฐ จสฺมิ กุสโล       ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ        วนมูลผลานิ จ
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           กตมนฺตํ วนํ สาม          ยตฺถ มาตาปิตา ตว
           อหนฺเต ตถา ภริสฺสํ        ยถา เต อภรี ตุวนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภริสฺสนฺเตติ เต ตว มาตาปิตโร ภริสฺสามิ ฯ มิคานนฺติ
สีหพยคฺฆทีปิมิคาทีนํ ฯ วิฆาสมนฺเวสนฺติ วิฆาสํ อนฺเวสนฺโต คเวสนฺโต ฯ
อิทํ โส อิสฺสฏฺเฐ จสฺมิ กุสโล ถูลถูเล มิเค วธิตฺวา มธุรมํเสน
ตว มาตาปิตโร ภริสฺสามีติ วตฺวา มา มหาราช อมฺเห นิสฺสาย
ปาณวธํ กริสฺสสีติ วุตฺเต เอวมาห ฯ ยถา เตติ ยถา เต ตวํ
อภริ ตเถว อหมฺปิ เต เทฺว ภริสฺสามีติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาธุ มหาราช เตนหิ
เม มาตาปิตโร ภรสฺสูติ วตฺวา ตสฺส มคฺคํ อาจิกฺขนฺโต อาห
           อยํ เอกปที ราช          โยยํ อุสฺสีสเก มม
           อิโต คนฺตวา อฑฺฒโฆสํ      ตตฺถ เนสํ อคารกํ
           ยตฺถ ๑- มาตาปิตา มยฺหํ    เต ภรสฺสุ อิโต คโตติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ตตฺถาติปิ ปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๘.
ตตฺถ เอกปทีติ เอกปทิกมคฺโค ฯ อุสฺสีสเกติ โย เอส มม
มตฺถเก ฐาเน ฯ อฑฺฒโฆสนฺติ อฑฺฒโฆสนฺตรํ
     เอวํ โส ตสฺส มคฺคํ อาจิกฺขิตฺวา มาตาปิตูสุ พลวสิเนเหน
ตถารูปํ เวทนํ อธิวาเสตฺวา เตสํ ภรณตฺถาย อญฺชลึ ปคฺคยฺห
ยาจนฺโต ปุน เอวมาห ฯ
           นโม เต กาสิราชตฺถุ       นโม เต กาสิวฑฺฒน
           อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ      เต ภรสฺสุ พฺรหาวเน
           อญฺชลินฺเต ปคฺคยฺหามิ       กาสิราช นมตฺถุ เต
           มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ          วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนนฺติ ฯ
     ตตฺถ วุตฺโต วชฺชาสีติ ปุตฺโต โว สาโม นทีตีเร วิสปีเตน
สลฺเลน มยา วิทฺโธ รชตปฏสทิเส วาลุกาปุลิเน ทกฺขิณปสฺเสน
นิปนฺโน อญฺชลึ โว ปคฺคยฺห ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทตีติ เอวํ
มหาราช มยา วุตฺโต หุตฺวา มาตาปิตูนํ วนฺทนํ วเทยฺยาสีติ
อาห ฯ
     ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหาสตฺโต มาตาปิตูนํ วนฺทนํ
เปเสตฺวา วิสญฺญิตํ ปาปุณิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           อิทํ วตฺวาน โส สาโม      ยุวา กลฺยาณทสฺสโน
           มุจฺฉิโต วิสเวเคน         วิสญฺญี สมปชฺชถาติ ฯ
     ตตฺถ สมปชฺชถาติ วิสญฺญี  ชาโต ฯ
     โสปิ เอตฺตกํ กเถนฺโต นิรุทฺธสฺสาโส เนว กเถสิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๙.
ตทา ๑- ปนสฺส วิสเวเคน ปตฺถรโต ๒- จิตฺตสนฺตติหทยรูปํ ๓- นิสฺสาย
ปวตฺตติ ๔- กถา ปจฺฉิชฺชิ มุขํ ปิทหิตํ อกฺขีนิ นิมฺมิลิตานิ หตฺถปาทา
ถทฺธภาวํ ปตฺตา สกลสรีรํ โลหิเตน ลิตฺตํ ฯ อถ ราชา อยํ
อิทาเนว มยา สทฺธึ กเถสิ กินฺนุโขติ ตสฺส อสฺสาสปสฺสาเส
อุปธาเรสิ ฯ เต ปน นิรุทฺธา สรีรํ ถทฺธํ ชาตํ ฯ โส ตํ ทิสฺวา
อิทานิ สาโม มโต นิรุทฺโธติ ญตฺวา โสกํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต
อุโภ หตฺเถ มตฺถเก ฐเปตฺวา มหาสทฺเทน ปริเทวิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ส ราชา ปริเทเวสิ        พหุํ การุญฺญสญฺญิตํ
           อชฺชรามโรหํ อาสึ         อชฺเชตํ ญามิ โน ปุเร
           สามํ กาลกตํ ทิสฺวา        นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม
           ยสฺสุ มํ ปฏิมนฺเตติ         สวิเสน สมปฺปิโต
           สวาชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสติ
           นิรยํ นูน คจฺฉามิ          เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย
           ตทา หิ ปกตํ ปาปํ         จิรํ รตฺตาย กิพฺพิสํ
           ภวนฺติ ตสฺส วตฺตาโร       คาเม กิพฺพิสการโก
           อรญฺเญ นิมฺมนุสฺสมฺหิ        โก มํ วตฺตุมรหติ
           สารยนฺติ หิ กมฺมานิ        คาเม สํคจฺฉ มาณวา
           อรญฺเญ นิมฺมนุสฺสมฺหิ        โก นุ มํ สารยิสฺสตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อิทานิ ฯ ๒ อุปฏฺฏิตา ฯ ๓ ภวงฺคจิตฺตสนฺตติทยรูปํ ฯ ๔ ปวตฺติกถา อิติปิ
@เวทิตพฺพํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๐.
     ตตฺถ อาสินฺติ อหํ เอตฺตกํ กาลํ อชฺชรามโรมฺหีติ สญฺญี
อโหสึ ฯ อชฺเชตนฺติ อชฺช อหํ อิมํ สามํ กาลกตํ ทิสฺวา มมญฺเจว
อญฺเญสญฺจ สตฺตานํ ชรามรณํ ชานามิ ฯ นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโมติ ตํ
มจฺจุโน อาคมนํ อชฺช ชานามิ อิโต ปุพฺเพ น ชานามีติ วิลปติ ฯ
สฺวาชฺเชวงฺคเต กาเลติ โย สาโม สวิเสน สลฺเลน สมปฺปิโต
อิทาเนว มํ ปฏิมนฺเตติ โส อชฺช เอวํ คเต มรณกาเล ปวตฺเต
กิญฺจิ อปฺปมตฺตกมฺปิ น ภาสตีติ ทีเปติ ฯ ตทา หีติ ตสฺมึ
ขเณ สามํ วิชฺฌนฺเตน มยา ปาปํ กตํ ฯ จิรํ รตฺตาย กิพฺพิสนฺติ
ตํ ปน จิรํ รตฺตาย วิปจฺจนสมตฺถํ ทารุณํ ผรุสํ ฯ ตสฺสาติ
ตสฺส มม เอวรูปํ ปาปกมฺมํ กตฺวา วิจรนฺตสฺส ฯ วตฺตาโรติ
นินฺทิตาโร ภวนฺติ ฯ กุหึ ฯ คาเม ฯ กินฺติ ฯ กิพฺพิสการโกติ ฯ
อิมสฺมึ ปน อรญฺเญ นิมฺมนุสฺสมฺหิ โก มํ วตฺตุมรหติ สเจ หิ
ภเวยฺย มํ วเทยฺยาติ วิลปติ ฯ สารยนฺตีติ คาเมสุ นิคมาทีสุ
วา ฯ สํคจฺฉ   มาณวาติ ตตฺถ ตตฺถ ปุริสา สนฺนิปติตฺวา อมฺโภ
ปุริสฆาตก ทารุณํ เต กมฺมํ กตํ อสุกทณฺฑปฺปตฺโต นาม ตฺวนฺติ
เอวํ กมฺมานิ สาเรนฺติ โจเทนฺติ อิมสฺมึ ปน อรญฺเญ นิมฺมนุสฺเส
อิมํ ราชานํ โก สารยิสฺสตีติ เอวํ อตฺตานํ โจเทนฺโต วิลปติ ฯ
     ตทา พสุนฺธรี นาม เทวธีตา คนฺธมาทนวาสินี มหาสตฺตสฺส
สตฺตเม อตฺตภาเว มาตา ภูตปุพฺพา หุตฺวา ปุตฺตสิเนเหน นิจฺจํ
โพธิสตฺตํ อาวชฺเชติ ฯ ตํ ทิวสํ ปน สา ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวมานา
น ตํ อาวชฺเชติ ฯ เทวสมาคมํ คตาติปิ วทนฺติ ฯ สา ตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๑.
วิสญฺญีภูตกาเล กินฺนุโข เม ปุตฺตสฺส ปวตฺตีติ อาวชฺชมานา อทฺทส
อยํ ปิลยกฺโข นาม ราชา สวิเสน สลฺเลน มม ปุตฺตํ วิชฺฌิตฺวา
มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน ปาเตตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิ
สจาหํ ตตฺถ น คมิสฺสามิ มม ปุตฺโต สุวณฺณสาโม เอตฺถ
วินสฺสิสฺสติ รญฺโญปิ หทยํ ผลิสฺสติ สามสฺส มาตาปิตโร นิราหารา
ปานียํปิ อลภนฺตา สุสฺสิตา มริสฺสนฺติ มยิ ปน คตาย ราชา
ปานียฆฏํ อาทาย ตสฺส มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คมิสฺสติ คนฺตฺวา จ
ปน โว ปุตฺโต มยา หโตติ กเถสฺสติ เอวญฺจ เตสํ วจนํ สุตฺวา
เต ปุตฺตสฺส สนฺติกํ อาเนสฺสติ อถ เต จ อหญฺจ สจฺจกิริยํ
กริสฺสามิ สามสฺส วิสํ วินสฺสติ เอวํ เม ปุตฺโต ชีวิตํ ลภิสฺสติ
มาตาปิตโรปิสฺส จกฺขูนิ ลภิสฺสนฺติ ราชา จ สามสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
นครํ คนฺตฺวา มหาทานํ ทตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา สคฺคปารายโน
ภวิสฺสติ ตสฺมา คจฺฉามหํ ตตฺถาติ ฯ สา คนฺตฺวา มิคสมฺมตนทีตีเร
อทิสฺสมาเนน กาเยน อากาเส ฐตฺวา รญฺญา สทฺธึ กเถสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           สา เทวตา อนฺตรหิตา       ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           รญฺโญว อนุกมฺปาย          อิมา คาถา อภาสถ
           อาคุํ กริ มหาราช          อกริ กมฺมทุกฺกฏํ
           อทูสกา ปิตาปุตฺตา          ตโย เอกูสุนา หตา
           เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ          ยถา เต สุคติ สิยา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๒.
           ธมฺเมนนฺเธวเนโปเส ๑-     มญฺเญหํ สุคตี สิยาติ ฯ
     ตตฺถ รญฺโญวาติ รญฺโญเยว ฯ อาคุํ กรีติ มหาราช ตฺวํ
มหาปราธํ มหาปาปํ อกริ ฯ ทุกฺกฏนฺติ ยํ กตํ ทุกฺกฏํ โหติ ตํ
ลามกกมฺมํ อกริ อกาสิ ฯ อทูสกาติ นิทฺโทสกา ฯ ปิตาปุตฺตาติ
มาตา จ ปิตา จ ปุตฺโต จ อิเม ตโย ชนา เอกูสุนา หตา
ตสฺมึ หิ หเต ตปฺปฏิพทฺธา ตสฺส มาตาปิตโรปิ หตาว โหนฺติ ฯ
อนุสิกฺขามีติ สิกฺขาเปมิ อนุสาสิสฺสามิ ฯ โปเสติ สามสฺส ฐาเน
ฐตฺวา สิเนหํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สาโม วิย เต อุโภ อนฺเธ
โปเสหีติ ฯ มญฺเญหํ สุคตี สิยาติ เอวํ ตยา สุคติเยว คนฺตพฺพา
ภวิสฺสตีติ อหํ มญฺญามิ ฯ
     โส ราชา เทวตาย วจนํ สุตฺวา อหํ กิร ตสฺส มาตาปิตโร
โปเสตฺวา สคฺคํ คมิสฺสามีติ สทฺทหิตฺวา กึ เม รชฺเชน เตเยว
โปเสสฺสามีติ ทฬฺหํ อธิฏฺฐาย พลวปริเทวํ ปริเทวนฺโต โสกํ ตนุกํ
กตฺวา สุวณฺณสาโม มโต ภวิสฺสตีติ นานาปุพฺเผหิ ตสฺส สรีรํ
ปูเชตฺวา อุทเกน ปริสิญฺจิตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ
ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา เตน ปูริตํ อุทกฆฏํ อาทาย โทมนสฺสปฺปตฺโต
ทกฺขิณทิสาภิมุโข ปายาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ส ราชา ปริเทเวสิ         พหุํ การุญฺญสญฺญิตํ
           อุทกกุมฺภมาทาย            ปกฺกามิ ทกฺขิณามุโขติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โปสาติปิ ปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
     ปกติยาปิ มหาถาโม ราชา ปานียฆฏํ อาทาย คจฺฉนฺโต
อสฺสมปทํ อาโกฏฺเฏนฺโต วิย ปวิสิตฺวา ทุกูลปณฺฑิตสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ
สมฺปาปุณิ ฯ ทุกูลปณฺฑิโต อนฺโต นิสินฺโนว ตสฺส ปทสทฺทํ
สุตฺวา นายํ สามสฺส ปทสทฺโท กสฺส นุโขติ ปุจฺฉนฺโต
คาถาทฺวยมาห
           กสฺส นุ เอโส ปทสทฺโท      มนุสฺสสฺเสว อาคโต
           เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส      โก นุ ตฺวมสิ มาริส
           สนฺตํ หิ สาโม วชฺชติ        สนฺตํ ปาทานิ หญฺญติ ๑-
           เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส      โก นุ ตฺวมสิ มาริสาติ ฯ
     ตตฺถ มนุสฺสสฺเสวาติ น อยํ สีหพยคฺฆทีปิยกฺขกินฺนราทีนํ
อาคจฺฉนฺโต ปน มนุสฺสสฺเสวายํ ปทสทฺโท เนโส สามสฺสาติ ฯ สนฺตํ
หีติ อุปสมยุตฺตํ หิ ฯ วชฺชตีติ จงฺกมติ ฯ หญฺญตีติ ปติฏฺฐเปติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา สจาหํ อตฺตโน ราชภาวํ อกเถตฺวา มยา
ตุมฺหากํ ปุตโต มาริโตติ วกฺขามิ อิเม มํ กุชฺฌิตฺวา มยา สทฺธึ
ผรุสวจนํ กเถสฺสนฺติ เอวํ มม เอเตสุ โกโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ อถ
เน วิเหเธสฺสามิ ตํ มม อกุสลํ ภวิสฺสติ ราชาติ ปน วุตฺเต
อภายนฺตา นาม นตฺถิ ตสฺมา ราชภาวํ ตาว กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
ปานียมาฬเก ปานียฆฏํ ฐเปตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร ฐตฺวา อตฺตานํ
อาวีกโรนฺโต อาห
           ราชาหมสฺมิ กาสีนํ          ปิลยกฺโขติ มํ วิทู
@เชิงอรรถ: ๑ เนยตีติปิ ปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๔.
           โลภา รฏฺฐํ ปหนฺตฺวาน       มิคเมสํ จรามิหํ
           อิสฺสฏฺเฐ จสฺมิ กุสโล        ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           นาโคปิ เม น มุญฺเจยฺย      อาคโต อุสุปาตนนฺติ ฯ
ทุกูลปนฺฑิโตปิ เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
           สฺวาคตนฺเต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
           อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต         ยํ อิธตฺถิ ปเวทย
           ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ          มธุเก กาสมาริโย
           ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ          ภุญฺช ราช วรํ วรํ
           อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ           อาภฏํ คิริคพฺภรา
           อิโต ปิว มหาราช          สเจ ตวํ อภิกงฺขสีติ ฯ
     ตสฺสา อตฺโถ สตฺติคุมฺพชาตเก กถิโต ฯ อิธ ปน คิริคพฺภราติ
มิคสมฺมตํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ สา หิ คิริคพฺภนฺตรโต นิกฺขนฺตา
คิริคพฺภรา ชาตา ฯ
     เอวนฺเตน ปฏิสนฺถาเร กเต ราชา ปุตฺโต โว มยา
มาริโตติ ปฐมเมว วตฺตุํ อยุตฺตํ อชานนฺโต วิย กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา
กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
           นาลํ อนฺธา วเน ทฏฺฐุํ       โก นุ โว ผลมาหริ
           อนนฺธสฺเสวายํ สมฺมา        นิวาโป มยฺห ขายตีติ ฯ
     ตตฺถ นาลนฺติ ตุมฺเห อนฺธา อิมสฺมึ วเน กิญฺจิ ทฏฺฐุํ น
สมตฺถา ฯ โก นุ โว ผลมาหรีติ โก นุ ตุมฺหากํ ผลาผลมาหริ ฯ
นิวาโปติ อยํ สมฺมา นเยน อุปาเยน การเณน กโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๕.
ขาทิตพฺพยุตฺตกานํ สุปริสุทฺธานํ ผลาผลานํ นิวาโป สนฺนิจฺจโย ฯ อนนฺธสฺเสวาติ
อนนฺธสฺส วิย มยฺหํ ขายติ อุปฏฺฐาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ทุกูลปณฺฑิโต มหาราช น มยํ มูลผลาผลํ
อาหราม ปุตฺโต ปน โน อาหรตีติ ทสฺเสตุํ คาถาทฺวยมาห
           ทหโร ยุวา นาติพฺรหา       สาโม กลฺยาณทสฺสโน
           ทีฆสฺส เกสา อสิตา         อโถ สุนคฺคเวลฺลิตา
           โส หเว ผลมาหริตฺวา       อิโต อาทาย กมณฺฑลุํ
           นทึ คโต อุทกหาโร         มญฺเญ น ทูรมาคโตติ ฯ
     ตตฺถ นาติพฺรหาติ นาติทีโฆ นาติรสฺโส ฯ สุนคฺคเวลฺลิตาติ
สุนคฺคสํขาตาย มํสโกฏนโปตฺถนิยา อคฺคา วิย วินตา ฯ กมณฺฑลุนฺติ
ฆฏํ ฯ ทูรมาคโตติ อิทานิ น ทูรํ อาคโต อาสนฺนฏฺฐานํ อาคโต
ภวิสฺสตีติ มญฺญามีติ อตฺโถ
     ตํ สุตฺวา ราชา อาห
           อหนฺตํ อวธึ สามํ           โย ตุยฺหํ ปริจาริโก
           ยํ กุมารํ ปเวเทถ          สามํ กลฺยาณทสฺสนํ
           ทีฆสฺส เกสา อสิตา         อโถ สุนคฺคเวลฺลิตา
           เตสุ โลหิตลิตฺเตสุ          เสติ สาโม มยา หโตติ ฯ
     ตตฺถ อวธินฺติ มิคสฺส ขิตฺเตน สเรน วิชฺฌิตฺวา มาเรสึ ฯ
ปเวเทถาติ กเถถ ฯ เสตีติ มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน สยติ ฯ
     ทุกูลปณฺฑิตสฺส ปน อวิทูเรเยว ปาริกาย ปณฺณสาลา
โหติ ฯ  สา ตตฺถ นิสินฺนาว รญฺโญ วจนํ สุตฺวา ตํ ปวุตฺตึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๖.
ญาตุกามา อตฺตโน ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา รชฺชุกสญฺญาย
ทุกูลปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห
           เกน ทุกูล มนฺเตสิ          หโต สาโมติ วาทินา
           หโต สาโมติ สุตฺวาน        หทยํ เม ปเวธติ
           อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ          ปวาลํ มาลุเตริตํ
           หโต สาโมติ สุตฺวาน        หทยํ เม ปเวธตีติ ฯ
     ตตฺถ วาทินาติ มยา หโต สาโมติ วทนฺเตน ฯ ปวาลนฺติ
องฺกุรปลฺลวํ ฯ มาลุเตริตนฺติ วาเตน ปหตํ ผนฺทิตํ ฯ
     อถ นํ ทุกูลปณฺฑิโต โอวทนฺโต อาห
           ปาริเก กาสิราชายํ         โส สามํ มิคสมฺมเต
           โกธสา อุสุนา วิชฺฌิ         ตสฺส มา ปาปมิจฺฉิมฺหาติ ฯ
     ตตฺถ มิคสมฺมเตติ มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน ฯ โกธสาติ
มิเคสุ อุปฺปนฺเนน โกเธน ฯ มา ปาปมิจฺฉิมฺหาติ ตสฺส มยํ
อุโภปิ ปาปํ มา อิจฺฉิมฺหา ฯ
     ปุน ปาริกา อาห
           กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต     โย อนฺเธ อภรี วเน
           ตเมกปุตฺตฆาตมฺหิ           กถํ จิตฺตํ น โกปเยติ ฯ
     ตตฺถ ฆาตมฺหีติ ฆาตเก ฯ
     ทุกูลปณฺฑิโต อาห
           กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต     โย อนฺเธ อภรี วเน
           ตเมกปุตฺตฆาตมฺหิ           อโกธํ อาหุ ปณฺฑิตาติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๗.
     ตตฺถ อโกธนฺติ อโกธนฺตํ โกโธ นาม นิรยสํวตฺตนิโก
ตสฺมา ตํ โกธํ อกตฺวา ปุตฺตฆาตมฺหิ อโกโธเยว กาตพฺโพติ
ปณฺฑิตา อาหุ กเถนฺติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา เต อุโภหิ หตฺเถหิ อุรํ ปหริตฺวา
มหาสตฺตสฺส คุเณ วณฺเณตฺวา ภูสํ ปริเทวึสุ ฯ
     อถ เน ราชา สมสฺสาเสนฺโต อาห
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ        หโต สาโมติ วาทินา
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเน
           อิสฺสฏฺเฐ จสฺมิ กุสโล        ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเน
           มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ         วนมูลผลานิ จ
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเนติ ฯ
     ตตฺถ วาทินาติ ตุมฺเห หโต สาโมติ วทนฺเตน มยา สทฺธึ
ตยา โน เอวํ คุณสมฺปนฺโน ปุตฺโต มาริโต อิทานิ โก อมฺเห
ภริสฺสตีติ อาทีนิ วจนานิ วตฺวา มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ อหํ
ตุมฺหากํ กมฺมกโร หุตฺวา สาโม วิย ตุมฺเห ภริสฺสามีติ ฯ เอวํ
วตฺวา ราชา ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ น มยฺหํ รชฺเชนตฺโถ อหํ
โว ยาวชีวํ ภริสฺสามีติ เต อสฺสาเสสิ ฯ
     อถ เตปี รญฺญา สทฺธึ สลฺลปนฺตา อาหํสุ
           เนส ธมฺโม มหาราช        เนตํ อมฺเหสุ กปฺปติ
           ราชา ตฺวมสิ อมฺหากํ        ปาเทวนฺทาม เต มยนฺติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๘.
     ตตฺถ ธมฺโมติ สภาโว การณํ วา ฯ เนตํ กปฺปตีติ เอตํ
ตว กมฺมกรณํ อมฺเหสุ น กปฺปติ น โสภติ น ปฏิรูปํ ฯ ปาเท
วนฺทาม เตติ อิทมฺปน เต ปพฺพชิตลิงฺเค ฐิตาปิ ปุตฺตโสเกน
สมพฺภาหตตาย เจว นิหตมานตาย จ วทึสุ ฯ รญฺโญ วิสฺสาสํ
อุปฺปาเทตุํ เอวมาหํสูติ วทนฺติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อติวิย ตุสิตฺวา อโห อจฺฉริยํ เอวํ
โทสการเก นาม มยิ อิเมสํ ผรุสวจนมตฺตมฺปิ นตฺถิ ปคฺคยฺหนฺติเยว
มมนฺติ จินฺเตตฺวา เอวํ อาห
           ธมฺมํ เนสาท ภณถ          กตา อปจิตา ตยา
           ปิตา ตฺวมสิ อมฺหากํ         มาตา ตฺวมสิ ปาริเกติ ฯ
     ตตฺถ ตยาติ เอเกกํ วทนฺโต เอวมาห ฯ ปิตาติ ตาต
ทุกูลปณฺฑิต อชฺชโต ปฏฺฐาย ตฺวํ มยฺหํ ปิตุฏฺฐาเน ติฏฺฐ อมฺม
ปาริเก ตฺวํปิ เม มาตุฏฺฐาเน ติฏฺฐ อหํ ปน โว ปุตฺตสฺส
สามสฺส ฐาเน ฐตฺวา ปาทโธวนาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ กริสฺสามิ มํ
ราชาติ อสลฺลกฺเขตฺวา สาโม วิย สลฺลกฺเขถาติ ฯ
     เต อญฺชลึ ปคฺคยฺห วนฺทิตฺวา มหาราช อมฺหากํ ตว
กมฺมกรณกิจฺจํ นตฺถิ อปิจ โข ปน มหาราช โน ยฏฺฐิโกฏึ คเหตฺวา
เนตฺวา สามํ ทสฺเสหีติ ยาจนฺตา คาถาทฺวยมาหํสุ
           นโม เต กาสิราชตฺถุ        นโม เต กาสิวฑฺฒน
           อญฺชลินฺเต ปคฺคณฺหาม        ยาว สามานุปาปย
     ตสฺส ปาเท ปมชฺชนฺตา ๑-   มุขญฺจ ภุชทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปวฏฺฏนฺตาติปิ ปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๙.
           สํสุมฺภมานา อตฺตานํ         กาลมาคมยามฺหเสติ ฯ
     ตตฺถ ยาว สามานุปาปยาติ ยาว สาโม ยตฺถ ตตฺถ อมฺเห
อนุปาปย ฯ ภุชทสฺสนนฺติ สามํ กลฺยาณทสฺสนํ อภิรูปํ ปาสาทิกํ ฯ
สํสุมฺภมานาติ โปเถนฺตา ฯ กาลมาคมยามฺหเสติ กาลกิริยํ กริสฺสาม
คมิสฺสาม ๑- ฯ
     เตสํ เอวํ กเถนฺตานญฺเญว สุริโย อตฺถงฺคโต ฯ อถ ราชา
สจาหํ อิทาเนว อิเม อนฺเธ ตตฺถ เนสฺสามิ ตํ ทิสฺวาว เตสํ หทยํ
ผลิสฺสติ อิติ ติณฺณมฺปิ เตสํ มตกาเล อหํ นิรเย นิปนฺโนเยว
นาม ตสฺมา เตสํ คนฺตุํ น ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา จตสฺโส คาถาโย
อภาสิ
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       จนฺโทว ปติโต ฉมา
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       สุริโยว ปติโต ฉมา
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       ปํสุนา ปริกุณฺฐิโต
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       อิเธว วสถสฺสเมติ ฯ
     ตตฺถ พฺรหาติ อจฺจุคฺคตํ ฯ อากาสนฺตนฺติ เอตํ เอว วนํ
อากาสสฺส อนฺโต วิย หุตฺวา ปทิสฺสติ ปญฺญายติ ฯ กถวา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ กาลกิริยํ อาคเมสฺสามาติ ยุตฺตตรํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๐.
อากาสนฺตนฺติ อากาสมานํ ปกาสมานนฺติ อตฺโถ ฯ ฉมาติ ฉมายํ
ปฐวิยนฺติ อตฺโถ ฯ ฉมนฺติปิ ปาโฐ ฯ ปฐวิยํ ปติโต วิยาติ
อตฺโถ ฯ ปริกุณฺฐิโตติ ปริกิณฺโณ ปลิเวฐิโตติ อตฺโถ ฯ
     อถ เต อตฺตโน พาลมิคานํ ภยาภาวํ ทสฺเสตุํ คาถมาหํสุ
           ยทิ ตตฺถ สหสฺสานิ          สตานิ นหุตานิ จ
           เนวมฺหากํ ภยํ โกจิ         วเน พาเลสุ วิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ โกจีติ อิมสฺมึ วเน กตฺถจิ เอกสฺมึ ปเทเสปิ อมฺหากํ
พาเลสุ ภยนฺนาม นตฺถีติ ฯ
     อถ ราชา เตปิ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต หตฺเถสุ คเหตฺวา
ตตฺถ เนสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ตโต อนฺธานมาทาย         กาสิราชา พฺรหาวเน
           หตฺเถ คเหตฺวา ปกฺกามิ      ยตฺถ สาโม หโต อหูติ ฯ
     ตตฺถ ตโตติ ตทา ฯ อนฺธานนฺติ อนฺเธ ฯ อหูติ อโหสิ ฯ
ยตฺถาติ ยสฺมึ ฐาเน โส นิปนฺโน ตตฺถ เต เนสีติ อตฺโถ ฯ
     เนตฺวา จ ปน ตสฺส สนฺติเก ฐเปตฺวา อยํ โว ปุตฺโตติ
อาจิกฺขิ ฯ อถสฺส ปิตา สีสํ อุกฺขิปิตฺวา มาตา ปาเท อตฺตโน
องฺเก กตฺวา นิสีทิตฺวา วิลปึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปากเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺฐิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเญ         จนฺทํว ปติตํ ฉมา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๑.
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺฐิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเญ         สุริยํว ปติตํ ฉมา
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺฐิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเญ         กลูนํ ปริเทวยุํ
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺฐิตํ
           พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ       อธมฺโม กิร โภ อิติ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ สุตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวงฺมตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวํคเต กาเล       น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ กุทฺโธ       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ ทิตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ วิมโน       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           ชฏํ มลินํ ปํสุคตํ            โกทานิ สณฺฐเปสฺสติ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โก โน สมฺมชฺชนาทาย       สมฺมชฺชิสฺสติ อสฺสมํ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โกทานิ นหาปยิสฺสติ         สีเตนุณฺโหทเกน จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๒.
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โกทานิ โภชยิสฺสติ          วนมูลผลานิ จ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโกติ ฯ
     ตตฺถ อปวิทฺธนฺติ นิรตฺถกํ ฉฑฺฑิตํ ฯ อธมฺโม กิร โภ
อิตีติ อยุตฺตํ กิร โภ อชฺช อิมสฺมึ โลเก วตฺตติ ฯ มตฺโตติ
ติขิณสุรํ ปิวิตฺวา วิย ปมตฺโต ปมาทํ อาปนฺโน ฯ ทิตฺโตติ ทปฺปิโต ฯ
วิมโนติ ธุตฺตโกสิ ชาโต ฯ สพฺพํ วิลาปวเสน ภณนฺติ ฯ ชฏนฺติ
ตาต อมฺหากํ ชฏามณฑลํ มลินํ ฯ ปํสุคตนฺติ ยทา อากุลํ
มลคฺคหิตํ ภวิสฺสติ ฯ โกทานีติ อิทานิ ตทา ตํ อุชุกํ โก
สณฺฐเปสฺสติ โสเธตฺวา อุชุกํ กริสฺสติ ฯ
     อถสฺส มาตา พหุวิลาปํ วิลปนฺตี ตสฺส อุเร หตฺถํ ฐเปตฺวา
สนฺตาปํ อุปธาเรนฺตี ปุตฺตสฺส เม สนฺตาโป ปวตฺตเตว วิสเวเคน
วิสญฺญิตํ  อาปนฺโน ภวิสฺสติ นิพฺพิสภาวตฺถาย อสฺส สจฺจกิริยํ
กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สจฺจกิริยํ อกาสิ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺฐิตํ
           อทฺทิตา ปุตฺตโสเกน         มาตา สจฺจํ อภาสถ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ธมฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๓.
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        สจฺจวาที ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        มาตาเปติภโร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        กุเล เชฏฺฐาปจฺจายิโก
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ปาณาปิยตโร มม
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญํ         มยฺหญฺเจว ปิตุ จ เต
           สพฺเพน เตน กุสเลน        วิสํ สามสฺส หญฺญตูติ ฯ
     ตตฺถ เยน สจฺเจนาติ เยน ภูเตน เยน สภาเวน ฯ ธมฺมจารีติ
ทสกุสลกมฺมปถธมฺมจารี ฯ สจฺจวาทีติ หสิเตนาปิ มุสาวาทํ อวตฺวา ฯ
มาตาเปติภโรติ อนลโส หุตฺวา รตฺตินฺทิวํ มาตาปิตโร โปเสติ ฯ
กุเล เชฏฺฐาปจฺจายิโกติ เชฏฺฐานํ ปิตุอาทีนํ สกฺการการโก โหติ ฯ
     เอวํ มาตุยา สตฺตหิ คาถาหิ สจฺจกิริยาย กตาย สาโม
ปริวตฺติตฺวา นิปชฺชิ ฯ อถสฺส ปิตา ชีวติ เม ปุตฺโต อหํปิสฺส
สจฺจกิริยํ กริสฺสามีติ ตเถว สจฺจกิริยํ อกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสกุณฺฐิตํ
           อทฺทิโต ปุตฺตโสเกน         ปิตา สจฺจํ อภาสถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๔.
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ธมฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        สจฺจวาที ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        มาตาเปติภโร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        กุเล เชฏฺฐาปจฺจายิโก
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ปาณาปิยตโร มม
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญํ         มยฺหญฺเจว มาตุ จ เต
           สพฺเพน เตน กุสเลน        วิสํ สามสฺส หญฺญตูติ ฯ
     เอวํ ปิตริ สจฺจกิริยํ กโรนฺเต มหาสตฺโต ปริวตฺติตฺวา อิตเรน
ปสฺเสน นิปชฺชิ ฯ อถสฺส ตติยํ สจฺจกิริยํ สา เทวธีตา อกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเปนฺโต สตฺถา อาห
           สา เทวตา อนฺตรหิตา       ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           สามสฺส อนุกมฺปาย          อิมํ สจฺจํ อภาสถ
           ปพฺพตฺยาหํ คนฺธมาทเน       จิรํ รตฺตํ นิวาสินี
           น เม ปิยตโร โกจิ         อญฺโญ สาเมน วิชฺชติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๕.
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           สพฺเพ คนฺธาวนมยา         ปพฺพเต คนธมาทเน
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺญตุ
           เตสํ ลาลปฺปมานานํ         พหุํ การุญฺญสญฺญิตํ
           ขิปฺปํ สาโม สมุฏฺฐาสิ        ยุวา กลฺยาณทสฺสโนติ ฯ
     ตตฺถ ปพฺพตฺยาหนฺติ ปพฺพเต อหํ ฯ วนมยาติ คนฺธรุกฺขมยา ฯ
นหิ ตตฺถ โกจิ อคนฺโธ นาม รุกฺโข อตฺถิ ฯ เตสนฺติ ภิกฺขเว
เตสํ อุภินฺนํ ลาลปฺปมานานญฺเญว เทวตาย สจฺจกิริยาย ปริโยสาเน
ขิปฺปํ สาโม อุฏฺฐาสิ ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย นิวตฺเตตฺวา
อาพาโธ ตสฺส วิคโต อโหสิ ฯ อิธ นุโข วิทฺโธ เอตฺถ นุโข
วิทฺโธติ วิทฺธฏฺฐานํ น ปญฺญายติ ฯ
     อิติ มหาสตฺตสฺส นิโรคตา มาตาปิตูนญฺจ จกฺขูนิ ปฏิลาโภ
อรุณุคฺคมนญฺจ เทวตานุภาเวน เตสํ จตุนฺนํปิ อสฺสเมเยว
ปากฏภาโวติ สพฺพํ เอกกฺขเณเยว อโหสิ ฯ มาตาปิตโร จกฺขูนิ ลทฺธา
สาโม จ อโรโค ชาโตติ อติเรกตรํ ตุสึสุ ฯ อถ เน สามปณฺฑิโต
อิมาย คาถาย อชฺฌภาสิ
           สาโมหมสฺมิ ภทฺทํ โว        โสตฺถินมฺหิ สมุฏฺฐิโต
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ        มญฺชุนาภิวเทถ มนฺติ ฯ
           อถ มหาสตฺโต ราชานํ ทิสฺวา  ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อิมา
คาถา อาห
           สวาคตนฺเต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๖.
           อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต         ยํ อิธตฺถิ ปเวทย
           ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ          มธุเก กาสมาริโย
           ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ          ภุญฺช ราช วรํ วรํ
           อตฺถิ เม ปานียํ สีตํ         อาภฏํ คิริคพฺภรา
           ตโต ปิว มหาราช          สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสีติ ฯ
    ราชาปิ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อาห
           สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ         สพฺพา มุยฺหยฺติ เม ทิสา
           เปตนฺตํ สามมทฺทกฺขึ         โก นุ ตฺวํ สาม ชีวสีติ ฯ
     ตตฺถ เปตนฺติ กาลกตํ อทฺทสึ ฯ โก นุ ตฺวนฺติ กถํ นุ
ตวํ ชีวิตํ ปฏิลภิสฺสีติ ปุจฺฉิ ฯ
     สาโมปิ อยํ ราชา มํ มโตติ สลฺลกฺเขติ อมตภาวมสฺส
ปกาเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
           อปิ ชีวํ มหาราช           ปุริสํ พาฬฺหเวทนํ
           อุปนีตมนสงฺกปฺปํ            ชีวนฺตํ มญฺญเต มตํ
           อปิ ชีวํ มหาราช           ปุริสํ พาฬฺหเวทนํ
           ตํ นิโรธคตํ สนฺตํ           ชีวนฺตํ มญฺญเต มตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อปิ ชีวนฺติ ชีวมานํ อปิ ฯ อุปนีตมนสงฺกปฺปนฺติ
ภวงฺเค โอติณฺณจิตฺตวารํ ฯ ชีวนฺตนฺติ ชีวมานเมว ฯ มญฺญเตติ
มโต เอโสติ อยํ โลโก มญฺญติ ฯ นิโรธคตนฺติ อสฺสาสปสฺสาสํ
นิโรธปฺปตฺตํ สนฺตํ ชีวมานํ เอวํ โลโก มํ วิย ชีวนฺตเมว มตํ
มญฺญตีติ วทติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๗.
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ อตฺเถ สุนิโยเชตุกาโม
ธมฺมํ เทเสนฺโต ปุน ทฺเว คาถา อภาสิ
           โย มาตรํ ปิตรํ วา         มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ
           เทวาปิ นํ ติกิจฺฉนฺติ         มาตาเปติภรํ นรํ
           โส มาตรํ ปิตรํ วา         มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ
           อิเธว นํ ปสํสนฺติ           เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อจฺฉริยํ วต โภ มาตาเปติภรสฺส ชนฺตุโน
กิร อุปฺปนฺนโรคํ เทวตาปิ ติกิจฺฉนฺติ อติวิย อยํ สาโม โสภตีติ
อญฺชลึ ปคฺคยฺห อาห
           เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ        สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา
           สรณํ สาม คจฺฉามิ          ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ ฯ
     ตตฺถ ภิยฺโยติ ยสฺมา ตาทิเส ปริสุทฺธสีเล  คุณสมฺปนฺเน
อปรชฺฌึ ตสฺมา อติเรกตรํ ปมุยฺหามิ ฯ ตวญฺจ เม สรณํ
ภวาติ อหํ ปน สรณํ คจฺฉามิ ตวญฺจ เม สรณํ คจฺฉนฺตสฺส
สรณํ ภว ปติฏฺฐา โหหิ เทวโลกคามึ มํ กโรหีติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต สเจ มหาราช เทวโลกํ คนฺตุกาโม
มหนฺตํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ ปริภุญฺชิตุกาโม อิมาสุ ทสราชธมฺมจริยาสุ
วตฺตสฺสูติ ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ทสราชธมฺมจริยา คาถา อภาสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มาตาปิตูสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ปุตฺตธาเรสุ ขตฺติย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๘.
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          พาหเนสุ พเลสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          คาเมสุ มิคเมสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          รฏฺเฐ ชนปเทสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริวาน           ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
           อิธ ธมฺมํ จริตวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
           สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา         มา ธมฺมํ ราช ปามโทติ ฯ
     ตาสํ ปน คาถานํ อตฺโถ สกุณชาตเก วิตฺถาริโตว โหติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต รญฺโญ ธมฺมํ เทเสตฺวา อุตฺตรึปิ โอวทนฺโต
ปญฺจ สีลานิ อทาสิ ฯ ราชา ตสฺส โอวาทํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
โพธิสตฺตํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๙.
กตฺวา ปญฺจ สีลานิ รกฺขิตฺวา ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรนฺโต
อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ มาตาปิตโร
ปริจริตฺวา มาตาปิตูหิ สทฺธึ อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา
อปริหีนชฺฌาโน อายุหปริโยสาเน เตเหว สทฺธึ พฺรหฺมโลกุปโค
อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ โปสนํ
นาม ปณฺฑิตานํ วงฺโสติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผลํ สมฺปาปุณิ ฯ
ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ ฯ เทวธีตา อุปฺปลวณฺณา ฯ สกฺโก
อนุรทฺโธ ฯ ปิตา มหากสฺสโป ฯ มาตา ภทฺทกาปิลานี ฯ
สุวณฺณสามปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                สุวณฺณสามชาตกํ ตติยํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๐.
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๑๓๒-๑๖๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=43&A=2704&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=2704&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=482
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=3201
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=3838
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=3838
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28