|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
เอถยฺยา ราชวสตึ นิสีทิตฺวา สุณาถ เม ยถา ราชกุลมฺปตฺโต ยสํ โปโส นิคจฺฉตีติ ฯ ตตฺถ สุหทชฺชเนติ สุหทยชเน ฯ เอถยฺยาติ เอถ อยฺยา ปิยวจเนน สมุทาจาเรน ปุตฺเต อาลปติ ฯ ราชวสตินฺติ มยา วุจฺจมานํ ราชปาริจริยํ สุณาถ ฯ ยถาติ เยน การเณน ฯ ราชกุลมฺปตฺโตติ ราชกุลํ อุปสงฺกมนฺโต รญฺโญ สนฺติเก จรนฺโต โปโส ยสํ นิคจฺฉติ ลภติ ตํ การณํ สุณาถาติ อตฺโถ ฯ น หิ ราชกุลํ ปตฺโต อญฺญาโต ลภเต ยสํ นาติสูโร นาติทุมฺเมโธ นปฺปมตฺโต กุทาจนํ ยทาสฺส สีลํ ปญฺญญฺจ โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ อถ วิสฺสาสเต ตมฺหิ คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขตีติ ฯ ตตฺถ อญฺญาโตติ อปากฏคุโณ อวิทิตกมฺมาปทาโน ฯ นาติสูโรติ น อติสูโร ฯ นาติทุมฺเมโธติ น ภีรุกชาติโก ฯ ยทาสฺส สีลนฺติ ยทา อสฺส เสวกสฺส ราชา สีลญฺจ ปญฺญญฺจ โสเจยฺยญฺจ อธิคจฺฉติ อาจารสมฺปตฺติญฺจ ญาณพลญฺจ สุจิภาวญฺจ ชานาติ ฯ อถ วิสฺสาสเต ตมฺหีติ อถ ราชา ตสฺมึ วิสฺสาสติ วิสฺสาสํ กโรติ อตฺตโน คุยฺหํ อสฺส น รกฺขติ น คุยฺหติ กเถตีติ อตฺโถ ฯ ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา อชฺฌิฏฺโฐ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเสติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.
ตตฺถ ตุลา ยถาติ ยถา เอสา วุตฺตปฺปการา ตุลา น โอนมติ น อุนฺนมติ เอวเมว ราชเสวโก กิสฺมิญฺจิเทว กมฺเม รญฺญา อิทํ นาม กโรหีติ อชฺฌิฏฺโฐ อาณตฺโต ฉนฺทาทิอคติคมนวเสน น วิกมฺเปยฺย สพฺพกิจฺเจสุ ปคฺคหิตตุลา วิย สโม ภเวยฺย ฯ ส รา ชวสตินฺติ โส เอวรูโป เสวโก ราชกุเล วาสํ วเสยฺย ราชานํ ปริจเรยฺย เอวมฺปริจรนฺโต จ ปน ยสํ ลเภยฺยาติ อตฺโถ ฯ สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโตติ สพฺพานิ ราชกิจฺจานิ กโรนฺโต ฯ ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต อชฺฌิฏฺโฐ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเส โย จสฺส สุกโต มคฺโค รญฺโญ สุปฏิยาทิโต น เตน วุตฺโต คจฺเฉยฺย ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น วิกมฺเปยฺยาติ อวิกมฺปมาโน ตานิ กิจฺจานิ กเรยฺย ฯ โย จสฺสาติ โย จ รญฺโญ คมนมคฺโค สุกโต อสฺส ฯ สุปฏิยาทิโตติ สุมณฺฑิโต อิมินา มคฺเคน คจฺฉาติ วุตฺโตปิ เตน น คจฺเฉยฺย น รญฺโญ สมกํ ภุญฺเช กามโภเค กุทาจนํ สพฺพตฺถ ปจฺฉโต คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส น รญฺโญ สทิสํ วตฺถํ น มาลํ น วิเลปนํ อากปฺปํ สรกุตฺติญฺจ น รญฺโญ สทิสมาจเร อญฺญํ กเรยฺย อากปฺปํ ส ราชวสตึ วเสติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๘.
ตตฺถ น รญฺโญติ รญฺโญ กามโภเคน สมํ กามโภคํ น ภุญฺเชยฺย ตาทิสสฺส หิ ราชา กุชฺฌติ ฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ รูปาทีสุ กามคุเณสุ รญฺโญ ปจฺฉโตว คจฺเฉยฺย หีนตรเมว เสเวยฺยาติ อตฺโถ ฯ อญฺญํ กเรยฺยาติ รญฺโญ อากปฺปโต อญฺญเมว อากปฺปํ กเรยฺย ฯ สราชวสตึ วเสติ โส ปุคฺคโล รญฺโญ อุปคนฺตฺวา วาสํ วเสยฺย ฯ กีเฬ ราชา อมจฺเจหิ ภริยาหิ ปริวาริโต นามจฺโจ ราชภริยาสุ ภาวํ กุพฺเพถ ปณฺฑิโต อนุทฺธโต อจปโล นิปโก สํวุตินฺทฺริโย มโนมณิธิสมฺปนฺโน ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ ภาวนฺติ วิสฺสาสวเสน อธิปฺปายํ ฯ อจปโลติ อมณฺฑนสีโล ฯ นิปโกติ ปริปกฺกญาโณ ฯ สํวุตินฺทฺริโยติ ปิทหิตฉฬินฺทฺริโย ฯ รญฺโญ วา องฺคปจฺจงฺคานิ โอโรเธ จสฺส น โอโลเกยฺย ฯ มโนมณิธิสมฺปนฺโนติ อจเลน สุฏฺฐุ ฐปิเตน จิตฺเตน สมนฺนาคโต ฯ นาสฺส ภริยาหิ กีเฬยฺย น มนฺเตยฺย รโหคโต นาสฺส โกสา ธนํ คณฺเห ส ราชวสตึ วเส น นิทฺทํ พหุํ มญฺเญยฺย น มทาย สุรมฺปิเว นาสฺส ทาเย มิเค หญฺเญ ส ราชวสตึ วเส นาสฺส ปีฐํ น ปลฺลงฺกํ น โกจฺฉํ น นาวํ รถํ สมฺมโตมฺหีติ อารุฬฺเห ส ราชวสตึ วเส นาติทูเร ภเช รญฺโญ นาจฺจาสนฺเน วิจกฺขโณ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๙.
สเมกฺขญฺจสฺส ติฏฺเฐยฺย สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโน น เม ราชา สขา โหติ น ราชา โหติ เมถุโน ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน สุเกนกฺขีว ฆฏฺฏิตํ น ปูชิโต มญฺญมาโน เมธาวี ปณฺฑิโต นโร ผรุสมฺปฏิมนฺเตยฺย ราชานํ ปริสํ คตนฺติ ฯ ตตฺถ น มนฺเตยฺยาติ ตสฺส รญฺโญ ภริยาหิ สทฺธึ เนว กีเฬยฺย น รโห มนฺเตยฺย ฯ โกสา ธนนฺติ รญฺโญ โกสา ธนํ น เถเนตฺวา คณฺเหยฺย ฯ น มทายาติ ตาตา ราชเสวโก นาม มทตฺถาย สุรํ น ปิเวยฺย ฯ ทาเยติ ทินฺนาภเย มิเค น หญฺเญ น หเนยฺย ฯ โกจฺฉนฺติ ภทฺทปีฐํ ฯ สมฺมโตมฺหีติ อหํ สมฺมโต หุตฺวา เอวํ กโรมีติ น อาโรเหยฺย ฯ สเมกฺขญฺจสฺส ติฏฺเฐยฺยาติ อสฺส รญฺโญ ปุรโต ขุทฺทกมหนฺตกถาสวนฏฺฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโนติ โส เสวโก ตสฺส ภตฺตุโน ทสฺสนฏฺฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ สุเกนาติ อกฺขิมฺหิ ปติเตน วีหิสุกาทินา ฆฏฺฏิตํ อกฺขิ ปกติภาวํ ชหนฺตํ ยถา กุชฺฌติ นาม เอวํ กุชฺฌนฺติ น เตสุ วิสฺสาโส กาตพฺโพ ฯ น ปูชิโต มญฺญมาโนติ อหํ ราชปูชิโตมฺหีติ น มญฺญมาโน ฯ ผรุสนฺติ เยน โส กุชฺฌติ ตถารูปํ น มนฺเตยฺย ฯ ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารํ เนว ราชูสุ วิสฺสเส อคฺคิว สโต ติฏฺเฐยฺย ส ราชวสตึ วเส ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย คาเมหิ นิคเมหิ วา รฏฺเฐหิ ชนปเทหิ วา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๐.
ตุณฺหีภูโต อุทิกฺเขยฺย น ภเณ เฉกปาปกนฺติ ฯ ตตฺถ ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารนฺติ อหํ นิปฺปฏิหาโร ลทฺธทฺวาโร อปฺปฏิหาเรตฺวา น ปวิเสยฺย ปุนปิ ทฺวารํ ลเภยฺย ปฏิหาเรตฺวาว ปวิเสยฺยาติ อตฺโถ ฯ สโตติ อปฺปมตฺโต หุตฺวา ฯ ภาตรํ สํ วาติ สกภาตรํ วา ฯ สมฺปคฺคณฺหาตีติ อสุกคามํ วา อสุกนิคมํ วา อสุกสฺส เทมาติ ยทา เสวเกหิ สทฺธึ กเถสิ ฯ น ภเณ เฉกปาปกนฺติ ตทา คุณํ วา อคุณํ วา น ภเณยฺย ฯ หตฺถาโรเห อนีกฏฺเฐ รถิเก ปตฺติการเก เตสํ กมฺมาปทาเนน ราชา วฑฺเฒติ เวตฺตนํ น เตสํ อนฺตรํ คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส จาโปว โอณโต ธีโร วํโส วาปิ ปกมฺปเย ปฏิโลมํ น มนฺเตยฺย ส ราชวสตึ วเส จาโปวูโนทโร อสฺส มจฺโฉวสฺส อชิวหตา อปฺปาสิ นิปโก สูโร ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น เตสํ อนฺตรํ คจฺเฉติ เตสํ ลาภสฺส อนฺตรายํ น คจฺเฉยฺย อนฺตรายํ น กเรยฺย ฯ วํโส วาติ ยถา วํสคุมฺพโต อุคฺคตวํโส วาเตน ปหตกาเล กมฺปติ เอวํ รญฺญา กถิตกาเล กมฺเปยฺย ฯ จาโปวูโนทโรติ ยถา จาปธนุ น มโหทโร โหติ เอวํ น มโหทฺโร สิยา ฯ อชิวฺหตาติ ยถา มจฺโฉ อชิวฺหตาย น กเถติ ตถา มนฺทกถาย อชิวฺหตา ภเวยฺย ฯ อปฺปาสีติ โภชเน มตฺตญฺญู ฯ น พาฬฺหํ อิตฺถึ คจฺเฉยฺย สมฺผสฺสํ เตชสํขฺยํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๑.
กาสํ สาสํ ทรํ พาลฺยํ ขีณเมโธ นิคจฺฉติ นาติเวลํ ปภาเสยฺย น ตุณฺหี สพฺพทา สิยา อวิกิณฺณํ มิตํ วาจํ ปตฺเต กาเล อุทีริเย อโกธโน อสํฆฏฺโฏ สจฺโจ สณฺโห อเปสุโณ สมฺผํ คิรํ น ภาเสยฺย ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น พาฬหนฺติ น ปุนปฺปุนํ กิเลเสน คจฺเฉยฺย ฯ เตชสํขยนฺติ เอวํ คจฺฉนฺโต หิ ปุริโส เตชสํขฺยํ ปาปุณาติ ตํ สมฺผสฺสนฺโต พาฬฺหํ น คจฺฉยฺย ฯ ทรนฺติ กายทรถํ ฯ พาลฺยนฺติ ทุพฺพลภาวํ ฯ ขีณเมโธติ ปุนปฺปุนํ กิเลสรติวเสน ขีณปญฺโญ ปุริโส เอเต กาสาทโย นิคจฺฉติ ฯ นาติเวลนฺติ ตาตา ราชูนํ สนฺติเก ปมาณาติกฺกนฺตํ น ภาเสยฺย ฯ ปตฺเต กาเลติ อตฺตโน วจนกาเล สมฺปตฺเต ฯ อสํฆฏฺโฏติ ปรํ อสํฆฺเฏนฺโต ฯ สมฺผนฺติ นิรตฺถกํ ฯ คิรนฺติ วจนํ ฯ มาตาเปติภโร อสฺส กุเล เชฏฺฐาปจายิโน หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน ส ราชวสตึ วเส วินีโต สิปฺปวา ทนฺโต กตตฺโต นิยโต มุทุ อปฺปมตฺโต สุจิทกฺโข ส ราชวสตึ วเส นิวาตวุตฺติ วุฑฺเฒสุ สปฺปติสฺโส สคารโว สุรโต สุขสํวาโส ส ราชวสตึ วเส อารกา ปริวชฺเชยฺย สณฺหิตุํ ปหิตํ ชนํ ภตฺตารญฺเญวุทิกฺเขยฺย น อญฺญสฺส จ ราชิโนติ ฯ ตตฺถ วินีโตติ อาจารสมฺปนฺโน ฯ สิปฺปวาติ อตฺตโน กุเล--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๒.
สิกฺขิตพฺพสิปฺเปน. สมนฺนาคโต ฯ ทนฺโตติ ฉสุ ทฺวาเรสุ นิพฺพิเสวโน ฯ กตตฺโตติ สมฺปาทิตตฺโต ฯ นิยโตติ ยสาทีนํ นิสฺสาย อจลนสภาโว ฯ มุทูติ อนติมานี ฯ อปฺปมตฺโตติ กตฺตพฺพกิจฺเจสุ ปมาทวิรหิโต ฯ ทกฺโขติ อุปฏฺฐานฏฺฐาเน เฉโก ฯ นิวาตวุตฺตีติ นีจวุตฺติ ฯ สปฺปติสฺโสติ ครุสํวาสวสนสีโล ฯ สณฺหิตุํ ปหิตนฺติ ปรราชูหิ รญฺโญ สนฺติกํ คุยฺหรกฺขนวเสน วา ปฏิจฺฉนฺนปากฏกรณวเสน วา เปสิตํ ฯ ตถารูเปหิ สทฺธึ กเถนฺโต รญฺโญ สมฺมุขา กเถยฺย ฯ ภตฺตารญฺเญวุทิกฺเขยฺยาติ อตฺตโน สามิกเมว โอโลเกยฺย ฯ น อญฺญสฺส จ ราชิโนติ อญฺญสฺส จ รญฺโญ สนฺติเก น ภาเสยฺย ฯ สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ ปยิรูปาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ อนุวาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต อาสชฺช ปญฺเญ เสเวถ อากงฺขํ วุฑฺฒิมตฺตโน ฯ ตตฺถ สกฺกจฺจํ ปยิรูปาเสยฺยาติ คารเวน ปุนปฺปุนํ อุปสงฺกเมยฺย ฯ อนุวาเสยฺยาติ อุโปสถวาสํ วสนฺโต อนุวตฺเตยฺย ฯ ตปฺเปยฺยาติ ยาวทตฺถํ ทาเนน ตปฺเปยฺย ฯ อาสชฺชาติ อุปคนฺตฺวา ฯ ปญฺเญติ ปณฺฑิเต ฯ อาสชฺช ปญฺหนฺติ วา ปาโฐ ฯ ปญฺหนฺติ ปณฺฑิเตหิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๓.
ปญฺญาย กตฺตพฺพํ กุสลากุสลํ การณํ ปุจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ ฯ ทินฺนปุพฺพํ น หาเปยฺย ทานํ สมณพฺราหฺมเณ น จ กิญฺจิ นิวาเรยฺย ทานกาเล วนิพฺพเก ปญฺญวา พุทฺธิสมฺปนฺโน วิธานวิธิโกวิโท กาลญฺญู สมยญฺญู จ ส ราชวสตี วเส อุฏฺฐาย กมฺมเธยฺเยสุ อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ สุสํวิหิตกมฺมนฺโต ส ราชวสตึ วเส ฯ ตตฺถ ทินฺนปุพฺพนฺติ ปกติปฏิยตฺตํ ทานวตฺตํ ฯ สมณพฺราหฺมเณติ สมเณ วา พฺราหฺมเณ วา ฯ วนิพฺพเกติ ทินฺนกาเล วนิพฺพเก อาคเต ทิสฺวา กิญฺจิ น นิวาเรยฺย ฯ ปญฺญวาติ วิจารณปญฺญาย ยุตฺโต ฯ พุทฺธิสมฺปนฺโนติ อเวกลฺลพุทฺธิสมฺปนฺโน ฯ วิธานวิธิโกวิโทติ นานปฺปกาเรสุ ทาสกมฺมกรโปริสาทีนํ สํวิทหนโกฏฺฐาเสสุ เฉโก ฯ กาลญฺญูติ อยํ ทานํ ทาตุํ อยํ สีลํ รกฺขิตุํ อยํ อุโปสถกมฺมํ กาตุํ กาโลติ ชาเนยฺย ฯ สมยญฺญูติ อยํ กสนสมโย อยํ วปนสมโย อยํ โวหารสมโย อยํ อุปฏฺฐานสมโยติ ชาเนยฺย ฯ กมฺมเธยฺเยสูติ อตฺตโน กตฺตพฺพกมฺเมสุ ฯ ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ คนฺตฺวา ปสฺส อภิกฺขณํ มิตํ ธญฺญํ นิธาเปยฺย มิตํ ปจาปเย ฆเร ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สีเลสุ อสมาหิตํ อนงฺควา หิ เต พาลา ยถา เปตา ตเถว เต โจฬญฺจ เนสมฺปิณฺฑญฺจ อาสีนานํ ปทาปเย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๔.
ทาเส กมฺมกเร โปเส สีเลสุ สุสมาหิเต ทกฺเข อุฏฺฐานสมฺปนฺเน อาธิปจฺจสฺมึ ฐาปเยติ ฯ ตตฺถ ปสุํ เขตฺตนฺติ โคกุลญฺจ สสฺสฏฺฐานญฺจ ฯ คนฺตฺวาติ คมนสีโล ฯ มิตนฺติ มินิตฺวา เอตฺตกนฺติ ญตฺวา โกฏฺเฐสุ นิธาเปยฺย ฯ ฆเรติ ฆเรปิ ปริชนํ คเณตฺวา มิตเมว ปจาเปยฺย ฯ สีเลสุ อสมาหิตนฺติ เอวรูปํ ทุสฺสีลํ อนาจารํ กิสฺมิญฺจิ อาธิปจฺจฏฺฐาเนน ฐเปยฺยาติ อตฺโถ ฯ อนงฺควา หิ เต พาลาติ องฺคเมตํ มนุสฺสานํ ภาตาติ โลเก ปวุจฺจติ ฯ กิญฺจาปิ เชฏฺฐกนิฏฺฐภาตโร องฺคสมานตฺตา องฺคาติ วุตฺตา อิเม ปน ทุสฺสีลา ตสฺมา องฺคสมา น โหนฺติ ยถา ปน สุสาเน ฉฑฺฑิตา เปตา มตา ตเถว เต ตสฺมา ตาทิสา อาธิปจฺจฏฺฐาเนน ฐเปตพฺพา ฯ กุฏุมฺพํ หิ เต วินาเสนฺติ วินฏฺฐกุฏุมฺพสฺส จ ทลิทฺทสฺส จ ราชวสติ นาม น สมฺปชฺชติ ฯ อาสีนานนฺติ อาคนฺตฺวา นิสินฺนานํ ฯ มตานํ มตกภตฺตํ วิย เทนฺโต ฆาสจฺฉาทนมตฺตํ ทาเปยฺย ฯ อุฏฺฐานสมฺปนฺเนติ อุฏฺฐานวิริเยน สมนฺนาคเต ฯ สีลวา จ อโลโภ จ อนุวตฺโต จสฺส ราชิโน อาวีรโห หิโต ตสฺส ส ราชวสตึ วเส ฉนฺทญฺญู ราชิโน จสฺส จิตฺตตฺโถ จสฺส ราชิโน อสํกุสกวุตฺติสฺส ส ราชวสตึ วเส อจฺฉาทเน จ นหาปเน โธเว ปาเท อโธสิรํ อาหโตปิ น กุปฺเปยฺย ส ราชฺวสตึ วเสติ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๕.
ตตฺถ อโลโภติ อลุทฺโธ ฯ อนุวตฺโต จสฺส ราชิโนติ อสฺส ราชิโน มนํ อนุวตฺโต ฯ จิตฺตตฺโถติ จิตฺเต ฐิโต ราชจิตฺตวสิโกติ อตฺโถ ฯ อสํกุสกวุตฺติสฺสาติ อปฏิโลมวุตฺติ อสฺส ฯ อโธสิรนฺติ ปาเท โธวนฺโตปิ สิรํ อโธ กตฺวา เหฏฺฐามุโขว โธเวยฺย น รญฺโญ มุขํ โอโลเกยฺยาติ อตฺโถ ฯ กุมฺภิมฺหิ อญฺชลึ กยิรา วายสํ วาปิ ปทกฺขิณํ กิเมว สพฺพกามานํ ทาตารํ ธีรมุตฺตมํ โย เทติ สยนํ วตฺถํ ยานํ อาวสถํ ฆรํ ปชฺชุนฺโนริว ภูตานํ โภเคหิ อภิวสฺสติ เอเสยฺยา ราชวสตี วตฺตมาโน ยถา นโร อาราธยติ ราชานํ ปูชํ ลภติ ภตฺตุสูติ ฯ ตตฺถ กุมฺภิมฺหิ อญฺชลึ กยิรา วายสํ วาปิ ปทกฺขิณนฺติ วุฑฺฒึ ปจฺจาสึสนฺโต หิ ปุริโส อุทกภริตํ กุมฺภึ ทิสฺวา ตสฺส อญฺชลึ กเรยฺย วายสํ วาปิ สกุณญฺจ ปทกฺขิณํ กเรยฺย (เยสํ) อญฺชลึ กตฺวา ปทกฺขิณํ กโรนฺตสฺส เต กิญฺจิ ทาตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ กิเมวาติ โย ปน สพฺพกามานํ ทาตา ธีโร ตํ ราชานํ กึ การณา น นมสฺเสยฺย ราชาเยว หิ นมสฺสิตพฺโพ จ อาราเธตพฺโพ จาติ ฯ ปชฺชุนฺโนริวาติ เมโฆ วิย ฯ เอเสยฺยา ราชวสตีติ อยฺยา ยา อยํ มยา กถิตา เอสา ราชวสตี นาม ราชเสวกานํ อนุสาสนี ฯ ยถาติ ยาย ราชวสติยา วตฺตมาโน นโร ราชานํ อาราเธติ ราชูนญฺจ สนฺติกา ปูชํ ลภติ เอสาติ ฯ เอวํ อสมธุโร วิธุโร พุทฺธลีลาย ราชวสตึ กเถสีติ ฯ ราชวสตีกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๖.
เอวํ ปุตฺตทารมิตฺตสุหชฺชาทโย อนุสาสนฺตสฺเสว ตสฺส ตติโย ทิวโส ชาโต ฯ โส ทิวสปาริปูรึ ญตฺวา ปาโตว นหาตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา ราชานํ อปโลเกตฺวา มาณเวน สทฺธึ คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ญาติคณปริวุโต ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต วตฺตพฺพยุตฺตกวจนํ อโวจ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เอวํ สมนุสาสิตฺวา ญาติสํฆํ วิจกฺขโณ ปริกิณฺโณ สุหเทหิ ราชานมุปสงฺกมิ วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ วิธุโร อวจ ราชานํ ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลึ อยมฺมํ มาณโว เนติ กตฺตุกาโม ยถามตึ ญาตีนตฺถํ ปวกฺขามิ ตํ สุโณหิ อรินฺทม ปุตฺเต จ เม อุทิกฺเขสิ ยญฺจมญฺญํ ฆเร ธนํ ยถา เปจฺจ นหาเปยฺย ญาติสํโฆ มยี คเต ยเถว ขลติ ภูมิยา ภูมฺยาเยว ปติฏฺฐติ เอเวตํ ขลิตํ มยฺหํ เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยนฺติ ฯ ตตฺถ สุหเทหีติ สุหทเยหิ ญาติมิตฺตาทีหิ ฯ ยญฺจมญฺญนฺติ ยญฺจ เม อญฺญํ ตยา เจว อญฺเญหิ ราชูหิ จ ทินฺนํ ฆเร อปริมาณํ ธนํ ตํ สพฺพํ ตฺวเมว โอโลเกยฺยาสิ ฯ เปจฺจาติ ปจฺฉา ฯ ขลลตีติ ปกฺขลติ ฯ เอเวตนฺติเอวํ เอตํ ฯ หิ ภูมิยํ ขลิตา ตตฺเถว ปติฏฺฐิตปุริโส วิย ตุมฺเหสุ ขลิตฺวา ตุมฺเหสุเยว ปติฏฺฐหามิ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๗.
เอตํ ปสฺสามีติ โย เอส มม กินฺเต ราชา โหตีติ มาณเวน ปุฏฺฐสฺส ตุมฺเห อโนโลเกตฺวา สจฺจํ ปฏฺฐเปตฺวา ทาโส หมสฺมีติ วทนฺตสฺส อจฺจโย เอตํ อจฺจยํ ปสฺสามิ อญฺโญ ปน เม โทโส นตฺถิ ตมฺเม อจฺจยํ ขมถ มา เอตํ หทเย กตฺวา ปจฺฉา มม ปุตฺตทาเร อปรชฺฌิตฺถ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ปณฺฑิต ตว คมนํ มยฺหํ น รุจฺจติ มาณวํ อุปาเยเนว ปกฺโกสิตฺวา ฆาเตตฺวา กิลญฺเชน ปฏิจฺฉาเทม มยฺหํ ตํ รุจฺจตีติ ทีเปนฺโต คาถมาห สกฺกา น คนฺตุํ อิติ มยฺหํ โหติ ฆตฺวา วธิตฺวา อิธ กาติยานํ อิเธว โหหิ อิติ มยฺหํ รุจฺจติ มา ตฺวํ อคา อุตฺตมภูริปญฺญาติ ฯ ตตฺถ ฆตฺวาติ อิธ ราชเคเหเยว นํ โปเถตฺวา มาเรตฺวา ปฏิจฺฉาเทม ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต เทว ตุมฺหากํ เอวรูโป อชฺฌาสโย อยุตฺโตติ วตฺวา อาห มา เหว ธมฺเมสุ มนํ ปณิทหิ อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยุตฺโต ภวสฺสุ ธิรตฺถุ กมฺมํ อกุสลํ อนริยํ ยํ กตฺวา ปจฺฉา นิรยํ วชฺเชยฺย เนเวส ธมฺโม น ปุเนติ กิจฺจํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๘.
อยิโร หิ ทาสสฺส ชนินฺท อิสฺสโร ฆาเตตุ ฌาเปตุํ อโถปิ หนฺตุํ น จ มยฺหํ โกธตฺถิ วชฺชามิหนฺติ ฯ ตตฺถ มา เหว ธมฺเมสูติ มา เหว อธมฺเมสุ อนตฺเถสุ อปุญฺเญสุ ตว จิตฺตํ ปณิทหีติ อตฺโถ ฯ ปจฺฉาติ ยํ กมฺมํ กตฺวา อชรามโร น โหติ อถ โข ปจฺฉา นิรยเมว อุปฺปชฺเชยฺย ฯ ธิรตฺถุ กมฺมนฺติ ตํ กมฺมํ ธิ ครหิตํ อตฺถุ ภเวยฺย ฯ เนเวสาติ เนว เอส โปราณกปณฺฑิตานํ สภาโว ธมฺโม ฯ อยิโรติ สามิโก ฯ ฆาเตตุนฺติ เอตานิ ฆาตาทีนิ กาตุํ อยิโร นาม ทาสสฺส อิสฺสโร สพฺพา เนตานิ กาตุํ ลภติ มยฺหํ มาณเว อปฺปมตฺตโกปิ โกโธ นตฺถิ ทินฺนกาลโต ปฏฺฐาย จิตฺตํ สณฺฐาเรตุํ วฏฺฏติ วชฺชามิหํ นิรนฺทาติ อาห ฯ เอวํ วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา ราโชโรเธ จ ราชปริสญฺจ โอวทิตฺวา เตสุ สกภาเวน อสณฺฐหิตฺวา มหาวิรวํ วิรวนฺเตสุปิ ราชนิเวสนา นิกฺขมิ ฯ สกลนครวาสิโน ปณฺฑิโต กิร มาณวเกน สทฺธึ คจฺฉติ เอถ ปสฺสิสฺสาม นนฺติ ราชงฺคเณเยว สนฺนิปติตฺวา นํ ปสฺสึสุ ฯ อถ เน มหาสตฺโต ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ สพฺเพ สํขารา อนิจฺจา สรีรํ อธุวํ ยโส นาม วิปตฺติปริโยสาโน อปิจ ตุมฺเห ทานาทีสุเยว อปฺปมตฺตา โหถาติ โอวทิตฺวา นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน เคหาภิมุโข ปายาสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ธมฺมปาลกุมาโร ภาติคณปริวุโต ปิตุ ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามีติ นิกฺขมนฺโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๙.
นิเวสนทฺวาเรเยว ปิตุ สมฺมุโข อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ตํ ทิสฺวา โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ตํ อุปคุยฺหิตฺวา อุเร นิปชฺชาเปตฺวา นิเวสนมฺปาวิสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เชฏฺฐปุตฺตํ อุปคุยฺห วิเนยฺย หทเย ทรํ อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปาวิสิ โส มหาฆรนฺติ ฯ ฆเร ปนสฺส สหสฺสปุตฺตา สหสฺสธีตโร สหสฺสภริยา สตฺตวณฺณทาสีสตานิ จ เตหิเจว อวเสสทาสกมฺมกรญาติมิตฺเตหิ จ ตสฺส สกลนิเวสนํ ยุคนฺตวาตาภิฆาตปติเตหิ สาเลหิ สาลวนํ วิย นิรนฺตรํ อโหสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สาลาว สมฺปมทฺทิตา มาลุเตน ปมทฺทิตา เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ วิธุรสฺส นิเวสเน อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานี จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสาสตฺตสตานิ จ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๐.
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสีติ ฯ ตตฺถ เสนฺตีติ มหาตเล ฉินฺนปาทา วิย ปติตา อาวฏฺฏนฺตา ปริวตฺตนฺตา สยนฺติ ฯ ภริยานนฺติ ภริยานเมว อิตฺถีนํ สหสฺสํ ฯ กสฺมา โนติ เกน การเณน อมฺเห วิชเหสฺสสีติ ปริเทวึสุ ฯ มหาสตฺโต สพฺพนฺตํ มหาชนํ อสฺสาเสตฺวา อวเสสานิ กิจฺจานิ กตฺวา อนฺโตชนํ พหิชนญฺจ โอวทิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพยุตฺตกํ สพฺพํ ปุตฺตทารสฺส อาจิกฺขิตฺวา ปุณฺณกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน นิฏฺฐิตกิจฺจํ ตสฺส อาโรเจสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห กตฺวา ฆเรสุ กิจฺจานิ อนุสาสิตฺวา สกํ ชนํ มิตฺตามจฺเจ จ ภจฺเจ จ ปุตฺตทาเร จ พนฺธเว กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวาน อาจิกฺขิตฺวา ฆเร ธนํ นิธิญฺจ อิณทานณฺจ ปุณฺณกํ เอตทพฺรวิ อวสี ตุวํ มยฺห ติหํ อคาเร กาตนิ กิจฺจานิ ฆเรสุ มยฺหํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๑.
อนุสาสิตา ปุตฺตทารา มยา จ กโรหิ กิจฺจานิ ยถามตินฺเตติ ฯ ตตฺถ กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวานาติ เอวญฺจ เอวญฺจ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฆเร กตฺตพฺพกิจฺจํ สํวิทหิตฺวา ฯ นิธินฺติ ตตฺถ ตตฺถ นิหิตธนํ ฯ อิณทานนฺติ อิณวเสน ปโยชิตธนํ ฯ ยถามตินฺเตติ อิทานิ ตว อชฺฌาสยานุรูปํ กโรหีติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห สเจ หิ กตฺเต อนุสาสิตา เต ปุตฺตา จ ทารา จ อนุชีวิโน จ หนฺเทหิทานิ ตรมานรูโป ทีโฆ หิ อทฺธาปิ อยํ ปุรฏฺฐา อสมฺภีโตว คณฺหาหิ อาชานิยสฺส วาลธึ อิทํ ปจฺฉิมกํ ตุยฺหํ ชีวโลกสฺส ทสฺสนนฺติ ฯ ตตฺถ กตฺเตติ โสมนสฺสปฺปตฺโต ยกฺโข มหาสตฺตํ อาลปติ ฯ อทฺธาปีติ คนฺตพฺพมตฺโตปิ ทีโฆ ฯ อสมฺภีโตวาติ นิพฺภโย ฯ อิทํ โส เหฏฺฐาปาสาทํ อโนตริตฺวา ตโตว คนฺตุกาโม อวจ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โสหํ กิสฺสานุภายิสฺสํ ยสฺส เม นตฺถิ ทุกฺกฏํ กาเยน วาจา มนสา เยน คจฺเฉยฺย ทุคฺคตินฺติ ฯ ตตฺถ โสหํ กิสฺสานุภายิสฺสนฺติ อิทํ มหาสตฺโต อสมฺภีโตว คณฺหาหีติ วุตฺโต เอวมาห ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๒.
เอวํ มหาสตฺโต สีหนาทํ นทิตฺวา อสมฺภีโต เกสรสีโหวิย นิพฺภโย หุตฺวา อยํ เม สาฏโก มม อรุจิยา มา มุญฺจตูติ อธิฏฺฐา นปารมึ ปุเรจาริกํ กตฺวา ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา อสฺสสฺส วาลธึ วิยูหิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ทฬฺหํ วาลธึ คเหตฺวา ทฺวีหิ ปาเทหิ อสฺสสฺส อูรูสุ ปลิเวเฐตฺวา มาณว คหิโต เม อสฺสวาลธิ ยถารุจึ ยาหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ ปุณฺณโก มโนมยสินฺธวสฺส สญฺญมทาสิ ฯ โส ปณฺฑิตํ อาทาย อากาเส ปกฺขนฺทิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส อสฺสราชาวิธุรํ วหนฺโต ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน กาฬาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสีติ ฯ ตตฺถ สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโนติ ปุณฺณโก กิร จินฺเตสิ อหํ ทูรํ อาคนฺตฺวา อิมํ หิมวนฺตปฺปเทเส รุกฺขปพฺพเตสุ โปเถนฺโต มาเรตฺวา หทยมํสํ อาทาย กเฬวรํ ปพฺพตนฺตเร ฉฑฺเฑตฺวา นาคภวนํ คนฺตฺวา ตํ วิมลาย เทวิยา ทตฺวา อิรนฺทตึ คเหตฺวา ปจฺจาคมิสฺสามีติ ฯ โส รุกฺเข จ ปพฺพเต จ ปหริตฺวา เตสํ มชฺเฌเยว อสฺสํ เปเสสิ ฯ มหาสตฺตสฺสานุภาเวน รุกฺขาปิ ปพฺพตาปิ ตสฺส สรีรโต อุโภสุ ปสฺเสสุ รตนมตฺตํ ปฏิกฺกมนฺติ ฯ โส มโต วา โน วาติ ปริวตฺเตตฺวา มหาสตฺตสฺส มุขํ โอโลเกนฺโต กาญฺจนาทาสมิว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๓.
วิปฺปสนฺนํ มุขํ ทิสฺวา อยํ เอวํ น มรตีติ ปุนปิ หิมวนฺตปฺปเทเส รุกฺเข จ ปพฺพเต จ ติกฺขตฺตุํ โปเถนฺโตปิ เตสํ มชฺเฌเยว อสฺสํ เปเสสิ ฯ ตเถว รุกฺขาปิ ปพฺพตาปิ ทูรตรํ ปฏิกฺกมนฺติเยว ฯ มหาสตฺโต ปรมกิลนฺตกาโย อโหสิ ฯ โส อิทานิ นํ วาตกฺขนฺเธ จุณฺณวิจุณฺณํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วาตกฺขนฺเธ อสฺสํ เปเสสิ ฯ มโต วา โน วาติ ปริวตฺเตตฺวา วิกสิตปทุมํ วิย มหาสตฺตสฺส มุขํ โอโลเกสิ ฯ โส โกธาภิภูโต สตฺตมํ วาตกฺขนฺธํ ปกฺขนฺทิ ฯ โพธิสตฺตสฺสานุภาเวน วาตกฺขนฺโธ ทฺวิธา หุตฺวา โพธิสตฺตสฺส โอกาสํ อทาสิ ฯ ตโต เวรมฺภวาเตปิ ปหริ ฯ เวรมฺภวาโตปิ สตสหสฺส อสนีสทฺโท วิย ทฺวิธา หุตฺวา โพธิสตฺตสฺส โอกาสํ อทาสิ ฯ โสปิ ตสฺส อนฺตรายาภาวํ ปสฺสนฺโต ตํ อาทาย กาฬาคิริปพฺพตํ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน กาฬาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสีติ ฯ ตตฺถ อสชฺชมาโนติ อลคฺคมาโน อปฺปฏิหญฺญมาโน วิธุรปณฺฑิตํ วหนฺโต กาฬปพฺพตมตฺถกํ อุปคโต อโหสิ ฯ เอวํ ปุณฺณกสฺส มหาสตฺตํ คเหตฺวา คตกาเล ปณฺฑิตสฺส ปุตฺตทาราทโย ปุณฺณกสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา มหาสตฺตํ อทิสฺวา ฉินฺนปาทา วิย ปติตฺวา อปราปรํ ปริวตฺตมานา มหาสทฺเทน ปริเทวึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสาสตฺตสตานิ จ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๔.
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กหึ คโต สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโตติ ฯ มหาสตฺตํ คเหตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จ สุตฺวา จ เอวมฺปิ กนฺทิตฺวา เต สพฺเพปิ สกลนครวาสีหิ สทฺธึ กนฺทนฺตา ราชทฺวารํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๕.
อคมํสุ ฯ ราชา มหนฺตํ ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา กสฺมา ปริเทวถาติ ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส เต เทว โส กิร มาณโว น พฺราหฺมโณ ยกฺโข พฺราหฺมณรูเปน อาคนฺตฺวา ปณฺฑิตํ อาทาย คโต เตน วินา อมฺหากํ ชีวิตํ นตฺถิ สเจ อิโต สตฺตเม ทิวเส ปณฺฑิโต นาคมิสฺสติ มยํ สกฏสเตหิ สกฏสหสฺเสหิ ทารูนิ สํกฑฺฒิตฺวา สพฺเพ อคฺคึ ปวิสิสฺสามาติ อิมมตฺถํ อาโรเจนฺตา อิมํ คาถมาหํสุ ฯ สเจ โส สตฺตรตฺเตน ปณฺฑิโต นาคมิสฺสติ สพฺเพ อคฺคึ ปวิสฺสาม นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โนติ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธปรินิพฺพานกาเลปิ มยํ อคฺคึ ปวิสิตฺวา มริสฺสามาติ วตฺตาโร นาเหสุํ อโห สุวสิตํ มหาสตฺเตน นครมฺหีติ ฯ ราชา เตสํ กถํ สุตฺวา ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ มธุรกโถ ปณฺฑิโต มาณวํ ธมฺมกถาย ปโลเภตฺวา อตฺตโน ปาเทสุ ปาเตตฺวา น จิรสฺเสว อมฺหากํ อสฺสุมุขานิ หาเสนฺโต อาคมิสฺสติ มา โสจยิตฺถาติ วตฺวา คาถมาห ปณฺฑิโต จ วิยตฺโต จ วิภาวี จ วิจกฺขโณ ขิปฺปํ โมเจติ อตฺตานํ มา ภายิตฺถาคมิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ วิยตฺโตติ เวยฺยตฺติยา วิจารณปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ วิภาวีติ อตฺถานตฺถํ การณาการณํ วิภาเวตฺวา ทสฺเสตฺวา กเถตุํ สมตฺโถ ฯ วิจกฺขโณติ ตํ ขณํเยว ฐานุปฺปตฺติการณวิชานนปญฺญาย ยุตฺโต ฯ มา ภายิตฺถาติ มา ภายิตฺถ ขิปฺปํ อตฺตานํ โมเจตฺวา อาคมิสฺสตีติ อสฺสาเสสิ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๖.
นาคราปิ ปณฺฑิโต รญฺญา สทฺธึ กเถตฺวา คโต ภวิสฺสตีติ อสฺสาสํ ปฏิลภึสูติ ฯ ฯ อนฺตรเปยฺยาโล นิฏฺฐิโต ฯ ปุณฺณโกปิ มหาสตฺตํ กาฬาคิริมตฺถเก ฐเปตฺวา อิมสฺมึ ชีวมาเน มยฺหํ วุฑฺฒิ นาม นตฺถิ อิมํ มาเรตฺวา หทยมํสํ คเหตฺวา นาคภวนํ เนตฺวา วิมลาย ทตฺวา อิรนฺทตึ คเหตฺวา เทวโลกํ คมิสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ตตฺถ คนฺตฺวาน วิจินฺตยนฺโต อุจฺจาวจา เจตนกา ภวนฺติ น อิมสฺส ชีเวน มมตฺถิ กิญฺจิ หนฺตฺวานิมํ หทยํ อานยิสฺสนฺติ ฯ ตตฺถ โสติ โส ปุณฺณโก ฯ ตตฺถ คนฺตฺวานาติ คนฺตฺวา ตตฺถ กาฬาคิริมตฺถเก ฐิโต ฯ เจตนกาติ ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชมานา เจตฺนา อุจฺจาปิ อวจาปิ อุปฺปชฺชนฺติ ฐานํ โข ปเนตํ น วิชฺชติ ยเมตสฺส ชีวิตทานเจตนาปิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ อิมสฺส ปน ชีเวน ตหึ นาคภวเน มม อปฺปมตฺตกมฺปิ กิญฺจิ กิจฺจํ นตฺถิ อิเธวิมํ หนฺตฺวาน อสฺส หทยํ อานยิสฺสามีติ สนฺนิฏฺฐานมกาสีติ อตฺโถ ฯ ตโต ปุณฺณโก จินฺเตสิ ยนฺนูนาหํ อิมํ สหตฺเถน อมาเรตฺวา เภรวรูปทสฺสเนน ชีวิตกฺขยํ ปาเปยฺยนฺติ ฯ โส เภรวยกฺขรูปํ นิมฺมิตฺวา ตชฺเชนฺโต อาคนฺตฺวา ตมฺปาเตตฺวา ปาเท คเหตฺวา ทนฺตนฺตเร กตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๗.
ขาทิตุกาโม วิย อโหสิ ฯ เอวํ สนฺเตปิ มหาสตฺตสฺส โลมหํสนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ ตโต สีหรูเปน จ มตฺตมหาหตฺถิรูเปน จ อาคนฺตฺวา ทาฐาหิ เจว ทนฺเตหิ จ โอวิชฺฌิตุกาโม วิย หุตฺวา ตถาปิ อภายนฺตสฺส เอกโทณิกนาวปฺปมาณํ มหนฺตํ สปฺปวณฺณํ นิมฺมิตฺวา อสฺสสนฺโต อาคนฺตฺวา สกลสรีรํ เวเฐตฺวา มตฺถเก ผณํ ธาเรสิ ฯ ตสฺส สารชฺชนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ อถ นํ ปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา ปาเตตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ กริสฺสามีติ มหาวาตํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ โส ตสฺส เกสคฺคมตฺตมฺปิ น จาเลสิ ฯ อถ นํ ตตฺเถว ปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา หตฺถี วิย ขชฺชูรีรุกฺขํ ปพฺพตํ อปราปรํ จาเลสิ ฯ ตถาปิ นํ ฐิตฏฺฐานโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ จาเลตุํ นาสกฺขิ ฯ ตโต สทฺทสนฺตาเสนสฺส หทยผาลนํ กตฺวา มาเรสฺสามีติ อนฺโตปพฺพตํ ปวิสิตฺวา ปฐวิญฺจ นภญฺจ เอกนินฺนาทํ กโรนฺโต มหานาทํ นทิ ฯ เอวมฺปิสฺส สารชฺชนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ ชานาติ หิ มหาสตฺโต ยกฺขสีหหตฺถินาคราชเวเสน อาคโตปิ วาตวุฏฺฐิปพฺพตจลนานํ การโกปิ อนฺโตปพฺพตํ ปวิสิตฺวา นาทํ วิสชฺเชนฺโตปิ มาณโวเยว น อญฺโญติ ฯ ตโต ยกฺโข จินฺเตสิ นาหํ อิมํ พาหิรุปกฺกเมหิ มาเรตุํ สกฺโกมิ สหตฺเถเนว นํ มาเรสฺสามีติ ฯ โส มหาสตฺตํ ปพฺพตมุทฺธนิ ฐเปตฺวา ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา มณิกฺขนฺเธ ปณฺฑุกมฺพลสุตฺตํ ปเวเสนฺโต วิย นทนฺโต อนฺโตปพฺพเตน อุคฺคนฺตฺวา มหาสตฺตํ ทฬฺหํ คเหตฺวา ปริวตฺเตตฺวา อโธสิรํ กตฺวา อนาลมฺเพ อากาเส วิสชฺเชสิ ฯ เตน วุตฺตํ โส ตตฺถ คนฺตฺวา ปพฺพตมนฺตรสฺมึ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๘.
อนฺโต ปวิสิตฺวาน ปทุฏฺฐจิตฺโต อสมฺผุตสฺมึ ชคติปฺปเทเส อโธสิรํ ธารยิ กาติยาโนติ ฯ ตตฺถ คนฺตฺวาติ ปพฺพตมตฺถกา ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปพฺพตนฺตเร ฐเปตฺวา ตสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา ปพฺพตมตฺถเก ฐิตสฺส เหฏฺฐา ปญฺญายมาโน อสมฺผุเต ภูมิปฺปเทเส ฯ ธารยีติ นํ อาทิโตว ธาเรสิ ตตฺถ ปน นํ ขิปิตฺวา ปฐมํ ปณฺณรสโยชานมตฺตํ ภสฺสกาเล ปพฺพตมุทฺธนิฐิโตว หตฺถํ ปสาเรตฺวา อโธสิรํ ภสฺสนฺตํ ปาเทสุ คเหตฺวา อโธสิรเมว อุกฺขิปิตฺวา มุขํ โอโลเกนฺโต อยํ น มรตีติ ญตฺวา ทุติยมฺปิ ขิปิตฺวา ตึสโยชนมตฺตํ ภสฺสกาเล ตเถว อุกฺขิปิตฺวา มุขํ โอโลเกตฺวา ชีวนฺตเมว ทิสฺวา จินฺเตสิ สเจ อิทานิ สฏฺฐีโยชนมตฺตมฺปิ ภสฺสิตฺวา น มริสฺสติ ปาเทสุํ นํ คเหตฺวา ปพฺพตมุทฺธนิ โปเถตฺวา มาเรสฺสามีติ ฯ อถ นํ ตติยมฺปิ ขิปิตฺวา สฏฺฐีโยชนฏฺฐานํ ภสฺสกาเล หตฺถํ ปสาเรตฺวา ปาเทสุ นํ คเหตฺวา อุกฺขิปิ ฯ มหาสตฺโตปิ จินฺเตสิ อยํ มํ ปฐมํ ปณฺณรสโยชนฏฺฐานํ ขิปิ ทุติยมฺปิ ตึสโยชนํ ตติยมฺปิ สฏฺฐีโยชนํ อิทานิ น มํ ปุน ขิปิสฺสติ อุกฺขิปนฺโตเยว ปน ปพฺพตมุทฺธนิ ปหริตฺวา มํ มาเรสฺสติ ยาว มํ อุกฺขิปิตฺวา ปพฺพตมตฺถเกน โปเถติ ตาว นํ อโธสิโร โอลมฺพนฺโตว มารณการณํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ โส อสมฺภีโต อสนฺตสนฺโต ตถา อกาสิ ฯ เตน วุตฺตํ โส ลมฺพมาโน นรเก ปปาเต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๙.
มหพฺภเย โลมหํเส วิทุคฺคเต อสนฺตสนฺโต กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโฐ อิจฺจพฺรวิ ปุณฺณากํ นาม ยกฺขํ อริยาวกาโส อนรียรูโป อสญฺญโต สญฺญตสนฺนิกาโส อจฺจาหิตํ กมฺมํ กโรสิ ลุทฺทํ ภาเว จ เต กุสลํ นตฺถิ กิญฺจิ ยํ มํ ปปาตสฺมึ ปปาตุมิจฺฉสิ โก นุ ตวตฺโถ มรเณน มยฺหํ อมานุสสฺเสว เต อชฺช วณฺโณ อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตาติ ฯ ตตฺถ โส ลมฺพมาโนติ โส กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโฐ ตติยวาเร ลมฺพมาโน ฯ อริยาวกาโสติ รูเปน อริยสทิโส เทววณฺณี หุตฺวา จรสิ ฯ อสญฺญโตติ กายาทีหิ อสญฺญโต ทุสฺสีโล ฯ อจฺจาหิตนฺติ หิตาติกฺกนฺตํ อติอหิตํ วา ฯ ภาเว จ เตติ ตว จิตฺเต อปฺปมตฺตกมฺปิ กุสลํ นตฺถิ ฯ อมานุสสฺเสว เต อชฺช วณฺโณติ อชฺช ตเวทํ การณํ อมนุสฺสสฺเสว ฯ กตมาสิ เทวตาติ ยกฺขานํ อนฺตเร กตรยกฺโข นาม ตฺวนฺติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๐.
ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยามิ อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยึ ตุยฺหํ วธาย ธีราติ ฯ ตตฺถ สชีโวติ สชีโว อมจฺโจ ฯ พฺรหาติ อาโรหปรินาหสมฺปนฺโน ฯ สุจีติ อุฏฺฐาปิตกาญฺจนรูปสทิโส ฯ วณฺณพลูปปนฺโนติ สรีรวณฺเณน จ กายพเลน จ อุปคโต ฯ ตสฺสานุชนฺติ ตสฺส อนุชาตํ ธีตรํ ฯ ปตารยินฺติ จิตฺตํ ปวตฺเตสึ สนฺนิฏฺฐานํ อกาสินฺติ อตฺโถ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อยํ โลโก ทุคฺคหิเตน นสฺสติ นาคมาณวิกมฺปตฺเถนฺตสฺส มม มรเณน กึ ปโยชนํ ตตฺตโต นํ ชานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถมาห มาเหว เต ยกฺข อโหสิ โมโห นฏฺฐา พหู ทุคฺคหิเตน โลกา กินฺเต สุมชฺฌาย ปิยาย กิจฺจํ มรเณน เม อิงฺฆ สุโณหิ สพฺพนฺติ ฯ อถสฺส ปุณฺณโก อาจิกฺขนฺโต อาห มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส ธีตุกาโม ญาติภโตหมสฺมิ ตํ ยาจมานํ สสุโร อโวจ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๑.
ยถา มมญฺญึสุ สุกามนีตํ ทชฺเชมุ โข เต สุตนุํ สุเนตฺตํ สุวิมฺหิตํ จนฺทนลิตฺตคตฺตํ สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ เอเตน จิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺญํ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยาม เอวํ น มุฬฺโหสฺมิ สุโณหิ กตฺเต น จาปิ เม ทุคฺคหิตมตฺถิ กิญฺจิ หทเยน เต ธมฺมลทฺเธน นาคา อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ททนฺติ ตสฺมา อหนฺตุยฺหํ วธาย ยุตฺโต เอวมฺมมตฺโถ มรเณน ตุยฺหํ อิเธว ตํ นรเก ปาตยิตฺวา หนฺตวาน ตํ หทยํ อานยิสฺสนฺติ ฯ ตตฺถ ธีตุกาโมติ ธีตรํ กาเมมิ ปตฺเถมิ ธีตุ อตฺถาย วิจรามิ ฯ ญาติภโตหมสฺมีติ ตสฺสา ญาติภติโก นาม อหํ ฯ ตนฺติ ตํ นาคกญฺญํ ฯ ยาจมานนฺติ ยาจนฺตํ มํ ฯ ยถา มนฺติ ยสฺมา มํ ฯ สุกามนีตนฺติ สุฏฺฐุ เอกํเสน กาเมน นีโตติ สุกามนีตํ อมญฺญึสุ ชานึสุ ตสฺมา มม สสฺสุโร ทชฺเชมุ โข เตติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ทชฺเชมูติ ทเทยฺยาม ฯ สุตนุนฺติ สุนฺทรสรีรํ ฯ อิธ มาหเรสีติ อิธ อาหเรยฺยาสิ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๒.
ตสฺส ตํ กถํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ วิมลาย มม หทเยน กิจฺจํ นตฺถิ วรุเณน ธมฺมกถํ สุตฺวา มณินา มํ ปูเชตฺวา ตตฺถ คเตน นาคราเชน มม ธมฺมกถิกภาโว วณฺณิโต ภวิสฺสติ ตโต วิมลาย มม ธมฺมกถาย โทหโฬ อุปฺปนฺโน ภวิสฺสติ วรุเณน ทุคฺคหิตํ คเหตฺวา ปุณฺณโก อาณตฺโต ภวิสฺสติ สฺวายํ อตฺตนา ทุคฺคหิเตน มํ มาเรตุํ เอวรูปํ ทุกฺขํ ปาเปสิ มม ปณฺฑิตภาโว ฐานุปฺปตฺติการณวินฺทนสมตฺถตา อิมสฺมึ มํ มาเรนฺเต กึ กริสฺสติ หนฺทาหํ นํ มาณวํ สญฺญาเปสฺสามีติ มาณว อหํ สาธุนรธมฺมํ นาม ชานามิ ยาวาหํ น มรามิ ตาว มํ ปพฺพตมุทฺธนิ นิสีทาเปตฺวา สาธุนรธมฺมํ สุณ ปจฺฉา ยํ อิจฺฉสิ ตํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา สาธุนรธมฺมํ วณฺเณนฺโต ชีวิตํ อาหราเปยฺยนฺติ ฯ โส อโธสิโร โอลมฺพนฺโตว คาถมาห ขิปฺปํ มมํ อุทฺธร กาติยาน หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺชาติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก อยํ กิร ปณฺฑิเตน เทวมนุสฺสานํ อกถิตปุพฺโพ ธมฺโม ภวิสฺสติ หนฺทาหํ ขิปฺปเมว นํ อุทฺธริตฺวา สาธุนรธมฺมํ โสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา ปพฺพตมุทฺธนิ นิสีทาเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๓.
นคมุทฺธนิ ขิปฺปํ ปติฏฺฐเปตฺวา อสฺสฏฺฐมาสีนํ สเมกฺขิยาน ปริปุจฺฉิ กตฺตารมโนมปญฺญํ สมุฏฺฐิโต เมสิ ตุวํ ปปาตา หทเยน เต อชฺช มมตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เม ปาตุกโรหิ อชฺชาติ ฯ ตตฺถ อสฺสฏฺฐนฺติ ลทฺธสฺสาสํ หุตฺวา ฯ สเมกฺขิยานาติ ทิสฺวา ฯ สาธุ นรสฺส ธมฺมาติ นรสฺส สาธุ ธมฺมา สุนทรธมฺมา ฯ มหาสตฺโต อาห สมุฏฺฐิโต ตฺยสฺมิ อหมฺปปาตา หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺชาติ ฯ ตตฺถ สมุฏฺฐิโต ตฺยสฺสมีติ ตยา สมุฏฺฐิโต อหํ อสฺมิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต กิลิฏฺฐสรีโรมฺหิ นหายามิ ตาวาติ อาห ฯ ยกฺโข สาธูติ นหาโนทกํ อาหริตฺวา นหานกาเล มหาสตฺตสฺส ทิพฺพทุสฺสทิพฺพคนฺธมาลาทีนิ ทตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตกาเล ทิพฺพโภชนํ อาทาสิ ฯ มหาสตฺโต ภุตฺตโภชโน กาฬาคิริมตฺถกํ อลงฺการาเปตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อลงฺกตาสเน นิสีทิตฺวา พุทฺธลีลาย สาธุนรธมฺมํ เทเสนฺโต คาถมาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๔.
ยาตานุยายี จ ภวาหิ มาณว อลฺลญฺจ ปาณึ ปริวชฺชยสฺสุ มา จสฺสุ มิตฺเตสุ กทาจิ ทุพฺภิ มา จ วสํ อสตีนํ นิคจฺเฉติ ฯ ตตฺถ อญฺลญฺจ ปาณึ ปริวชฺชยสฺสูติ อลฺลํ ตินฺตํ ปาณึ มา ทหิ มา ฌาปยิ ฯ ยกฺโข สํขิตฺเตน กถิเต จตฺตาโร สาธุนรธมฺเม พุชฺฌิตุํ อสกฺโกนฺโต วิตฺถาเรน ปุจฺฉิ กถํ นุ ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต กถํ โส อสตี จ กาโก ปน มิตฺตทุพฺโภ อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิสฺส กเถสิ อสณฺฐตํ ๑- โนปิจ ทิฏฺฐปุพฺพํ โย อาสเนนาปิ นิมนฺตเยยฺย ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส กเรยฺย ยาตานุยายีติ ตมาหุ ปณฺฑิตา ยสฺเสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถ น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ เจตเย @เชิงอรรถ: ๑. อสนฺถุตนฺปิ ปาโฐ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๕.
อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต มิตฺตทุพฺโภ ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ปุณฺณมฺปิ เจ มํ ปฐวี ธเนน ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย ลทฺธา ขณํ อติมญฺเญยฺย ตมฺปิ ตาสํ วสํ อสตีนํ น คจฺเฉ เอวํ โข ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต ปุเนวํ อสตี จ สาโส ปน มิตฺตทุพฺโภ โส ธมฺมิโก โหหิ ชหสฺสุ อธมฺมนฺติ ฯ ตตฺถ อสณฺฐตนฺติ เอกาหํ ทวิหมฺปิ เอกโต อวุฏฺฐปุพฺพํ ฯ โย อาสเนนาปีติ โย เอวรูปํ อาสนมตฺเตนาปิ นิมนฺเตยฺย ปเคว อนฺนปานาทีหิ ฯ ตสฺเสวาติ ตสฺส เอว ปุพฺพการิสฺส อตฺถํ ปุริโส กโรเตว ฯ ยาตานุยายีติ ปุพฺพการินา ยาตสฺส มคฺคสฺส อนุยายี ฯ ปฐมํ กโรนฺโต หิ ยายี นาม ปจฺฉา กโรนฺโต ปน อนุยายี นามาติ เอวํ ปณฺฑิตา กเถนฺติ อยํ เทวราช ปฐโม สาธุนรธมฺโม ฯ อลฺลญฺจ ปาณินฺติ ทรูภกํ อตฺตโน ภุญฺชนหตฺถเมว ทหนฺโต หิ มิตฺตทุพฺภี นาม โหติ ฯ อิติ อลฺลหตฺถสฺส อชฺฌาปนํ นาม อยํ ทุติโย สาธุนรธมฺโม ฯ น ตสฺสาติ ตสฺส สาขํ วา ปตฺตํ วา องฺกุรํ วา น ภินฺเทยฺย กึ การณา มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก อิติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๖.
ปริภุตฺตจฺฉายสฺส อเจตนสฺส รุกฺขสฺสาปิ ปาปํ กโรนฺโต มิตฺตทุพฺภี นาม โหติ กิมงฺคํ ปน มนุสฺสภูตสฺส ฯ เอวํ มิตฺเตสุ อทุพฺภนํ นาม อยํ ตติโย สาธุนรธมฺโม ฯ ทชฺชิตฺถิยาติ ทเทยฺย อิตฺถิยา ฯ สมฺมตายาติ อหเมวสฺสาปิ โย น อญฺโญ มมญฺเญว สา อิตฺถี อิจฺฉตีติ เอวํ สุฏฺฐุ สมฺมตาย ฯ ลทฺธา ขณนฺติ อติจารสฺส โอกาสํ ลภิตฺวา ฯ อสตีนนฺติ อสทฺธมฺเมน สมนฺนาคตานํ อิตฺถีนํ ฯ อิติ มาตุคามํ นิสฺสาย ปาปสฺส อกรณํ นาม อยํ จตุตฺโถ สาธุนรธมฺโม ฯ โส ธมฺมิโก โหหีติ โส ตฺวํ เทวราช อิเมหิ จตูหิ สาธุนรธมฺเมหิ ยุตฺโต ธมฺมิโก โหหีติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต ยกฺขสฺส จตฺตาโร สาธุนรธมฺเม พุทฺธลีลาย กเถสิ ฯ เต สุณนฺโตเยว ปุณฺณโก สลฺลกฺเขสิ จตูสุ ฐาเนสุ ปณฺฑิโต อตฺตโน ชีวิตเมว ยาจติ อยํ โข ปน มยฺหํ ปุพฺเพ อสณฺฐตสฺเสว สกฺการมกาสิ อหมสฺส นิเวสเน ตีหํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต วสึ อหญฺจ อิมํ ปาปกมฺมํ กโรนฺโต มาตุคามํ นิสฺสาย กโรมิ สพฺพถาปิ อหเมว มิตฺตทุพฺภี สเจ ปณฺฑิตํ อปรชฺฌิสฺสามิ น สาธุนรธมฺเม วตฺติสฺสามิ นาม กึ เม นาคมาณวิกาย อินฺทปตฺตวาสีนํ อสฺสุมุขานิ หสาเปนฺโต อิมํ เวเคน เนตฺวา ธมฺมสภายํ โอตาเรสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห อวสึ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐิโตสฺมิ มุตฺโต ๑- มมา สิ วิสชฺมามหํ ตํ @เชิงอรรถ: ๑.มิตฺโตติปิปาโฐ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๗.
กามํ ฆรํ อุตฺตม ปญฺญ คจฺฉ อปิ หายตุ นาคกุลสฺส อตฺโถ อลมฺปิ เม นาคกญฺญาย เหตุ โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน มุตฺโตสิ เม อชฺชวธาย ปญฺญาติ ฯ ตตฺถ อุปฏฺฐิโตสฺมีติ ตยา อุปฏฺฐิโต อสฺมิ ฯ วิสชฺชามหํ ตนฺติ วิสชฺเชมิ อหํ ตํ ฯ กามนฺติ เอกํเสน ฯ วธายาติ วธโต ฯ ปญฺญาติ ปณฺญวนฺต ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มาณว มา ตาว มํ อตฺตโน ฆรํ เปสยิ นาคภวนเมว มํ เนหีติ วทนฺโต คาถมาห หนฺท ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ สสุรนฺติเก อตฺถํ มยี จรสฺสุ อหมฺปิ นาคาธิปตีวิมานํ ทกฺเขมิ นาคสฺส อทิฏฺฐปุปฺพนฺติ ฯ ตตฺถ หนฺทาติ อุปสคฺคตฺเถ นิปาโต ฯ สสุรนฺติเก อตฺถํ มยิ จรสฺสูติ ตว สสุรสฺส สนฺติกํ อตฺถํ มยิ จร มา นาสยิ ฯ นาคาธิปตีวิมานนฺติ นาคาธิปติญฺจ วิมานญฺจสฺส อทิฏฺฐปุพฺพํ ปสฺเสยฺย ฯ ปุณฺโณ อาห ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย อถ เกน วณฺเณน อมิตฺตคามํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๘.
ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตม ปญฺญ คนฺตุนฺติ ฯ ตตฺถอมิตฺตคามนฺติ อมิตฺตสฺส วสนฏฺฐานํ อมิตฺตสมาคมนฺติ อตฺโถ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย ปาปญฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิญฺจิ ตสฺมา น สงฺเก มรณาคมายาติ ตตฺถ มรณาคมายาติ มรณสฺส อาคมาย ฯ อปิจโข เทวราช ตฺวํ มยา ตาทิโส กกฺขโล ธมฺมกถาย ปโลเภตฺวา มุทุกโต อิทาเนว มํ อลํ เม นาคมาณวิกาย อตฺตโน ฆรํ ยาหีติ วเทสิ นาคราชสฺส มุทุกรณํ มม ภาโร เนหิเยว มํ ตตฺถาติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก ตสฺส วจนํ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อาห หนฺท จ ฐานํ อตุลานุภาวํ มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กตฺเต ยตฺถจฺฉติ นจฺจคีเตหิ นาโค ราชา ยถา เวสฺสวณฺโณ นิฬิญฺญํ ตํ นาคกญฺญา จริตํ คเณน นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺตึ ปหุตมาลฺยํ พหุ ปุปฺผฉนฺนํ โอภาสติ วิชฺชูริวนฺตลิกฺเข--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๙.
อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ ปริปุรํ กญฺญาหิ อลงฺกตาหิ อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนนาติ ฯ ตตฺถ หนฺท จาติ นิปาตมตฺตเมว ฯ ฐานนฺติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ฯ นิฬิญฺญนฺติ นิฬิญฺญํ นาม ราชธานิยํ ฯ จริตํคเณนาติ ตํ นาคกญฺญานํ คเณน จริตํ ฯ นิกีฬิตนฺติ นิจฺจํ อโห จ รตฺติญฺจ นาคกญฺญาหิ กีฬิตานุกีฬิตํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ นิสีทยิ ปจฺฉโต อาสนสฺมึ อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ อุปาคมิ ภวนํ นาครญฺโญ ปตฺวาน ฐานํ อตุลานุภาวํ อฏฺฐาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส สามคฺคิเปกฺขี ปน นาคราชา ปุพฺเพว ชามาตรมชฺชภาสถาติ ฯ ตตฺถ โส ปุณฺณโกติ ภิกฺขเว โส ปุณฺณโก เอวํ นาคภวนํ วณฺเณตฺวา ปณฺฑิตํ อตฺตโน อาชญฺญํ อาโรเปตฺวา นาคภวนํ เนสิ ฯ ฐานนฺติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ปุณฺณกสฺส จ กิร เอตทโหสิ สเจ นาคราชา ปณฺฑิตํ ทิสฺวา มุทุจิตฺโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๐.
ภวิสฺสติ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ตสฺส ตํ อปสนฺตสฺเสว สินฺธวํ อาโรเปตฺวา อาทาย คมิสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปจฺฉโต ฐเปสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ฯ สามคฺคิเปกฺขีติ สมคฺคึ เปกฺขมาโน ฯ สามํ อเปกฺขีติปิ ปาโฐ ฯ อตฺตโน ชามาตรํ ปสฺสิตฺวา ปฐมตรํ สยเมว อชฺฌภาสถาติ อตฺโถ ฯ นาคราชา อาห ยํ นุ ตุวํ อคมา มจฺจโลกํ อนฺเวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส กจฺจิ สมิทฺเธน อิธานุปตฺโต อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญนฺติ ฯ ตตฺถ กจฺจิ สมิทฺเธนาติ กจฺจิ เตน มโนรเถน สมิทฺเธน นิปฺผนฺเนน อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ ปุณฺณโก อาห อยํ หิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ ธมฺเมน ลทฺโธ มม ธมฺมปาโล ตํ ปสฺสถ สมฺมุขา ภาสมานํ สุโข หเว สปฺปุริเสหิ สงฺคโมติ ฯ ตตฺถ ยํ ตวมิจฺฉสีติ ยํ ตฺวํ อิจฺฉสิ ฯ ยํ ตุวมิจฺฉสีติปิ ปาโฐ ฯ ภาสมานนฺติ ตํ โลเก ปากฏํ ธมฺมปาลํ อิทานิ มธุเรน สเรน ธมฺมํ ภาสมานํ สมฺมุขาว ปสฺสถ สปฺปุริเสหิ เอกฏฺฐาเน สมาคโม หิ นาม สุโข โหตีติ ฯ กาฬาคิริกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๑.
นาคราชา มหาสตฺตํ ทิสฺวา คาถมาห อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยทฺทิโต พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ ตตฺถ พฺยมฺหิโตติ ภีโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ปณฺฑิต ตฺวํ อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา มรณภเยน จ อทฺทิโต ภีโต หุตฺวา ยํ มํ นาภิวาเทสิ อิทํ การณํ ปญฺญวนฺตานํ น โหตีติ ฯ เอวํ นาคราชานํ วนฺทนํ ปจฺจาสึสมานํ มหาสตฺโต น ตฺวํ มยา วนฺทิตพฺโพติ อวตฺวาว อตฺตโน ญาณตาย อุปายโก สลฺเลน อหํ วชฺฌปฺปตฺตภาเวน ตํ น วนฺทามีติ วทนฺโต คาถทฺวยมาห น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค น จ มจฺจุภยทฺทิโต นวชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ ตสฺสตฺโถ เนวาหํ นาคราช อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา ภีโต น มรณภยตชฺชิโต มาทิสสฺส หิ มรณภยํ นาม นตฺถิ วชฺโฌ ปน ชเนน วธิตพฺโพ ปุคฺคโล อตฺตานํ วธกํ ชนํ อภิวาเทตุํ วชฺฌํ วธโกปิ อภิวาเทตุํ น ลภติ ยํ หิ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กถํ นุ อภิวาเทยฺย กถํ วา เตน อตฺตานํ อภิวาทาปเยถ เว ตสฺส หิ ตํ กมฺมํ น อุปปชฺชติ ตฺวญฺจ กิร มํ มาเรตุํ อิธ อาณาเปสิ กถํ อหํ ตํ วนฺทามีติ ฯ ตํ สุตฺวา นาคราชา ตุฏฺโฐ มหาสตฺตสฺส ถุตึ กโรนฺโต เทฺว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๒.
คาถา อภาสิ เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ อิทานิ มหาสตฺโต นาคราเชน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเช ตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ อกฺขามิ เม นาคราเช ตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ ตตฺถ ตว อิทนฺติ อิทํ ตว ยสชาตํ วิมานํ วา อสสฺสตํ สสฺสตสทิสํ มา โข ยสํ นิสฺสาย ปาปมกาสีติ อิมินา ปเทน อตฺตโน ชีวิตํ ยาจติ ฯ อิทฺธีติ นาคิทฺธิ จ นาคชุติ จ กายพลญฺจ เจตสิกวิริยญฺจ นาคภวเน อุปปตฺติ จ ยญฺจ เต อิทํ วิมานํ ปุจฺฉามิ ตํ นาคราช เอตมตฺถํ กถํ นุ เต อิทํ สพฺพํ ลทฺธนฺติ กินฺนุ ตยา อิทํ วิมานํ เอวํ สมฺปนฺนํ นาคภวนํ อธิจฺจ อการเณน ลทฺธํ อุทาหุ อุตุปริณามชนฺเต อิทํ อุทาหุ สยํ สหตฺเถเนว กตํ อุทาหุ เทเวหิ เต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๓.
ทินฺนํ ยเถว อิทํ ลทฺธํ เม เอตมตฺถํ อกฺขาหีติ ฯ นาคราชา อาห นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปรินามชมฺเม น สยีกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ ตตฺถ อปาปเกหีติ อลามเกหิ ฯ มหาสตฺโต อาห กินฺเต วตฺตํ กิมฺปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานนฺติ ฯ ตตฺถ กินฺเต วตฺตนฺติ นาคราช ปุริมภเว ตว กึ วตฺตํ อโหสิ โก พฺรหฺมจริยวาโส กตรสฺส สุจริตสฺเสโส อิทฺธิอาทิโก วิปาโกติ ฯ นาคราชา อาห อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก สทฺธา อุโภ ทานปติ อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๔.
ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อทฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ ตตฺถ มนุสฺสโลเกติ องฺครฏฺเฐ กาฬจมฺปากนคเร ฯ ตํ เม วตฺตนฺติ ตํ สกฺกจฺจํ ทินฺนํ ทานเมว มยฺหํ วตฺตสมาทานํ พฺรหฺมจริยญฺจ อโหสิ ตสฺเสว สุจิณฺณสฺส อยํ อิทฺธาทิโก วิปาโก ฯ มหาสตฺโต อาห เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺญานํ ผลูปปตฺตึ ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺโต ยถา วิมานํ ปุน มาวเวสีติ ฯ ตตฺถ ชานาสีติ สเจ ตยา ทานานุภาเวเนว ตํ ลทฺธํ เอวํ สนฺเต ชานาสิ นาม ปุญฺญานํ ผลญฺจ ปุญฺญผเลน นิพฺพตฺตํ อุปปตฺติญฺจ ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปุญฺเญหิ ตยา อิทํ ลทฺธํ ตสฺมา ฯ ปุน มาวเสสีติ ยถา ปุนปิ อิมํ นาคภวนํ อชฺฌาวสิ เอวํ ธมฺมํ จร ฯ นาคราชา อาห นยีธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา วา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๕.
เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ มหาสตฺโต อาห โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺโฐ จ ภวาหิ นิจฺจํ เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ ตตฺถ โภคีติ โภคิโน นาคาติ อตฺโถ ฯ เตสูติ เตสุ ปุตฺตาทีสุ โภคีสุ วาจาย กมฺเมน จ นิจฺจํ อสมฺปทุฏฺโฐ ภว ฯ อนุปาลยาติ เอวํ ปุตฺตาทีสุเยว เสสสตฺเตสุ จ เมตฺตจิตฺตสํขาตํ อสมฺปโทสํ อนุรกฺข ฯ อุทฺธํ อิโตติ อิโต นาคภวนโต อุปริ เทวโลกํ คมิสฺสสิ เมตฺตจิตฺตํ หิ ทานโต อติเรกตรํ ปุญฺญนฺติ ฯ เอวํ นาคราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต น สกฺกา ปณฺฑิเตน พหิ ปปญฺจํ กาตุํ ตํ วิมลาย ทสฺเสตฺวา สุภาสิตํ สาเวตฺวา โทหฬํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา ธนญฺชยราชานํ โตเสตุํ ปณฺฑิตํ เปเสตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา คาถามาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๖.
อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ ตตฺถ สชีโวติ อมจฺโจ ฯ สเมจฺจาติ ตยา สห สมาคนฺตฺวา ฯ อาตุโรปีติ พาฬฺหคิลาโนปิ สมาโน ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต นาคราชสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห อทฺธา สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺญาย เต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ ตตฺถ สตนฺติ อทฺธา สตํ ปณฺฑิตานํ ธมฺมํ ภาสสิ ฯ อตฺถปทนฺติ หิตโกฏฺฐาสํ ฯ เอตาทิสิยาสูติ เอวรูปาสุ อาปทาสุ อีทิเสสุ ภเยสุ อุปตฺถิเตสุ มาทิสานํ ปญฺญวนฺตานํ วิเสโส ปญฺญายติ ฯ ตํ สุตฺวา นาคราชา อติเรกตรํ ตุฏฺฐหฏฺโฐ คาถมาห อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ฯ ตตฺถ อกฺขาหิ โนติ อาจิกฺข อมฺหากํ ฯ ตายนฺติ ตํ อยํ มุธานุลทฺโธติ กึ นุ โข มุธา อมูลเกเนว ลภิ อุทาหุ ชูเตน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๗.
อเชสิ ฯ อติมายมาหาติ อยํ ปุณฺณโก ธมฺเมน เม ปณฺฑิโต ลทฺโธติ วทติ ฯ กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ตฺวํ กถํ อิมสฺส หตฺถคตํ อาคโต ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โย มิสฺสโร ตตฺถ อโสสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ ตตฺถ โย มิสฺสโรติ โย เม อิสฺสโร ฯ อิมสฺสทาสีติ อิมสฺส อทาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห มโหรโค อตฺตมโน อุทคฺโค สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ หตฺเถ คเหตฺวาน อโนมปญฺญํ ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สํกาเส เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ น จ เม ตาทิโส วณฺโณ อยเมโส ตโมนุโท ยสฺส เต หทเย นตฺโก อาคโตยํ ปภงฺกโร ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุนาติ ฯ ตตฺถ ปาเวกฺขีติ ปวิฏฺโฐ ฯ เยนาติ ภทฺเท วิมเล เยน การเณน ตฺวํ ปณฺฑุ เจว น จ เต ภตฺตํ รุจฺจติ ฯ น จ เม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๘.
ตาทิโส วณฺโณติ ปฐวีตเล วา เทวโลเก วา น จ เอตาทิโส วณฺโณ อญฺญสฺส กสฺสจิ อตฺถิ ยาทิโส เอตสฺส คุณวณฺโณ ปตฺถริโต ฯ อยเมโส ตโม ยํ นุโทติ ยํ นิสฺสาย ตว โทหโฬ อุปฺปนฺโน อยํ เอโส สพฺพโลกสฺส ตโมนุโท ฯ ปุนาติ ปุน เอตสฺส ทสฺสนนฺนาม ทุลฺลภนฺติ วทติ ฯ ทิสฺวาน ตํ วิมลา ภูริปญฺญํ ทสงฺคุลึ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูปา อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐนฺติ ฯ ตตฺถ หฏฺเฐน ภาเวนาติ ตุฏฺเฐน จิตฺเตน ฯ ปตีตรูปาติ โสมนสฺสชาตา ฯ อิโต ปรํ วิมลา อาห อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยทฺทิโต พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ ปณฺฑิโต อาห น จมฺหิ พยมฺหิโต นาคิ น จ มจฺจุ ภยทฺทิโต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ วิมลา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๙.
เอวเมตํ ยถาพฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถนฺนุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ อถ มหาสตฺโต วมลาย สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ (วิมานํ) อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคกญฺเญ ตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยีกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ อกฺขาหิ เม นาคกญฺเญ ตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ วิมลา อาห นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปริณามชมฺเม น สยํ กตํ น จ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ มหาสตฺโต อาห กินฺเต วตฺตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๐.
อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาคิ มหาวิมานนฺติ ฯ อถ นํ วิมลา อาห อหญฺจ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณาจ มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อจฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺญาน ผลูปปตฺตึ ตสฺมา หิ ธมฺมญฺจร อปฺปมตฺตา ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสีติ ฯ วิมลา อาห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๑.
มยีธ สนฺตี สมณพฺราหฺมณา จ เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ มหาสตฺโต อาห โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ สามี อนุชีวโน จ เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺฐา จ ภวาหิ นิจฺจํ เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ วิมลา อาห อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว ทุกฺขูปโตนีปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ มหาสตฺโต อาห อทฺธา สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๒.
เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺญายเต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ วิมลา อาห อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺส มาคโตติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ อิมาสํ คาถานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนวตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ มหาสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา อติเรกตรํ ตุฏฺฐา วิมาลา มหาสตฺตํ คเหตฺวา สหสฺสคนฺโธทกฆเฏหิ นหาเปตฺวา นหานกาเล มหาสตฺตสฺส ทิพฺพทุสฺสทิพฺพคนฺธมาลาทีนิ ทตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตกาเล ทิพฺพโภชน อทาสิ ฯ ภุตฺตโภชโน อลงฺกตาสนํ ปญฺญาเปตฺวา มหาสตฺโต อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ยเถว วรุโณ นาโค ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ ตเถว นาคกญฺญาปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๓.
ยเถว วรุณํ นาคํ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต ตเถว นาคกญฺญมฺปิ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา มโหรคํ นาคกญฺญญฺจ ธีโร อจฺฉมฺภี อพฺภีโต อโลมหฏฺโฐ อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชํ มา เภถยิ นาค อยาหมสฺมิ เยน ตว อตฺโถ อิทํ สรีรํ หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ สยํ กริสฺสามิ ยถา มตินฺเตติ ฯ ตตฺถ อฉมฺภีติ นิกมฺโป ฯ อโลมหฏฺโฐติ ภเยน อหฏฺฐโลโม ฯ อิจฺจพฺรวีติ วีมํสนวเสน อิติ อพฺรวิ ฯ มา เภถยีติ มิตฺตทุพฺภิกมฺมํ กโรมีติ มา ภายิ กถํ นุ โข อิมํ อิทานิ หนิสฺสามีติ มา จินฺตยิ ฯ นาคาติ วรุณมาลปติ ฯ อยาหมสฺมีติ อยํ อหมสฺมิ อยเมว วา ปาโฐ ฯ สยํ กริสฺสามีติ สเจ ตฺวํ อิมสฺส เม สนฺติเก ธมฺโม สุโตติ มํ มาเรตุํ น วิสหสิ อหเมว ยถา ตว อชฺฌาสโย ตถา สยํ กริสฺสามีติ ฯ นาคราชา อาห ปญฺญาหเว หทยํ ปณฺฑิตานํ เต ตฺยมฺห ปญฺญาย มยํ สุตุฏฺฐา อนูนนาโม ลภตชฺชทารํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๔.
อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยาตูติ ฯ ตตฺถ เต ตฺยมฺหาติ เต มยํ ตว ปญฺญาย สุตุฏฺฐา ฯ อนูนนาโมติ สํปุณฺณนาโม ปุณฺณโก ยกฺขเสนาปติ ฯ ลภตชฺชทารนฺติ ลภตุ อชฺช ทารํ ททามสฺส ธีตรํ อิรนฺทตึ ฯ ปาปยาตูติ อชฺเชว ตํ กุรุรฏฺฐํ ปุณฺณโก ปาเปตุ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา วรุโณ อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส อทาสิ ฯ โส ตํ ลภิตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหาสตฺเตน สทฺธึ สลฺลปิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทคฺโค อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ลภิตฺวา หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูโป อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ ภริยาย มํ ตฺวํ อกรี สมงฺคึ อหญฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ อิทญฺจ เต มณิรตนํ ททามิ อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยามีติ ฯ ตตฺถ มณิรตนนฺติ ปณฺฑิต อหํ เต คุเณสุ ปสนฺโน อรหามิ ตวานุจฺฉวิกํ กิจฺจํ กาตุํ ตสฺมา อิมญฺจ เต จกฺกวตฺติปริโภคํ มณิรตนํ ทมฺมิ อชฺเชว ตํ อินฺทปตฺตํ ปาเปมิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห อชฺเชยฺย เมสา ตว โหตุ เมตฺตี--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๕.
ภริยาย กจฺจายน ปิยาย สทฺธึ อานนฺทจิตฺโต สุมโน ปีติโต ทตฺวา มณึ มม นยินฺทปตฺตนฺติ ฯ ตตฺถ อชฺเชยฺยเมสาติ เอสา ตว ภริยาย สทฺธึ ปิยสํวา สเมตฺตี อเชยฺยา โหตุ ฯ อานนฺทจิตฺโตติ อาทีหิ ปีติสมงฺคีภาวเมวสฺส วทติ ฯ นยินฺทปตฺตนฺติ นย อินฺทปตฺตํ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ นิสีทยิ ปุรโต อาสนสฺมึ อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตํ มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ ตโตปิ สํขิปฺปตรํ อโหสิ ยํ ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตนฺติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห เอตินฺทปตฺตํ นครํ ปทิสฺสติ รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส อหญฺจ ภริยาย สมงฺคีภูโต ตุวญฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตนฺติ ฯ ตตฺถ ยถาปิ คจฺเฉติ มโน นาม น คจฺฉติ ทูเร อารมฺมณํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๖.
คณฺหนฺโต ปน คโตติ วุจฺจติ ตสฺมา มนสฺส อารมฺมณคฺคหณโตปิ ขิปฺปตรํ ตสฺส มโนมยสินฺธวสฺส คมนํ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตินฺทปตฺตนฺติ อสฺสปิฏฺเฐ นิสินฺนสฺเสว ทสฺเสนฺโต เอวมาห ฯ สกํ นิเกตนฺติ ตุวญฺจ อตฺตโน นิเวสนํ สมฺปตฺโตติ อาห ฯ ตสฺมึ ปน ทิวเส ปจฺจูสกาเล ราชา สุปินํ อทฺทส ฯ เอวรูโป สุปิโน อโหสิ ฯ รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร เอโก ปญฺญากฺขนฺโธ สีลสาโข ปญฺจโครสผโล อลงฺกตหตฺถิอสฺสปฏิจฺฉนฺโน มหารุกฺโข ฐิโต มหาชโน ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสติ อเถโก กณฺโห ปุริโส รตฺตสาฏกนิวตฺโถ รตฺตปุปฺผกณฺณธโร อาวุธหตฺโถ อาคนฺตฺวา มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา อากฑฺฒนฺโต อาทาย คนฺตฺวา ปุนาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา ปกฺกามีติ ฯ ราชา ตํ สุปินํ ปริคฺคณฺหนฺโต มหารุกฺโข วิย น อญฺโญ โกจิ วิธุรปณฺฑิโต มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา อาทาย คตปุริโส วิย น อญฺโญ โกจิ ปณฺฑิตํ คเหตฺวา คตมาณโว ปุน ตํ รุกฺขํ อาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา คโต วิย เสฺว มาณโว ปณฺฑิตํ อาเนตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ฐเปตฺวา ปกฺกมิสฺสติ อทฺธา อชฺช มยํ ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา ธมฺมสภํ สชฺชาเปตฺวา อลงฺกตรตนมณฺฑเป ธมฺมาสนํ ปญฺญาเปตฺวา เอกสตราชอมจฺจคณนครวาสิชนปริวุโต อชฺช ตุมฺเห ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสถ มา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๗.
ภายิตฺถาติ มหาชนํ อสฺสาเสนฺโต ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต ธมฺมสภายํ นิสีทิ ฯ ปุณฺณโกปิ ปณฺฑิตํ โอตาเรตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ปริสมชฺเฌ ฐเปตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน เทวนครเมว คโต ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ โอโรปยิ ธมฺมสภาย มชฺเฌ อาชญฺญมารุยฺห อโนมวณฺโณ ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปีติโต อุฏฺฐาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ นิสีทยิ ปมุขํ อาสนสฺมินฺติ ฯ ตตฺถ อโนมวณฺโณติ อหีนวณฺโณ อุตฺตมวณฺโณ ฯ อวิกมฺปยนฺติ ภิกฺขเว โส ราชา ปณฺฑิตํ ปลิสฺสชิตฺวา มหาชนมชฺเฌ อวิกมฺปนฺโต อโนลียนฺโตเยว หตฺเถ คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ กตฺวา อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทาเปสิ ฯ อถ ราชา เตน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต คาถมาห ตฺวํ โน ปเนตาสิ รถํว นฏฺฐํ นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๘.
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺสาติ ฯ ตตฺถ นฏฺฐนฺติ ยถา นฏฺฐํ รถํ สารถิ อุปเนติ เอวํ ตฺวํ อมฺหากํ การเณน นเยน หิตกิริยาสุ วิเนตาสิ ฯ นนฺทนฺติ ตนฺติ ตํ ทิสฺวาว อิเม กุรุรฏฺฐวาสิโน ตว ทสฺสเนน นนฺทนฺติ ฯ มาณวสฺสาติ มาณวสฺส สนฺติกา กถํ ตว โมกฺโข อโหสิ โย วา ตํ มุญฺจนฺตสฺส มาณวสฺส ปโมกฺโข โส เกน การเณน อโหสีติ อตฺโถ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห ยํ มาณโว ตฺยาภิวทิ ชนินฺท น โส มนุสฺโส นรวิริยเสฏฺฐ ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจีวณฺณพลูปปนฺโน ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต อหญฺจานุญฺญาโต มณิ จ ลทฺโธติ ฯ ตตฺถ ยํ มาณโว ตฺยาภิวทีติ ชนินฺท ยํ ตฺวํ มาณโวติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๙.
อภิวทสิ ฯ ภูมินฺธโรติ ภูมินฺธโร นาคภวนวาสี ฯ สา นาคกญฺญาติ ยํ นาคกญฺญํ โส กามยมาโน มม มรณาย ปตารยิ สา นาคกญฺญา อิรนฺทตี นาม ฯ ปิยาย เหตูติ มหาราช โส หิ นาคราชา จตุโปสถิกปญฺหวิสชฺชเน ปสนฺโน มํ มณินา ปูเชตฺวา นาคโลกํ คโต วิมลาย นาม เทวิยา กหนฺเตมณีติ ปุจฺฉิโต มม ธมฺมกถิกภาวํ วณฺเณสิ สา มม ธมฺมกถํ โสตุกามา หุตฺวา มม หทเยน โทหฬํ อุปฺปาเทสิ นาคราชา ทุคฺคหิเตน อตฺตโน ธีตรํ อิรนฺทตึ อาห มาตา เต วิธุรสฺส หทยมํสํ โทหฬินี ตสฺส หทยมํสํ อาหริตุํ สมตฺถํ สามิกํ ปริเยสาหีติ สา ปริเยสนฺตี กุเวรสฺส ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ ทิสฺวา ตํ อตฺตนิ ปฏิพทฺธจิตฺตํ ญตฺวา ปิตุ สนฺติกํ เนสิ อถ นํ โส วิธุรปณฺฑิตสฺส หทยมํสํ อาหริตุํ สกฺโกนฺโต อิรนฺทตึ ลภิสฺสสีติ อาห โส เวปุลฺลปพฺพตโต จกฺกวตฺติปริโภคํ มณึ อาหริตฺวา ตุมฺเหหิ สทฺธึ ชูตํ กีฬิตฺวา มํ ลภิตฺวา ตีหํ มม นิเวสเน วสิตฺวา มํ อสฺสสฺส วาลธึ คาหาเปตฺวา หิมวนฺเต รุกฺเขสุ จ ปพฺพเตสุ จ โปเถตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สตฺตเม วาตกฺขนฺเธ เวรมฺภวาตาภิมุโข ปกฺขนฺทิตฺวา สฏฺฐีโยชนุพฺเพเธ กาฬาคิริปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา สีหเวสาทิวเสน อิทญฺจิทญฺจ กตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต มยา อตฺตโน มรณการณํ ปุฏฺโฐ อาจิกฺขิ อถสฺสาหํ สาธุนรธมฺมํ กเถสึ โส ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ อิธาเนตุกาโม อโหสิ อถาหนฺตํ อาทาย นาคภวนํ คนฺตฺวา นาครญฺโญ จ วิมลาย จ ธมฺมํ เทเสสึ สพฺพาว นาคปริสา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๐.
ปสีทึสุ นาคราชา มม ธมฺมเทสนาย ตุฏฺฐกาเล อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส อทาสิ โส ตํ ลภิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ มณิรตเนน ปูเชตฺวา นาคราเชนาณตฺโต มํ มโนมยสินฺธวํ อาโรเปตฺวา สยํ มชฺฌิมาสเน นิสีทิตฺวา มํ ปูรโต อาสเน นิสีทาเปตฺวา อิรนฺทตึ ปจฺฉิมาสเน นิสีทาเปตฺวา อิธาเนตฺวา มํ ปริสมชฺเฌ โอตาเรตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน นครเมว คโต เอวํ มหาราช โส ปุณฺณโก ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ อเถว มํ นิสฺสาย โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต มม ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺเนน นาคราเชน อหญฺจ อนุญฺญาโต ตสฺส เม ปุณฺณกสฺส สนฺติกา อยํ สพฺพกามทโท จกฺกวตฺติปริโภคมณิ จ ลทฺโธ คณฺหถ เทว อิมํ มณินฺติ มณึ รญฺโญ อทาสิ ฯ ตโต ราชา ปจฺจูสกาเล อตฺตนา ทิฏฺฐสุปินํ นครวาสีนํ กเถตุํ โภนฺโต นครวาสิโน อชฺช มยา ทิฏฺฐสุปินํ สุณาถาติ วตฺวา อาห รุกฺโข หิ มยฺหํ ฆรทฺวาเร ชาโต ปญฺญากขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา อตฺเถ จ ธมฺเม จ ฐิโต นิปาโก ควปฺผโล หตฺถิควาสฺสฉนฺโน นจฺจคีตตุริยาภินาทิเต อุจฺฉิชฺช เสนํ ปุริโส อโหสิ โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.
เยเกจิ จิตฺตา มม ปจฺจเยน สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ เยเกจิ พนฺธา มม อตฺถิ รฏฺเฐ สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ ยเถวายํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต ตเถว เต มุญฺจเร พนฺธนสฺมา อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตุ ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเฐ ยถาญฺญมญฺญํ น วิเหฐเยยฺยุํ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถาติ ฯ ตตฺถ สีลมยสฺสาติ เอตสฺส รุกฺขสฺส สีลมยา สาขา ฯ อตฺเถ จ ธมฺเม จาติ วุฑฺฒิยญฺจ สภาเว จ ฐิโต ฯ นิปาโกติ โส ปญฺญมโย รุกฺโข ปติฏฺฐิโต ฯ ควปฺผโลติ ปญฺจวิธโครสปฺผโล ฯ หตฺถิควาสฺสฉนฺโนติ อลงฺกเตหิ หตฺถิควาสฺเสหิ สญฺฉนฺโน ฯ นจฺจคีตตุริยาภินาทิเตติ อถสฺส รุกฺขสฺส ปูชํ กโรนฺเตน มหาชเนน ตสฺมึ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.
รุกฺเข เอเตหิ นจฺจาทีหิ อภินาทิเต เอโก กณฺคหปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ รุกฺขํ อุจฺฉิชฺช ปริวาเรตฺวา ฐิตํ เสนํ ปลาเปตฺวา อโหสิ ปุน รุกฺโข อาคนฺตฺวา อมฺหากํ นิเวสนทฺวาเรเยว ฐิโต โส โน อยํ มหารุกฺขสทิโส ปณฺฑิโต สนฺนิเกตํ อาคโต อิทานิ สพฺเพว ตุมฺเห รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ กโรถ มหาสกฺการํ ปวตฺเตตฺถ ฯ มม ปจฺจเยนาติ อมฺโภ อมจฺจา เยเกจิ มํ นิสฺสาย ลทฺเธน ยเสน จิตฺตา ตุฏฺฐจิตฺตา เต สพฺเพ อตฺตโน จิตฺตํ ปาตุกโรนฺตุ ฯ ติพฺพานีติ พหลานิ มหนฺตานิ ฯ อุปายนานีติ ปณฺณาการานิ ฯ เยเกจีติ อนฺตมโส กีฬนตฺถาย พนฺเธ มิคปกฺขี อุปาทาย ฯ มุญฺจเรติ มุญฺจนฺตุ ฯ อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตูติ อิมํ มาสํ กสนนงฺคลานิ อุสฺสาเปตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สพฺเพ มนุสฺสา มหาฉณํ กโรนฺตุ ฯ ภกฺขยนฺตูติ ภุญฺชนฺตุ ฯ อมชฺชปาติ อกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ มชฺชปา ปุริสา มชฺชรหา อตฺตโน อตฺตโน อาปานฏฺฐาเน สนฺนิสินฺนา ปิวนฺตูติ อตฺโถ ฯ ปุณฺณาหิ ถาลาหีติ ปุณฺเณหิ ถาเลหิ ฯ ปลิสฺสุตาหีติ อติปุณฺณตฺตา ปคฺฆรมานาหีติ อตฺโถ ฯ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตูติ อลงฺกตมหาปถํ ราชมคฺคํ นิสฺสาย ฐิตา เวสิโย นิจฺจํ กิเลสวเสน กิเลสตฺถิกชนํ อวหยนฺตูติ อตฺโถ ฯ ติพฺพนฺติ คาฬฺหํ ฯ ยถาติ ยถา รุกฺขสฺส สุสํวิทหิตตฺตา อุนฺนงฺคลา หุตฺวา รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ น วิเหเฐยฺยุํ เอวํ รุกฺขํ สํวิทหนฺตูติ อตฺโถ ฯ เอวํ วุตฺเต โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๓.
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสสาภิหารยุํ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ ตตฺถ อภิหารยุนฺติ เอวํ รญฺญา อาณตฺตา มหาชนํ ปฏิยาเทตฺวา สพฺเพ สตฺเต พนฺธนา โมเจตฺวา เอเต โอโรธาทโย นานปฺปการํ ปณฺณาการํ สชฺเชตฺวา เตน สทฺธึ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺส เปเสสุํ ฯ ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต อาคเต ตํ ปณฺฑิตํ ทิสฺวา พหุชฺชโน ปสนฺโน อโหสิ ฯ ฉโณ มาเสน โอสานํ อคมาสิ ฯ มหาสตฺโต พุทฺธกิจฺจํ สาเธนฺโต วิย มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ราชานํ อนุสาเสนฺโต ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต อุโปสถกมฺมานิ กโรนฺโต ยาวตายุกํ ฐตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ ตสฺโสวาเท ฐตฺวา ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ กุรุรฏฺฐวาสิโน ยาวชีวํ สีลํ รกฺขิตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปทเมว ปูรยึสุ ฯ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต ปญฺญาสมฺปนฺโน อุปายกุสโลเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ปณฺฑิตสฺส มาตาปิตโร--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.
มหาราชกุลานิ อเหสุํ ตสฺส เชฏฺฐภริยา ราหุลมาตา อโหสิ เชฏฺฐปุตฺโต ราหุโล อโหสิ วิมลา อุปฺปลวณฺณา วรุณนาคราชา สาริปุตฺโต อโหสิ สุปณฺณราชา โมคฺคลฺลาโน สกฺโก อนุรุทฺโธ โกรพฺยราชา อานนฺโท อโหสิ ปุณฺณโก ฉนฺโน มโนมยสินฺธโว กณฺฐสฺสราชา เสสปริสา พุทฺธปริสา วิธุรปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ วิธุรชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ -----------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๒๕๖-๓๑๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=44&A=5301&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=5301&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=893 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=5626 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=6601 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=6601 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]