|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
มยเมว ฯ อุตฺตมตฺถานีติ อุตฺตมอิตฺถีรตนปฏิลาภการณานิ ฯ ตยี ลปิมฺหาติ ตวสนฺติเก กถยิมฺหา ฯ กิเมวาติ ตํ ครหนฺโต เอวมาห ฯ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒติ คหปติปุตฺโต ทหรกาลโต ปฏฺฐาย นงฺคลโกฏึ คณฺหนฺโตเยว วฑฺฒติ ตมตฺถํ สนฺธาย ตฺวํ คหปติปุตฺตกมฺมเมว ชานาสิ น ขตฺติยานํ มงฺคลกมฺมนฺติ อิมินา อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ อญฺเญติ ยถา เกวฏฺโฏ วา เสนกาทโย วา อญฺเญ ปณฺฑิตา อิมานิ ขตฺติยานํ มงฺคลตฺถานิ ชานนฺติ ตถา ตวํ ตานิ กึ ชานาสิ คหปติปุตฺตกมฺมชานนเมว ตวานุจฺฉวิกนฺติ ฯ อิติ นํ อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา คหปติปุตฺโต มยฺหํ มงฺคลนฺตรายํ กโรติ นีหรเถตนฺติ ตํ นีหราเปตุํ คาถมาห อิมํ คเล คเหตฺวาน นาเสถ วิชิตา มม โย เม รตนลาภสฺส อนฺตรายาย ภาสตีติ ฯ โส รญฺโญ กุทฺธภาวํ ญตฺวา สเจ โข ปน มํ โกจิ รญฺโญ วจนํ คเหตฺวา หตฺเถ วา คีวายํ วา ปรามเสยฺย ตํ เม อลํ อสฺส ยาวชีวํ ลชฺชิตุํ ตสฺมา สยเมว นิกฺขมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา อตฺตโน เคหํ คโต ฯ ราชาปิ เกวลํ โกธวเสเนว วทติ โพธิสตฺเต ครุจิตฺตตาย น กิญฺจิ ตถา กาตุํ อาณาเปสิ ฯ อถ มหาสตฺโต จินฺเตสิ อยํ ราชา อติวิย อนฺธพาโล อตฺตโน หิตาหิตํ น ชานาติ กามคิทฺโธ หุตฺวา ตสฺส ธีตรํ ลภิสฺสามิเยวาติ อนาคตภยํ อชานิตฺวา คจฺฉนฺโต มหาวินาสํ ปาปุณิสฺสติ มยา นาสฺส รญฺโญ กถํ หทเย กาตุํ วฏฺฏติ พหูปกาโร--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๔.
เม เอส มหโต ยสสฺส ทายโกว อิมสฺส มยา ปจฺจเยน ภวิตุํ วฏฺฏตีติ ปฐมํ โข ปน สุวโปตกํ เปเสตฺวา ตตฺตโต ญตฺวา ปจฺฉา สยํ คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สุวโปตกํ ปกฺโกสิตฺวา ตตฺถ เปเสสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโต สตฺถา อาห ตโต จ โส อปกฺกมฺม เวเทหสฺส อุปนฺติกา อถ อามนฺตยี ทูตํ มาถูรํ สุวปณฺฑิตํ เอหิ สมฺม หริตปกฺข เวยฺยาวจฺจํ กโรหิ เม อตฺถิ ปญฺจาลราชสฺส สาลิกา สยนปาลิกา ตํ ปตฺถเรน ปุจฺฉสฺสุ สา หิ สพฺพตฺถ โกวิทา สา เนสํ สพฺพํ ชานาติ รญฺโญ จ โกสิยสฺส จ อาโมติ โส ปฏิสุตฺวา มาถูโร สุวปณฺฑิโต อคมาสิ หริตปกฺโข สาลิกาย อุปนฺติกํ ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน มาถูโร สุวปณฺฑิโต อถ อามนฺตยี สุฆรํ สาลิกํ มญฺชุภาณิกํ กจฺจิ เต สุฆเร ขมนียํ กจฺจิ เวเส อนามยํ กจฺจิ เต มธุนา ลาชา ลพฺภเต สุฆเร ตว กุสลญฺเจว เม สมฺม อโถ สมฺม อนามยํ อโถ เม มธุนา ลาชา ลพฺภเต สุวปณฺฑิต กุโต นุ สมฺม อาคมฺม กสฺส วา ปหิโต ตุวํ น จ เมสิ อิโต ปุพฺเพ ทิฏฺโฐ วา ยทิ วา สุโตติ ฯ ตตฺถ หริตปกฺโขติ หริตปตฺตสมานปกฺโข ฯ เวยฺยาวจฺจนฺติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๕.
เอหิ สมฺมาติ วุตฺเต อาคนฺตฺวา องฺเก นิสินฺนํ สมฺม อญฺเญน มนุสฺสภูเตน กาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ มเมกํ เวยฺยาวฏิกํ กโรหีติ อาห ฯ กึ กโรมิ เทวาติ จ วุตฺเต สมฺม เกวฏฺฏพฺราหฺมณสฺส ทูเตยฺเยน อาคตการณํ ฐเปตฺวา ราชานญฺจ เกวฏฺฏพฺราหฺมณญฺจ อญฺโญ น ชานาติ อุโภว รญฺโญ สยนคพฺเภ นิสินฺนา มนฺตยึสุ ตสฺส ปน อตฺถิ ปญฺจาลราชสฺส สาลิกา สยนปาลิกา สา กิร ตํ รหสฺสํ ชานาติ ตวํ ตตฺถ คนฺตฺวา ตาย สทฺธึ เมถุนปฏิสํยุตฺตํ วิสฺสาสํ กตฺวา เตสํ รหสฺสํ ตํ ปตฺถเรน ปุจฺฉสฺสุ ตํ สาลิกํ ปฏิจฺฉนฺเน ปเทเส ยถา ตํ โกจิ อญฺโญ น ชานาติ เอวํ ปุจฺฉสฺสุ สเจ หิ เต โกจิ สทฺทํ สุณาติ ชีวิตํ เต นตฺถิ ตสฺมา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน สณิกํ ปุจฺฉาติ ฯ สา เนสํ สพฺพนฺติ สา เนสํ รญฺโญ จ โกสิย โคตฺตสฺส จ เกวฏฺฏสฺสาติ ทฺวินฺนมฺปิ ชนานํ สพฺพํ รหสฺสํ ชานาติ ฯ อาโมติ ภิกฺขเว โส สุวโปตโก ปณฺฑิเตน ปุริมนเยเนว สกฺการํ กตฺวา เปสิโต อาโมติ ตสฺส ปฏิสุณิตฺวา มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา วิวฏสีหปญฺชเรน นิกฺขมิตฺวา วาตเวเคน สิวีรฏฺเฐ อริฏฺฐปุรํ นาม นครํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปวุตฺตึ สลฺลกฺเขตฺวา สาลิกาย สนฺติกํ คโต ฯ กถํ ฯ โส หิ ราชนิเวสนสฺส กญฺจนถูปิกาย นิสีทิตฺวา ราคนิสฺสิตํ มธุรรวํ รวิ ฯ กึ การณา ฯ อิมํ สทฺทํ สุตฺวา สาลิกา ปฏิรวิสฺสติ ตาย สญฺญาย ตสฺสา สนฺติกํ คมิสฺสามีติ ฯ สาปิ ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ราชสยนสฺส สนฺติเก สุวณฺณปญฺชเร นิสินฺนา ราครตจิตฺตา หุตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปฏิรวิ ฯ โส โถกํ คนฺตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๖.
ปุนปฺปุนํ สทฺทํ กตฺวา ตาย กตสทฺทานุสาเรน อนุกฺกเมน สีหปญฺชรุมฺมาเร ฐตฺวา ปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตฺวา ตสฺสา สนฺติกํ คโต ฯ เอตฺถ นํ สา เอหิ สมฺม สุวณฺณปญฺชเร นิสีทาหีติ อาห ฯ โส คนฺตฺวา นิสีทิ ฯ อามนฺตยีติ เอวํ โส คนฺตฺวา เมถุนปฏิสํยุตฺตํ วิสฺสาสํ กตฺตุกาโม หุตฺวา ตํ อามนฺเตสิ ฯ สุฆรนฺติ กญฺจนปญฺชเร วสนตาย สุนฺทรฆรํ ฯ เวเสติ เวสิเก เวสชาติเก ฯ อิติ สาลิกา กิร สกุเณสุ เวสชาติกา นาม เตน นํ เอวํ อาลปติ ฯ ตวาติ สุฆเร ตว วทามิ ฯ กจฺจิ เต มธุนา ลาชาติ กจฺจิ เต มธุนา สทฺธึ ลาชา ลพฺภตีติ ปุจฺฉติ ฯ กุโต นุ สมฺม อาคมฺมาติ สมฺม กุโต อาคนฺตฺวา ตฺวํ อิธ ปวิฏฺโฐสีติ ปุจฺฉติ ฯ กสฺส วาติ เกน วา เปสิโต ตวํ อิธาคโตสีติ ฯ โส ตสฺสา วจนํ สุตฺวา สจาหํ มิถิลาโต อาคโตมฺหีติ วกฺขามิ เอสา มรณมาปนฺนาปิ มยา สทฺธึ วิสฺสาสํ น กริสฺสติ สิวีรฏฺเฐ โข ปน อริฏฺฐปุรํ สลฺลกฺเขตฺวา อาคโต ตสฺมา มุสาวาทํ กตฺวา สิวีราเชน เปสิโต หุตฺวา ตโต อาคตภาวํ กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห อโหสึ สิวีราชสฺส ปาสาเท สยนปาลิโก ตโต โส ธมฺมิโก ราชา พนฺเธ โมเจติ พนฺธนาติ ฯ ตตฺถ พนฺเธติ โส อตฺตโน ธมฺมิกตาย สพฺเพ สตฺเต พนฺธนา โมเจติ ฯ เอวํ โมเจนฺโต มํปิ สทฺทหิตฺวา มุญฺจถ นนฺติ อาห ฯ โสหํ วิวฏา สุวณฺณปญฺชรา นิกฺขมิตฺวา พหิปาสาเท ยถิจฺฉามิ ตตฺถ โคจรํ คเหตฺวา สุวณฺณปญฺชเรเยว วสามิ ยถา ตฺวํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๗.
น เอวํ นิจฺจกาลํ ปญฺชเรเยว อจฺฉามีติ ฯ อถสฺส สา อตฺตโน อตฺถาย สุวณฺณปิตเก ฐปิเต มธุลาเช จ มธุโรทกญฺจ ทตฺวา สมฺม ตฺวํ ทูรโต อาคจฺฉสิ เกนตฺเถน อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ โส ตสฺสา วจนํ สุตฺวา รหสฺสํ โสตุกาโม มุสาวาทํ กตฺวา อาห ตสฺส เมกา ทุติยาสิ สาลิกา มญฺชุภาณิกา ตํ ตตฺถ อวธิ เสโน เปกฺขโต สุฆเร มมนฺติ ฯ ตตฺถ ตสฺส เมกาติ ตสฺส มยฺหํ เอกา ฯ ทุติยาสีติ ปุราณทุติยิกา อโหสิ ฯ มญฺชุภาณิกาติ มธุรวจนา ฯ อถ นํ สา ปุจฺฉิ กถมฺปน เต ภริยํ เสโน อวธีติ ฯ โส ตสฺสา อาจิกฺขนฺโต สุณ ภทฺเท เอกทิวสํ อมฺหากํ ราชา อุทกกีฬํ คจฺฉนฺโต มมฺปิ ปกฺโกสิ อหํ ภริยํ อาทาย เตน สทฺธึ คนฺตฺวา อุทกํ กีฬิตฺวา สายณฺหสมเย เตเนว สทฺธึ ปจฺจาคนฺตฺวา รญฺญา สทฺธึเยว ปาสาทํ อภิรุยฺห สรีรํ สุกฺขาปนตฺถาย ภริยํ อาทาย สีหปญฺชเรน นิกฺขมิตฺวา กูฏาคารกุจฺฉิยํ นิสีทึ ตสฺมึ ขเณ เอโก เสโน กูฏาคารา นิกฺขมนฺเต อมฺเห คณฺหิตุํ ปกฺขนฺทิ อหํ มรณภยภีโต เวเคน ปลายึ สา ปน ตทา ครุคพฺภา อโหสิ ตสฺมา เวเคน สา ปลายิตุํ นาสกฺขิ อถ โส มยฺหํ ปสฺสนฺตสฺเสว ตํ มาเรตฺวาว อาทาย คโต อถ มํ ตสฺสา โสเกน โรทมานํ ทิสฺวา อมฺหากํ ราชา กึ สมฺม โรทสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา อลํ สมฺม มา โรทติ อญฺญํ ภริยํ ปริเยสาหีติ วตฺวา มยา ตํ สุตฺวา กึ เทว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๘.
อญฺญาย อนาจาราย ทุสฺสีลาย อานีตายปิ วรํ เอเกเนว จริตุนฺติ วุตฺเต สมฺม อหํ เอกํ สกุณิกํ สีลาจรสมฺปนฺนํ ปสฺสามิ ตว ภริยาย สทิสเมว จูฬนีราชสฺส หิ สยนปาลิกาว เอวรูปา สาลิกา อตฺถิ ตวํ ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺสา มนํ ปุจฺฉิตฺวา โอกาสํ ตาย กาเรตฺวา สเจ เต รุจฺจติ อาคนฺตฺวา อมฺหากํ อาจิกฺข อถาหํ วา เทวี วา คนฺตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตํ อาเนสฺสามาติ วตฺวา มํ อิธ ปหิณิ เตน การเณนาคโตมฺหีติ วตฺวา อาห ตสฺสา กามา หิ สมฺมโต อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก สเจ กเรยฺยาสิ โอกาสํ อุภโยว วเสมฺหเสติ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา โสมฺมนสฺสมฺปตฺตา อโหสิ อตฺตโน ปน อิจฺฉาย ภาวํ อชานาเปตฺวา อนิจฺฉมานา วิย อาห สุโวว สุวึ กาเมยฺย สาลิโก ปน สาลิกํ สุวสฺส สาลิกาย จ สํวาโส โหติ กีทิโสติ ฯ ตตฺถ สุโวติ สมฺม สุวปณฺฑิต สุโวว อตฺตโน สมานชาติกํ สุวึ กาเมยฺย ฯ กีทิโสติ อสมานชาติกานํ สํวาโส นาม กีทิโส โหติ สุโว หิ สมานชาติกํ สุวึ ทิสฺวา จิรสนฺถวมฺปิ สาลิกํ ชหิสฺสติ โส ปิยวิปฺปโยโค มหโต ทุกฺขาย ภวิสฺสตีติ อสมานชาติกานํ สํวาโส นาม กทาจิ น สเมตีติ ฯ อิตโร ตํ สุตฺวา อยํ มํ น ปฏิกฺขิปติ ปริหารเมว กโรติ อทฺธา มํ อิจฺฉิสฺสติ นานาวิธาหิ นํ อุปมาหิ สทฺทหาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๙.
ยํ โย กาเม กามยติ อปิ จณฺฑาลิกามปิ สพฺโพหิ สทิโส โหติ นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ ฯ ตตฺถ จณฺฑาลิกามปีติ จณฺฑาลิกํ อปิ ฯ สทิโสติ จิตฺตสทิสตาย สพฺโพ สํวาโส สทิโสว โหติ ฯ กาเมติ กามสฺมึ หิ จิตฺตเมว ปมาณํ น ชาติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา สุวปณฺฑิโต มนุสฺเสสุ ตาว นานาชาติยา อปฺปมาณภาวํ ทสฺสนตฺถํ อตีตํ อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห อตฺถิ ชมฺพาวตี นาม มาตา สิวิสฺส ราชิโน สา ปิยา วาสุเทวสฺส กณฺหสฺส จ มเหสิยาติ ฯ ตตฺถ ชมฺพาวตีติ สิวีรญฺโญ มาตา ชมฺพาวตี นาม จณฺฑาลี อโหสิ ฯ สา กณฺหายนโคตฺตสฺส ทสภาติกานํ เชฏฺฐกสฺส วาสุเทวสฺส ปิยา อคฺคมเหสี อโหสิ ฯ โส กิเรกทิวสํ ทฺวารวติโต นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต จณฺฑาลคามโต เกนจิเทว การณีเยน นครํ ปวิสนฺตึ เอกํ จณฺฑาลิกํ เอกมนฺเต ฐิตํ อภิรูปํ กุมาริกํ ทิสฺวาว ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา กึ ชาติกาติ ปุจฺฉาเปตฺวา จณฺฑาลชาติกาติ สุตฺวาปิ ปฏิพทฺธจิตฺตตาย อสฺสามิกภาวํ ปุจฺฉาเปตฺวา อสฺสามิกาติ สุตฺวา ตํ อาทาย ตโตว นิวตฺติตฺวา นิเวสนํ เนตฺวา อคฺคมเหสึ อกาสิ ฯ สา สิวึ นาม ปุตฺตํ วิชายิ ฯ โส ปิตุ อจฺจเยน ทฺวารวติยํ รขฺชํ กาเรสิ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ฯ อิติ โส อิทํ อุทาหรณํ อาหริตฺวา เอวรูโปปิ นาม ขตฺติโย จณฺฑาลิยา สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ อมฺเหสุ ติรจฺฉานคเตสุ กึ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๐.
วตฺตพฺพเมว อญฺญมญฺญํ สํวาสโรจนํเยว ปมาณนฺติ วตฺวา อปรมฺปิ อุทาหรณํ อาหรนฺโต อาห รตนวตี กึปุริสี สาปิ วจฺฉํ อกามยิ มนุสฺสา มิคิยา สนฺติ นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ ฯ ตตฺถ วจฺฉนฺติ เอวํ นามกํ ตาปสํ ฯ กถํ ปน สา ตํ อกามยีติ ฯ อตีตสฺมึ เอโก พฺราหฺมโณ กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา มหนฺตํ ยสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺเต ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา วสิ ฯ ตสฺส ปณฺณสาลโต อวิทูเร เอกิสฺสํ คุหายํ พหู กินฺนรา วสนฺติ ฯ ตตฺเถเวโก มกฺกฏโก ทฺวาเร วสติ ฯ โส เนสํ สีสํ ภินฺทิตฺวา โลหิตํ ปิวติ ฯ กินฺนรา นาม ทุพฺพลา โหนฺติ ภีรุกชาติกา ฯ โสปิ มกฺกฏโก มหา อติวิสาโล ฯ เต ตสฺส กิญฺจิ กาตุํ อสกฺโกนฺตา ตํ ตาปสํ อุปสงฺกมิตฺวา กตปฏิสนฺถารา อาคมนการณํ ปุฏฺฐา เอโก เทว มกฺกฏโก ชิวิตํ โน ปหรติ อญฺญํ ปฏิสรณํ น ปสฺสาม ตวํ ตํ มาเรตฺวา อมฺหากํ โสตฺถิภาวํ กโรหีติ อาหํสุ ฯ ตํ สุตฺวา ตาปโส อเปถ น มาทิสา ปาณาติปาตํ กโรนฺตีติ อปสาเทสิ ฯ ตาสุ รตนวตี นาม กินฺนรี อสฺสามิกา อโหสิ ฯ เต ตํ อลงฺกริตฺวา ตาปสสฺส สนฺติกํ เนตฺวา เทว อยํ เต ปาทปริจาริกา โหตุ อมฺหากํ ปจฺจามิตฺตํ วเธหีติ อาหํสุ ฯ ตาปโส ตํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา ตาย สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปตฺวา คุหาทฺวาเร ฐตฺวา โคจราย นิกฺขมนฺตํ มกฺกฏกํ มุคฺคเรน โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ ฯ โส ตาย สทฺธึ สมคฺคสํวาสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๑.
วสนฺโต ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒิตฺวา ตตฺเถว กาลมกาสิ เอวํ สา ตํ กาเมสิ ฯ สุวโปตโก อิมํ อุทาหรณํ อาหริตฺวา วจฺฉตาปโส ตาว มนุสฺโส หุตฺวา ติรจฺฉานคตาย ตาย กินฺนริยา สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ กิมงฺคํ ปน มยํ หิ อุโภปิ ปกฺขิโนว ติรจฺฉานคตา วาติ ทีปนฺโต มนุสฺสา มิคิยา วสนฺตีติ อาทิมาห ฯ เอวํ มนุสฺสา ติรจฺฉานคตาย สทฺธึ สํวาสํ วสนฺตา สนฺติ สํวิชฺชนฺติ ฯ นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ จิตฺตเมเวตฺถ ปมาณนฺติ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา สามิ จิตฺตํ นาม สพฺพกาลํ เอกสทิสํ น โหติ ปิยวิปฺปโยคสฺส ภายามิ สมฺมาติ อาห ฯ โสปิ สุวปณฺฑิโต อิตฺถีมายากุสโล เตน นํ วีมํเสนฺโต ปุน คาถมาห หนฺท โขหํ คมิสฺสามิ สาลิเก มญฺชุภาณิเก ปจฺจกฺขานุปทํ เหตํ อติมญฺญสิ นูน มนฺติ ฯ ตตฺถ ปจฺจกฺขานุปทํ เหตนฺติ ยํ ตวํ วเทสิ สพฺพเมตํ ปจฺจกฺขานสฺส อนุปทํ ปจฺจกฺขานการณํ ปจฺจกฺขานโกฏฺฐาโส ปเนส ฯ อติมญฺญสีติ นูน มํ อิจฺฉติเยว อยนฺติ ตวํ อติกฺกมิตฺวา มญฺญสิ น มยฺหํ สารํ ชานาสิ อหํ หิ ราชปูชิโต น มยฺหํ ภริยา ทุลฺลภา อญฺญํ ภริยํ ปริเยสิสฺสามิ โสหํ คมิสฺสามีติ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวาน ภิชฺชมานหทยา วิย ตสฺส สห ทสฺสเนเนว อุปฺปนฺนาย กามรติยา อนุทยฺหมานา วิย หุตฺวา อตฺตโน อิตฺถีมายาย อนิจฺฉมานา วิย หุตฺกา ทิยฑฺฒคาถมาห น สิรี ตรมานสฺส มาถูร สุวปณฺฑิต อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ ยาว ราชาน ทกฺขสิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๒.
โสสิ สทฺทํ มุทิงฺคานํ อานุภาวญฺจ ราชิโนติ ฯ ตตฺถ น สิรีติ สมฺม สุวปณฺฑิต ตรมานสฺส สิรี น โหติ ตรมาเนน กตํ กมฺมํ น โสภติ ฆราวาโส นาม โส อติครุโก จินฺเตตฺวา ตุเลตฺวา กตฺตพฺโพ อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ ยาว มหนฺเตน ยเสน สมนฺนาคตํ อมฺหากํ ราชานํ ปสฺสสิ ฯ โสสีติ สายณฺหสมเย กินฺนรีสมานลีลาหิ อุตฺตมรูปธราหิ นารีหิ วชฺชมานานํ มุทิงฺคานํ อญฺเญสญฺจ คีตวาทิตานํ สทฺทํ สุณิสฺสสิ รญฺโญ จ อาณุภาวํ มหนฺตํ สิริโสภคฺคํ ปสฺสิสฺสสิ สมฺม กึ ตวํ ตุริโตสิ เลสมฺปิ น ชานาสิ อจฺฉ ตาว ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ ฯ อถ เต สายณฺหสมนนฺตเร เมถุนสํวาสํ กรึสุ ฯ สมคฺคา สมฺโมทมานา ปิยสํวาสา อเหสุํ ฯ อถ นํ สุวโปตโก น อิทาเนว สา มยฺหํ รหสฺสํ คุยฺหิสฺสติ อิทานิ นํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา สาลิเกติ อาห ฯ กึ สามีติ ฯ กิญฺจิ เต วตฺตุกาโมมฺหีติ ฯ วท สามีติ ฯ โส โหตุ อชฺช อมฺหากํ มงฺคลทิวโส อญฺญสฺมึ ทิวเส ชานิสฺสามีติ ฯ สเจ มงฺคลปฏิสํยุตฺตํ กเถหิ โน เจ มา กเถหิ สามีติ ฯ มงฺคลกถาเปสา ภทฺเทติ ฯ เตน หิ กเถหีติ ฯ อถ นํ สเจ โสตุกามา ภวิสฺสสิ กเถสฺสามิ เตติ วตฺวา ตํ รหสฺสํ ปุจฺฉนฺโต ทิยฑฺฒคาถมาห โย นุ ขวายํ ติพฺโพ สทฺโท ติโรชนปเท สุโต ธีตา ปญฺจาลราชสฺส โอสธี วิย วณฺณินี ตํ ทสฺสติ วิเทหานํ โส วิวาโห ภวิสฺสตีติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๓.
ตสฺสตฺโถ โย นุ โข อยํ สทฺโท ติพฺโพ พหโล ฯ ติโร ชนปเท สุโตติ ปรรฏฺเฐสุ ปรชนปเทสุ วิสฺสุโต ปญฺญาโต ปตฺถโต ฯ กินฺติ ฯ ธีตา ปญฺจาลราชสฺส โอสธีตารกาว วิโรจมานา ตาย เอว สมานวญฺณินี อตฺถิ ตํ โส วิเทหานํ ทสฺสติ ฯ โส วิวาโห ภวิสฺสตีติ โย โส เอวํ ปตฺถโต สทฺโท อหํ ตํ สุตฺวา จินฺเตสึ อยํ กุมาริกา อุตมรูปธรา วิเทหราชา จ จูฬนีรญฺโญ ปฏิสตฺตุ อโหสิ อญฺเญ พหู ราชาโน พฺรหฺมทตฺตสฺส วสวตฺติโน สนฺติ เตสํ อทตฺวา กึ การณา เวเทหสฺส ธีตรํ เทตีติ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เอวมาห สามิ กึ การณา มงฺคลทิวเส อวมงฺคลํ กเถสีติ ฯ อหํ มงฺคลนฺติ กเถมิ ตวํ อวมงฺคลนฺติ วทสิ กึ นุ โข เอตนฺติ ฯ สามิ อมิตฺตานมฺปิ เตสํ เอวรูปา มงฺคลกิริยา มา โหตูติ ฯ กเถหิ ตาว ภทฺเทติ ฯ สามิ น สกฺกา กเถตุนฺติ ฯ ภทฺเท ตยา วิทิตํ รหสฺสํ มม อกถนกาลโต ปฏฺฐาย นตฺถิ นาม อมฺหากํ สมคฺคสํวาโสติ ฯ สา เตน นิปฺปีฬิยมานา เตน หิ สุณาหีติ วตฺวา อาห อีทิโส เต อมิตฺตานํ วิวาโห โหตุ มาถูร ยถา ปจฺจาลราชสฺส เวเทเหน ภวิสฺสตีติ อิมํ คาถํ วตฺวา ปุน เตน ตวํ ภทฺเท กสฺมา เอวรูปํ กถํ กเถสีติ วุตฺเต เตน หิ สุณาหิ ปุน เอตฺถ เต โทสํ กเถสฺสามีติ วตฺวา อิตรํ คาถมาห อานยิตฺวาน เวเทหํ ปญฺจาลานํ รเถสโภ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๔.
ตโต นํ ฆาตยิสฺสติ นาสฺส สขิ ภวิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ตโต นํ ฆาตยิสฺสตีติ ยทา โส อิมํ นครํ อาคโต ภวิสฺสติ ตทา เตน สขิภาวํ มิตฺตธมฺมํ น กริสฺสติ ทฏฺฐุํปิสฺส ธีตรํ น ทสฺสติ เอโก กิรสฺส ปน อตฺถธมฺมานุสาสโก มโหสถปณฺฑิโต นาม อตฺถิ เตน นํ สทฺธึ ฆาเตสฺสติ เต อุโภ ชเน ฆาเตตฺวา ชนปานํ ปิวิสฺสามาติ เกวฏฺโฏ รญฺญา สทฺธึ มนฺเตตฺวา ตํ คณฺหิตฺวา อาคนฺตุํ มิถิลํ คโตติ ฯ เอวํ สา คุยฺหมนฺตํ นิสฺเสสํ กตฺวา สุวปณฺฑิตสฺส กเถสิ ฯ โส ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อาจริโย เกวฏฺโฏ อุปายกุสโล อจฺฉริยํ ตสฺส รญฺโญ เอวรูเปน อุปาเยน ฆาตนนฺติ เกวฏฺฏํ วณฺเณตฺวา เอวรูเปน อวมงฺคเลน อมฺหากํ โก อตฺโถ ตุณฺหีภูตา สยามาติ อาคมนกมฺมสฺส นิปฺผตฺตึ ญตฺวา ตํ รตฺตึ ตาย สทฺธึ วสิตฺวา ภทฺเท อหํ สิวีรฏฺฐํ คนฺตฺวา มนาปาย ภริยาย ลทฺธภาวํ สิวีรญฺโญ จ เทวิยา จ อาโรเจสฺสามีติ อตฺตโน คมนํ อนุชานาเปตุํ อาห หนฺท โข มํ อนุชานาหิ รตฺติโย สตฺตมตฺติโย ยาวาหํ สิวีราชสฺส อาโรเจมิ มเหสิโน ลทฺโท จ เม อาวสโถ สาลิกาย อุปนฺติกนฺติ ฯ ตตฺถ มเหสิโนติ มเหสิยา จสฺส ฯ อาวสโถติ วสนฏฺฐานํ อุปนฺติกนฺติ อถ เน เอถ ตสฺสา สนฺติกํ คจฺฉามาติ วตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส อิธาเนตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตํ คเหตฺวา คมิสฺสามิ ยาว มมาคมนา มา อุกฺกณฺฐีติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๕.
ตํ สุตฺวา สาลิกา เตน สทฺธึ วิโยคํ อนิจฺฉมานาว ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺตี อนนฺตรํ คาถมาห หนฺท โข ตํ อนุชานามิ รตฺติโย สตฺตมตฺติโย สเจ ตวํ สตฺตรตฺเตน นาคจฺฉสิ มมนฺติกํ มญฺเญ โอกนฺตสนฺตํ มํ มตาย อาคมิสฺสสีติ ฯ ตตฺถ มญฺเญ โอกนฺตสนฺตํ มนฺติ เอวํ สนฺเต อหํ มํ อปคตชีวิตํ สลฺลกฺเขมิ โส ตฺวํ อฏฺฐเม ทิวเส อนาคจฺฉนฺโต มยิ มตาย อาคมิสฺสสิ ตสฺมา มา ปปญฺจมกาสีติ ฯ อิตฺโรปิ ภทฺเท กึ วเทสิ มยฺหํปิ อฏฺฐเม ทิวเส ตํ อปสฺสนฺตสฺส กุโต ชีวิตนฺติ วาจาย วตฺวา หทเยน ปน ชีวิตํ วา มรณํ วา กึ ตยา มยฺหนฺติ จินฺเตตฺวา วุฏฺฐาย โถกํ สิวีรฏฺฐาภิมุโข คนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา ตสฺสา สนฺติกํ ปุนาคนฺตฺวา ภทฺเท อหํ ตว รูปสิริยา อทสฺสเนน น สกฺกา ตํ ฉฑฺเฑตุํ เตน นิวตฺตามีติ วตฺวา ปุน ปกฺขนฺทิตฺวา มิถิลํ คนฺตฺวา ปณฺฑิตสฺส อํสกูเฏ อุตฺตริตฺวา มหาสตฺเตน ตาย สญฺญาย อุปริปาสาทํ อาโรเปตฺวา ปุฏฺโฐ สพฺพนฺตํ ปวุตฺตึ ปณฺฑิตสฺส อาโรเจสิ ฯ โสปิสฺส ปุริมนเยเนว สพฺพํ สกฺการมกาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน มาถูโร สุวปณฺฑิโต มโหสถสฺส อกฺขาสิ สาลิกาย วจนํ อิทนฺติ ฯ ตตฺถ สาลิกาย วจนํ อิทนฺติ อิทํ สาลิกาย วจนนฺติ สพฺพํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๖.
วิตฺถาเรน อกฺขาสิ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ ราชา มม อนิจฺฉมานสฺเสว คมิสฺสติ คนฺตฺวา จ ปน มหาวินาสํ ปาปุณิสฺสติ อถ มยฺหํ เอวรูปสฺส ยสทายกสฺส รญฺโญ วจนํ หทเย กตฺวา ตสฺส สํคหํ นากาสึ ครหาปิ เม อุปฺปชฺชิสฺสติ มาทิเส ปณฺฑิเต วิชฺชมาเน กึ การณา เอส นสฺสิสฺสติ อหํ รญฺโญ ปุเรตรเมว คนฺตฺวา จูฬนึ ทิสฺวา สุวิภตฺตํ นครํ กตฺวา วิเทหรญฺโญ นิเวสนนครํ มาเปตฺวา คาวุตมตฺตํ ชงฺฆอุมฺมงฺคํ อฑฺฒโยชนิกํ มหาอุมฺมงฺคํ กาเรตฺวา จูฬนีรญฺโญ ธีตรํ อภิสิญฺจิตฺวา อมฺหากํ รญฺโญ ปาทปริจาริกํ กตฺวา อฏฺฐารสอกฺโขภิณีพเลสุ เอกสตราชูสุ ปริวาเรตฺวา ฐิเตเสฺวว อมฺหากํ ราชานํ ราหุมุขโต จนฺทํ วิย โมเจตฺวา ตํ อาทาย นครเมว คโต อาคมนํ นาม รญฺโญ มม ภาโรติ ฯ ตสฺเสวํ จินฺเตนฺตสฺส สรีเร ปีติ อุปชฺชิ ฯ โส ปีติเวเคน อุทานํ อุทาเนนฺโต อิมํ อุปฑฺฒคาถมาห ยสฺเสว ฆเร ภุญฺเชยฺย โภคํ ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส จเรยฺยาติ ตสฺสตฺโถ ยสฺส รญฺโญ สนฺติกา ปุริโส มหนฺตํ อิสฺสริยํ ลภิตฺวา โภคํ ภุญฺเชยฺย อกฺโกสนฺตสฺสาปิ ปริภาสนฺตสฺสาปิ ปหรนฺตสฺสาปิ คเล คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒนฺตสฺสาปิ ตสฺเสว อตฺถํ หิตํ วุฑฺฒึ ปณฺฑิโต กายทฺวาราทีหิ ตีหิปิ ทฺวาเรหิ จเรยฺย น หิ มิตฺตทุพฺภิกมฺมํ นาม ปณฺฑิเตหิ กาตพฺพนฺติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๗.
อิติ จินฺเตตฺวา โส นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา มหนฺเตน ยเสน ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อาห กึ เทว คมิสฺสถ อุตฺตรปญฺจาลนครนฺติ ฯ อาม ตาต ปญฺจาลจนฺทึ อลภนฺตสฺส มม กึ รชฺเชน มา มํ ปริจฺจช มยา สทฺธึเยว ยาหิ ตตฺถ โน คตการณา เทฺว อตฺถานิ นิปฺผชฺชิสฺสนฺติ อิตฺถีรตนญฺจ ลภามิ รญฺโญ จ มยา สทฺธึ เมตฺตี ปติฏฺฐหิสฺสตีติ ฯ อถ นํ ปณฺฑิโต เตน หิ เทว อหํ ปุเรตรํ คนฺตฺวา ตุมฺหากํ นิเวสนานิ มาเปมิ ตุมฺเห มยา ปหิเต สาสเน อาคจฺเฉยฺยาถาติ วทนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ หนฺทาหํ คจฺฉามิ ปุเร ชนินฺท ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ นิเวสนานิ มาเปตุํ เวเทหสฺส ยสสฺสิโน นิเวสนานิ มาเปตฺวา เวเทหสฺส ยสสฺสิโน ยทา เต ปหิเณยฺยามิ ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติยาติ ฯ ตตฺถ เวเทหสฺสาติ ตว วิเทหราชสฺส ฯ เอยฺยาสีติ อาคจฺเฉยฺยาสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา น กิร มํ ปณฺฑิโต ปริจฺจชตีติ หฏฺฐตุฏฺโฐ หุตฺวา อาห ตาต ตว ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ พลพาหนํ เทวาติ ฯ ยตฺตกํ อิจฺฉสิ ตตฺตกํ คณฺหาหิ ตาตาติ ฯ ปณฺฑิโต จตฺตาริ พนฺธนาคารานิ วิวราเปตฺวา โจรานํ สํขลิกพนฺธนานิ ภินฺทาเปตฺวา เตปิ มยา สทฺธึ เปเสถ เทวาติ อาห ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๘.
ยถารุจึ กโรหิ ตาตาติ ฯ มหาสตฺโต พนฺธนาคารานิ วิวราเปตฺวา สูเร มหาโยเธ คตคตฏฺฐาเน กมฺมํ นิปฺผาเทตุํ สมตฺเถ นีหราเปตฺวา มํ อุปฏฺฐหถาติ วตฺวา เตสํ สกฺการํ กาเรตฺวา วฑฺฒกิกมฺมารจมฺมการปาสาณการจิตฺตการอิฏฺฐการาทโย นานาสิปฺปกุสลา อฏฺฐารสเสนิโย อาทาย วาสิผรสุกุทฺทาลขนิตฺติอาทีนิ พหูนิ อุปกรณานิ คาหาเปตฺวา มหาพลปริวุโต นครา นิกฺขมิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต จ ปายาสิ ปุเร มโหสโถ ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ นิเวสนานิ มาเปตุํ เวเทหสฺส ยสสฺสิโนติ ฯ มหาสตฺโตปิ ตตฺเถว คจฺฉนฺโต โยชนนฺตเร เอเกกํ คามํ มาเปตฺวา เอเกกํ อมจฺจํ ตุมฺเห รญฺโญ ปญฺจาลจนฺทึ คเหตฺวา นิวตฺตนกาเล หตฺถิอสฺสรเถ กปฺเปตฺวา ราชานํ อาทาย ปจฺจามิตฺเต ปฏิพาหนฺตา ขิปฺปํ มิถิลํ ปาเปยฺยาถาติ วตฺวา ฐเปสิ ฯ คงฺคาตีรํ ปน ปตฺวา อานนฺทกุมารํ นาม อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา อานนฺท ตฺวํ ตีณิ วฑฺฒกิสตานิ อาทาย อุทฺธํ คงฺคํ คนฺตฺวา สารทารูนิ คาหาเปตฺวา ติสตมตฺตา นาวาโย มาเปตฺวา นครสฺสตฺถาย ตตฺเถว ทารูนิ ตจฺฉาเปตฺวา สลฺลหุกานํ ทารูนํ นาวาโย ปูราเปตฺวา ขิปฺปํ อาทาย อาคจฺฉาติ เปเสสิ ฯ สยํ ปน นาวาย ปารคงฺคํ คนฺตฺวา โอติณฺณฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ปทสญฺญาเยว คเณตฺวา อิทํ อฑฺฒโยชนฏฺฐานํ เอตฺถ มหาอุมฺมงฺโค ภวิสฺสติ อิมสฺมึ ฐาเน รญฺโญ นิเวสนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๙.
นครํ ภวิสฺสติ อิโต ปฏฺฐาย ยาว ราชเคหา คาวุตมตฺเต ชงฺฆอุมฺมงฺโค ภวิสฺสตีติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา นครํ ปาวิสิ ฯ จูฬนีราชา โพธิสตฺตสฺส อาคมนํ สุตฺวา อิทานิ เม มโนรโถ ปูเรสฺสติ ปจฺจามิตฺตานํ ปิฏฺฐึ ปสฺสิสฺสามิ อิมสฺมึ อาคเต เวเทโห นจิรสฺเสวาคมิสฺสติ อถ เน อุโภปิ มาเรตฺวา สกลชมฺพูทีเป เอกรชฺชํ กาเรสฺสามีติ ปรมตุฏฺฐิมฺปตฺโต อโหสิ ฯ สกลนครํ สํขุพฺภิ เอส กิร มโหสถปณฺฑิโต อิมินา กิร เอกสตราชาโน เลฑฺฑุนา กากาวิย ปลาปิตาติ ฯ มหาสตฺโต นาคเรสุ อตฺตโน รูปสมฺปตฺตึ ปสฺสนฺเตสุเยว ราชทฺวารํ คนฺตฺวา รญฺโญ ปฏินิเวเทตฺวา เอตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ ราชา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปุจฺฉิ ตาต ราชา โว กทา อาคมิสฺสตีติ ฯ มยา เปสิตกาเล เทวาติ ฯ ตฺวํ ปน กิมตฺถํ อาคโตสีติ ฯ อมฺหากํ รญฺโญ นิเวสนํ มาเปตุํ เทวาติ ฯ สาธุ ตาตาติ ฯ อถสฺส เสนาย ปริพฺพยํ ทาเปตฺวา มหาสตฺตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กาเรตฺวา นิเวสนเคหํ ทาเปตฺวา ตาต ยาว เต ราชา อาคจฺฉติ ตาว อนุกฺกณฺฐมาโน อมฺหากํปิ กตฺตพฺพยุตฺตกํ กมฺมํ กโรนฺโต วสาหิ ตฺวนฺติ อาห ฯ โส จ กิร ราชนิเวสนํ อภิรุหนฺโตว โสปาณปาทมูเล ฐตฺวา อิธ ชงฺฆอุมฺมงฺคทฺวารํ ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขสิ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ ราชา อมฺหากมฺปิ กตฺตพฺพยุตฺตกํ กโรหีติ วทติ อุมฺมงฺเค ขญฺญมาเน ยถา อิมํ โสปาณํ น โอสกฺกติ ตถา กาเรตุํ วฏฺฏตีติ ฯ อถ โส ราชานํ เอวมาห เทว อหํ ปวิสนฺโตว โสปาณปาทมูเล ฐตฺวา อิธ นวกมฺมํ โอโลเกนฺโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๐.
มหาโสปาเณ โทสํ ปสฺสึ สเจ โว รุจฺจติ อหํ ทารูนิ ลภนฺโต มนาปํ กตฺวา อตฺถเรยฺยนฺติ ฯ โส สาธุ ตาต อตฺถราหีติ อาห ฯ โส อิธ อุมฺมงฺคทฺวารํ ภวิสฺสตีติ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา โสปาณํ นีหริตฺวา ยตฺถ อุมฺมงฺคทฺวารํ ภวิสฺสติ ตตฺถ ปํสุโน อปคมนตฺถาย ผลกสนฺถารํ กาเรตฺวา ยถา น โอสกฺกติ เอวํ นิจฺจลํ กตฺวา โสปาณํ อตฺถริ ฯ ราชา ตํ อนฺตรํ อชานนฺโต มม สิเนเหน กโรตีติ มญฺญิ ฯ เอวํ ตํ ทิวสํ นวกมฺเมเนว วีตินาเมตฺวา ปุน ทิวเส ราชานํ อาห เทว สเจ อมฺหากํ รญฺโญ วสนฏฺฐานํ ชาเนยฺยาม มนาปํ กตฺวา ปฏิชคฺเคยฺยามาติ ฯ สาธุ ปณฺฑิต ฐเปตฺวา มม นิเวสนํ สกลนคเร ยํ นิเวสนํ อิจฺฉสิ ตํ คณฺหาหีติ ฯ มหาราช มยํ อาคนฺตุกา ตุมฺหากํ พหู วลฺลภา โยธา เต อตฺตโน เคเหสุ คยฺหมาเนสุ อมฺเหหิ สทฺธึ กลหํ กริสฺสนฺติ ตสฺมา เทว เตหิ สทฺธึ มยํ กึ กริสฺสามาติ ฯ ปณฺฑิต เตสํ วจนํ มา คณฺห ยํ รุจฺจติ ตํ ฐานเมว คณฺหาเปหีติ ฯ เทว เต ปุนปฺปุนํ อาคนฺตฺวา ตุมฺหากํ อาโรเจสฺสนฺติ เตน ตุมฺหากมฺปิ อมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ น ภวิสฺสติ สเจ ปน อิจฺเฉยฺยาถ ยาว มยํ นิเวสนานิ คณฺหาม ตาว อมฺหากํเยว มนุสฺสา โทวาริกา อสฺสุ ตโต เต ทฺวารํ อลภิตฺวา นาคมิสฺสนฺติ เอวํ สนฺเต อมฺหากมฺปิ ตุมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ ภวิสฺสตีติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหาสตฺโต โสปาณปาทมูเล โสปาณสีเส มหาทฺวาเรติ สพฺพตฺถ อตฺตโน มนุสฺเสเยว ฐเปสิ กสฺสจิ ปวิสิตุํ มา อทตฺถาติ ฯ อถ มหาสตฺโต ปฐมํ รญฺโญ มาตุยา นิเวสนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๑.
คนฺตฺวา ภินฺทนาการํ ทสฺเสถาติ มนุสฺเส อาณาเปสิ ฯ เต ทฺวารโกฏฺฐกโต ปฏฺฐาย อิฏฺฐกา จ มตฺติกา จ อปเนตุํ อารภึสุ ฯ ราชมาตา ปวุตฺตึ สุตฺวา อาคนฺตฺวา กิสฺส ตาตา มม เคหํ ภินฺทาเปถาติ อาห ฯ มโหสถปณฺฑิโต ภินฺทาเปตฺวา อตฺตโน รญฺโญ นิเวสนํ กาเรตุกาโมติ ฯ ยทิ เอวํ อิเธว วสถาติ ฯ อมฺหากํ รญฺโญ มหนฺตํ พลพาหนํ อิทํ นปฺปโหติ อญฺญํ มหนฺตํ กาเรสฺสามาติ ฯ ตุมฺเห มํ น ชานาถ อหํ ราชมาตา อิทานิ มม ปุตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ชานิสฺสามีติ ฯ มยํ รญฺโญ วจเนน ภินฺทาม สเจ สกฺโกนฺตี นิวาเรหีติ ฯ สา กุชฺฌิตฺวา อิทานิ กตฺตพฺพํ โว ชานิสฺสามีติ ราชทฺวารํ อคมาสิ ฯ อถ นํ มา ปวิสาติ โทวาริกา นิวารยึสุ อหํ ราชมาตา ตาตาติ ฯ น มยํ ชานาม มยํ รญฺญา กสฺสจิ ปวิสิตุํ มา อทตฺถาติ อาณตฺตา คจฺฉ ตวนฺติ ฯ สา คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺตี นิวตฺติตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ โอโลเกนฺตี อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ เอโก กึ อิธ กโรสิ คจฺฉสิ คจฺฉสีติ วตฺวา อุฏฺฐาย คีวายํ คเหตฺวา ภูมิยํ ปาเตสิ ฯ สา จินฺเตสิ อทฺธา รญฺญา อาณตฺตา ภวิสฺสนฺติ อิตรถา เอวํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ ปณฺฑิตสฺเสว สนฺติกํ คมิสฺสามีติ คนฺตฺวา ตาต มโหสถ กสฺมา นิเวสนํ เม ภินฺทาเปสีติ อาห ฯ โส ตาย สทฺธึ น กเถสิ ฯ สนฺติเก ฐิตปุริโส ปนสฺส เทวิ กึ กเถสีติ อาห ฯ ตาต ปณฺฑิโต กสฺมา เม เคหํ ภินฺทาเปตีติ ฯ วิเทหรญฺโญ นิเวสนฏฺฐานํ กาตุนติ ฯ กึ ตาต เอวํ มหนฺเต นคเร อญฺญตฺถ นิเวสนฏฺฐานํ น ลพฺภตีติ มญฺญามิ อิมํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๒.
สตสหสฺสํ ลญฺจํ คเหตฺวา อญฺญตฺถ กาเรหีติ ฯ สาธุ เทวิ ตุมฺหากํ เคหํ วิสชฺชาเปสฺสามิ ลญฺจสฺส คหิตภาวํ ปน มา กสฺสจิ กถยิตฺถ มา โน อญฺเญปิ ลญฺจํ ทตฺวา เคหานิ วิสชฺชาเปตุกามา อเหสุนฺติ ฯ ตาต รญฺโญ มาตา ลญฺจมทาสีติ มยฺหมฺปิ ลชฺชนเมตํ น กสฺสจิ กเถสฺสามีติ ฯ โส สาธูติ ตสฺสา สนฺติกา สตสหสฺสํ คเหตฺวา เคหํ วิสชฺเชตฺวา เยน เกวฏฺฏสฺส เคหํ เตน คนฺตฺวา ตเถว กาเรสิ ฯ ยถา รญฺโญ มาตุ เคเห กตกิริยํ ตถา ตตฺถ กาเรสิ ฯ โส กุชฺฌิตฺวา ราชทฺวารํ คโต ฯ ตตฺถ ฐิตา มนุสฺสา ตํ เวฬุเปสิกาหิ ปิฏฺฐึ ปหรึสุ ฯ โส ปิฏฺฐิจมฺมุปฺปาฏนํ ลภิตฺวา คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺโต ปุนาคนฺตฺวา สตสหสฺสเมว อทาสิ ฯ เอเตนุปาเยน สกลนคเร เคหฏฺฐานํ คณฺหนฺเตน ลญฺจํ คเหตฺวา ตตฺถ ลทฺธกหาปณานํเยว นว โกฏิโย ชาตา มหาสตฺโต สกลนคเร วิจาเรตฺวา ราชกุลํ อคมาสิ ฯ อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ กึ ปณฺฑิต ลทฺธนฺเต วสนฏฺฐานนฺติ ฯ มหาราช อเทนฺตา นาม นตฺถิ อปิจ โข ปน เคเหสุ คยฺหมาเนสุ กิลมนฺติ เตสํ ปิยวิปฺปโยคํ กาตุํ อมฺหากํ อยุตฺตํ พหินคเร อิโต คาวุตฏฺฐาเน คงฺคาย จ นครสฺส จ อนฺตเร อสุกฏฺฐาเน นาม อมฺหากํ รญฺโญ วสนฏฺฐานนครํ กริสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อนฺโตนครํ ยุชฺฌิตุํปิ ทุกฺขํ เนว สกเสนา น ปรเสนา ญาตุํ สกฺกา พหินคเร ปน สุขํ ยุทฺธํ กาตุํ อนฺโตนคเรเยว น โกฏฺเฏตฺวา มาเรสฺสามีติ ตุสิตฺวา สาธุ ตาต ตยา สลฺลกฺขิตฏฺฐาเนเยว กาเรหีติ อาห ฯ มหาราช อหํ ตตฺถ กาเรสฺสามิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๓.
ตุมฺหากมฺปิ น มนุสฺเสหิ ทารุปณฺณาทีนํ อตฺถาย อมฺหากํ นวกมฺมฏฺฐานํ น คนฺตพฺพํ เต คจฺฉนฺตา หิ กลหํ กริสฺสนฺติ เตเนว ตุมฺหากมฺปิ อมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ น ภวิสฺสตีติ ฯ สาธุ ปณฺฑิต เตน ปเทเสน นิสฺสญฺจารํ กโรหีติ ฯ เทว อมฺหากํ หตฺถี อุทกาภิรตา อุทเกเยว กีฬนฺติ อุทเก อาวิเล ชาเต มโหสถสฺส อาคตกาลโต ปฏฺฐาย ปสนฺนํ อุทกํ ปาตุํ น ลภามาติ สเจ นาครา โน กุชฺฌิสฺสนฺติ ตมฺปิ สหิตพฺพนฺติ ฯ ราชา วิสฏฺฐา ตุมฺหากํ หตฺถี กีฬนฺตูติ วตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปสิ โย โย อิโต นิกฺขมิตฺวา มโหสถปณฺฑิตสฺส นครมาปนฏฺฐานํ คจฺฉติ ตสฺส ตสฺส สหสฺสทณฺโฑติ ฯ มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน ปุริสํ อาทาย นครา นิกฺขมิตฺวา ยถาปริจฺฉนฺนฏฺฐาเน นครํ มาเปตุํ อารภิ ฯ ปรคงฺคาย ตีเร ตาว คคฺคลึ นาม คามํ กาเรตฺวา หตฺถีอสฺสรถพาหนญฺเจว โคพลิพทฺทญฺจ ตตฺถ ฐเปตฺวา นครกรณํ วิจาเรนฺโต เอตฺตกา อิทํ กโรนฺตูติ สพฺพกมฺมานิ วิภชิตฺวา อุมฺมงฺเค กมฺมํ ปฏฺฐเปสิ ฯ มหาอุมฺมงฺคทฺวารํ คงฺคาตีเร อโหสิ ฯ สฏฺฐีมตฺตานิ โยธสตานิ มหาอุมฺมงฺคํ ขนนฺติ ฯ มหตีหิ จมฺมปสิพฺพกาหิ วาลุกปํสุํ หริตฺวา คงฺคายํ ปาเตนฺติ ฯ ตํ ปาติตปาติตํ ปํสุํ หตฺถีหิ มทฺทนฺติ ฯ คงฺคา อาลุฬา สนฺทติ ฯ นครวาสิโน มโหสถสฺส อาคตกาลโต ปฏฺฐาย ปสนฺนํ อุทกํ ปาตุํ น ลภาม คงฺคา อาลุฬา สนฺทติ กินฺนุ โข เอตนฺติ วทนฺติ ฯ อถ เนสํ ปณฺฑิตสฺส อุปฺปนิกฺขิตฺตกปุริสา อาโรเจนฺติ มโหสถสฺส กิร หตฺถิโน อุทกํ กีฬนฺตา คงฺคาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๔.
อุทกํ กทฺทมํ กโรนฺติ เตน สา อาลุฬิตา สนฺทตีติ ฯ โพธิสตฺตานํ อธิปฺปาโย นาม อิชฺฌติ ฯ ตสฺมา อุมฺมงฺเค มูลานิ วา ปาสาณานิ วา มรุมฺพานิ วา สพฺพานิ ภูมิยํ ปเวสึสุ ฯ ชงฺฆอุมฺมงฺคสฺส ทฺวารํ ตสฺมึ นคเร อโหสิ ฯ ตึสมตฺตานิ ปุริสสตานิ ชงฺฆอุมฺมงฺคํ ขนนฺติ ฯ จมฺมปสิพฺพกาหิ วาลุกาปํสุํ หริตฺวา ตสฺมึ นคเร ปาเตนฺติ ฯ ปาติตปาติตํ มตฺติกํ ปํสุํ อุทเกน สนฺเนตฺวา ปาการํ อาจินนฺติ อญฺญานิ วา กมฺมานิ กโรนฺติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส ปวิสนทฺวารํ นคเร อโหสิ ฯ อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพเธน ยนฺตยมกทฺวาเรน สมนฺนาคตํ ฯ ตญฺหิ ทฺวารํ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย ปิถิยติ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย วิวริยติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส ทฺวีสุ ปสฺเสสุ อิฏฺฐกาหิ จินิตฺวา สุธากมฺมํ กาเรสิ ฯ มตฺถเก ปทรจฺฉนฺนํ กาเรตฺวา อุลฺโลกํ มตฺติกาย ลิมฺเปตฺวา เสตกมฺมํ กาเรสิ ฯ สพฺพานิ เจตฺถ อสีติ มหาทฺวารานิ อเหสุํ ฯ จตุสฏฺฐีจุลฺลทฺวารานิ อเหสุํ ฯ สพฺพานิ ยนฺตยุตฺตาเนว ฯ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย สพฺพาเนว ปิถิยนฺติ ฯ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย สพฺพาเนว วิวริยนฺติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส ทฺวีสุ ปสฺเสสุ อเนกสตานิ ทีปาลยานิ อเหสุํ ฯ สพฺเพปิ เต ยนฺตยุตฺตาว ฯ เอกสฺมึ วิวริยมาเน สพฺเพปิ วิวริยนฺติ ฯ เอกสฺมึ ปิถิยมาเน สพฺเพ ปิถิยนฺติ ฯ ตสฺส ปน ทฺวีสุ ปสฺเสสุ เอกสตานํ ขตฺติยานํ อตฺถาย เอกสตา สยนคพฺภา อเหสุํ ฯ เอเกกสฺมึ สยนคพฺเภ นานาปจฺจตฺถรณํ สนฺถตํ ฯ เอเกกํ มหาสยนํ สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺตํ ฯ เอเกกํ สีหาสนํ มหาสยนํ นิสฺสาย ฐิตํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๕.
เอเกกํ มาตุคามโปตฺถกรูปกํ อุตฺตมรูปธรํ ปติฏฺฐิตํ ฯ ตํ สเจ หตฺเถน อนามสิตฺวา อิทํ มนุสฺสรูปกนฺติ น สกฺกา วิญฺญาตุํ ฯ อปิจ มหาอุมฺมงฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ กุสลา จิตฺตการา นานปฺปการานิ จิตฺตกมฺมานิ กรึสุ เทวคณปริวุตสกฺกสิริวิลาสสิเนรุสตฺตปริภณฺฑ- สาครสตฺตมหาสรจตุมหาทีปหิมวนฺตอโนตตฺตสรมโนสิลจนฺทิมสุริย- จาตุมฺมหาราชิกาทิฉกามาวจรสตฺตสมฺปตฺติโย สพฺพาปิ อุมฺมงฺเค ทสฺสยึสุ ฯ ภูมิยํ รชตปฏวณฺณํ วาลุกํ โอกีรตฺวา อุปริ อุลฺโลกโอลมฺพปทุมานิ ทสฺเสสุํ ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ นานปฺปกาเร อาปเณปิ ทสฺสยึสุ ฯ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ คนฺธทามปุปฺผทามาทีนิ โอลมฺพิตฺวา สุธมฺมาเทวสภํ วิย อุมฺมงฺคํ อลงฺกรึสุ ฯ ตานิปิ โข ตีณิ วฑฺฒกิสตานิ ตีณิ นาวาสตานิ พนฺธิตฺวา นิฏฺฐิตปริกมฺมานํ ทพฺพสมฺภารํ ปูเรตฺวา คงฺคาย อาหริตฺวา ปณฺฑิตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส ตานิ นคเร อุปโยคํ เนตฺวา ตุมฺเห มยา อาณตฺตทิวเสเยว อาหเรยฺยาถาติ นาวาโย ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ฐปาเปสิ ฯ นคเร อุทกปริขา จ กทฺทมปริขา จ สุกฺขปริขา จ อฏฺฐารสหตฺโถ ปากาโร จ โตรณ- โคปุรฏฺฏาลกโกฏฺฐกราชนิเวสนาทีนิ จ หตฺถีสาลาทโย จ โปกฺขรณิโย จาติ สพฺพาเนว นิฏฺฐํ อคมํสุ ฯ อิติ มหาอุมฺมงฺโค ชงฺฆอุมฺมงฺโค นครนฺติ สพฺพเมตํ จตูหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตํ ฯ อถ มหาสตฺโต จตุมาสจฺจเยน รญฺโญ อาคมนตฺถาย ทูตํ ปาเหสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๖.
นิเวสนานิ มาเปตฺวา เวเทหสฺส ยสฺสสิโน อถสฺส ปาหิณิ ทูตํ เอหิทานิ มหาราช มาปิตํ เต นิเวสนนฺติ ฯ ตตฺถ ปาหิณีติ เปเสสิ ฯ ราชา ทูตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหนฺเตน ปริวาเรน นิกฺขมิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต จ ราชา ปายาสิ เสนาย จตุรงฺคิยา อนนฺตพาหนํ ทฏฺฐุํ ผิตํ กปฺปิลิยํ ปุรนฺติ ฯ ตตฺถ อนนฺตพาหนนฺติ อปริมิตหตฺถิอสฺสาทิพาหนํ ฯ กปฺปิลิยํ ปุรนฺติ กปฺปิลรฏฺเฐ ปณฺฑิเตน มาปิตํ นครํ ฯ โส อนุปุพฺเพน คงฺคาตีรํ ปาปุณิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อตฺตนา กตนครํ ปเวเสสิ ฯ โส ตตฺถ ปาสาทวรคโค นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา โถกํ วิสเมตฺวา สายณฺหสมเย อตฺตโน อาคตภาวํ ญาเปตุํ จูฬนีรญฺโญ ทูตํ เปเสสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณึ อาคโตสฺมิ มหาราช ตว ปาทานิ วนฺทิตุํ ททาหิทานิ ภริยํ นารึ สพฺพงฺคโสภณึ สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๗.
ตตฺถ วนฺทิตุนฺติ เวเทโห มหลฺลโก จูฬนีราชา ตสฺส ปุตฺตมตฺโตปิ นปฺปโหติ ฯ กิเลสมุจฺฉิโต ปน หุตฺวา ราชา ชามาตรา นาม สสฺสุโร วนฺทนีโยติ จินฺเตตฺวา ตสฺส จิตฺตํ อชานนฺโต วนฺทนสาสนํ ปหิณิ ฯ ททาหิทานีติ อหํ ตยา ธีตรํ เต ทสฺสามีติ ปกฺโกสาปิโต ตํ เม อิทานิ เทหีติ ปหิณิ ฯ สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนนฺติ สุวณฺณาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ ฯ จูฬนีราชาปิ ทูตสฺส กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต อิทานิ เม ปจฺจามิตฺโต กุหึ คมิสฺสติ อุภินฺนมฺปิ เตสํ สีสานิ ฉินฺทิตฺวา ชยปานํ ปิวิสฺสามีติ เกวลํ โสมนสฺสํ ทสฺเสนฺโต ทูตสฺส สกฺการํ กตฺวา อนนฺตรํ คาถมาห สฺวาคตนฺเตปิ เวเทห อโถ เต อทุราคตํ นกฺขตฺตญฺเญว ปริปุจฺฉ อหํ กญฺญํ ททามิ เต สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ ตตฺถ เวเทหาติ เวเทหสฺส สาสนํ สุตฺวา ตํ ปุรโต ฐิตํ วิย อาลปติ ฯ อถวา เอวํ พฺรหฺมทตฺเตน วุตฺตนฺติ วเทหีติ ทูตํ อาณาเปนฺโต เอว มาห ฯ ตํ สตฺวา ทูโต เวเทหสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว มงฺคลกิริยาย อนุจฺฉวิกํ นกฺขตฺตํ กิร ชานาหิ ราชา เต ธีตรํ เทตีติ อาห ฯ โส อชฺเชว นกฺขตฺตํ โสภณนฺติ ปุน ทูตํ ปหิณิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต จ ราชา เวเทโห นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉถ นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉิตฺวา พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๘.
ททาหิ ทานิ เม ภริยํ นารึ สพฺพงฺคโสภณึ สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ จูฬนีราชาปิ อาห ททามิทานิ เต ภริยํ นารึ สพฺพงฺคโสภณึ สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ อิมํ คาถํ วตฺวา อิทานิ เปเสมิ อิทานิ เปเสมีติ มุสาวาทํ กตฺวา เอกสตราชูนํ สญฺญํ อทาสิ อฏฺฐารสอกฺโขภิณีหิ สทฺธึ สพฺเพปิ ยุทฺธสชฺชา หุตฺวา นิกฺขมนฺตุ อชฺช อุภินฺนํปิ ปจฺจตฺถิกานํ สีสานิ ฉินฺทิตฺวา เสฺว ชยปานํ ปิวิสฺสามาติ ฯ ตํ ขณญฺเญว เต สพฺเพปิ นิกฺขมึสุ ฯ สยํ นิกฺขมนฺโต ปน มาตรํ สลากเทวิญฺจ อคฺคมเหสึ นนฺทาเทวิญฺจ ปุตฺตํ ปญฺจาลจนฺทญฺจ ธีตรํ ปญฺจาลจนฺทิญฺจาติ อิเม จตฺตาโร ชเน โอโรเธหิ สทฺธึ เอกสฺมึ เคเห วสาเปตฺวา นิกฺขมิ ฯ โพธิสตฺโตปิ เวเทหรญฺโญ เจว เตน สทฺธึ อาคตเสนาย จ มหนฺตํ สกฺการํ กาเรสิ ฯ เกจิ มนุสฺสา สุรํ ปิวนฺติ เกจิ มจฺฉมํสาทีนิ ขาทนฺติ เกจิ ทูรมคฺคํ อาคตตฺตา กิลมนฺตา สยนฺติ ฯ วิเทหราชา ปน เสนกาทโย ปณฺฑิเต คเหตฺวา อมจฺจคณปริวุโต อลงฺกตมหาตเล นิสีทิ ฯ จุลนีราชาปิ อฏฺฐารสอกฺโขภิณีสํขาย เสนาย ตํ นครํ ติสนฺธึ จตุสํเขปํ ปริกฺขิปิตฺวา อเนกสตสหสฺสาหิ อุกฺกาหิ ธาริยมานาหิ อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเตเยว คหณสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต อตฺตโน โยธานํ ตีณิ สตานิ เปเสสิ ตุมฺเห ชงฺฆอุมฺมงฺเคน คนฺตฺวา รญฺโญ มาตรญฺจ อคฺคมเหสิญฺจ ปุตฺตธีตรญฺจ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๙.
คเหตฺวา ชงฺฆอุมฺมงฺเคน อาเนตฺวา มหาอุมฺมงฺคทฺวารโต พหิ อกตฺวา อนฺโต อุมฺมงฺเคเยว วสาเปตฺวา ยาว อมฺหากํ อาคมนา รกฺขนฺตาว ฐตฺวา อมฺหากํ คมนกาเล อุมฺมงฺคา นีหริตฺวา อุมฺมงฺคทฺวาเร มหาวิสาลมาฬเก ฐเปถาติ ฯ เต ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ชงฺฆอุมฺมงฺเคน คนฺตฺวา โสปาณปาทมูเล ปทรสนฺถรํ อุคฺฆาเฏตฺวา โสปาณปาทมูเล โสปาณสีเส มหาตเล จาติ เอตฺตเก ฐาเน อารกฺขมนุสฺเส จ ขุชฺชวามนกาทิปริจาริกาโย จ หตฺถปาเทสุ พนฺธิตฺวา มุขํ ปิทหิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ฐเปตฺวา รญฺโญ ปฏิยตฺตํ ขาทนียํ กิญฺจิ ขาทิตฺวา กิญฺจิ ฉฑฺเฑตฺวา ภาชนานิ ภินฺทิตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ กตฺวา อุปริ ปาสาทํ อภิรุหึสุ ฯ ตทา สลากเทวี นนฺทาเทวิญฺจ ราชปุตฺตญฺจ ราชธีตรญฺจ โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ มญฺญมานา อตฺตนา สทฺธึ เอกสยเนเยว สยาเปสิ ฯ เต โยธา คพฺภทฺวาเร ฐตฺวา ปกฺโกสยึสุ ฯ สา นิกฺขมิตฺวา กึ ตาตาติ อาห ฯ เทวิ อมฺหากํ ราชา เวเทหญฺจ มโหสถญฺจ ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา สกลชมฺพูทีเป เอกรชฺชํ กตฺวา เอกสตราชปริวุโต มหนฺเตน ยเสน มหาปานํ ปิวนฺโต ตุมฺเหปิ จตฺตาโร คเหตฺวา อาเนตุํ อมฺเห ปหิณีติ ฯ เต จตฺตาโร ชนา สทฺทหิตฺวา ปาสาทา โอตริตฺวา โสปาณปาทมูลํ อคมํสุ ฯ อถ เน คเหตฺวา ชงฺฆอุมฺมงฺคํ ปวิสึสุ ฯ เต จตฺตาโร อาหํสุ มยํ เอตฺตกํ กาลํ อิธ วสนฺตา อิมํ วิถึ น โอติณฺณปุพฺพมฺหาติ ฯ เทวิ อิมํ วิถึ น สพฺพทา โอตรนฺติ มงฺคลวิถิ นาเมสา อชฺช มงฺคลทิวสภาเวน ราชา อิมินา มคฺเคน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๐.
อาเนตุํ อาณาเปสีติ ฯ เตสํ สทฺทหึสุ ฯ อเถกจฺเจ เต จตฺตาโร คเหตฺวา อาคมึสุ เอกจฺเจ นิวตฺเตตฺวา ราชนิเวสเน รตนคพฺเภ วิวริตฺวา ยาวทิจฺฉกํ ธนสารํ คเหตฺวา อาคมึสุ ฯ อิตเรปิ จตฺตาโร ปุรโต มหาอุมฺมงฺคํ ปตฺวา อลงฺกตเทวสภํ วิย อุมฺมงฺคํ ทิสฺวา รญฺโญ อตฺถาย สชฺชิตนฺติ สญฺญํ กรึสุ ฯ อถ เน จตฺตาโร มหาคงฺคาย อวิทูรฏฺฐานํ เนตฺวา อนฺโต อุมฺมงฺเคเยว อลงฺกตคพฺเภ นิสีทาเปตฺวา เอกจฺเจ อารกฺขํ คเหตฺวา อจฺฉึสุ เอกจฺเจ คนฺตฺวา เตสํ อานีตภาวํ โพธิสตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส เตสํ กถํ สุตฺวา อิทานิ เม มโนรโถ มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตีติ โสมนสฺสชาโต รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ราชาปิ กิเลสาตุรตาย อิทานิ เม ธีตรํ เปเสตีติ จินฺเตตฺวา ปลฺลงฺกโต อุฏฺฐาย วาตปาเนน โอโลเกนฺโต อเนเกหิ อุกฺกาสตสหสฺเสหิ เอโกภาสชาตํ นครํ มหติยา เสนาย ปริวาริตํ ทิสฺวา อาสงฺกิตปริสงฺกิโต กินฺนุ โข เอตนฺติ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ มนฺเตนฺโต อิมํ คาถมาห หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺติ เสนา ติฏฺฐนฺติ จมฺมิกา อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ กินฺนุ มญฺญนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ ตตฺถ กินฺนุ มญฺญนฺตีติ จูฬนีราชา อมฺหากํ ตุฏฺโฐ อุทาหุ กุทฺโธ กินฺนุ โข ปณฺฑิตา มญฺญนฺตีติ ปุจฺฉิ ฯ ตํ สุตฺวา เสนโก อาห มา จินฺตยิตฺถ มหาราช อติพหู อุกฺกา ปญฺญายนฺติ ราชา ตุมฺหากํ ธีตรํ ทาตุํ คเหตฺวา เอติ มญฺเญติ ฯ ปุกฺกุโสปิ ตุมฺหากํ อาคนฺตุกสกฺการํ กาตุํ อารกฺขํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๑.
คเหตฺวา ฐิโตว ภวิสฺสตีติ ฯ เอวํ เต จตฺตาโร ปณฺฑิตา ยํ ยํ อตฺตโน รุจฺจติ ตํ ตํ กถยึสุ ฯ วิเทหราชาปิ อสุกฏฺฐาเน เสนา ติฏฺฐนฺตุ อสุกฏฺฐาเน อารกฺขํ คณฺหถ อปฺปมตฺตา โหถาติ วทนฺตานํ สทฺทํ สุณนฺโต สนฺนทฺธญฺจ เสนํ ปสฺสนฺโต มรณภยตชฺชิโต หุตฺวา มหาสตฺตสฺส กถํ ปจฺจาสึสนฺโต อิตรํ คาถมาห หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺติ เสนา ติฏฺฐนฺติ จมฺมิกา อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ กินฺนุ กาหนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ ตตฺถ กินฺนุ กาหนฺติ ปณฺฑิตาติ ปณฺฑิต กินฺนุ จินฺเตสิ อิมา เสนา อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อิมํ อนฺธพาลํ โถกํ สนฺตาเสตฺวา ปจฺฉา มม ปญฺญาพลํ ทสฺเสตฺวา อสฺสาเสสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา อาห รกฺขติ ตํ มหาราช จูลเนยฺโย มหพฺพโล ปทุฏฺโฐ เต พฺรหฺมทตฺโต ปาโต ตํ ฆาตยิสฺสตีติ ฯ ตํ สุตฺวา สพฺเพ เต ราชาทโย มรณภยตชฺชิตา อเหสุํ ฯ รญฺโญ กณฺโฐ สุสฺสิ ฯ มุเข เขโฬ จ ฉิชฺชิ ฯ สรีเร ทาโห อุปฺปชฺชิ ฯ โส มรณภยภีโต ปริเทวนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ อุพฺเพธติ เม หทยํ มุขญฺจ ปริสุสฺสติ นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา อนฺโต ฌายติ โน พหิ เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ อนฺโต ฌายติ โน พหีติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๒.
ตตฺถ อุพฺเพธตีติ ตาต มโหสถ หทยํ เม มหาวาเตริตํ วิย อสฺสตฺถปลฺลวํ กมฺปติ ฯ อนฺโต ฌายติ โน พหีติ สา อุกฺกา วิย มยฺหํ หทยมํสํ อพฺภนฺตเร ฌายติ พหิ ปน น ปญฺญายตีติ ปริเทวติ ฯ มหาสตฺโต ตสฺส ปริเทวิตํ สุตฺวา อยํ อนฺธพาโล อญฺเญสุ ทิวเสสุ มม วจนํ น กเรยฺย ภิยฺโย นํ นิคฺคณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห ปมตฺโต มนฺตนาตีโต ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย อิทานิ โข ตํ ตายนฺตุ ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา อกตฺวามจฺจสฺส วจนํ อตฺถกามหิเตสิโน อตฺตปีติรโต ราช มิโค กูเฏว โอหิโต ยถาปิ มจฺโฉ วลิสํ วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ อามคิทฺโธ น ชานาติ มจฺโฉ มรณมตฺตโน เอวเมว ตุวํ ราช จูลเนยฺยสฺส ธีตรํ กามคิทฺโธ น ชานาสิ มจฺโฉ มรณมตฺตโน สเจ คจฺฉสิ ปญฺจาลํ ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสสิ มิคํ ปนฺถานุปนฺนํว มหนฺตํ ภยเมสฺสติ อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท อหีว อุจฺจงฺกคโต ฑเสยฺย น เตน เมตฺตึ กยิราถ ธีโร ทุกฺโข หเว กาปุริเสน สงฺคโม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๓.
ยํ เตฺวว ชญฺญา ปุริโส ชนินฺท สีลวายํ พหุสฺสุโต เตเนว เมตฺตึ กยิราถ ธีโร สุโข หเว สปฺปุริเสหิ สงฺคโมติ ฯ ตตฺถ ปมตฺโตติ มหาราช ตวํ กาเมน ปมตฺโต ฯ มนฺตนาตีโตติ มยา อนาคตภยํ ทิสฺวา ปญฺญาย ปริจฺฉินฺทิตฺวา มนฺติตมนฺตนํ อติกฺกนฺโต ฯ ภินฺนมนฺโตติ มนฺตนาติกฺกนฺตตฺตาเยว ภินฺนมนฺโต โย จ เต เสนกาทีหิ สทฺธึ มนฺโต คหิโต เอโส ภินฺโน ภินฺนมนฺโตสิ ชาโต ฯ ปณฺฑิตาติ อิเม เสนกาทโย จตฺตาโร อิทานิ ตํ รกฺขนฺตุ ปสฺสมิา เนสํ พลนฺติ ทีเปติ ฯ อกตฺวามจฺจสฺสาติ มม อุตฺตมสฺส อมจฺจสฺส วจนํ อกตฺวา ฯ อตฺตปีติรโตติ อตฺตโน กิเลสปีติยา อภิรโต หุตฺวา ฯ มิโค กูเฏว โอหิโตติ ยถา นาม นิวาปโลเภนาคโต มิโค กูฏปาเส พชฺฌติ เอวํ มม วจนํ อคฺคเหตฺวา ปญฺจาลจนฺทึ ลภิสฺสามีติ โลเภนาคนฺตฺวา อิทานิ กูฏปาเส พทฺโธ มิโค วิย ชาโตสิ ฯ ยถาปิ มจฺโฉติ คาถาทฺวยํ ตทา มยา อยํ อุปมา อาภฏาติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ฯ สเจ คจฺฉสีติ คาถาปิ น เกวลํ เอตฺตกเมว อิมมฺปิ เต อุปมํ อาหรินฺติ ทสฺเสตุํ วุตฺตา ฯ อนริยรูโปติ เกวฏฺฏพฺราหฺมณสทิโส อสปฺปุริสชาติโก นิลฺลชฺชปุริโส ฯ น เตน เมตฺตินฺติ ตาทิเสน สทฺธึ มิตฺตธมฺมํ น กยิราถ ตฺวํ ปน เกวฏฺเฏน สทฺทึ เมตฺตึ กตฺวา ตสฺส วจนํ คณฺหิ ฯ ทุกฺโขติ เอวรูเปน สทฺธึ สมาคโม นาม เอกวารํ กโต อิธ โลเกปิ ปรโลเกปิ มหาทุกฺขาวหนโต ทุกฺโข--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๔.
โหติ ฯ ยํ เตฺววาติ ยํ ตุ เอว อยเมว วา ปาโฐ ฯ สุโขติ อิธ โลเกปิ ปรโลกเปิ สุโขเยว โหติ ฯ อถ นํ ปุน เอวรูปํ น กริสฺสตีติ สุฏฺฐุตรํ นิคฺคณฺหนฺโต ปุพฺเพ รญฺญา กถิตกถํ อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห พาโล ตุวํ เอลมูโคสิ ราช โย อุตฺตมตฺถานิ มยิ ลปิตฺโถ กิเมวหํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ อตฺถานิ ชานิสฺสํ ยถาปิ อญฺเญ อิมํ คเล คเหตฺวาน นาเสถ วิชิตา มม โย เม รตนลาภสฺส อนฺตรายาย ภาสตีติ ฯ อิมา เทฺว คาถา วตฺวา มหาราช อหํ คหปติปุตฺโต ยถา ตว อญฺเญ เสนกาทโย ปณฺฑิตา อตฺถานิ ชานนฺติ ตถา กิเมว ชานิสฺสํ อโคจโร เอส มยฺหํ คหปติสิปฺปเมวาหํ ชานามิ อยมตฺโถ เสนกาทีนํ ปากโฏ เต ปณฺฑิตา โหนฺติ อชฺช เต อฏฺฐารสหิ อกฺโขภิณีหิ ปริวาริตสฺส ตว เสนกาทโย อวสฺสยา โหนฺตุ มํ ปน คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒิตุํ อาณาเปสิ อิทานิ มํ กสฺมา ปุจฺฉสีติ เอวํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺหิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ ปณฺฑิโต มยา กตโทสเมว กเถสิ ปุพฺเพว หิ อิทํ อนาคตภยํ ชานิ เตน มํ อติวิย นิคฺคณฺหติ น โข ปน เอตฺตกํ กาลํ นิกฺกมฺมโก อจฺฉิสฺสติ อวสฺสํ อิมินา มยฺหํ โสตฺถิภาโว กโต ภวิสฺสตีติ ฯ อถ นํ ปริคฺคณฺหนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๕.
มโหสถ อตีเตน นานุวิชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา กึ มํ อสฺสํว สมฺพนฺธํ ปโตเทเนว ๑- วิชฺฌสิ สเจ ปสฺสสิ โมกฺขํ เม เขมํ วา ปน ปสฺสสิ เตเนว มํ อนุสาส กึ มํ อตีเตน วิชฺฌสีติ ฯ ตตฺถ นานุวิชฺฌนฺตีติ อตีตํ โทสํ คเหตฺวา มุขสตฺตีหิ น อนุวิชฺฌนฺติ ฯ อสฺสํว สมฺพนฺธนฺติ สตฺตุเสนาย ปริวุตตฺตา สุฏฺฐุ พนฺธิตฺวา ฐปิตํ อสฺสํ วิย กึ มํ วิชฺฌสิ ฯ เตเนว มนฺติ เอวํ เต โมกฺโข ภวิสฺสติ เอวํ เต เขมนฺติ เตน โสตฺถิภาเวน มํ อนุสาส อสฺสาเสหิ ตํ หิ ฐเปตฺวา อญฺโญ เม ปฏิสรณํ นตฺถีติ ฯ อถ มหาสตฺโต อยํ ราชา อติวิย อนฺธพาโล ปุริสวิเสสํ น ชานาติ โถกํ กิลเมตฺวา ปจฺฉาสฺส อวสฺสโย ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห อตีตํ มานุสํ กมฺมํ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ ตฺวํ ปชานสฺสุ ขตฺติย สนฺติ เวหายสา นาคา อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา สนฺติ เวหายสา อสฺสา อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา สนฺติ เวหายสา ปกฺขี อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา @เชิงอรรถ: ๑ ปโฏเทนาติ เอวํ มุทฺธชวิธาเนน วินยฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๖.
สนฺติ เวหายสา ยกฺขา อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา อตีตํ มานุสํ กมฺมํ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ อนฺตลิกฺเขน ขตฺติยาติ ฯ ตตฺถ กมฺมนฺติ มหาราช อิทํ ตว อิโต โมจนํ นาม อตีตมานุสมนุสฺเสหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํ อตีตํ ฯ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวนฺติ เนว กาตุํ น สหิตุํ สกฺกา ฯ น ตํ สกฺโกมีติ อหํ ตํ อิโต โมเจตุํ น สกฺโกมิ ฯ ตฺวํ ปชานสฺสุ ขตฺติยาติ มหาราช ตวเมเวตฺก กตฺตพฺพํ ชานสฺสุ ฯ เวหายสาติ อากาเสน คมนสมตฺถา หตฺถิโน ฯ ยสฺสาติ ยสฺส รญฺโญ ฯ ตถาวิธาติ ฉทฺทนฺตกุเล วา อุโปสถกุเล วา ชาตา นาคา โหนฺติ ตํ ราชานํ เต อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ฯ อสฺสาติ พลาหกอสฺสราชกุเล ชาตา อสฺสา ฯ ปกฺขีติ ครุฬํ สนฺธายาห ฯ ยกฺขาติ สาตาคิราทโย ยกฺขา ฯ อนฺตลิกฺเขนาติ อหนฺตํ อนฺตลิกฺเขน โมเจตุํ น สกฺโกมิ ตํ อาทาย อากาเสน มิถิลํ เนตุํ น สกฺโกมีติ อตฺโถ ฯ ราชา ตํ สุตฺวา อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ อถ เสนโก จินฺเตสิ อิทานิ รญฺโญ จ อมฺหากญฺจ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺญํ ปฏิสรณํ นตฺถิ ราชา ปนสฺส กถํ สุตฺวา มรณภยตชฺชิโต กิญฺจิ วตฺตุํ น สกฺโกติ อหํ ปณฺฑิตํ ยาจิสฺสามีติ ฯ โส ยาจนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ อตีรทสฺสี ปุริโส มหนฺเต อุทกณฺณเว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๗.
ยตฺถ โส ลภเต คาธํ ตตฺถ โส วินฺทเต สุขํ เอวํ อมฺหญฺจ รญฺโญจ ตฺวํ ปติฏฺฐา มโหสถ ตฺวํ โนสิ มนฺตีนํ เสฏฺโฐ อมฺเห ทุกฺขา ปโมจยาติ ฯ ตตฺถ อตีรทสฺสีติ สมุทฺเท ภินฺนนาโว ตีรํ อปสฺสนฺโต ฯ ยตฺถาติ อูมิเวคสมพฺภาหโต วิจรนฺโต ยสฺมึ ปเทเส ปติฏฺฐํ ลภติ ฯ ปโมจยาติ ปุพฺเพ มิถิลํ เสนาย ปริวาเรตฺวา ฐิตกาเลปิ ตยา ปโมจิตมฺหา อิทานิปิ ตฺวเมว อมฺเห ทุกฺขา โมเจหีติ ยาจติ ฯ อถ นํ นิคฺคณฺหนฺโต มหาสตฺโต คาถาย อชฺฌภาสิ อตีตํ มานุสํ กมฺมํ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนกาติ ฯ ตตฺถ ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนกาติ เสนก อหํ น สกฺโกมิ ตฺวํ อิมํ ราชานํ อากาเสน มิถิลํ เนหีติ ฯ ราชา คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺโต มรณภยตชฺชิโต มหาสตฺเตน สทฺธึ กเถตุํ อสกฺโกนฺโต กทาจิ เสนโกปิ กิญฺจิ อุปายํ ชาเนยฺย ปุจฺฉามิ ตาว นนฺติ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห สุโณหิ เม ตํ วจนํ ปสฺสเสตํ มหพฺภยํ เสนกาทานิ ปุจฺฉามิ กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ ตตฺถ กึ กิจฺจนฺติ กึ กตฺตพฺพยุตฺตกํ อิธ มญฺญสิ มโหสเถนมฺหา ปริจฺจตฺตา ยทิ ตฺวํ ชานาสิ วเทหิ เมติ ฯ ตํ สุตฺวา เสนโก ราชา มํ อุปายํ ปุจฺฉติ โสภโณ วา โหตุ อโสภโณ วา กเถสฺสามิสฺส เอกํ อุปายนฺติ จินฺเตตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๘.
คาถมาห อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม คณฺหามฺหเส วิกนฺตนํ อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ มา โน ราชา พฺรมฺหตฺโต จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ ตตฺถ ทฺวารโตติ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา ตตฺถ อคฺคึ เทม ฯ วิกนฺตนนฺติ อญฺญมญฺญํ วิกนฺตนสตฺถํ คณฺหาม ฯ หิสฺสามาติ ชีวิตํ ขิปฺปํ ชหิสฺสาม อลงฺกตปาสาโทเยว โน ทารุจิตโก ภวิสฺสติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อนตฺตมโน หุตฺวา อตฺตโน ปุตฺตทารสฺส เอวรูปํ จิตกํ กโรหีติ วตฺวา ปุกฺกุสาทโย ปุจฺฉิ ฯ เตปิ อตฺตโน ปฏิรูปาย พาลกถาเยว กถยึสุ ฯ เตน วุตฺตํ สุโณหิ เม ตํ วจนํ ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ ปุกฺกุสทานิ ปุจฺฉามิ กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ ปุกฺกุโส อาห วิสํ ขาทิตฺวา มิยฺยาม ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ ราชา อาห สุโณหิ เม ตํ วจนํ ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ กามินฺททานิ ปุจฺฉามิ กึ กิจฺจํ อิธมญฺญสีติ ฯ กามินฺโท อาห รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาม ปปาตา ปปเตมฺหเส มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๙.
ราชา อาห สุโณหิ เม ตํ วจนํ ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ เทวินฺททานิ ปุจฺฉามิ กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ เทวินฺโท อาห อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม คณฺหามฺหเส วิกนฺตนํ อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ น โน สกฺโกติ โมเจตุํ สุเขเนว มโหสโถติ ฯ อปิจ เตสุ เทวินฺโท อยํ ราชา กึ กโรติ อมฺเห ปุจฺฉิ อคฺคิมฺหิ สนฺเต ขชฺโชปนกํ ธมติ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ อิธ อมฺหากํ โสตฺถิภาวํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ อยนฺตํ อปุจฺฉิตฺวา อมฺเห ปุจฺฉติ มยํ กึ ชานามาติ จินฺเตตฺวา อญฺญํ อุปายํ อปสฺสนฺโต เสนเกน กถิตเมว กเถตฺวา มหาสตฺตํ วณฺเณนฺโต เทฺว ปเท อาห ตตฺถายํ อธิปฺปาโย มหาราช มยํ สพฺเพ ปณฺฑิตเมว ยาจาม สเจ ปน ยาจิยมาโนปิ น โน สกฺโกติ โมเจตุํ สุเขเนว มโหสโถ อถ เสนกสฺส วจนํ กริสฺสามาติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ปุพฺเพ โพธิสตฺตสฺส กตโทสํ สริตฺวา เตน สทฺธึ กเถตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺส สุณนฺตสฺเสว ปริเทวนฺโต อาห ยถา กทฺทลิโน สารํ อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ เอวํ อเนฺวสมานา นํ ปญฺหํ นาชฺฌคมามฺหเส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๐.
ยถา สิมฺพลิโน สารํ อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ เอวํ อเนฺวสมานา นํ ปญฺหํ นาชฺฌคมามฺเหส อเทเส วต โน วุฏฺฐํ กุญฺชรานํวนูทเก สํกาเส ทุมฺมนุสฺสานํ พาลานํ อวิชานตํ อุพฺเพธติ เม หทยํ มุขญฺจ ปริสุสฺสติ นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา อนฺโต ฌายติ โน พหิ เอวํปิ หทยํ มยฺหํ อนฺโต ฌายติ โน พหีติ ฯ ตตฺถ กทฺทลิโนติ ยถา กทฺทลิกฺขนฺทสฺส นิสฺสารตฺตา สารตฺถิโก ปุริโส อเนฺวสนฺโตปิ ตโต สารํ นาธิคจฺฉติ เอวํ มยํ อิมมฺหา ทุกฺขา มุญฺจนุปายํ ปญฺจ ปณฺฑิเต ปุจฺฉิตฺวา อเนฺวสมานาปิ นํ ปญฺหํ ฯ นาชฺฌคมามฺหเสติ อมฺเหหิ ปุจฺฉิตุปายํ อสุณนฺโต วิย มยํ ตํ ปญฺหํ นาธิคจฺฉาม ฯ ทุติยคาถายํปิ เอเสว นโย ฯ กุญฺชรานํ วนูทเกติ ยถา กุญฺชรานํ อนูทเก ฐาเน วุฏฺฐํ อเทเส วุฏฺฐํ นาม โหติ เตหิ ตถารูเป นิรูทเก วนคหเน อเทเส วสนฺตา ขิปฺปเมว ปจฺจามิตฺตานํ วสํ คจฺฉนฺติ เอวํ อมฺเหหิปิ อิเมสํ ทุมฺมนุสฺสานํ พาลานํ อวิชานนฺตานํ สนฺติเก วสนฺเตหิ อเทเส วุฏฺฐํ นาม เอตฺตเกสุ หิ ปณฺฑิเตสุ เอโกปิ เม อิทานิ ปฏิสรณํ นตฺถีติ นานาวิเธหิ วิลปติ ฯ ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อยํ ราชา อติวิย กิลมติ สเจ น นํ อสฺสาเสสฺสามิ หทเยน ผลิเตน มริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อสฺสาเสสิ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๑.
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ ตโต โส ปณฺฑิโต ธีโร อตฺถทสฺสี มโหสโถ เวเทหํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา อิทํ วจนมพฺรวิ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ ราหุคฺคหิตํว จนฺทิมํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ ราหุคฺคหิตํว สุริยํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ ปงฺเก สนฺนํว กุญฺชรํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ เปฬพนฺธํว ปนฺนคํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ ปกฺขึ พนฺธํว ปญฺชเร มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ มจฺเฉ ชาลคเตริว มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ สโยคพลพาหนํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราช มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ ปญฺจาลํ พาหยิสฺสามิ กากเสนํว เลฑฺฑุนา อาทู ปญฺญา กิมตฺถิยา อมจฺโจ วาปิ ตาทิโส โย ตฺว สมฺพาธปกฺขนฺตํ ทุกฺขา น ปริโมจเยติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๒.
ตตฺถ อิทนฺติ ทวทาหทฑฺเฒ อรญฺเญ ฆนวสฺสํ วสฺสาเปนฺโต วิย ตํ อสฺสาเสนฺโต อิทํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราชาติ อาทิวจนํ อพฺรวิ ฯ ตตฺถ สนฺนนฺติ ลคฺคํ ฯ เปฬพนฺธนฺติ เปฬาย อพฺภนฺตรคตํ สปฺปํ ฯ ปญฺจาลนฺติ เอวํ มหนฺตมฺปิ ปญฺจาลรญฺโญ เสนํ ปญฺจาลํ ฯ พาหยิสฺสามีติ ปลาเปสฺสามิ ฯ อาทูติ นามตฺเถ นิปาโต ฯ ปญฺญา นาม กิมตฺถิยาติ อตฺโถ ฯ อมจฺโจ วาปิ ตาทิโสติ ปญฺญา สมนฺนาคตตฺตา ตาทิโส ปญฺญาย สมฺปนฺโน อมจฺโจ วาปิ กิมตฺถิโย โย ตํ เอวํ มรณสมฺพาธปฺปตฺตํ ทุกฺขา น ปริโมจเย มหาราช อยํ ปฐมตรํ อาคจฺฉนฺโต นาม กิมตฺถํ อาคโตติ มญฺญสิ มา ภายิ มหาราช อหนฺตํ อิมมฺหา ทุกฺขา โมเจสฺสามีติ ตํ อสฺสาเสสิ ฯ ราชาปิ ตสฺส วจนํ สุตฺวา อิทานิ เม ชีวิตํ ลทฺธนฺติ อสฺสาสํ ปฏิลภิ ฯ โพธิสตฺเตน สีหนาเท กเต สพฺเพว เต ตุสึสุ ฯ อถ นํ เสนโก ปุจฺฉิ ปณฺฑิต ตฺวํ สพฺเพ อมฺเห คเหตฺวา คจฺฉฉนฺโต เกนุปาเยน คมิสฺสสีติ ฯ อลงฺกตอุมฺมงฺเคน เนสฺสามิ ตุมฺเห คมนสชฺชา โหถาติ วตฺวา อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรณตฺถํ โยเธ อาณาเปนฺโต อาห เอถ มาณวา อุฏฺเฐถ มุขํ โสเธถ สนฺธิโน เวเทโห สหมจฺเจหิ อุมฺมงฺเคน คมิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ มาณวาติ ตรุณาธิวจนํ ฯ มุขํ โสเธถาติ อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรถ ฯ สนฺธิโนติ ยนฺตฆรสนฺธิโน จ ทฺวารํ โสเธถ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๓.
เอกสตานํ สยนคพฺภานํ ทฺวารํ วิวรถ อเนกสตานํ ทีปาลยานํ ทฺวารํ วิวรถาติ ฯ เต อุฏฺฐาย อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ ฯ สกโล อุมฺมงฺโค เอโกภาโส อลงฺกตเทวสภา วิย วิโรจติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา ปณฺฑิตสฺสานุสาริโน อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬติ ฯ ตตฺถ อนุสาริโนติ เวยฺยาวจฺจกรา ฯ ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬติ สูจิฆฏิกสมฺปนฺนานิ จ ทฺวารกวาฏานิ ฯ เต อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวริตฺวา มหาสตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส รญฺโญ สญฺญมกาสิ กาโล เทว ปาสาทา โอตรถาติ ฯ ราชา โอตรติ ฯ เสนโก สีสโต นาฬิวตฺตํ อปเนตฺวา สาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต ทิสฺวา เสนก กึ กโรสีติ ปุจฺฉิ ฯ ปณฺฑิต อุมฺมงฺเคน คจฺฉนฺเตหิ นาม เวฐนํ โมเจตฺวา กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา คนฺตพฺพนฺติ ฯ เสนก อุมฺมงฺคํ ปวิสนฺโต โอนมิตฺวา ชณฺณุเกหิ ปติฏฺฐาย ปวิสิสฺสามีติ มา สญฺญมกาสิ สเจ หตฺถินา คนฺตุกาโมสิ หตฺถึ อภิรูห สเจ อสฺเสน คนฺตุกาโมสิ อสฺสํ อภิรูห อุจฺโจ อุมฺมงฺโค อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพโธ วิสาลทฺวาโร ตฺวํ ยถารุจิยา อลงฺกตปฏิยตฺโต รญฺโญ ปุรโต คจฺฉาติ อาห ฯ โพธิสตฺโต ปน เสนกสฺส คมนํ ปุรโต วิจาเรตฺวา ราชานํ มชฺเฌ กตฺวา สยํ ปจฺฉโต อโหสิ ฯ กึ การณา ฯ ราชา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๔.
อลงฺกตอุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต มา สณิกํ อคมาสีติ ฯ อุมฺมงฺเค มหาชนสฺส ยาคุภตฺตขาทนียาทีนิ อปฺปมาณานิ อเหสุํ ฯ เต มนุสฺสา ขาทนฺตา ปิวนฺตา อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺตา คจฺฉนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ ยาถ ยาถ มหาราชาติ โจเทนฺโต ปจฺฉโต ยาติ ฯ ราชา อลงฺกตเทวสภํ วิย อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต ยาติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ปุรโต เสนโก ยาติ ปจฺฉโต จ มโหสโถ มชฺเฌ จ ราชา เวเทโห อมจฺจปริวาริโตติ ฯ รญฺโญ อาคตภาวํ ญตฺวา เต มาณวา รญฺโญ มาตรญฺจ เทวิญฺจ ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ อุมฺมงฺคา นีหริตฺวา มหาวิสาลมาฬเก ฐเปสุํ ฯ ราชาปิ โพธิสตฺเตน สทฺธึ อุมฺมงฺคา นิกฺขมิ ฯ เต จตฺตาโร ขตฺติยา ราชานญฺจ ปณฺฑิตญฺจ ทิสฺวา นิสฺสํสยํ ปรหตฺถคตมฺหา มยํ อมฺเห คเหตฺวา อาคเตหิ ปณฺฑิตสฺส ปุริเสหิ ภวิตพฺพนฺติ มรณภยตชฺชิตา ภีตตสิตา มหาวิรวํ วิรวึสุ ฯ จูฬนีราชา กิร วิเทหรญฺโญ ปลายนภเยน คนฺตฺวา คงฺคาตีเร คาวุตมตฺเต ฐาเน อฏฺฐาสิ ฯ โส จ สนฺนิสินฺนาย รตฺติยา เตสํ วิรวํ สุตฺวา นนฺทาเทวิยา สทฺโท วิยาติ วตฺตุกาโม อโหสิ ฯ กุหึ นนฺทาเทวึ ปสฺสสีติ ปริหาสภเยน น กิญฺจิ อาห ฯ มหาสตฺโต ตสฺมึ ฐาเน ปญฺจาลจนฺทึ กุมาริกํ รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา มหาราช ตฺวํ อิมิสฺสา การณา อาคโตสิ อยํ อคฺคมเหสี โหตูติ อาห ฯ ตีณิ นาวาสตานิ อุปฏฺฐเปสุํ ฯ ราชา วิสาลมาฬกา โอตริตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๕.
อลงฺกตนาวํ อภิรุหิ ฯ เตปิ จตฺตาโร ขตฺติยา นาวํ อภิรุหึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อุมฺมงฺคา นิกฺขมิตฺวาน เวเทโห นาวมารุหิ อภิรุยฺหญฺจ ตํ ญตฺวา อนุสาสิ มโหสโถ อยํ เต สสฺสุโร เทว อยํ สสฺสุ ชนาธิป ยถา มาตุ ปฏิปตฺติ เอวํ เต โหตุ สสฺสุยา ยถาปิ นิยโก ภาตา โสทริโย เอกมาตุโก เอวํ ปญฺจาลจนฺโท เต ทยิตพฺโพ รเถสภ อยํ ปญฺจาลจนที เต ราชปุตฺตี อภิชฺฌิตา กามํ กโรหิ เต ตาย ภริยา เต รเถสภาติ ฯ ตตฺถ อนุสาสีติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ กทาเจส กุชฺฌิตฺวา จูฬนีรญฺโญ มาตรํ มาเรยฺย อภิรูปาย นนฺทาเทวิยา สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปยฺย ราชกุมารํ มาเรยฺย ปฏิญฺญมสฺส คเหสฺสามีติ ฯ ตสฺมา อยํ เตติ อาทินา วทนฺโต อนุสาสิ ฯ ตตฺถ อยํ เต สสฺสุโรติ อยํ ตว สสฺสุรสฺส จูฬนีรญฺโญ ปุตฺโต ปญฺจาลจนฺทิยา กนิฏฺฐภาติโก อยํ เต อิทานิ สสฺสุโร ฯ อยํ สสฺสูติ อยํ อิมิสฺสา มาตา นนฺทาเทวี นาม ตว สสฺสุ ฯ ยถา มาตูติ ยถา มาตุ ปุตฺโต วตฺตปฏิปตฺตึ กโรติ เอวํ เต เอติสฺสา โหตุ พลวตรํ มาตุสญฺญํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา มา กทาจิ นํ โลภจิตฺเตน โอโลเกหิ ฯ นิยโกติ อชฺฌตฺติโก เอกปิตรา เอกมาตุยา ชาโต ฯ ทยิตพฺโพติ ปิยายิตพฺโพ ฯ ภริยาติ อยํ เต ภริยา ภวิสฺสติ มา เอติสฺสาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๖.
อวมานมกาสีติ ฯ โส เอวํ รญฺโญ ปติญฺญํ คณฺหิ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ราชมาตรํ ปน อารพฺภ น กิญฺจิ กเถสิ ฯ กึ การณา ฯ ตสฺสา มหลฺลกภาเวเนว ฯ อิทมฺปน สพฺพํ โพธิสตฺโต ตีเร ฐตฺวา กเถสิ ฯ อถ นํ ราชา มหาทุกฺขโต มุตฺตตาย คนฺตุกาโม หุตฺวา ตาต ตฺวํ ตีเร ฐิโต กึ กโรสีติ วตฺวา คาถมาห อารุยฺห นาวํ ตรมาโน กึ นุ ตีรมฺหิ ติฏฺฐสิ กิจฺฉา มุตฺตมฺหา ทุกฺขโต ยามทานิ มโหสถาติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต เทว ตุมฺเหหิ สทฺธึ คมนํ นาม มยฺหํ อยุตฺตนฺติ วตฺวา อาห เนส ธมฺโม มหาราช โยหํ เสนาย นายโก เสนางฺคํ ปริหาเปตฺวา อตฺตานํ ปริโมจเย นิเวสนมฺหิ เต เทว เสนางฺคํ ปริหาปิตํ ตํ ทินฺนํ พฺรหฺมทตฺเตน อานยิสฺสํ รเถสภาติ ฯ ตตฺถ ธมฺโมติ สภาโว ฯ นิเวสนมฺหีติ นครํ สนฺธายาห ฯ ปริโมจเยติ ปริโมเจยฺยํ ฯ ปริหาปิตนฺติ ฉฑฺฑิตํ ฯ เตสุ หิ มนุสฺเสสุ ทูรมคฺคํ อาคเตสุ เกจิ ขาทนฺตา เกจิ ปิวนฺตา เกจิ กิลมนฺตา นิทฺทํ โอกฺกมนฺตา อมฺหากํ นิกฺขนฺตภาวมฺปิ น ชานึสุ เกจิ คิลานา มยา สทฺธึ จตฺตาโร มาเส กมฺมํ กตฺวา มม อุปการมนุสฺสา เจตฺถ พหู น สกฺกา มยา เอกมนุสฺสมฺปิ ฉฑฺเฑตฺวา คนฺตุํ อหํ ตาว นิวตฺเตตฺวา สพฺพมฺปิ ตว เสนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.
พฺรหฺมทตฺเตน ทินฺนํ ธนญฺจ อวสิฏฺฐํ อาเนสฺสามิ ตุมฺเห มหาราช กตฺถจิ อวิลมฺพนฺตา สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มยา โว อนฺตรามคฺเค หตฺถิอสฺสพาหนาทีนิ ฐปิตานิ กิลนฺตกิลนฺตานิ ปหาย สมตฺถสมตฺเถ โยเค อภิรุยฺห สีฆํ สีฆํ มิถิลนครเมว ปวิสถาติ อาห ฯ ตโต ราชา คาถมาห อปฺปเสโน มหาเสนํ กถํ นิคฺคยฺห ฐสฺสสิ ทุพฺพโล พลวนฺเตน วิหญฺญิสฺสสิ ปณฺฑิตาติ ฯ ตตฺถ นิคฺคยฺหาติ ปฏิปฺผริตฺวา ฯ วิหญฺญิสฺสสีติ กิลมิสฺสสิ ฯ ตโต โพธิสตฺโต คาถมาห อปฺปเสโนปิ เจ มนฺตี มหาเสนํ อมนฺตินํ ชินาติ ราชา ราชาโน อาทิจฺโจวุทยนฺตมนฺติ ฯ ตตฺถ มนฺตีติ มนฺตาย สมนฺนาคโต ปญฺญวา อุปายกุสโล ฯ อมนฺตินนฺติ อนุปายกุสลํ ฯ ชินาตีติ ปญฺญวา ทุปฺปญฺญํ ชินาติ ฯ ราชา ราชาโนติ เอโกปิ เอวรูโป ราชา พหูปิ ทุปฺปญฺเญ ราชาโน ชินาติเยว ฯ ยถา กินฺติ ฯ อาทิจฺโจวุทยนฺตมนฺติ ยถา อาทิจฺโจ อุเทนฺโต ตมํ วิธมิตฺวา อาโลกํ ทสฺเสติ เอวํ ชินาติ เจว สุริโย วิย วิโรจติ จ ฯ อิทนฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา คจฺฉถ ตุมฺเหติ วตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ โส มุตฺโต วตมฺหิ อมิตฺตหตฺถโต อิมิสฺสา จ ลทฺธตฺตา มโนรโถปิ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ โพธิสตฺตสฺส คุณํ อาวชฺชิตฺวา อุปฺปนฺนปีติปาโมชฺโช ปณฺฑิตสฺส คุเณ เสนกสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๘.
กเถนฺโต คาถมาห สุสุขํ วต สํวาโส ปณฺฑิเตหีติ เสนก ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ มจฺเฉ ชาลคเตริว อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ ตตฺถ สุสุขํ วตาติ อติสุขํ วต อิทํ อธิกตรํ โย สํวาโส ปณฺฑิเตหิ ฯ อิตีติ การณตฺเถ นิปาโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยสฺมา อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถ ตสฺมา เสนก วทามิ สุสุขํ วต อิทํ โย เอวํ ปณฺฑิเตหิ สํวาโสติ ฯ ตํ สุตฺวา เสนโก ปณฺฑิตสฺส คุณํ กเถนฺโต อาห เอวเมว มหาราช ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ มจฺเฉ ชาลคเตริว อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ อถ วิเทหราชา นทิโต อุตฺตริตฺวา โยชนนฺตเร มหาสตฺเตน การิตคามํ สมฺปตฺโต ฯ ตตฺถสฺส โพธิสตฺเตน ฐปิตมนุสฺสา หตฺถิพาหนาทีนิ เจว อนฺนปานาทีนิ จ อทํสุ ฯ ราชา กิลนฺตกิลนฺเต หตฺถิอสฺสรเถ นิวตฺเตตฺวา อิตเร อาทาย เตหิ สทฺธึ อญฺญํ คามํ ปาปุณิ ฯ เอเตนุปาเยน โยชนสตมคฺคํ อติกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส ปาโตว มิถิลํ ปาวิสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ อุมฺมงฺคทฺวารํ คนฺตฺวา อตฺตนา สนฺนทฺธขคฺคํ โอมุญฺจิตฺวา อุมฺมงฺคทฺวาเร วาลุกํ วิยูหิตฺวา ตํ ตตฺถ ฐเปสิ ฯ ฐเปตฺวา จ ปน อุมฺมงฺคํ ปวิสิตฺวา อุมฺมงฺคา นิกฺขมิตฺวา ตํ นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห คนฺโธทเก นหาตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.
นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สยนวรคโต มโนรโถ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ อาวชฺเชนฺโต นิปชฺชิ ฯ อถสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน จูฬนีราชา เสนางฺคํ วิจาริยมาโน ตํ นครํ อุปาคมิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห รกฺขิตฺวา กสิณํ รตฺตึ จุลเนยฺโย มหพฺพโล อุเทนฺตํ อรุณุคฺคมฺหิ อุปการมุปาคมิ อารุยฺห ปวรํ นาคํ พลวนฺตํ สฏฺฐิหายนํ ราชา อโวจ ปญฺจาโล จุลเนยฺโย มหพฺพโล สนฺนทฺโธ มณิจมฺเมน สรมาทาย ปาณินา เปสิเย อชฺฌภาสิตฺถ ปุถุคุมฺเพ สมาคเตติ ฯ ตตฺถ กสิณนฺติ สกลํ นิสฺเสสํ รตฺตึ ฯ อุเทนฺตนฺติ อุเทนฺเต ฯ อุปการนฺติ ปญฺจาลนครํ อุปาทาย มหาสตฺเตน การิตตฺตา อุปการนฺติ ลทฺธนามํ นครมุปาคมิ ฯ อโวจาติ อตฺตโน เสนํ อวจ ฯ เปสิเยติ อตฺตโน เปสการเก ฯ อชฺฌภาสิตฺถาติ อธิภาสิตฺถ ปุเรตรเมว อภาสิตฺถ ฯ ปุถุคุมฺเพติ พหุสิปฺเปสุ ปติฏฺฐิเต อเนกสิปฺปญฺญู ฯ อิทานิ เต สรูปโต ทสฺเสตุํ อาห หตฺถาโรเห อนีกฏฺเฐ รถิเก ปตฺติการเก อุปาสนมฺหิ กตหตฺเถ วาลเวเธ สมาคเตติ ฯ ตตฺถ อุปาสนมฺหีติ ธนุสิปฺเป ฯ กตหตฺเถติ อวิรุชฺฌนเวธิตาย สมฺปนฺนหตฺเถ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.
อิทานิ ราชา เวเทหํ ชีวคฺคาหํ คณฺหาเปตุํ อาณาเปนฺโต อาห เปเสถ กุญฺชเร ทนฺตี พลวนฺเต สฏฺฐิหายเน มทฺทนฺตุ กุญฺชรา นครํ เวเทเหน สุมาปิตํ วจฺฉทนฺตมุขา เสตา ติกฺขคฺคา อฏฺฐิเวธิโน ปนุณฺณา ธนุเวเคน สมฺปตนฺตุตรีตรา มาณวา จมฺมิโน สูรา จิตฺตทณฺฑยุตาวุธา ปกฺขนฺทิโน มหานาคา หตฺถีนํ โหนฺติ สมฺมุขา สตฺติโย เตลโธตาโย อจฺฉิมนฺโต ปภสฺสรา วิชฺโชตมานา ติฏฺฐนฺตุ สตรํสาว ตารกา อาวุธพลวนฺตานํ คุณิกายุรธารินํ อีทิสานํ เม โยธานํ สงฺคาเม อปลายินํ เวเทโห กุโต มุจฺจิสฺสติ สเจ ปกฺขีว กาหติ ตึส เม ปุริสนาวุโตฺย สพฺเพ เจเกกนิจฺจิตา เยสํ สมํ น ปสฺสามิ เกวลํ มหิมํ จรํ นาคา จ กปฺปิตา ทนฺตี พลวนฺตา สฏฺฐิหายนา เยสํ ขนฺเธสุ โสภนฺติ กุมารา จารุทสฺสนา ปีตาลงฺการา ปีตวสนา ปีตุตฺตรนิวาสนา นาคกฺขนฺเธสุ โสภนฺติ เทวปุตฺตาว นนฺทเน ปาฐีนวณฺณา เนตฺตึสา เตลโธตา ปภสฺสรา นิฏฺฐิตา นรวีเรหิ สมธารา สุนิสฺสิตา เวลฺลาฬิโน วีตมลา สิกฺกายสมยา ทฬฺหา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.
คหิตา พลวนฺเตหิ สุปฺปหารปฺปหาริภิ สุวณฺณา ผรุสมฺปนฺนา โลหิตกญฺจูปธาริตา วิวตฺตมานา โสภนฺติ วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร ปวกา จมฺมิโน สูรา อสิจมฺมสฺส โกวิทา ผรุคฺคหา สิกฺขิตรา นาคกฺขนฺธนิปาติโน อีทิเสหิ ปุรกฺขิโต นตฺถิ โมกฺโข อิโต ตว ปภาวนฺเต น ปสฺสามิ เยน ตฺวํ มิถิลํ วเชติ ฯ ตตฺถ ทนฺตีติ สมฺปนฺนทนฺเต ฯ วจฺฉทนฺตมุขาติ นิขาทนสทิสมุขา ฯ ปนุณฺณาติ วิสฏฺฐา ฯ สมฺปตนฺตุตรีตราติ เต เอวรูปา สรา อิตริตรา สมฺปตนฺตุ สมาคจฺฉนฺตุ ฯ ฆนเมฆวสฺสํ วิย สรวสฺสํ วสฺสถาติ อาณาเปสิ ฯ มาณวาติ ตรุณโยธา ฯ จมฺมิโนติ จมฺมหตฺถา ฯ จิตฺตทณฺฑยุตาวุธาติ จิตฺตทณฺฑยุตฺเตหิ อาวุเธหิ สมนฺนาคตา ฯ ปกฺขนฺทิโนติ สงฺคามํ ปกฺขนฺทิกา ฯ มหานาคาติ มหานาเคสุ โกญฺจนาทํ กตฺวา อาคจฺฉนฺเตสุปิ นิจฺจลํ ฐตฺวา เตสํ ทนฺเต คเหตฺวา ลุญฺจิตุํ สมตฺถา โยธา ฯ สตรํสาว ตารกาติ สตรํสา วิย โอสธี ตารกา ฯ อาวุธพลวนฺตานนฺติ อาวุธพเลน ยุตฺตานํ ฯ คุณิกายุรธารินนฺติ คุณี วุจฺจติ กวจํ กวจานิ เจว กายุราภรณานิ จ ธาเรนฺตานํ กวจสํขาตานิ วา กายุรานิ ธาเรนฺตานํ ฯ สเจ ปกฺขีว กาหตีติ สเจ ปกฺขี วิย อากาเสน ปกฺขนฺทนํ กริสฺสติ ตถาปิ กินฺติ มุจฺจิสฺสตีติ วทติ ฯ ตึส เม ปุริสนาวุโตฺยติ ปุริสานํ ตึสสหสฺสานิ จ นวุติสตานิ จ ตึสนาวุโตฺยติ วุจฺจนฺติ ฯ สพฺเพ เจเกกนิจฺจิตาติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.
เอตฺตกา มยฺหํ โยธาปเรสํ หตฺถโต อาวุธํ คเหตฺวา ปจฺจามิตฺตานํ สีสํ ปาตนสมตฺถา เอเกกํ วิจินิตฺวา คหิตา อนิวตฺติโน โยธาติ ทสฺเสติ ฯ เกวลํ มหิมํ จรนฺติ สกลํปิ อิมํ มหึ จรนฺโต ฯ เยสํ สมํ น ปสฺสามีติ เยสํ สทิสํ น ปสฺสามิ เตเยว เม โยธา เอตฺตกาติ ทสฺเสติ ฯ จารุทสฺสนาติ จารุ วุจฺจติ สุวณฺณํ สุวณฺณวณฺณาติ อตฺโถ ฯ ปีตาลงฺการาติ ปีตวณฺณาลงฺการา ฯ ปีตวสนาติ ปีตวตฺถนิวตฺถา ฯ ปีตุตฺตรนิวาสนาติ ปีตวุตฺตราสงฺคา ฯ ปาฐีนวณฺณาติ ปาสานมจฺฉกสทิสา ฯ เนตฺตึสาติ ขคฺคา ฯ นรวีเรหีติ วิริยวนฺเตหิ ปณฺฑิตปุริเสหิ ฯ สุนิสฺสิตาติ สุฏฺฐุ นิสฺสิตา อติติขิณา ฯ เวลฺลาฬิโนติ ฐิตมชฺฌนฺติกสุริโย วิย วิชฺโชตมานา ฯ สิกฺกายสมยาติ สตฺตวาเร โกญฺจสกุเณ ขาทาเปตฺวา คหิเตน สิกฺกายเสน กตา ฯ สุปฺปหารปฺปหาริภีติ ทฬฺหปฺปหาเรหิ โยเธหิ ฯ โลหิตกญฺจูปธาริตาติ โลหิตวณฺณาย โกสิยา สมนฺนาคตา ฯ ปวกาติ อากาเส ปริวตฺตนสมตฺถา ฯ อสิจมฺมสฺส โกวิทาติ เอเตสํ คหเณ กุสลา ฯ ผรุคฺคหาติ ผรุคฺคหกา ฯ สิกฺขิตราติ ตสฺมึ ผรุคฺคหเณ อติวิย สิกฺขิตา ฯ นาคกฺขนฺธนิปาติโนติ หตฺถิกฺขนฺเธ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา ปาตนสมตฺถา ฯ นตฺถิ โมกฺโขติ อมฺโภ เวเทห เปตก ปฐมํ ตาว คหปติปุตฺตสฺสานุภาเวน มุตฺโตสิ อิทานิ ปน ตว โมกฺโข นตฺถีติ วทติ ฯ ปภาวนฺเตติ อิทานิ เต ราชานุภาวํ น ปสฺสามิ เยน ตวํปิ มิถิลํ คมิสฺสสิ ขิตฺเต ชาเล ปวิฏฺฐมจฺโฉ วิย อชฺช ชาโตติ ฯ เอวํ เวเทหํ ตชฺเชนฺโต อิทานิ นํ ชีวคฺคาหํ คณฺหิสฺสามีติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.
วชิรงฺกุเสน นาคํ โจเทนฺโต คณฺหถ ภินฺทถ วิชฺฌถาติ เสนํ อาณาเปนฺโต จูฬนีราชา อุปการนครํ อวตฺถรนฺโต วิย อุปาคมิ ฯ อถ นํ มหาสตฺตสฺส อุปนิขิตฺตปุริสา โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ อตฺตโน อุปฏฺฐาเก คเหตฺวา ปริวารยึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ โพธิสตฺโต สิริสยนา วุฏฺฐาย กตสรีรปฏิชคฺคโน ภุตฺตปาตราโส อลงฺกตปฏิยตฺโต สตสหสฺสคฺฆนิกํ กาสิกวตฺถํ นิวาเสตฺวา รตฺตกมฺพลํ เอกํเส กตฺวา สตฺตรตนขจิตํ เอกํ วลญฺชนกาญฺจนทณฺฑกํ อาทาย สุวณฺณปาทุกํ อารุยฺห เทวจฺฉราหิ วิย อลงฺกตอิตฺถีหิ พาลวีชนิยา วีชยมาโน อลงฺกตปาสาเท สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา จูฬนีรญฺโญ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต สกฺกเทวราชลีลาย อปราปรํ จงฺกมิ ฯ จูฬนีราชาปิ ตสฺส อุตฺตมรูปสิรึ โอโลเกตฺวา จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาสกฺขิ อิทานิ ตํ คณฺหิสฺสามีติ ตุริตตุริโต หตฺถิเมว เปเสสิ ฯ ปณฺฑิโต จินฺเตสิ อยํ ราชา เวเทโห เม อิเธว ลทฺโธติ สญฺญาย ตุริตตุริโต อาคจฺฉนฺโตว น ชานาติ อตฺตโน ปุตฺตทาเร คเหตฺวา อมฺหากํ รญฺโญ ปหิตภาวํ มญฺเญติ สุวณฺณาทาสสทิสํ มม มุขํ ทสฺเสตฺวา เตน สทฺธึ กเถสฺสามีติ ฯ โส วาตปาเน ฐิโตว มธุรสฺสรํ นิจฺฉาเรตฺวา เตน สทฺธึ เกฬึ กเถนฺโต อาห กินฺนุ สนฺตรมาโนว นาคํ เปเสสิ กุญฺชรํ ปหฏฺฐรูโป อาคมสิ ลทฺธตฺโถสฺมีติ มญฺญสิ โอหเรตํ ธนุจาปํ ขุรปฺปํ ปฏิสํหร โอหเรตํ สุภํ จมฺมํ เวฬุริยมณิสนฺนิภนฺติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๔.
ตตฺถ กุญฺชรนฺติ เสฏฺฐํ ฯ ปหฏฺฐรูโปติ หฏฺฐตุฏฺฐจิตฺโต โส มนสฺสชาโต ฯ อาคมสีติ อาคจฺฉสิ ฯ ลทฺธตฺโถสฺมีติ นิปฺผนฺนตฺโถสฺมิ มโนรโถ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ มญฺญสิ ฯ โอหเรตนฺติ เอตํ จาปสํขาตํ ธนุํ โอหร อวหร ฉฑฺเฑหิ โก นุ เต เอเตนตฺโถ ฯ ปฏิสํหราติ อปเนตฺวา อญฺญสฺส วา เทหิ ปฏิจฺฉนฺเน วา ฐาเน ฐเปหิ กึ ขุรปฺเปน กริสฺสสิ ฯ จมฺมนฺติ เอตํ จมฺมมฺปิ อปเนหิ อิทํ หิ ตยา หิยฺโย ปฏิมุกฺกํ ภวิสฺสติ ฉฑฺเฑหิ ตํ มา เต สรีรํ อุปทฺทุตํ อโหสิ เต สรีรํ อกิลเมตฺวา ปาโตว ตว นครํ ปวิสาหีติ รญฺญา สทฺธึ เกฬึ อกาสิ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา อยํ คหปติปุตฺโต มยา สทฺธึ เกฬึ กโรติ อชฺช เต กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ ตํ ตชฺเชนฺโต อาห ปสนฺนมุขวณฺโณสิ มิหิตปุพฺพญฺจ ภาสสิ โหติ โข มรณกาเล อีทิสี วณฺณสมฺปทาติ ฯ ตตฺถ มิหิตปุพฺพญฺจ ภาสสีติ ปฐมํ สิตํ กตฺวา ปจฺฉา ภาสนฺโต มิหิตปุพฺพเมว ภาสสิ มํ กิสฺมิญฺจิ น คเณสิ ฯ โหติ โขติ มรณกาเล นาม ปุริสสฺส วณฺณสมฺปทา นาม เอวรูปา โหติเยว ตสฺมา ตวํ วิโรจสิ อชฺช เต สีสํ ฉินฺทิตฺวา ชยปานํ ปิวิสฺสามีติ ฯ เอวํ ตสฺส เตน สทฺธึ กถิตกาเล มหาพลกายาปิ มหาสตฺตสฺส รูปสิรึ ทิสฺวา อมฺโภ อมฺหากํ ราชา มโหสถปณฺฑิเตน สทฺธึ ปฏิมนฺเตติ กินฺนุโข กเถติ เอเตสํ กถํ สุณิสฺสามาติ รญฺโญ สนฺติกเมว อคมํสุ ฯ ปณฺฑิโตปิ ตสฺส กถํ สุตฺวา น มํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๕.
มโหสถปณฺฑิโตติ ชานาติ นาหํ อตฺตานํ มาเรตุํ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เทว มนฺโต เต ภินฺโน เกวฏฺเฏน จ ตยา จ หทเยน จินฺติตํ น ชาตํ มุเขน กถิตเมว ชาตนฺติ วตฺวา ตํ ปกาเสนฺโต อาห โมฆนฺเต คขฺชิตํ ราช ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย ทุคฺคณฺโห หิ ตยา ราชา ขลุงฺเกเนว สินฺธโว ติณฺโณ หิยฺโย ราชา คงฺคํ สามจฺโจ สปริชฺชโน หํสราชํ ยถา ธงฺโก อนุชวํ ปติสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ภินฺนมนฺโตสีติ โย ตยา เกวฏฺเฏน สทฺธึ สิริสยนคพฺเภ มนฺโต คหิโต ตํ มม น ชานาตีติ มา สญฺญํ กริ ปเคว โส มยา ญาโตติ ภินฺนมนฺโตสิ ชาโตติ วทามิ ฯ ทุคฺคณฺโห หิ ตยาติ มหาราช อมฺหากํ ราชา ตยา อสฺสขลุงฺเกน สินฺธโว วิย ทุคฺคณฺโห ขลุงฺกํ อารุฬฺเหน ชวสมฺปนฺนํ อาชานียํ อารุยฺห คจฺฉนฺโต วิย คเหตุํ น สกฺกาติ อตฺโถ ฯ ขลุงฺโก วิย หิ เกวฏฺโฏ ตํ อารุฬฺหกปุริโส วิย ตวํ ชวสมฺปนฺโน สินฺธโว วิย อหํ ตํ อารุฬฺหกปุริโส วิย อมฺหากํ ราชาติ ทสฺเสติ ฯ ติณฺโณ หิยฺโยติ หิยฺโยว อุตฺติณฺโณ โส จ โข สามจฺโจ สปริชโน น เอกโกว ปลายิตฺวา คโต ฯ อนุชวนฺติ สเจ ปน ตวํ ตํ อนุชวิสฺสสิ อนุพนฺธิสฺสสิ ฯ ยถา สุวณฺณราชหํสํ อนุชวนฺโต ธงฺโก อนฺตราว ปติสฺสติ เอวํ ปติสฺสสิ อนฺตราว วินาสํ ปาปุณิสฺสสีติ วทติ ฯ อิทานิ อจฺฉมฺภีโต เกสรสีโห วิย มหาสตฺโต อุทาหรณํ อาหรนฺโต อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๖.
สิงฺคาลาว รตฺติภาเค ผุลฺลํ ทิสฺวาน กึสุกํ มํสเปสีติ มญฺญนฺตา ปริพฺยุฬฺหา มิคาธมา วีติวตฺตาสุ รตฺตีสุ อุคฺคตสฺมึ ทิวากเร กึสุกํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา อาสาฉินฺนา มิคาธมา เอวเมว ตุวํ ราช เวเทหํ ปริวารย อาสาฉินฺโน คมิสฺสสิ สิงฺคาลา กึสุกํ ยถาติ ฯ ตตฺถ ทิสฺวานาติ จนฺทาโลเกน โอโลเกตฺวา ฯ ปริพฺยุฬฺหาติ ปาโตว มํสเปสึ ขาทิตฺวา คมิสฺสามาติ ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ วีติวตฺตาสูติ เต ยาสุ ยาสุ รตฺตีสุ เอวํ อฏฺฐํสุ ตาสุ ตาสุ อตีตาสุ ฯ ทิสฺวาติ ปาโตว สุริยาโลเกน กึสุกํ ทิสฺวาน นยิทํ มํสนฺติ ญตฺวา ฉินฺนาสา หุตฺวา ปลายึสุ ฯ สิงฺคาลาติ ยถา สิงฺคาลา กึสุกํ ปริวาเรตฺวา อาสาฉินฺนา คตา เอวํ ตวํปิ อิธ วิเทหรญฺโญ นตฺถิภาวํ ญตฺวา อาสาฉินฺโน หุตฺวา คมิสฺสสิ เสนํ คเหตฺวา ปลายิสฺสสีติ ทีเปติ ฯ ราชา ตสฺส ตํ อจฺฉมฺภีตวจนํ สุตฺวา จินฺเตสิ อยํ คหปติปุตฺโต อติสูโร หุตฺวา กเถสิ นิสฺสํสยํ เวเทโห ปลาปิโต ภวิสฺสตีติ อติวิย กุชฺฌิตฺวา ปุพฺเพ มยํ คหปติปุตฺตํ นิสฺสาย อุทรสาฏกสฺสาปิ อสฺสามิกา ชาตา อิทานิ เตน อมฺหากํ หตฺถคโต ปจฺจามิตฺโต ปลาปิโต พหุ วต โน อนตฺถการโก อุภินฺนํ กตฺตพฺพํ การณํ อิมสฺเสว กริสฺสามีติ ตสฺส การณํ กาตุํ อาณาเปนฺโต อาห อิมสฺส หตฺถปาเท จ กณฺณนาสญฺจ ฉินฺทถ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๗.
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ เวเทหํ ปริโมจยิ อิมํ มํสํว อาตปฺปํ สูเล กตฺวา ปจนฺตุ นํ โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ เวเทหํ ปริโมจยิ ยถาปิ อุสภจมฺมํ ปฐพฺยา วิตุนียติ สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺส โหติ สงฺกุสมาหตํ เอวนฺตํ วิตุนิตฺวาน เวธยิสฺสามิ สตฺติยา โยเม อมิตฺตํ หตฺถคตํ เวเทหํ ปริโมจยีติ ฯ ตตฺถ อาตปฺปนฺติ ปจิตพฺพยุตฺตกํ มิคาทีนํ มํสํ วิย อิมํ คหปติปุตฺตํ สูเล อาวุณิตฺวา ปจนฺตุ ฯ สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺสาติ เอเตสญฺจ ยถา จมฺมํ สงฺกุสมาหตํ โหติ เอวํ โหตุ ฯ เวธยิสฺสามีติ วิชฺฌาเปสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต หสิตํ กตฺวา อยํ ราชา น ชานาติ อตฺตโน เทวิยาจ พนฺธวานญฺจ มยา มิถิลํ ปหิตภาวํ เตน เม อิทํ กมฺมกรณํ วิจาเรติ โกธวเสน โข ปน มํ อุสุนา วา วิชฺเฌยฺย อญฺญํ วา อตฺตโน รุจฺจนกํ กเรยฺย หนฺทาหํ โสกาตุรํ อิมํ เวทนาปฺปตฺตํ กตฺวา หตฺถิปิฏฺเฐเยว นํ วิสญฺญึ กตฺวา นิปชฺชาเปตุํ ตํ การณํ อาโรเจสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห สเจ เม หตฺถปาเท จ กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส เวเทโห เฉทยิสฺสติ สเจ เม หตฺถปาเท จ กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา เวเทโห เฉทยิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๘.
สเจ เม หตฺถปาเท จ กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ เอวํ นนฺทาย เทวิยา เวเทโห เฉทยิสฺสติ สเจ เม หตฺถปาเท จ กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ เอวนฺเต ปุตฺตทารสฺส เวเทโห เฉทยิสฺสติ สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส เวเทโห ปาจยิสฺสติ สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา เวเทโห ปาจยิสฺสติ สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ เอวํ นนฺทาย เทวิยา เวเทโห ปาจยิสฺสติ สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส เวเทโห ปาจยิสฺสติ สเจ มํ วิตุนิตฺวาน เวธยิสฺสสิ สตฺติยา เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส เวเทโห เวธยิสฺสติ สเจ มํ วิตุนิตฺวาน เวธยิสฺสสิ สตฺติยา เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา เวเทโห เวธยิสฺสติ สเจ มํ วิตุนิตฺวาน เวธยิสฺสสิ สตฺติยา เอวํ นนฺทาย เทวิยา เวเทโห เวธยิสฺสติ สเจ มํ วิตุนิตฺวาน เวธยิสฺสสิ สตฺติยา เอวนฺเต ปุตฺตทารสฺส เวเทโห เวธยิสฺสติ เอวํ โน มนฺติตํ รโห เวเทเหน มยา สห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๙.
ยถา ปลสตํ จมฺมํ โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺฐิตํ อุเปติ ตนุตาณาย สรานํ ปฏิหนฺตเว สุขาวโห ทุกฺขนูโท เวเทหสฺส ยสสฺสิโน มตินฺเต ปฏิหญฺญามิ อุสุํ ปลสเตน วาติ ฯ ตตฺถ เฉทยิสฺสตีติ ปณฺฑิตสฺส กิร จูฬนินา หตฺถปาทา ฉินฺนาติ สุตฺวาว เฉทยิสฺสติ ฯ ปุตฺตทารสฺสาติ มม เอกสฺส ฉินฺนปจฺจยา ตว ทฺวินฺนํ ปุตฺตานญฺเจว อคฺคมเหสิยา จาติ ติณฺณมฺปิ ชนานํ อมฺหากํ ราชา เฉทยิสฺสติ ฯ เอวํ โน มนฺติตํ รโหติ มหาราช มยา จ วิเทหราเชน จ เอวํ รหสิ มนฺติตํ ยํ ยํ อิเธว มยฺหํ จูฬนีราชา กาเรสิ ตํ ตํ ตตฺถ ตสฺส ปุตฺตทารานํ กตฺตพฺพนฺติ ฯ ปลสตนฺติ ปลสตปฺปมาณํ พหู ขาเร ขาทาเปตฺวา มุทุภาวํ อุปนีตํ จมฺมํ ฯ โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺฐิตนฺติ โกนฺติมนฺตา วุจฺจติ จมฺมการสตฺถํ ตาย โกนฺติมนฺตาย กนฺตนลิขิตานํ กตตฺตา สุฏฺฐุ นิฏฺฐิตํ ฯ ตนุตาณายาติ ยถา ตํ จมฺมํ สงฺคาเม สรานํ ปฏิหนฺตเว สริรตาณํ อุเปติ สเรปิ ปฏิหนิตฺวา สรีรํ รกฺขติ ฯ สุขาวโหติ มหาราช อหํปิ อมฺหากํ รญฺโญ ปจฺจามิตฺตานํ นิวารณตฺเถน ตสฺส สรปริตาณํ จมฺมํ วิย สุขาวโห ฯ ทุกฺขนูโทติ กายิกเจตสิกสุขํ อาวหามิ ทุกฺขํ นูเทมิ ฯ มตินฺเตติ ตสฺมา ตว มตึ ปญฺญํ อุสุํ เตน ปลสตจมฺเมน วิย อตฺตโน มติยา ปฏิหญฺญิสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ คหปติปุตฺโต กึ เอวํ กเถสิ ยถา กิร อหํ เอตสฺส กมฺมกรณํ กโรมิ เอวํ วิเทหราชา มม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๐.
ปุตฺตทารสฺส กมฺมกรณํ กริสฺสติ น ชานาติ เอส มม ปุตฺตทารานํ อารกฺขสฺส สุสํวิทหิตภาวํ อิทานิ มริสฺสติ มรณภเยเนว วิลปติ นาสฺส วจนํ สทฺทหามีติ ฯ มหาสตฺโต อยํ มํ ภเยน กเถตีติ มญฺญติ ชานาเปสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา อาห อิงฺฆ ปสฺส มหาราช สุญฺญํ อนฺเตปุรํ ตว โอโรธา จ กุมารา จ ตว มาตา จ ขตฺติย อุมฺมงฺคา นีหริตฺวาน เวเทหสฺสุปนามิตาติ ฯ ตตฺถ อุมฺมงฺคาติ มยา อตฺตโน มาณเว เปเสตฺวา ปาสาทา โอตาราเปตฺวา อุมฺมงฺเคเนว อาหราเปตฺวา มหาอุมฺมงฺคา นีหราเปตฺวา พนฺธวา เต เวเทหสฺส อุปนามิตาติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ อยํ ปณฺฑิโต อติวิย ทฬฺหํ กตฺวา กเถสิ มยา จ รตฺติภาเค คงฺคาย ปสฺเสน นนฺทาเทวิยา วิย สทฺโท วิสฺสุโต อยํ ปณฺฑิโต มหาปญฺโญ กทาจิ สจฺจํ ภเณยฺยาติ อุปฺปนฺนพลวโสโก สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อโสจนฺโต วิย เอกํ อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา ชานนตฺถาย เปเสนฺโต อิมํ คาถมาห อิงฺฆ อนฺเตปุรํ มยฺหํ คนฺตฺวาน วิจินาถ นํ ยถา อิมสฺส วจนํ สจฺจํ วา ยทิ วา มุสาติ ฯ โสปิ สปริวาโร ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา อนฺโต ปวิสิตฺวา หตฺถปาเท พนฺธิตฺวา มุขํ ปิทหิตฺวา นาคทนฺตเกสุ โอลคฺคิเต อนฺเตปุรปาลเก จ ขุชฺชวามนกาทโย จ มหานเส ภาชนานิ ภินฺนานิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๑.
ตตฺถ วิปฺปกิณฺณํ ขาทนียํ โภชนียํ รตนฆรทฺวารานิ วิวริตฺวา กตรตนวิโลปํ วิวฏทฺวารํ สิริคพฺภํ ทิสฺวา ยถาวิวเฏเหว ทฺวารวาตปาเนหิ ปวิสิตฺวา จรมานํ กากคณญฺจ ฉฑฺฑิตคามสทิสํ สุสานภูมึ วิย นิสฺสิรกํ ราชภวนํ ทิสฺวา ปุนาคนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจนฺโต อิมํ คาถมาห เอวเมตํ มหาราช ยถา อาห มโหสโถ สุญฺญํ อนฺเตปุรํ สพฺพํ กากปตนกํ ยถาติ ฯ ตตฺถ กากปตนกํ ยถาติ มจฺฉคนฺเธหิ อาคเตหิ กากคเณหิ สมากิณฺโณ สมุทฺทตีเร ฉฑฺฑิตคามโก วิย ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จตุนฺนํ ชนานํปิ วิปฺปโยคสมฺภเวน โสเกน กมฺปมาโน อิทํ ทุกฺขํ มม คหปติปุตฺตํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนนฺติ ทณฺเฑน ปหโต อาสีวิโส วิย โพธิสตฺตสฺส อติวิย กุชฺฌิ ฯ มหาสตฺโต ตสฺส โกธนาการํ ทิสฺวา อยํ ราชา มหายโส กทาจิ โกธวเสน กึ เม เอเตหีติ ขตฺติยมาเนน มํ วิเหเฐยฺย ยนฺนูนาหํ นนฺทาเทวึ อิมินา น ทิฏฺฐปุพฺพํ วิย กโรนฺโต ตสฺส สรีรวณฺณํ วณฺเณยฺยํ อถ โส ตํ อนุสฺสริตฺวา สจาหํ มโหสถํ มาเรสฺสามิ เอวรูปํ อิตฺถีรตนํ น ลภิสฺสามิ ตํ อมาเรนฺโต ปุน ตํ ลภิสฺสามีติ อตฺตโน ภริยาย สิเนเหน น กิญฺจิ มยฺหํ กริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน รกฺขนตฺถํ ปาสาเท ฐิโตว รตฺตกมฺพลนฺตเร สุวณฺณวณฺณํ พาหุํ นีหริตฺวา ตสฺสา คตมคฺคาจิกฺขนวเสเนว ตํ วณฺเณนฺโต อาห อิโต คตา มหาราช นารี สพฺพงฺคโสภนา โกสุมฺภผลกสุสฺโสณี หํสคคฺครภาณินี--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.
อิโต นีตา มหาราช นารี สพฺพงฺคโสภณา โกเสยฺยวสนา สามา ชาตรูปสุเมขลา สุรตฺตปาทา กลฺยาณี สุวณฺณมณิเมขลา ปาเรวตกฺขี สุตนู พิมฺโพฏฺฐา ตนุมชฺฌิมา สุชาตา ภุชคลฏฺฐีว เวทีว ตนุมชฺฌิมา ทีฆสฺสา เกสา อสิตา อีสกคฺคปเวลฺลิตา สุชาตา มิคจฺฉาปีว เหมนฺตคฺคิสิขาริว นทีว คิริทุคฺเคสุ สญฺฉนฺนา ขุทฺทเวฬุภิ นาคนาสูรุกลฺยาณี ปฐฺมา ติมฺพรุตฺถนี นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติโลมา นาติโลมกาติ ตตฺถ อิโตติ อุมฺมงฺคํ ทสฺเสติ ฯ โกสุมฺภผลกสุสฺโสณีติ วิสาลกาญฺจนผลกา วิย สุนทรโสณี ฯ หํสคคฺครภาณินีติ โคจรตฺถาย จรนฺตานํ หํสโปตกานํ วิย คคฺคเรน มธุเรน สรภญฺเญน สมนฺนาคตา ฯ โกเสยฺยวสนาติ กาญฺจนขจิตโกเสยฺยวตฺถวสนา ฯ สามาติ สุวณฺณสรีรา ฯ ปาเรวตกฺขีติ ปญฺจสุ ปสาเทสุ อคฺคฏฺฐาเนสุ ปาเรวตสกุณสทิสกฺขี ฯ สุตนูติ โสภณสรีรา ฯ พิมฺโพฏฺฐาติ พิมฺพผลํ วิย สุมฏฺโฐฏฺฐปริโยสานา ฯ ตนุมชฺฌิมาติ กรมิตตนุมชฺฌิมา ฯ สุชาตา ภุชคลฏฺฐีวาติ วิชมฺภิตกาเล วาเตริตรตฺตปลฺลววิลาสินี สุชาตา ภุชฺคลตา วิย วิโรจติ ฯ เวทีวาติ กาญฺจนเวที วิย ตนุมชฺฌิมา ฯ อีสกคฺคปเวลฺลิตาติ อีสกํ อคฺเคสุ โอนตา อีสกคฺคปเวลฺลิตา โปตฺถนิยา อคฺคํ วิย วินตา ฯ มิคจฺฉาปีวาติ ปพฺพตสานุมฺหิ ชาตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.
เอกวสฺสิกา มิคโปตกา วิย วิสาลกฺขิยุตฺตา ฯ เหมนฺตคฺคิสิขาริวาติ โอภาสวนฺตตาย เหมนฺเต อคฺคิสิขา วิย โสภติ ฯ ขุทฺทเวฬุภีติ ยถา ขุทฺทกเวฬูหิ สญฺฉนฺนา สา นที โสภติ เอวํ ตนุโลมราชิยา โสภติ ฯ กลฺยาณีติ ฉวิมํสํ เกสนหารุอฏฺฐีนํ วเสน ปญฺจวิเธน กลฺยาเณน สมนฺนาคตา ฯ ปฐมา ติมฺพรุตฺถนีติ ปฐมา อุตฺตมา สุวณฺณผลเก ฐปิตํ สุวณฺณติมฺพรุผลทฺวยมิว ตสฺสา สณฺฐานสมฺปนฺนํ นิรนฺตรํ ถนยุคลํ ฯ เอวํ มหาสตฺเต ตสฺสา รูปสิรึ วณฺเณนฺเตเยว สา เตน ปุพฺเพ อทิฏฺฐปุพฺพา วิย อโหสิ ฯ ราชา พลวสิเนหํ อุปฺปาเทสิ ฯ อถสฺส สิเนหุปฺปตฺตึ ญตฺวา มหาสตฺโต อนนฺตรํ คาถมาห นนฺทาย นูน มรเณน นนฺทสิ สิริพาหน อหญฺจ นูน นนฺทา จ คจฺฉามิ ยมสาธนนฺติ ฯ ตตฺถ สิริพาหนาติ สิริสมฺปนฺนพาหน มหาราช นูน ตฺวํ เอวํ อุตฺตมรูปธราย นนฺทาย มรเณน นนฺทสีติ วทติ ฯ คจฺฉามาติ สเจ หิ ตฺวํ มํ มาเรสฺสสิ เอกํเสเนว อมฺหากํ ราชา นนฺทํ มาเรสฺสติ อิติ นนฺทาจ อหญฺจ ยมสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามิ ยโม อมฺเห อุโภ ทิสฺวา นนฺทํ มยฺหเมว ทสฺสติ ตสฺส มยฺหํ มริตฺวาปิ ตาทิสํ อิตฺถีรตนํ ลภนฺตสฺส กึ ฉิชฺชิสฺสติ นาหํ อตฺตโน มรเณน ปริหานึ ปสฺสามิ เทวาติ เอวํ กิร นํ อาห ฯ อิติ มหาสตฺโต เอตฺตเก ฐาเน นนฺทเมว วณฺเณสิ น อิตเร ตโย ชเน วณฺเณสิ ฯ กึ การณาติ ฯ สตฺตา หิ นาม ปิยกริยาย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.
วิย เสสชเนสุ อาลยํ น กโรนฺติ น มาตรํ วา สรนฺตา ปุตฺตธีตโรปิ น สริสฺสนฺติ ตสฺมา ตเมว วณฺเณสิ ฯ ราชมาตรํ มหลฺลกภาเวน น วณฺเณสิ ฯ ญาณสมฺปนฺเน มหาสตฺเต มธุรสฺสเรน วณฺเณนฺเต เยว นนฺทา เทวี อาคนฺตฺวา รญฺโญ ปุรโต ฐิตา วิย อโหสิ ฯ ตโต ราชา จินฺเตสิ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ มม ปิยภริยํ อาเนตฺวา ทาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ ฯ อถสฺส นํ สรนฺตสฺเสว โสโก อุปฺปชฺชิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มา จินฺตยิตฺถ มหาราช เทวี จ เต ปุตฺโต จ มาตา จ ตโย ชนาปิ อาคจฺฉิสฺสนฺติ มม คมนเมเวตฺถ ปมาณํ ตสฺมา ตฺวํ อสฺสาสํ ปฏิลภาหิ นรินฺทาติ ราชานํ อสฺสาเสสิ ฯ อถ ราชา จินฺเตสิ อหํ อตฺตโน นครํ สุรกฺขิตํ สุโคปิตํ กาเรตฺวา อิมํ อุปการนครํ เอตฺตเกน พลพาหเนน ปริกฺขิปิตฺวา ฐิโต อยํ ปณฺฑิโต เอวํ สุโคปิตาปิ มม นครา เทวิญฺจ เม ปุตฺตญฺจ มาตรญฺจ อาเนตฺวา เวเทหสฺส ทาเปสิ อมฺเหสุ จ เอวํ ปริวาเรตฺวา ฐิเตเสฺวว เอกสฺสาปิ อชานนฺตสฺส เวเทหํ สเสนาพาหนํ ปลาเปสิ กินฺนุ โข ทิพฺพมายํ ชานาติ อุทาหุ จกฺขุโมหนนฺติ ฯ อถ นํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห ทิพฺพํ อธิยเส มายํ อกาสิ จกฺขุโมหนํ โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ เวเทหํ ปริโมจสีติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต มหาราช อหํ ทิพฺพมายํ ชานามิ ปณฺฑิตา หิ ทิพฺพมายํ อุคฺคณฺหิตฺวา ภเย สมฺปตฺเต อตฺตานํปิ ปรํปิ ทุกฺขโต ปริโมเจนฺติเยวาติ วตฺวา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๕.
อธิยนฺติ เว มหาราช ทิพฺพมายีธ ปณฺฑิตา เต โมจยนฺติ อตฺตานํ ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา สนฺติ มาณวปุตฺตา เม กุสลา สนฺธิเฉทกา เยสํ กเตน มคฺเคน เวเทโห มิถิลํ คโตติ ฯ ตตฺถ ทิพฺพมายีธาติ ทิพฺพมายํ อิธ ฯ มาณวปุตฺตาติ อุปฏฺฐากตรุณโยธา ฯ เยสํ กเตนาติ เยหิ กเตน ฯ มคฺเคนาติ อลงฺกตอุมฺมงฺเคน ฯ อิทํ ปน สุตฺวา ราชา อลงฺกตอุมฺมงฺเคน กิร เวเทโห คโตติ วทติ กีทิโส นุ โข อุมฺมงฺโคติ อุมฺมงฺคํ ทฏฺฐุกาโม อโหสิ ฯ อถสฺส อิจฺฉิตํ ญตฺวา มหาสตฺโต ราชา อุมฺมงฺคํ ทฏฺฐุกาโม ทสฺเสสฺสามิสฺส อุมงฺคนฺติ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห อิงฺฆ ปสฺส มหาราช อุมฺมงฺคํ สาธุ มาปิตํ หตฺถีนํ อถ อสฺสานํ รถานํ อถ ปตฺตินํ อาโลกภูตํ ติฏฺฐนฺตํ อุมฺมงฺคํ สาธุ นิฏฺฐิตนฺติ ฯ ตตฺถ หตฺถีนนฺติ โปตฺถกมฺมจิตฺตกมฺมวเสน กตานํ เอเตสํ หตฺถิอาทีนํ ปนฺตีหิ อุปโสภิตํ อลงฺกตเทวสภาสทิสํ เอโกภาสํ หุตฺวา ติฏฺฐนฺตํ อุมฺมงฺคํ ปสฺส เทวาติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาราช มม ปญฺญาย มาปิโต จนฺทสฺส สุริยสฺส จ อุฏฺฐิตฏฺฐาเน วิย ปากโฏ อลงฺกตอุมฺมงฺโค อสีติมหาทฺวารานิ จ จตุสฏฺฐี จุลฺลทฺวารานิ จ เอกสเต สยนคพฺเพ จ อเนกสเต ทีปคพฺเภ จ ปสฺส มยา สทฺธึ สมคฺโค สมฺโมทมาโน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๖.
หุตฺวา อตฺตโน ปริวาเรน สทฺธึ อุปการนครํ ปวิส เทวาติ นครทฺวารํ วิวราเปสิ ฯ ราชา เอกสตราชปริวุโต นครํ ปาวิสิ ฯ มหาสตฺโต ปาสาทา โอรุยฺห ราชานํ วนฺทิตฺวา ตํ สปริวารํ อาทาย อุมฺมงฺคํ ปาวิสิ ฯ ราชา อลงฺกตอุมฺมงฺคํ เทวสภํ วิย ทิสฺวา โพธิสตฺตสฺส คุณํ วณฺเณนฺโต อาห ลาภา วต วิเทหานํ ยสฺสิเม อีทิสา ปณฺฑิตา ฆเร วสนฺติ วิชิเต (รฏฺเฐ) ยถา ตฺวมสิ มโหสถาติ ฯ ตตฺถ วิเทหานนฺติ เอวรูปานํ ปณฺฑิตานํ อากรสฺส อุฏฺฐานภูตสฺส วิเทหานํ ชนปทสฺส ลาภา วต ฯ ยสฺสิเม อีทิสาติ ยสฺส อิเม เอวรูปา ปณฺฑิตา อุปายกุสลา เอกฆเร วา เอกปฺปเทเส วา เอกรฏฺเฐ วา วสนฺติ ตสฺส ลาภา วต ฯ ยถา ตฺวมสีติ ยถา ตฺวํ อสิ ตาทิเสน ปณฺฑิเตน สทฺธึเยว เอกรฏฺเฐ เอกชนปเท เอกนคเร เอกเคเห วสิตุํ ลภนฺติ เตสํ วิเทหรฏฺฐวาสีนญฺเจว มิถิลนครวาสีนญฺจ ตยา สทฺธึ เอกโต วสิตุํ ลภนฺตานํ ลาภาติ วทติ ฯ อถสฺส มหาสตฺโต เอกสตสยนคพฺเภ ทสฺเสสิ ฯ เอกสฺส ทฺวาเร วิวริเต สพฺเพ วิวรนฺติ ฯ เอกสฺส ทฺวาเร ปิทหิเต สพฺเพ ปิทหนฺติ ฯ ราชา อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต ปุรโต คจฺฉติ ปณฺฑิโต ปจฺฉโต ฯ สพฺพา เสนา อุมฺมงฺคเมว ปวิสึสุ ฯ ราชา อุมฺมงฺคโต นิกฺขมิ ฯ ปณฺฑิโต ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา สยํ นิกฺขมิตฺวา อญฺเญสํ นิกฺขมิตุํ อทตฺวาว อุมฺมงฺคทฺวารํ ปิทหนฺโต อาณึ อกฺกมิ ฯ อสีติมหาทฺวารานิ จตุสฏฺฐีจุลฺลทฺวารานิ เอกสตสยนคพฺภทฺวารานิ จ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๗.
อเนกสตทีปคพฺภทฺวารานิ จ เอกปฺปหาเรเนว ปิถยึสุ ฯ สกโล อุมฺมงฺโค โลกนฺตนิรโย วิย อนฺธกาโร อโหสิ มหาชโน ภีตตสิโต มรณภยตชฺชิโต อโหสิ ฯ มหาสตฺโต หิยฺโย อุมฺมงฺคํ ปวิสนฺโต ยํ ขคฺคํ วาลุกํ วิยูหิตฺวา ฐเปสิ ตํ คเหตฺวา ภูมิโต อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพธํ อากาสํ อุลฺลงฺฆิตฺวา ตโต โอรุยฺห ราชานํ หตฺเถ คเหตฺวา อสึ อุคฺคิริตฺวา ตาเสตฺวา มหาราช สกลชมฺพูทีปรชฺชํ กสฺสาติ ปุจฺฉิ ฯ โส ภีโต ตุยฺหํ ปณฺฑิตาติ วตฺวา อภยํ เม เทหีติ อาห ฯ ปณฺฑิโต มา ภายิ มหาราช นาหนฺตํ มาเรตุกามตาย ขคฺคํ ปรามสึ มม ปญฺญานุภาวํ ทสฺสตุํ ปรามสินฺติ วตฺวา ขคฺคํ รญฺโญ หตฺเถ อทาสิ ฯ อถ นํ ขคฺคํ คเหตฺวา ฐิตํ โส อาห สเจ มหาราช มํ มาเรตุกาโม อิทาเนว อิมินา ขคฺเคน มํ มาเรหิ สเจ อภยํ ทาตุกาโม อภยํ เม เทหีติ ฯ ปณฺฑิต มยา ตุยฺหํ อภยํ ทินฺนเมว ตฺวํ มา จินฺตยีติ อาจิกฺขิ ฯ อสึ คเหตฺวา อุโภปิ อญฺญมญฺญํ อทุพฺภตาย สปถํ กรึสุ ฯ อถ ราชา โพธิสตฺตํ อาห ปณฺฑิต เอวํ ปญฺญาพลสมฺปนฺโน หุตฺวา รชฺชํ กสฺมา น คณฺหสีติ ฯ มหาราช สจาหํ อิจฺฉนฺโต อชฺเชว สกลชมฺพูทีปราชาโน มาเรตฺวา รชฺชํ คณฺเหยฺยํ ปรํ มาเรตฺวา ยสคหณํ ปน ปณฺฑิเตหิ นปฺปสฏฺฐนฺติ ฯ อถ นํ ราชา อาห ปณฺฑิต มหาชโน ทฺวารํ อลภมาโน ปริเทวติ อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวริตฺวา มหาชนสฺส ชีวิตทานํ เทหีติ ฯ โส ทฺวารํ วิวริ ฯ สกโล อุมฺมงฺโค เอโกภาโส อโหสิ ฯ มหาชโน อสฺสาสํ ปฏิลภิ ฯ สพฺเพ ราชาโน เสนาย สทฺธึ อุมฺมงฺคา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๘.
นิกฺขมิตฺวา ปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ มหาสตฺโต รญฺญา สทฺธึ วิสาลมาฬเก อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ เต ราชาโน อาหํสุ ปณฺฑิต ตํ นิสฺสาย ชีวิตํ โน ลทฺธํ สเจ มุหุตฺตํ อุมฺมงฺคทฺวารํ น วิวริยิตฺถ สพฺเพสํ โน ตตฺเถว มรณํ ภวิสฺสตีติ ฯ น มหาราชาโน อิทาเนว ตุมฺหากํ มํ นิสฺสาย ชีวิตํ ลทฺธํ ปุพฺเพปิ ตุมฺเห มมํเยว นิสฺสาย ชีวิตํ ลภิตฺถาติ ฯ กทา ปณฺฑิตาติ ฯ เตน หิ สุณาถ ฐเปตฺวา อมฺหากํ นครํ สกลชมฺพูทีเป รชฺชํ คเหตฺวา อุตรปญฺจาลนครํ คนฺตฺวา อุยฺยาเน ชยปานํ ปาตุํ สุราย ปฏิยตฺตกาลํ สรถาติ ฯ อาม ปณฺฑิตาติ ฯ ตทา เอส ราชา เกวฏฺเฏน สทฺธึ ทุมฺมนฺตินา วิสโยชิตาย สุราย เจว มจฺฉมํสาทีหิ จ ตุมฺเห มาเรตุํ ตํ กิจฺจํ กตฺวา ปโยเชสิ อถาหํ มา มยิ ธรนฺเตว อิเมสํ อนาถมรณํ โหตูติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน ปุริเส เปเสตฺวา สพฺพภาชนานิ ภินฺทาเปตฺวา เอเตสํ มนฺตํ ภินฺทิตฺวา ตุมฺหากํ ชีวิตทานํ อทาสินฺติ ฯ เต สพฺเพปิ ตํ สุตฺวา อุพฺพิคฺคมานสา หุตฺวา จูฬนีราชานํ ปุจฺฉึสุ สจฺจํ กิร มหาราชาติ ฯ อาม มยา เกวฏฺฏสฺส กถํ คเหตฺวา เอวํ กตํ สจฺจเมว ปณฺฑิโต กเถสีติ ฯ เต สพฺเพปิ มหาสตฺตํ อาลิงฺคิตฺวา ปณฺฑิต สพฺเพสํ โน ตฺวํ ปติฏฺฐา ชาโตสิ ตํ นิสฺสาย มยํ ชีวิตํ ลภามาติ สพฺพปสาธเนหิ โพธิสตฺตสฺส ปูชํ กรึสุ ฯ ปณฺฑิโต ราชานํ เอวมาห มหาราช ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ ปาปมิตฺตสํสคฺคสฺเสเวโส โทโส อิเม ราชาโน ขมาเปถาติ ฯ ราชา มยา ทุปฺปุริสํ นิสฺสาย ตุมฺหากํ เอวรูปํ กตํ เอส มยฺหํ โทโส ขมถ เม โทสํ น ปุนาหํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๙.
เอวรูปํ กริสฺสามีติ ขมาเปสิ ฯ เต อญฺญมญฺญํ อจฺจยํ เทเสตฺวา สมคฺคา สมฺโมทมานา อเหสุํ ฯ อถ ราชา พหุํ ขาทนียํ โภชนียํ ตุริยคนฺธมาลาทีนิ จ อาหราเปตฺวา เตหิ สพฺเพหิ สทฺธึ สตฺตาหํ อุมฺมงฺเคเยว กีฬิตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา มหาสตฺตสฺส มหาสกฺการํ กาเรตฺวา เอกสตราชปริวุโต มหาตเล นิสีทิตฺวา ปณฺฑิตํ อตฺตโน สนฺติเก วสาเปตุกามตาย อาห วุตฺติญฺจ ปริหารญฺจ ทิคุณํ ภตฺตเวตนํ ททามิ วิปุเล โภเค ภุญฺช กาเม รมสฺสุ จ มา วิเทหํ ปจฺจุคฺคมา กึ วิเทโห กริสฺสตีติ ฯ ตตฺถ วุตฺตินฺติ ยสฺส นิสฺสิตํ ชีวิตวุตฺตึ ฯ ปริหารนฺติ คามนิคมทานํ ฯ ภตฺตนฺติ นิวาปํ ฯ เวตนนฺติ ปริพฺพยํ ฯ โภเคติ อญฺเญปิ เต วิปุเล โภเค ททามิ ฯ ปณฺฑิโต ปน ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห โย จเชถ มหาราช ภตฺตารํ ธนการณา อุภินฺนํ โหติ คาเรยฺโห อตฺตโน จ ปรสฺส จ ยาว ชีเวยฺย เวเทโห นาญฺญสฺส ปุริโส สิยํ โย จเชถ มหาราช ภตฺตารํ ธนการณา อุภินฺนํ โหติ คาเรยฺโห อตฺตโน จ ปรสฺส จ ยาว ติฏฺเฐยฺย เวเทโห นาญฺญสฺส วิชิเต วเสติ ฯ ตตฺถ อตฺตโน จ ปรสฺส จาติ เอวรูปํ หิ ธนการณา มยาว อตฺตโน ภตฺตารํ ปริจฺจชนฺเตน ปาปํ กตนฺติ อตฺตนา อตฺตานํปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๐.
ครหติ อิมินา ธนการณา อตฺตโน ภตฺตารํ ปริจฺจชนฺโต ปาปธมฺโม อยนฺติ ปโรปิ ครหติ ตสฺมา น สกฺกา ตสฺมึ ธรนฺเต มยา อญฺญสฺส วิชิเต วสิตุนฺติ ฯ อถ นํ ราชา อาห เตน หิ ปณฺฑิต ตว รญฺโญ ทิวงฺคตกาเล อิธ อาคนฺตุํ ปฏิญฺญํ เทหีติ ฯ โส สาธุ เทว อหํ ชีวนฺโต อาคมิสฺสามีติ ปฏิชานาติ ฯ อถสฺส ราชา สตฺตาหํ มหาสกฺการํ กตฺวา สตฺตาหจฺจเยน ปุน อาปุจฺฉนกาเล อหํ เต ปณฺฑิต อิทญฺจิทญฺจ ทมฺมีติ วทนฺโต คาถมาห ทมฺมิ นิกฺขสหสฺสนฺเต คามาสีติญฺจ กาสิสุ ทาสีสตานิ จตฺตาริ ทมฺมิ ภริยาสตญฺจ เต สพฺพํ เสนางฺคมาทาย โสตฺถิ คจฺฉ มโหสถาติ ฯ ตตฺถ นิกฺขสหสฺสนฺติ ปญฺจสุวณฺเณน เอโก นิกฺโข นิกฺขานํ สหสฺสํ ฯ คาเมติ เย คามา สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร สตสหสฺสุฏฺฐานสุงฺกา เต คาเม เต ทมฺมิ ฯ กาสิสูติ กาสิกรฏฺเฐสุ ฯ ตํ วิเทหรฏฺฐสฺส อาสนฺนํ ตสฺมา ตตฺถสฺส อสีติคาเม อทาสิ ฯ โสปิ ราชานํ อาห มหาราช ตุมฺเห พนฺธวานํ มา จินฺตยิตฺถ อหํ มม รญฺโญ คมนกาเลเยว มหาราช นนฺทาเทวึ มาตุฏฺฐาเน ฐเปยฺยาสิ ปญฺจาลจนฺทํ กนิฏฺฐภาติกฏฺฐาเนติ วตฺวา ธิตุยา โว อภิเสกํ ทาเปตฺวา ราชานํ อุยฺโยเชสึ มาตรญฺจ โว นนฺทาเทวิญฺจ ปุตฺตญฺจ สีฆเมว เปเสสฺสามีติ ฯ ราชา สาธุ ปณฺฑิตาติ อตฺตโน ธีตุยา ทาตพฺพานิ ทาสทาสีโคมหิสวตฺถาลงฺการานิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๑.
สุวณฺณหิรญฺญอลงฺกตหตฺถิอสฺสรถาทีนิ วา อิมานิ ตสฺสา ทเทยฺยาสีติ มหาสตฺตํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา เสนาพาหนสฺส กตฺตพฺพกิจฺจํ วิจาเรนฺโต อาห ยาว ททนฺตุ หตฺถีนํ อสฺสานํ ทิคุณํ วิธํ ตปฺเปนฺตุ อนฺนปาเนน รถิเก ปตฺติการเกติ ฯ ตตฺถ ยาวาติ น เกวลํ ทิคุณเมว ยาว ปโหติ ตาว หตฺถีนญฺจ อสฺสานญฺจ ยาวโคธูมาทิวิธํ เทถาติ วทติ ฯ ตปฺเปนฺตูติ ยตฺตเกน อนฺตรามคฺเค อกิลมนฺตา คจฺฉนฺติ ตตฺตกํ ททนฺตา ตปฺเปนฺตูติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ปณฺฑิตํ อุยฺโยเชนฺโต อาห หตฺถี อสฺเส รเถ ปตฺตี คจฺเฉวาทาย ปณฺฑิต ปสฺสตุ ตํ มหาราชา เวเทโห มิถิลํ คตนฺติ ฯ ตตฺถ มิถิลํ คตนฺติ โสตฺถินา ตํ มิถิลนครํ สมฺปตฺตํ ปสฺสตุ ฯ อิติ โส ปณฺฑิตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ เตปิ เอกสตราชาโน มหาสกฺการํ กตฺวา พหุํ ปณฺณาการํ อทํสุ ฯ เตสํ สนฺติเก อุปนิกฺขิตฺตกปุริสาปิ ปณฺฑิตเมว ปริวารยึสุ ฯ โส มหนฺเตน ปริวาเรน มคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา อนฺตรามคฺเคเยว จูฬนีรญฺญา ทินฺนคาเมหิ อายํ หราเปตุํ ปุริสํ เปเสตฺวา เวเทหรฏฺฐํ สมฺปาปุณิ ฯ เสนโกปิ กิร อนฺตรามคฺเค ปุริสํ ฐเปตฺวา จูฬนีรญฺโญ อาคมนํ วา อนาคมนํ วา ชานิตฺวา ยสฺสกสฺสจิ อาคมนญฺจ มยฺหํ อาโรเจหีติ อาณาเปสิ ฯ โสปิ ติโยชนมตฺถเกเยว มหาสตฺตํ ทิสฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๒.
อาคนฺตฺวา ปณฺฑิโต กิร มหนฺเตน ปริวาเรน อาคจฺฉตีติ เสนกสฺส อาโรเจสิ ฯ โส ตํ สุตฺวา ราชกุลํ อคมาสิ ฯ ราชาปิ ปาสาทตเล ฐิโตว วาตปาเนน พหิ โอโลเกนฺโต มหตึ เสนํ ทิสฺวา มโหสถปณฺฑิตสฺส เสนา มนฺทา อยํ ปน อติวิย มหตี ทิสฺสติ กจฺจิ นุ โข จูฬนีราชา อาคโต สิยาติ ภีตตสิโต ตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต อาห หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี เสนา สา ทิสฺสเต มหา จตุรงฺคินี ภึสรูปา กินฺนุมญฺญนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ อถสฺส เสนโก ตมตฺถํ อาโรเจนฺโต อาห อานนฺโท เต มหาราช อุตฺตโม ปฏิทิสฺสติ สพฺพํ เสนางฺคมาทาย โสตฺถิปฺปตฺโต มโหสโถติ ฯ ตํ สฺตฺวา ราชา อาห เสนก ปณฺฑิตสฺส เสนา มนฺทา อยํ ปน มหตีติ ฯ มหาราช จูฬนีราชา เตน ปสาทิโต ภวิสฺสติ เตนสฺส ปสนฺเนน ทินฺนา เสนา ภวิสฺสตีติ ฯ ราชา นคเร เภริญฺจาราเปสิ นครํ อลงฺกริตฺวา ปณฺฑิตสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตูติ ฯ นาครา ตถา กรึสุ ฯ ปณฺฑิโต นครํ ปวิสิตฺวา ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ ราชา อุฏฺฐาย อลิงฺคิตฺวา ปลฺลํกวรคโต ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห ยถา เปตํ สุสานสฺมึ ฉฑฺเฑตฺวา จตุโร ชนา เอวํ กปิลิเย ตฺยมฺหา ฉฑฺฑยิตฺวา อิธาคตา อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน เกน วา ปน เหตุนา เกน วา อตฺถชาเตน อตฺตานํ ปริโมจยีติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๓.
ตตฺถ จตุโร ชนาติ ปณฺฑิต ยถา นาม กาลกตํ จตฺตาโร ชนา มญฺจเกน สุสานํ เนตฺวา ตตฺถ นํ ฉฑฺเฑตฺวา อนเปกฺขา คจฺฉนฺติ เอวํ กปิลรฏฺเฐ ตํ ฉฑฺเฑตฺวา มยํ อิธาคตาติ อตฺโถ ฯ วณฺเณนาติ การเณน ฯ เหตุนาติ ปจฺจเยน ฯ อตฺถชาเตนาติ อตฺเถน ฯ ปริโมจยีติ อมิตฺตหตฺถคโต เกน การเณน เกน ปจฺจเยน เกน อตฺเถน อตฺตานํ โมจสีติ ปุจฺฉติ ฯ ตโต มหาสตฺโต อาห อตฺถํ อตฺเถน เวเทห มนฺตํ มนฺเตน ขตฺติย ปริวารยิสฺสํ ราชานํ ชมฺพูทีปํว สาคโรติ ฯ ตสฺสตฺโถ อหํ มหาราช เตหิ จินฺติตํ อตฺถํ อตฺตนา จินฺติเตน อตฺเถน เตหิ มนฺติตํ มนฺตํ อตฺตโน มนฺเตน ปริวาเรสึ น เกวลญฺจ เอตฺตกเมว เอกสตราชปริวารํ ปน ตํปิ ราชานํ ชมฺพูทีปํ สาคโร วิย ปริวารยิสฺสนฺติ ฯ สพฺพํ อตฺตนา กตกมฺมํ วิตฺถาเรน กเถสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตุสิ ฯ อถสฺส ปณฺฑิโต จูฬนีรญฺญา อตฺตโน ทินฺนปณฺณาการํ อาจิกฺขนฺโต อาห ทินฺนํ นิกฺขสหสฺสํ เม คามาสีติญฺจ กาสิสุ ทาสีสตานิ จตฺตาริ ทินฺนํ ภริยาสตญฺจ เม สพฺพํ เม เสนางฺคมาทาย โสตฺถินมฺหิ อิธาคโตติ ฯ ตโต ราชา อติวิย ตุฏฺฐหฏฺโฐ มหาสตฺตสฺส คุณํ วณฺเณนฺโต ตเมว อุทานํ อุทาเนสิ สุสุขํ วต สํวาโส ปณฺฑิเตหีติ เสนก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๔.
ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ มจฺเฉ ชาลคเตริว อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ เสนโกปิสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ตเมว คาถมาห เอวเมว มหาราช ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ มจฺเฉ ชาลคเตริว อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ อถ ราชา นคเร ฉณเภริญฺจาราเปสิ สตฺตาหํ มหาฉณํ กโรนฺตุ เยสํ มยิ สิเนโห อตฺถิ สพฺเพ ปณฺฑิตสฺส สกฺการสมฺมานํ กโรนฺตูติ ฯ อิมมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อาหญฺญนฺตุ สพฺพวีณา เภริโย เทณฺฑิมานิ จ ธมนฺตุ มาคธา สํขา วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภีติ ฯ ตตฺถ อาหญฺญนฺตูติ วาทิยนฺตุ ฯ มาคธา สํขาติ มคธรฏฺเฐ สญฺชาตสํขา ฯ ทุนฺทุภีติ มหาเภริโย ฯ อถ เต นาครา จ ชานปทา จ ปกติยาว ปณฺฑิตสฺส สกฺการํ กตฺตุกามาว เภริสทฺทํ สุตฺวา อติเรกตรํ สกฺการํ กรึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ ตตฺถ โอโรธา จาติ อุทุมฺพราเทวึ อาทึ กตฺวา อนฺเตปุริกา ฯ อภิหารยุนฺติ อภิหราเปสุํ ปหิณึสูติ อตฺโถ ฯ พหุชฺชโนติ ภิกฺขเว นครวาสี จ จตุทฺวารคามวาสี จ ชนปทวาสี จ พหุชฺชโน ปสนฺโน อาสิ ฯ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต มิถิลํ อาคเต ตํ ทิสฺวา ฯ ปวตฺตถาติ ปณฺฑิตมฺหิ มิถิลํ อนุปฺปตฺเต อยํ โน ปฐมเมว ปจฺจามิตฺตวสงฺคตํ ราชานํ โมเจตฺวา เปเสตฺวา ปจฺฉา เอกสตราชาโน อญฺญมญฺญํ ขมาเปตฺวา สมคฺเค กตฺวา จูฬนีราชานํ ปสาเทตฺวา เตน ทินฺนทินฺนํ มหนฺตํ ยสํ อาทาย อาคโตติ วตฺวา ตุฏฺฐจิตฺเตน มหาชเนน ปวตฺติโต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถ ฯ อถ มหาสตฺโต ฉณาวสาเน ราชกุลํ คนฺตฺวา มหาราช จูฬนีรญฺโญ มาตรญฺจ เทวิญฺจ ปุตฺตญฺจ สีฆเมว เปเสตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาธุ ตาต เปเสหีติ อาห ฯ โส เตสํ ติณฺณํ ชนานํ มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคตเสนายปิ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา เตปิ ตโย ชเน มหนฺเตน ปริวาเรน อตฺตโน ปุริเสหิ สทฺธึ เปเสสิ ฯ รญฺญา อตฺตโน ทินฺนา สตภริยาโย จ จตฺตาริ ทาสีสตานิ จ นนฺทาเทวิยา สทฺธึ เปเสสิ อตฺตนา สทฺธึ อาคตเสนึปิ เตหิ สทฺธึ เปเสสิ ฯ นนฺทาเทวี ธีตรํ อาลิงฺคิตฺวา สีสํ จุมฺพิตฺวา อาปุจฺฉามิ ตุวํ อมฺม คมิสฺสามิ อมฺมาติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.
วตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิ ฯ ปญฺจาลจนฺทีปิ มาตรํ วนฺทิตฺวา อมฺม มา มํ ตาว ปชหาติ ปโรทิ ฯ เต มหนฺเตน ปริวาเรน นครา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน อุตฺตรปญฺจาลนครํ สมฺปาปุณึสุ ฯ อถ ราชา มาตรํ ปุจฺฉิ กึ อมฺม วิเทหรญฺญา เต สงฺคโห กโตติ ฯ ตาต กึ กเถสิ โส มํ เทวตาฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สกฺการมกาสิ นนฺทาเทวึปิ มาตุฏฺฐาเน ฐเปสิ ปญฺจาลจนฺทํ กนิฏฺฐํ ภาติกฏฺฐาเน ฐเปสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อติวิย ตุสิตฺวา พหุปณฺณาการํ เปเสสิ ฯ เต ตโต ปฏฺฐาย อุโภปิ สมคฺคา สมฺโมทมานา วสึสูติ ฯ ฯ มหาอุมฺมงฺคขณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ ปญฺจาลจนฺที รญฺโญ ปิยา มนาปา อโหสิ ฯ สาปิ ทุติเย สํวจฺฉเร ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺส ทสเม สํวจฺฉเร วิเทหราชา กาลมกาสิ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺเสว ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา เทว อหํ ตว อยฺยกสฺส จูฬนีรญฺโญ สนฺติกํ คมิสฺสามีติ อาปุจฺฉิ ฯ ปณฺฑิต มา มํ ทหรํ ฉทฺเฑตฺวา คมิตฺถ อหํ ตํ ปิตุฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สกฺการํ กริสฺสามีติ ฯ ปญฺจาลจนฺทีปิ โพธิสตฺตํ ปณฺฑิต ตุมฺหากํ คตกาเล อญฺญํ ปฏิสรณํ นตฺถิ มา คมิตฺถาติ ยาจิ ฯ โสปิ มยา รญฺโญ ปฏิญฺญา ทินฺนา น สกฺกา มยา อคนฺตุนฺติ ฯ มหาชนสฺส อติกลูนํ ปริเทวนฺตสฺเสว อตฺตโน อุปฏฺฐาเก คเหตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา อุตฺตรปญฺจาลนครํ คโต ฯ ราชา ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นครํ ปเวเสตฺวา มหนฺตํ เคหํ ตสฺส ทตฺวา ฐเปตฺวา ปฐมทินฺเน อสีติคาเม อญฺญํ โภคํ อทาสิ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.
โส ตํ ราชานํ อุปฏฺฐาสิ ฯ ตทา เภรี นาม ปริพฺพาชิกา ราชเคเห ปริภุญฺชติ ฯ สา ปณฺฑิตา วฺยตฺตา ฯ ตาย มหาสตฺโต น ทิฏฺฐปุพฺโพ ฯ มโหสถปณฺฑิโต กิร ราชานํ อุปฏฺฐาตีติ สทฺทเมว สุณาติ ฯ เตนาปิ สา น ทิฏฺฐปุพฺพา ฯ เภรี นาม ปริพฺพาชิกา กิร ราชเคเห ภุญฺชตีติ สทฺทเมว สุณาติ ฯ นนฺทาเทวี ปน ปณฺฑิโต อมฺหากํ ปิยวิปฺปโยคํ กตฺวา อมฺเห กิลเมสีติ โพธิสตฺเต อนตฺตมนา อโหสิ ฯ สา ปญฺจสตา วลฺลภิตฺถิโย อาณาเปสิ ตุมฺเห มโหสถสฺส เอกํ โทสํ อุปจาเรตฺวา รญฺโญ อนฺตเร ปริภินฺทิตุํ วายมถาติ ฯ ตา ตสฺส อนฺตรํ โอโลเกนฺติโย วิจรนฺติ ฯ อเถกทิวสํ สา ปริพฺพาชิกา ภุญฺชิตฺวา นิกฺขมนฺตี โพธิสตฺตํ ราชูปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺตํ ราชงฺคเณ ปสฺสิ ฯ โส ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาฐิ ฯ สา จินฺเตสิ อยํ กิร ปณฺฑิโต ชานิสฺสาม ตาวสฺส ปณฺฑิตภาวํ วา อปณฺฑิตภาวํ วาติ ฯ หตฺถมุทฺทาย ปญฺหํ ปุจฺฉนฺตี โพธิสตฺตํ โอโลเกตฺวา หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ สา กิร กีทิสํ ปณฺฑิตํ ราชา ปรเทสโต อาเญตฺวา อิทานิ ปฏิชคฺคติ น ปฏิชคฺคตีติ มนสาว ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ โพธิสตฺโต อยํ หตฺถมุทฺทาย มํ ปญฺหํ ปุจฺฉตีติ ญตฺวา ปญฺหํ วิสชฺเชนฺโต หตฺถมุฏฺฐิมกาสิ ฯ โส กิร อยฺเย ราชา มม ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา อิทานิ ทฬฺหํ มุฏฺฐิว ชาโต น เม อทินฺนปุพฺพํ กิญฺจิ เทตีติ มนสาว ปญฺหํ วิสชฺเชสิ ฯ สา ตสฺส กถํ ญตฺวา หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา อตฺตโน สีสํ ปรามสิ ฯ เตน อิทํ ทสฺเสติ ปณฺฑิต สเจ กิลมสิ มยํ วิย กสฺมา น--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๘.
ปพฺพชิสฺสสีติ ฯ ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต อตฺตโน กุจฺฉึ ปรามสิ ฯ เตน อิทํ ทสฺเสติ อยฺเย มม โปเสตพฺพา ปุตฺตทารา พหู เตน น ปพฺพชามีติ ฯ อิติ สา หตฺถมุทฺทาย ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา อตฺตโน อาวาสเมว อคมาสิ ฯ มหาสตฺโตปิ ตํ วนฺทิตฺวา ราชูปฏฺฐานํ คโต ฯ นนฺทาเทวิยา ปยุตฺตา วลฺลภิตฺถิโย สีหปญฺชเร ฐิตา ตํ กิริยํ ทิสฺวา จูฬนีรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว มโหสโถ เภรีปริพฺพาชิกาย สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ตุมฺหากํ รชฺชํ คณฺหิตุกาโม ตุมฺหากํ ปจฺจตฺถิโก โหตีติ ปริภินฺทึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อาห กึ โว ทิฏฺฐํ วา สุตํ วาติ ฯ มหาราช ปริพฺพาชิกา ภุญฺชิตฺวา ปาสาทา โอตรนฺตี มโหสถํ ทิสฺวา ราชานํ หตฺถตลํ วิย ขลมณฺฑลํ วิย จ สมํ กตฺวา รชฺชํ อตฺตโน หตฺถคตํ กาตุํ สกฺโกสีติ หตฺถํ ปสาเรสิ มโหสโถปิ ขคฺคคหณาการํ ทสฺเสนฺโต กติปาหจฺจเยน รญฺโญ สีสํ ฉินฺทิตฺวา รชฺชํ อตฺตโน หตฺถคตํ กริสฺสามีติ มุฏฺฐิมกาสิ สา สีสเมวสฺส ฉินฺทาหีติ อตฺตโน หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา สีสํ ปรามสิ มโหสโถ มชฺเฌเยว ตํ ฉินฺทิสฺสามีติ อุทรํ ปรามสิ มหาราช อปฺปมตฺตา โหถ ปฐมํ มโหสถํ ฆาเตตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส ตาสํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ น สกฺกา ปณฺฑิเตน มยิ ทุสฺสิตุํ ปริพฺพาชิกํ ปุจฺฉิตฺวา ชานิสฺสามีติ ฯ โส ปุน ทิวเส ปริพฺพาชิกาย ภุตฺตกาเล ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ อยฺเย กจฺจิ โว มโหสถปณฺฑิโต ทิฏฺโฐติ ฯ อาม มหาราช หิยฺโย เม อิโต ภุญฺชิตฺวา นิกฺขมนฺติยา ทิฏฺโฐติ ฯ โกจิ ปน โว กถาสลฺลาโป อโหสีติ ฯ มหาราช อมฺหากํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๙.
สลฺลาโป นตฺถิ โส ปน ปณฺฑิโตติ สุตฺวา สเจ ปณฺฑิโต อิทํ ชานิสฺสตีติ หตฺถมุทฺทาย นํ ปญฺหํ ปุจฺฉึ ปณฺฑิต กจฺจิ เต ราชา ปสาริตหตฺโถ สํกุปิตหตฺโถ กจฺจิ ตํ สงฺคณฺหาติ น สํคญฺหาตีติ หตฺถํ ปสาเรสึ ปณฺฑิโต ราชา มม ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปกฺโกสิตฺวา อิทานิ กิญฺจิ น เทตีติ มุฏฺฐิมกาสิ อถาหํ ตวํ สเจ กิลมสิ มยํ วิย กสฺมา น ปพฺพชสีติ สีสํ ปรามสึ โสปิ มม โปเสตพฺพา ปุตฺตทารา อติพหู พหูนิ อุทรานิ ปูเรตพฺพานิ เตน น ปพฺพชามีติ อตฺตโน กุจฺฉึ ปรามสีติ ฯ กึ ปณฺฑิโต อยฺเย มโหสโถติ ฯ อาม มหาราช ปฐวีตเล อญฺโญ ตาทิโส ปณฺฑิโต นาม นตฺถีติ อาห ฯ ราชา ตสฺสา กถํ สุตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ ตสฺส คตกาเล ปณฺฑิโต ราชูปฏฺฐานํ ปวิฏฺโฐ ฯ อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ กจฺจิ เต ปณฺฑิต เภรีปริพฺพาชิกา ทิฏฺฐาติ ฯ อาม มหาราช หิยฺโย อิโต นิกฺขมนฺตึ ตํ ปสฺสึ สา หตฺถมุทฺธาย เอวํ มํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ อหํปิสฺสา ตเถว วิสชฺเชสินฺติ ตาย กถิตนิยาเมเนว กเถสิ ฯ ราชา ตํ ทิวสํ ปสีทิตฺวา ปณฺฑิตสฺส เสนาปติฏฺฐานํ อทาสิ ฯ สพฺพกิจฺจานิ ตเมว ปฏิจฺฉาเปสิ ฯ ตสฺส ยโส มหา อโหสิ ฯ รญฺญา ทินฺนยสานนฺตเรเยว โส จินฺเตสิ รญฺญา เอกปฺปหาเรเนว อติมหนฺตํ อิสฺสริยํ ทินฺนํ ราชาโน โข ปน มาเรตุกามาปิ เอวํ กโรนฺติเยว ยนฺนูนาหํ มม สุหทโย วา โน วาติ ราชานํ วีมํเสยฺยํ น โข ปน อญฺโญ ชานิตุํ สกฺขิสฺสติ เภรีปริพฺพาชิกา ญาณสมฺปนฺนา สา เอเกนุปาเยน ชานิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา พหูนิ คนฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๐.
ปริพฺพาชิกาย อาวาสํ คนฺตฺวา ตํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา อยฺเย ตุมฺเหหิ รญฺโญ มม คุณกถาย กถิตทิวสโต ปฏฺฐาย ราชา อชฺโฌตฺถริตฺวา วิย มยฺหํ อติมหนฺตํ ยสํ เทติ ตํ โข ปน สภาเวน วา โน สภาเวน วา เทตีติ น ชานามิ สาธุ วตสฺส ตุมฺเห เอเกนุปาเยน รญฺโญ มยิ สิเนหภาวํ ชาเนยฺยาถาติ อาห ฯ สา สาธูติ ปฏิสุณิตฺวา ปุน ทิวเส ราชเคหํ คจฺฉมานาว ทกรกฺขสปญฺหํ นาม จินฺเตสิ ฯ เอวํ กิรสฺสา อโหสิ อหํ จรปุริโส วิย หุตฺวา อุปา-เยน ราชานํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปณฺฑิตสฺส สุหทโย วา โน วาติ ชานิสฺสามิ นนฺติ ฯ สา คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจา นิสีทิ ฯ ราชาปิ ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ ตสฺสา เอตทโหสิ สเจ ราชา ปณฺฑิตสฺส ทุหทโย ภวิสฺสติ ปญฺหํ เม ปุฏฺโฐ อตฺตโน ทุหทยภาวํ มหาชนสฺส มชฺเฌเยว กเถสฺสติ ตํ อยุตฺตํ เอกมนฺเต ตํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ สา รโห ปจฺจาสึสามิ มหาราชาติ อาห ฯ ราชา มนุสฺเส ปฏิกฺกมาเปสิ ฯ อถ นํ สา อาห มหาราช ปญฺหํ ตํ ปุจฺฉิจฺสามีติ ฯ ปุจฺฉถ อยฺเย ชานนฺโต กเถสฺสามีติ ฯ อถ สา ทกรกฺขสปญฺหํ ปุจฺฉนฺตี ปฐมํ คาถมาห สเจ โว วุยฺหมามานานํ สตฺตนฺนํ อุทกณฺณเว มนุสฺสพลิเมสาโน นาวํ คณฺเหยฺย รกฺขโส อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา มุญฺเจสิ ทกรกฺขโตติ ฯ ตตฺถ สตฺตนฺนนฺติ ตุมฺหากํ มาตา จ นนฺทาเทวี จ ติขิณมนฺตีกุมาโร จ ธนุเสกฺขสหาโย จ ปุโรหิโต จ มโหสโถ จ ตุมฺเห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๑.
จาติ อิเมสํ สตฺตนฺนํ ฯ อุทกณฺณเวติ คมฺภีรวิตฺถเต อุทเก ฯ มนุสฺสพลิเมสาโนติ มนุสฺสพลึ คเวสนฺโต ฯ คณฺเหยฺยาติ ถามสมฺ ปนฺโน ทกรกฺขโส อุทกํ ทฺวิธา กตฺวา นิกฺขมิตฺวา ตํ นาวํ คณฺเหยฺย คเหตฺวา จ ปน อิเม ฉ ชเน มม อนุปฏิปาฏิยา เทหิ ตํ วิสชฺเชยฺยามีติ วเทยฺย อถ ตฺวํ อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา ฯ มุญฺเจสิ ทกรกฺขโตติ กถํ ปฐมํ ทตฺวา ฉฏฺฐํ ฉฑฺเฑตฺวา ทกรกฺขสโต มุญฺเจยฺยาสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อตฺตโน ยถาอชฺฌาสยํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห มาตรํ ปฐมํ ทชฺชํ ภริยํ ทตฺวาน ภาตรํ ตโต สหายํ ทตฺวาน ปญฺจมํ ทชฺช พฺรามฺมณํ ฉฏฺฐาหํ ทชฺชมตฺตานํ เนว ทชฺชํ มโหสถนฺติ ฯ ตตฺถ ฉฏฺฐาหนฺติ อยฺเย ปญฺจเม ขาทิเต อถาหํ โภ ทกรกฺขส มุขํ วิวราติ วตฺวา เตน วิวเฏ มุเข กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา อิมํ รชฺชสิรึ อคเณตฺวา อิทานิ มํ ขาทาติ ตสฺส มุเข ปปเตยฺยํ น เตฺวว ชีวมาโน มโหสถปณฺฑิตํ ทเทยฺยนฺติ ฯ ฯ เอตฺตเกน อยํ ปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ เอวํ ญาตํ ปริพฺพาชิกาย รญฺโญ มหาสตฺเต สุหทยตฺตํ ฯ น ปน เอตฺตเกเนว ปณฺฑิตสฺส คุโณ ปากโฏ อโหสิ ฯ เตนสฺสา เอตทโหสิ อหํ มหาชนสฺส มชฺเฌ เอเตสํ คุณํ กเถยฺยามิ ราชา เตสํ อคุณํ กเถตฺวา ปณฺฑิตสฺส คุณํ กเถสฺสติ เอวํ ปณฺฑิตสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๒.
คุโณ นเภ ปุณฺณจนฺโท วิย ปากโฏ ภวิสฺสตีติ ฯ สา สพฺพํ อนฺเตปุรชนํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ปุน ราชานํ ตเมว ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา เตน รญฺญา ตเถว วุตฺเต มหาราช ตฺวํ ปฐมํ มาตรํ ทสฺสามีติ วทสิ มาตา จ นาม มหาคุณา ตุยฺหญฺจ มาตา น อญฺเญสํ มาตุสทิสา พหูปการา เต เอสาติ ตสฺสา คุณํ กเถนฺตี คาถทฺวยมาห โปเสตา เต ชเนตฺตี จ ทีฆรตฺตานุกมฺปิกา ฉพฺภิ ตยิ ปทุฏฺฐาสิ ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี อญฺญํ อุปนิสํ กตฺวา วธา ตํ ปริโมจยิ ตํ ตาทิสึ ปาณททึ โอรสํ คพฺภธารินึ มาตรํ เกน โทเสน ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ โปเสตาติ ทหรกาเลเยว เทฺว ตโย วาเร นหาเปตฺวา ปาเยตฺวา โภเชตฺวา ตํ โปเสสิ ฯ ทีฆรตฺตานุกมฺปิกาติ จิรํ กาลํ มุทุนา จิตฺเตน อนุกมฺปิกา ฯ ฉพฺภิ ตยิ ปทุฏฺฐาสีติ ยทา ตยิ ฉพฺภิ นาม พฺราหฺมโณ ปทุสฺสิ ตทา ตสฺมึ ตยิ ปทุฏฺเฐ สา มาตา ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี อญฺญํ ตว ปฏิรูปกํ กตฺวา ตํ วธโต ปริโมจยิ ฯ จูฬนิสฺส กิร มหาจูฬนี นาม ปิตา อโหสิ ฯ สา อิมสฺส ทหรกาเล เตน พฺราหฺมเณน สทฺธึ เมถุนํ ปฏิเสวิตฺวา ตํ ราชานํ วิเสน มาเรตฺวา พฺราหฺมณสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ตสฺส อคฺคมเหสี หุตฺวา เอกทิวสํ อมฺม ฉาโตมฺหีติ วุตฺเต ปุตฺตสฺส ผาณิเตน ขชฺชกํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๓.
ทาเปสิ ฯ อถ นํ มกฺขิกา ปริวารยึสุ ฯ โส อิมํ นิมฺมกฺขิกํ กตฺวา ขาทิสฺสามีติ โถกํ ปฏิกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ผาณิตพินฺทุํ นิปาเตตฺวา อตฺตโน สนฺติเก มกฺขิเก โปเถตฺวา ปลาเปสิ ฯ ตา คนฺตฺวา อิตรํ ผาณิตํ ปริวารยึสุ ฯ โส นิมฺมกฺขิกํ กตฺวา ขชฺชกํ ขาทิตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา ปกฺกามิ ฯ พฺราหฺมโณ ตสฺส กิริยํ ทิสฺวา จินฺเตสิ อยํ อิทาเนว นิมฺมกฺขิกํ ผาณิตํ ขาทติ วุฑฺฒิปฺปตฺโต มม รชฺชํ น ทสฺสติ อิทาเนว นํ มาเรสฺสามีติ ฯ โส ตมตฺถํ สลากเทวิยา อาโรเจสิ ฯ สา สาธุ เทว อหํ ตยิ สิเนเหน อตฺตโน สามิกํปิ มาราเปสึ อิทานิปิ อิมินา เม โก อตฺโถ มหาชนํ อชานาเปตฺวา รหสฺเสน นํ มาเรสฺสามีติ พฺราหฺมณํ วญฺเจตฺวา อตฺเถโส อุปาโยติ ฯ สา ปณฺฑิตา อุปายกุสลา ภตฺตการกํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺม มม ปุตฺโต จูฬนีกุมาโร จ ตว ปุตฺโต ธนุเสขกุมาโร จ เต ภเว เอกทิวสํ สญฺชาตา เอกโตว กุมารปริวาเรน วฑฺฒิตฺวา ปิยสาหยกา อิทานิ ฉพฺภิ พฺราหฺมโณ มม ปุตฺตํ มาเรตุกาโม ตฺวํ ตสฺส ชีวิตทานํ เทหีติ วตฺวา สาธุ เทวิ กึ กริสฺสามีติ วุตฺเต มม ปุตฺโต อภิญฺหํ ตว เคเห โหตุ ตฺวญฺจ โส จ ตว ปุตฺโต จ กติปาหํ นิราสงฺกภาวตฺถาย มหานเสเยว สยิตฺวา เตสํ ตโต นิราสงฺกภาวํ ญตฺวา ตุมฺหากํ สยนฏฺฐาเน เอฬกฏฺฐีนิ ฐเปตฺวา มนุสฺสานํ นิปชฺชนเวลายํ มหานเส อคฺคึ ทตฺวา กิณฺจิ อชานาเปตฺวา มม ปุตฺตญฺจ ตว ปุตฺตญฺจ คเหตฺวา จูฬทฺวาเรเนว นิกฺขมิตฺวา ตีโรรฏฺฐํ คนฺตฺวา มม ปุตฺตสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๔.
ราชปุตฺตภาวํ อนาจิกฺขิตฺวา ตสฺส ชีวิตํ อนุรกฺขาหีติ อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส สา รตนสารํ อทาสิ ฯ โส ตถา กตฺวา อตฺตโน ปุตฺตญฺจ ราชกุมารญฺจ อาทาย มทฺทรฏฺเฐ สากลนครํ คนฺตฺวา ราชานํ อุปฏฺฐหิ ฯ โส ราชา โปราณกภตฺตการกํ อปเนตฺวา ตสฺส ตํ ฐานํ อทาสิ ฯ เทฺวปิ กุมารา เตน สทฺธึเยว ราชนิเวสนํ คจฺฉนฺติ ฯ ราชา กสฺเสเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิ ฯ ภตฺตการโก มยฺหํ ปุตฺตาติ อาห ฯ นนุ วิสทิสาติ ฯ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ ปุตฺตา เทวาติ ฯ เต คจฺฉนฺเต กาเล วิสฺสาสิกา หุตฺวา มทฺทรญฺโญ ธีตุยา สทฺธึ ราชนิเวสเนเยว กีฬนฺติ ฯ อถ จูฬนีกุมาโร จ ราชธีตา จ อภิณฺหทสฺสเนน อญฺญมญฺญํ ปฏิพทฺธจิตฺตา อเหสุํ ฯ กีฬนฏฺฐาเน จูฬนีกุมาโร ราชธีตรํ เคณฺฑุกํปิ ปาสกํปิ อาหราเปสิ ฯ อนาหรนฺตึ สีเส ปหรติ ฯ สา โรทติ ฯ อถสฺสา สทฺทํ สุตฺวา ราชา เกน เม ธีตา ปหตาติ วทติ ฯ ธาติโย อาคนฺตฺวา กุมาริเก เกน ตฺวํ ปหตาติ ปุจฺฉนฺติ ฯ กุมาริกา สจาหํ อิมินา ปหตามฺหีติ วกฺขามิ ปิตา เม เอตสฺส ราชทณฺฑํ กริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ตสฺมึ สิเนเหน น กุมารสฺส ปหรณภาวํ กเถสิ ฯ นาหํ เกนจิ ปหตาติ วทติ ฯ อเถกทิวสํ มทฺทราชา ตํ ปหรนฺตํ อทฺทส ฯ ทิสฺวา ปนสฺส เอตทโหสิ อยํ กุมาโร น ภตฺตการเกน สทิโส อภิรูโป ปาสาทิโก อติวิย อจฺฉมฺภีโต น อิมินา เอตสฺส ปุตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ ฯ โส ตโต ปฏฺฐาย ตํ ปริคณฺหิ ฯ ธาติโย กีฬนฏฺฐาเน ขาทนียํ อาหริตฺวา ราชธีตาย เทนฺติ ฯ สาปิ อญฺเญสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๕.
ทารกานํ เทติ ฯ เต ชาณุนา ปติฏฺฐาย โอณตา คณฺหนฺติ ฯ จูฬนีกุมาโร ปน ฐิตโกว ตสฺสา หตฺถโต อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหติ ฯ ราชาปิ ตสฺส ตํ กิริยํ อทฺทส ฯ อเถกสฺมึ ทิวเส จูฬนีกุมารสฺส เคณฺฑุโก รญฺโญ จุลฺลสยนสฺส เหฏฺฐา ปาวิสิ ฯ จฬนีกุมาโร ตํ คณฺหนฺโต อตฺตโน อิสฺสริยมาเนน อิมสฺส ปจฺจนฺตรญฺโญ น เหฏฺฐาสยเน ปวิสิสฺสามีติ ตํ ทณฺฑเกน นีหริตฺวา คณฺหติ ฯ ราชาปิ ตํ กิริยํ ทิสฺวา นิจฺจเยเนส ๑- น ภตฺตการสฺส ปุตฺโตติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา กสฺเสเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิ ฯ มยฺหํ ปุตฺตา เทวาติ ฯ อหํ ตว ปุตฺตญฺจ อปุตฺตญฺจ ชานามิ สภาวเมว กเถหิ โน เจ กเถสิ ชิวิตนฺเต นตฺถีติ ตชฺเชนฺโต ขคฺคํ อุคฺคิริ ฯ โส มรณภยภีโต กเถมิ เทว รโห ปน ปจฺจาสึสามีติ วตฺวา รญฺญา โอกาเส กเต อภยํ ยาจิตฺวา ยถาภูตํ อาโรเจสิ ฯ ราชา ตตฺตโต ญตฺวา อตฺตโน ธีตรํ อลงฺกริตฺวา ตสฺส ปาทปริจาริกํ กตฺวา อทาสิ ฯ อิตเรสํ ปน ปลาตทิวเส ภตฺตการโก จ จูฬนีกุมาโร จ ภตฺตการกปุตฺโต จ มหานเส อาทิตฺเต อนฺโตเยว ทฑฺฒาติ สกลนคเร เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ สลากเทวี ตํ ปวุตฺตึ ญตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจสิ ฯ เทว ตุมฺหากํ มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต เต กิร ตโยปิ ชนา ภตฺตเคเหเยว ทฑฺฒาติ ฯ โส ตุฏฺฐหฏฺโฐ อโหสิ ฯ สลากเทวีปิ จูฬนีกุมารสฺส อฏฺฐีนีติ เอฬกฏฺฐีนิ อาหราเปตฺวา พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสตฺวา ฉฑฺฑาเปสิ ฯ อิมมตฺถํ สนฺธาย ปริพฺพาชิกา อญฺญํ อุปนิสํ กตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ นิสฺสํสเยเนวาติปิ ปาโฐ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๖.
วธา ปริโมจยีติ อาห ฯ สา หิ เอฬกฏฺฐีนิ มนุสฺสฏฺฐีนีติ ทสฺเสตฺวา ตํ วธาย โมจสิ ฯ โอรสนฺติ ยาย ตฺวํ อุเร กตฺวา วฑฺฒิโต ตํ โอรสํ ปิยํ มนาปํ ฯ คพฺภธารินินฺติ ยาย ตฺวํ กุจฺฉินา ธาริโต ตํ เอวรูปํ มาตรํ เตน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อยฺเย พหู มม มาตุ คุณา อหญฺจสฺสา มม อุปการภาวํ ชานามิ ตโตปิ มเมว คุณา พหุตราติ มาตุ อคุณํ กเถนฺโต อิมํ คาถทฺวยมาห ทหรา วิย อลงฺการํ ธาเรติ อปิลนฺธนํ โทวาริเก อนีกฏฺเฐ อติเวลํ ปชคฺฆติ ตโตปิ ปฏิราชานํ สยํ ทูตานิ สาสติ มาตรํ เตน โทเสน ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ ทหรา วิยาติ มหลฺลิกาปิ หุตฺวา ตรุณี วิย อลงฺการํ ธาเรติ ปิลนฺธติ ฯ อปิลนฺธนนฺติ ปิลนฺธิตุํ อยุตฺตํ ฯ สา กิร วชิรปูริตํ กาญฺจนเมขลํ ปิลนฺธิตฺวา รญฺโญ อมจฺเจหิ สทฺธึ มหาตเล นิสินฺนกาเล อปราปรํ จงฺกมติ ฯ เมขลาสทฺเทน สกลราชนิเวสนํ เอกนินฺนาทํ อโหสิ ฯ ปชคฺฆตีติ เอเต โทวาริกาทิเปตเก หตฺถาจริยาทิเก อนีกฏฺเฐ จ เย เอติสฺสา อุฉิฏฺฐกํปิ ภุญฺชิตุํ อยุตฺตรูปา เต อามนฺเตตฺวา เตหิ สทฺธึ อติเวลํ มหาหสิตํ หสติ ฯ ปฏิราชานนฺติ ปฏิราชูนํ ฯ สยํ ทูตานิ สาสตีติ มม วจเนน สยํ ปณฺณํ ลิขิตฺวา ทูเต เปเสสิ มม มาตา กาเม ปริภุญฺชนวยสฺมิเยว ฐิตา อสุกราชา กิร อาคนฺตฺวา ตํ เนตูติ ฯ เต มยํ รญฺโญ อุปฏฺฐากา กสฺมา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๗.
โน เอวํ วเทสีติ ปฏิปณฺณานิ เปเสนฺติ ฯ เตสุ ปริสมชฺเฌ วาจิยมาเนสุ มม สีสํ ฉินฺทนกาโล วิย อโหสิ ฯ เตน นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ เภรี ตสฺส วจนํ สุตฺวา มหาราช มาตรํ ตาว อิมินา โทเสน เทหิ ภริยา ปน เต คุณวตีติ ตสฺสา กเถนฺตี เทฺว คาถา อภาสิ อิตฺถีคุมฺพสฺส ปวรา อจฺจนฺตํ ปิยภาณินี อนุพฺพตา สีลวตี ฉายาว อนุปายินี อกฺโกธนา ปุญฺญวตี ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี อุพฺพรึ เกน โทเสน ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ อิตฺถีคุมฺพสฺสาติ อิตฺถีคณสฺส ฯ อนุพฺพตาติ ทหรกาลโต ปฏฺฐาย อนุพฺพตา อนุคตา สีลวตี ฉายาว อนุปายินี ฯ อกฺโกธนาติ อาทิโต ปนสฺสา คุเณ กเถนฺตี มทฺทรฏฺเฐ สากลนคเร วสนกาเล ตยา ปหตาปิ ตว อาณากรณภเยน ตยิ สิเนเหน มาตาปิตูนํ น กเถสิ เอวเมสา อกฺโกธนา ปุญฺญวตี ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินีติ อิทํ ทหรกาเล อกฺโกธนาทิภาวํ สนฺธายาห ฯ อุพฺพรินฺติ โอโรธํ ฯ เอวํ คุณสมฺปนฺนํ นนฺทาเทวึ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ วทติ ฯ โส ตสฺสา อคุณํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห ขิฑฺฑารติสมาปนฺนํ อนตฺถวสมาคตํ สา มํ สกานํ ปุตฺตานํ อยาจํ ยาจเต ธนํ โสหํ ททามิ สารโต พหุํ อุจฺจาวจํ ธนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๘.
สุทุจฺจชํ จชิตฺวาน ปจฺฉา โสจามิ ทุมฺมโน อุพฺพรึ เตน โทเสน ทชฺชามิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ อนตฺถวสมาคตนฺติ ตาย ขิฑฺฑารติยา กามกีฬาย อนตฺถการกานํ กิเลสานํ วสํ อาคตํ มํ วิทิตฺวา ฯ สา มนฺติ สา นนฺทาเทวี มํ ฯ สกานํ ปุตฺตานนฺติ ยํ มยา อตฺตโน ปุตฺตานญฺจ ธีตานญฺจ ภริยานญฺจ ทินฺนํ ปิลนฺธนํ ตํ อยาจิตพฺพรูปํปิ มยฺหํ เทหีติ ยาจติ ฯ ปจฺฉา โสจามีติ สา ทุติยทิวเส อิมานิ ปิลนฺธนานิ รญฺญา มม ทินฺนานิ อาหรเถตานีติ เตสํ โรทนฺตานํ โอมุญฺจิตฺวา คณฺหติ อถาหํ เต โรทมาเน มม สนฺติเก อาคเต ทิสฺวา ปจฺฉา โสจามิ เอวํ โทสการิกา เอสา อิมินา นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปริพฺพาชิกา อิมํ ตาว อิมินา โทเสน เทหิ กนิฏฺโฐ ปน เต ติขิณมนฺตี กุมาโร อุปการโก ตํ เกน โทเสน ทสฺสสีติ ปุตฺฉนฺตี คาถมาห เยโนจิตา ชานปทา อานีตา จ ปฏิคฺคหํ อาภฏํ ปรรชฺเชภิ อภิฏฺฐาย พหุธนํ ธนุคฺคหานํ ปวรํ สูรํ ติขิณมนฺตินํ ภาตรํ เกน โทเสน ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ เยโนจิตาติ เยน วฑฺฒิตา ฯ ปฏิคฺคหนฺติ เยน จ ตุมฺเห ปรเทเส วสนฺตา ปุน เคหํ อานีตา ฯ อภิฏฺฐายาติ อภิภวิตฺวา ฯ ติขิณมนฺตินนฺติ ติขิณปญฺญํ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๙.
โส กิร มาตุ พฺราหฺมเณน สทฺธึ วสนกาเล ชาโต ฯ อถสฺส วุฑฺฒิปฺปตฺตสฺส พฺราหฺมโณ ขคฺคํ หตฺเถ ทตฺวา อิมํ คเหตฺวา มํ อุปฏฺฐาหีติ อาห ฯ โส พฺราหฺมณํ ปิตา เมติ สญฺญาย อุปฏฺฐาติ ฯ อถ นํ เอโก อมจฺโจ ราชกุมาร น ตฺวํ เอตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต ตว กุจฺฉิคตกาเล สลากเทวี ราชานํ มาราเปตฺวา เอตสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปสิ ตฺวํ มหาจูฬลนีรญฺโญ ปุตฺโตติ อาห ฯ โส ตํ สุตฺวา กุชฺฌิตฺวา โหตุ เอเกนุปาเยน นํ มาเรสฺสามีติ ราชกุลํ ปวิสนฺโต ตํ ขคฺคํ เอกสฺส ปาทมูลิกสฺส ทตฺวา อปรํ ตฺวํ ราชทฺวาเร ฐตฺวา มเมส ขคฺโคติ อิมินา สทฺธึ วิวาทํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา ปาวิสิ ฯ เต อุโภ กลหํ กรึสุ ฯ โส กึ เอส กลโหติ เอกํ ปุริสํ เปเสสิ ฯ โส อาคนฺตฺวา ขคฺคตฺถายาติ อาห ฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ ตํ สุตฺวา กึ เอตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ โส กิร ตุมฺเหหิ มม ทินฺนขคฺโค อญฺญสฺส สนฺตโกติ ฯ กึ วเทสิ ตาต เตน หิ อาหราเปหิ สญฺชานิสฺสามิ นนฺติ อาหราเปสิ ฯ กุมาโร ตํ อาหราเปตฺวา โกสโต นิกฺกฑฺฒิตฺวา ปสฺสถาติ สญฺชานาเปนฺโต วิย ตํ อุปคนฺตฺวา เอกปฺปหาเรเนวสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา อตฺตโน ปาทมูเล ปาเตสิ ฯ ตโต ราชเคหโต นีหริตฺวา ราชเคหํ ปฏิชคฺคิตฺวา นครํ อลงฺกริตฺวา ตสฺส อภิเสเก อุปนีเต มาตา จูฬนีกุมารสฺส มทฺทรฏฺเฐ วสนภาวํ อาจิกฺขิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชกุมาโร เสนางฺคปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา ภาตรํ อาเนตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐาเปสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย นํ ติขิณมนฺตีติ สญฺชานึสุ ฯ ปริพฺพาชิกา ตํ เอวรูปํ ภาตรํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๐.
ปุจฺฉิ ฯ ราชา ตสฺส โทสํ กเถนฺโต อาห มโยจิตา ชานปทา อานีตา จ ปฏิคฺคหํ อาภฏํ ปรรชฺเชภิ อภิฏฺฐาย พหุธนํ ธนุคฺคหานํ ปวโร สูโร ติขิณมนฺตี จ มยายํ สุขิโต ราชา อิติ มญฺญติ ทารโก อุปฏฺฐานํปิ เม อยฺเย น โส เอติ ยถาปุเร ภาตรํ เตน โทเสน ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ ปรรชฺเชภีติ อิมสฺส มยา ปรรชฺชโต พหุธนํ อาภฏํ สยญฺจ ปรรชฺเช วสนฺโต ปุน อิมํ เคหํ อาเนตฺวา เอส มยา มหติยเส ปติฏฺฐาปิโตติ วทติ ฯ ยถาปุเรติ ปุพฺเพ ปาโตว อาคจฺฉติ อิทานิ ปเนส น ตถา เอติ อิมินา นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ ปริพฺพาชิกา มหาราช ภาตุ ตาว โทโส โหตุ ธนุเสกฺขกุมาโร ปน ตยิ สิเนเหน คุณยุตฺโต พหูปกาโรติ ตสฺส คุณํ กเถนฺตี อาห เอกรตฺเตน อุภโย ตวญฺเจว ธนุเสขวา อุโภ ชาเตตฺถ ปญฺจาลา สหายา สุสมาวยา จริยา ตํ อนุพนฺธิตฺโถ เอกทุกฺขสุโข ตว อุสฺสุกฺโก เต ทิวารตฺตึ สพฺพกิจฺเจสุ ปาวโต สหายํ เกน โทเสน ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ ธนุเสขวาติ ธนุเสขตาย ธนุเสขกุมาโรติ อตฺโถ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๑.
เอตฺถาติ อิเธว นคเร ฯ ปญฺจาลาติ อุตฺตรปญฺจาลนคเร ชาตตฺตา เอวํ โวหารา ฯ สุสมาวยาติ สุฏฺฐุ สมาวยา ฯ จริยา ตํ อนุพนฺธิตฺโถติ ทหรกาเล ชนปทจาริกาย ปกฺกนฺตํ ตํ อนุพนฺธิตฺถ กิมิว ฉายาว น วิชหีติ ฯ อุสฺสุกฺโก เตติ ตว กิจฺเจสุ รตฺตินฺทิวํ อุสฺสุกฺโก ฉนฺทชาโต นิจฺจํ ปาวโต ตํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ ฯ อถสฺส ราชา โทสํ กเถนฺโต อาห จริยา มํ อยํ อยฺเย สญฺชคฺฆิตฺโถ มยา สมา อชฺชาปิ เตน วณฺเณน อติเวลํ ปชคฺฆติ อุพฺพริยาปิ เม อยฺเย มนฺตยามิ รโหคโต อนามนฺโต ปวิสติ ปุพฺเพ อปฺปฏิเวทิโต ลทฺธทฺวาโร กโตกาโส อหิริกํ อนาทรํ สหายํ เตน โทเสน ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ อชฺชาปิ เตน วณฺเณนาติ ยถา จริยาย ปุพฺเพ มํ อนุพนฺธนฺโต มยา อนาเถน สทฺธึ เอกโต ภุญฺชนฺโต สยนฺโต หตฺถํ ปหริตฺวา มหาหสิตํ หสิ อชฺชาปิ ตเถว หสติ ทุคฺคตกาเล วิย มํ ปสฺสติ ฯ อนามนฺโตติ รโห นนฺทาเทวิยา สทฺธึ มนฺเตนฺเตปิ มยิ อชานาเปตฺวาว สหสา ปวิสติ อิมินา โทเสน ตํ อหิริกํ อนาทรํ ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปริพฺพาชิกา มหาราช เอตสฺส ตาเวส โทโส โหตุ ปุโรหิโต ปน เต พหูปกาโรติ ตสฺส คุณํ กเถนฺตี อาห กุสโล สพฺพนิมิตฺตานํ รุทญฺญู อาคตาคโม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๒.
อุปฺปาเท สุปิเน ยุตฺโต นิยฺยาเน จ ปเวสเน ปโฐ ภุมฺมนฺตลิกฺขสฺมึ นกฺขตฺตปทโกวิโท พฺราหฺมณํ เกน โทเสน ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ สพฺพนิมิตฺตานนฺติ อิมินา นิมิเตน อิทํ ภวิสฺสติ อิมินา อิทนฺติ เอวํ สพฺพนิมิตฺเตสุ กุสโล ฯ รุทญฺญูติ สพฺพรวํ ชานาติ ฯ อุปฺปาเทติ จนฺทคฺคาหสุริยคฺคาหอุกฺกาปาตทิสาทาหาทิเก อุปฺปาเท ฯ สุปิเน ยุตฺโตติ สุปิเน จ ตสฺส นิปฺผตฺติ ชานนวเสน ยุตฺโต ฯ นิยฺยาเน จ ปเวสเนติ อิมินา นกฺขตฺเตน นิยฺยานิตพฺพํ อิมินา ปวิสิตพฺพนฺติ ชานาติ ฯ ปโฐ ภุมฺมนฺตลิกฺขสฺมินฺติ เฉโก ปฏิพโล ภูมิยญฺจ อนฺตลิกฺเข จ โทสคุเณ ชานิตุํ สมตฺโถ ฯ นกฺขตฺตปทโกวิโทติ อฏฺฐวีสติยา นกฺขตฺตโกฏฺฐาเสสุ เฉโก ฯ ตํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ ฯ ราชา ตสฺส โทสํ กเถนฺโต อาห ปริสายํปิ เม อยฺเย อุมฺมิลิตฺวา อุทิกฺขติ ตสฺมา อจฺจภมุํ ลุทฺทํ ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตสฺสตฺโถ อยฺเย เอส มํ ปริสมชฺเฌ โอโลเกนฺโตปิ อกฺขีนิ อุมฺมิลิตฺวา กุทฺโธ วิย อุทกฺขติ ตสฺมา เอตํ อุมฺมิลิตฺวา ฐิตภมุ โทเสน อุขิตฺตภมุํ วิย ลุทฺทํ พฺยานกํ อหํ ทกรกฺขิโน ทสฺสามีติ ฯ ตโต ปริพฺพาชิกา มหาราช ตฺวํ มาตรํ อาทึ กตฺวา อิเม ปญฺจ ชเน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ วทสิ เอวรูปญฺจ สิริวิภวํ อคเณตฺวา อตฺตโน ชีวิตํ มโหสถปณฺฑิตสฺส ทมฺมีติ วทสิ กึ ตสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๓.
คุณํ ปสฺสสีติ ปุจฺฉนฺตี อิมา คาถา อภาสิ สสมุทฺทปริสาสํ มหิสาครกุณฺฑลํ พสุนฺธรํ อาวสสิ อมจฺจปริวาริโต จาตุรนฺโต มหารฏฺโฐ วิชิตาวี มหพฺพโล ปฐพฺยา เอกราชาสิ ยโส เต วิปุลํ คโต โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ อามุตฺตมณิกุณฺฑลา นานาชนปทา นารี เทวกญฺญูปมา สุภา เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ สพฺพกามสมิทฺธินํ สุขิตานํ ปิยํ ทีฆํ ชีวิตํ อาหุ ขตฺติย อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน เกน วา ปน เหตุนา ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต ปาณํ จชสิ ทุจฺจชนฺติ ฯ ตตฺถ สสมุทฺทปริสาสนฺติ สมุทฺทปริขาสํขาเตน สมุทฺทปริกฺเขเปน สมนฺนาคตํ ฯ สาครกุณฺฑลนฺติ ตํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตสฺส สาครสฺส กุณฺฑลภูตํ ฯ วิชิตาวีติ วิชิตสงฺคาโม ฯ เอกราชาติ อญฺญสฺส อตฺตโน สทิสสฺส รญฺโญ อภาวโต เอโกว ราชา ฯ สพฺพกามสมิทฺธินนฺติ สพฺเพสํปิ วตฺถุกามกิเลสกามานํ สมิทฺธิยา สมนฺนาคตํ ฯ สุขิตานนฺติ เอวรูปานํ สุขิตานํ สตฺตานํ เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ ชีวิตํ ทีฆเมว ปิยํ น เต อปฺปํ ชีวิตมิจฺฉนฺตีติ ปณฺฑิตา วทนฺติ ฯ ปาณนฺติ เอวรูปํ อตฺตโน ชีวิตํ กสฺมา ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต จชสีติ ฯ โส ตสฺสา กถํ สุตฺวา ปณฺฑิตสฺส คุเณ กเถนฺโต อิมา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๔.
คาถา อภาสิ ยโตปิ อาคโต อยฺเย มม อตฺถํ มโหสโถ นาภิชานามิ ธีรสฺส อนุมตฺตํปิ ทุกฺกฏํ สเจปิ กิมฺหิจิ กาเล มรณํ เม ปุเร สิยา ปุตฺเต จ เม ปปุตฺเตจ สุขาเปยฺย มโหสโถ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพมตฺถํ วิปสฺสติ อนาปราธกมฺมนฺตํ น ทชฺชํ ทกรกฺขิโนติ ฯ ตตฺถ กิมฺหิจิ กาเลติ กิสฺสมิญฺจิ กาเล ฯ สุขาเปยฺยาติ สุขสฺมึเยว ปติฏฺฐเปยฺย ฯ สพฺพมตฺถนฺติ เอวํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ว อตีตํ วา สพฺพมตฺถํ สพฺพญฺญู พุทฺโธ วิย วิปสฺสติ ฯ อนาปราธกมฺมนฺตนฺติ กายกมฺมาทีสุ อปราธรหิตํ ฯ น ทชฺชนฺติ อยฺเย เอวํ อสมธุรํ ปณฺฑิตํ นาหํ ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ เอวํ ราชา มหาสตฺตสฺส คุเณ จนฺทมณฺฑลํ อุทฺธรนฺโต วิย อุกฺขิปิตฺวา กเถสิ ฯ อิติ อิมํ ชาตกํ ยถา อนุสนฺธิปฺปตฺตํ โหติ ฯ อถ ปริพฺพาชิกา จินฺเตสิ เอตฺตเกนาปิ ปณฺฑิตสฺส คุณา ปากฏา น โหนฺติ สกลนครวาสีนํ มชฺเฌเยว สาครปิฏฺเฐ อาสิตฺตเตลํ วิย วิปฺปกีรณํ ปณฺฑิตสฺส คุเณ ปากเฏ กริสฺสามีติ ฯ ราชานํ คเหตฺวา ปาสาทา โอรุยฺห ราชงฺคเณ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ตตฺถ นิสีทิตฺวา นาคเร สนฺนิปาตาเปตฺวา ปุน ราชานํ อาทิโต ปฏฺฐาย ทกรกฺขสปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา เตน เหฏฺฐา กถิตนเยเนว กถิตกาเล นาคเร อามนฺเตตฺวา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๕.
อิทํ สุณาถ ปญฺจาลา จูฬเนยฺยสฺส ภาสิตํ ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต ปาณํ จชติ ทุจฺจชํ มาตุ ภริยาย ภาตุ จ สขิโน พฺราหฺมณสฺส จ อตฺตโน วาปิ ปญฺจาโล ฉนฺนํ จชติ ชีวิตํ เอวํ มหตฺถิยา ปญฺญา นิปุณา สาธุจินฺตินี ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถาย สมฺปราเย สุขาย จาติ ฯ ตตฺถ มหตฺถิยาติ มหนฺตํ อตฺถํ คเหตฺวา ฐิตา ฯ ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถายาติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว หิตตฺถาย ปรโลเก สุขตฺถาย จ โหติ ฯ อิติ สา รตนฆรสฺส มณิกฺขนฺเธน กูฏํ คณฺหนฺตี วิย มหาสตฺตสฺส คุเณหิ ธมฺมเทสนาย กูฏํ คณฺหติ ฯ ทกรกฺขสปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ นิฏฺฐิตา จ สพฺพโส มหาอุมฺมงฺคชาตกวณฺณนา ฯ อิติ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนนฺโต น ภิกฺขเว อิทาเนว ตถาคโต ปญฺญวา ปรปฺปวาทมทฺทโน อตีเต อปริปกฺเก ญาเณ โพธิญาณตฺถาจริยํ จรนฺโตปิ ปญฺญวาเยวาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ เสนโก กสฺสโป อาสิ กามินฺโท อมฺพฏฺโฐ จาปิ ปุกกุโส โปฏฺฐปาโท ปญฺจาลจนฺโท อนุรุทฺโธ เทวินฺโท โสณทณฺฑโก เกวฏฺโฏ เทววตฺโต จ สลากา ถูลนนฺทิกา อนุเกวฏฺโฏ โมคฺคลฺลาโน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๖.
สุนฺทรี ปญฺจาลจนฺที จ มลฺลิกา จ สาลิกา อุทุมฺพรเทวี โคตมี เวเทโห กาฬุทายี จ เภรี อุปฺปลฺลวณฺณาสิ ปิตา สุทฺโธทโน อหุ มาตา อาสิ มหามายา อมรา พิมฺพสุนฺทรี ติขิณกุมาโร จ ฉนฺโน ธนุเสโข จ ราหุโล สุโว อโหสิ อานนฺโท สาริปุตฺโต จ จูฬนี มโหสโถ โลกนาโถ เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ ฯ มโหสถปณฺฑิตชาตกํ ปญฺจมํ นิฏฺฐิตํ ฯอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๓๖๓-๔๕๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=43&A=7501&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=7501&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=600 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=3861 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=4644 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=4644 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]