อรรถกถาเล่มที่ ๔๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑๐ มหานิปาต(๒)

หน้าที่ ๒๘๖.
ปริภุตฺตจฺฉายสฺส อเจตนสฺส รุกฺขสฺสาปิ ปาปํ กโรนฺโต มิตฺตทุพฺภี
นาม โหติ กิมงฺคํ ปน มนุสฺสภูตสฺส ฯ เอวํ มิตฺเตสุ อทุพฺภนํ
นาม อยํ ตติโย สาธุนรธมฺโม ฯ ทชฺชิตฺถิยาติ ทเทยฺย อิตฺถิยา ฯ
สมฺมตายาติ อหเมวสฺสาปิ โย น อญฺโญ มมญฺเญว สา อิตฺถี
อิจฺฉตีติ เอวํ สุฏฺฐุ สมฺมตาย ฯ ลทฺธา ขณนฺติ อติจารสฺส โอกาสํ
ลภิตฺวา ฯ อสตีนนฺติ อสทฺธมฺเมน สมนฺนาคตานํ อิตฺถีนํ ฯ อิติ
มาตุคามํ นิสฺสาย ปาปสฺส อกรณํ นาม อยํ จตุตฺโถ สาธุนรธมฺโม ฯ
โส ธมฺมิโก โหหีติ โส ตฺวํ เทวราช อิเมหิ จตูหิ สาธุนรธมฺเมหิ
ยุตฺโต ธมฺมิโก โหหีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต ยกฺขสฺส จตฺตาโร สาธุนรธมฺเม พุทฺธลีลาย
กเถสิ ฯ เต สุณนฺโตเยว ปุณฺณโก สลฺลกฺเขสิ จตูสุ ฐาเนสุ
ปณฺฑิโต อตฺตโน ชีวิตเมว ยาจติ อยํ โข ปน มยฺหํ ปุพฺเพ
อสณฺฐตสฺเสว สกฺการมกาสิ อหมสฺส นิเวสเน ตีหํ มหนฺตํ ยสํ
อนุภวนฺโต วสึ อหญฺจ อิมํ ปาปกมฺมํ กโรนฺโต มาตุคามํ นิสฺสาย
กโรมิ สพฺพถาปิ อหเมว มิตฺตทุพฺภี สเจ ปณฺฑิตํ อปรชฺฌิสฺสามิ
น สาธุนรธมฺเม วตฺติสฺสามิ นาม กึ เม นาคมาณวิกาย
อินฺทปตฺตวาสีนํ อสฺสุมุขานิ หสาเปนฺโต อิมํ เวเคน เนตฺวา ธมฺมสภายํ
โอตาเรสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
                 อวสึ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร
                 อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐิโตสฺมิ
                 มุตฺโต ๑- มมา สิ วิสชฺมามหํ ตํ
@เชิงอรรถ: ๑.มิตฺโตติปิปาโฐ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๗.
                 กามํ ฆรํ อุตฺตม ปญฺญ คจฺฉ
                 อปิ หายตุ นาคกุลสฺส อตฺโถ
                 อลมฺปิ เม นาคกญฺญาย เหตุ
                 โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน
                 มุตฺโตสิ เม อชฺชวธาย ปญฺญาติ ฯ
     ตตฺถ อุปฏฺฐิโตสฺมีติ ตยา อุปฏฺฐิโต อสฺมิ ฯ วิสชฺชามหํ
ตนฺติ วิสชฺเชมิ อหํ ตํ ฯ กามนฺติ เอกํเสน ฯ วธายาติ วธโต ฯ
ปญฺญาติ ปณฺญวนฺต ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต มาณว มา ตาว มํ อตฺตโน ฆรํ เปสยิ
นาคภวนเมว มํ เนหีติ วทนฺโต คาถมาห
                 หนฺท ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ
                 สสุรนฺติเก อตฺถํ มยี จรสฺสุ
                 อหมฺปิ นาคาธิปตีวิมานํ
                 ทกฺเขมิ นาคสฺส อทิฏฺฐปุปฺพนฺติ ฯ
     ตตฺถ หนฺทาติ อุปสคฺคตฺเถ นิปาโต ฯ สสุรนฺติเก อตฺถํ
มยิ  จรสฺสูติ ตว สสุรสฺส สนฺติกํ อตฺถํ มยิ จร มา นาสยิ ฯ
นาคาธิปตีวิมานนฺติ นาคาธิปติญฺจ วิมานญฺจสฺส อทิฏฺฐปุพฺพํ ปสฺเสยฺย ฯ
     ปุณฺโณ อาห
                 ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส
                 น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย
                 อถ เกน วณฺเณน อมิตฺตคามํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๘.
                 ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตม ปญฺญ คนฺตุนฺติ ฯ
     ตตฺถอมิตฺตคามนฺติ อมิตฺตสฺส วสนฏฺฐานํ อมิตฺตสมาคมนฺติ
อตฺโถ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ
                 น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย
                 ปาปญฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิญฺจิ
                 ตสฺมา น สงฺเก มรณาคมายาติ
     ตตฺถ มรณาคมายาติ มรณสฺส อาคมาย ฯ อปิจโข เทวราช
ตฺวํ มยา ตาทิโส กกฺขโล ธมฺมกถาย ปโลเภตฺวา มุทุกโต อิทาเนว
มํ อลํ เม นาคมาณวิกาย อตฺตโน ฆรํ ยาหีติ วเทสิ นาคราชสฺส
มุทุกรณํ มม ภาโร เนหิเยว มํ ตตฺถาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก ตสฺส วจนํ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อาห
                 หนฺท จ ฐานํ อตุลานุภาวํ
                 มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กตฺเต
                 ยตฺถจฺฉติ นจฺจคีเตหิ นาโค
                 ราชา ยถา เวสฺสวณฺโณ นิฬิญฺญํ
                 ตํ นาคกญฺญา จริตํ คเณน
                 นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺตึ
                 ปหุตมาลฺยํ พหุ ปุปฺผฉนฺนํ
                 โอภาสติ วิชฺชูริวนฺตลิกฺเข
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๙.
                 อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ
                 นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ
                 ปริปุรํ กญฺญาหิ อลงฺกตาหิ
                 อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนนาติ ฯ
     ตตฺถ หนฺท จาติ นิปาตมตฺตเมว ฯ ฐานนฺติ นาคราชสฺส
วสนฏฺฐานํ ฯ นิฬิญฺญนฺติ นิฬิญฺญํ นาม ราชธานิยํ ฯ จริตํคเณนาติ
ตํ นาคกญฺญานํ คเณน จริตํ ฯ นิกีฬิตนฺติ นิจฺจํ อโห จ
รตฺติญฺจ นาคกญฺญาหิ กีฬิตานุกีฬิตํ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                 โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 นิสีทยิ ปจฺฉโต อาสนสฺมึ
                 อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ
                 อุปาคมิ ภวนํ นาครญฺโญ
                 ปตฺวาน ฐานํ อตุลานุภาวํ
                 อฏฺฐาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส
                 สามคฺคิเปกฺขี ปน นาคราชา
                 ปุพฺเพว ชามาตรมชฺชภาสถาติ ฯ
     ตตฺถ โส ปุณฺณโกติ ภิกฺขเว โส ปุณฺณโก เอวํ นาคภวนํ
วณฺเณตฺวา ปณฺฑิตํ อตฺตโน อาชญฺญํ อาโรเปตฺวา นาคภวนํ เนสิ ฯ
ฐานนฺติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ปุณฺณกสฺส
จ กิร เอตทโหสิ สเจ นาคราชา ปณฺฑิตํ ทิสฺวา มุทุจิตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๐.
ภวิสฺสติ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ตสฺส ตํ อปสนฺตสฺเสว สินฺธวํ
อาโรเปตฺวา อาทาย คมิสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปจฺฉโต ฐเปสิ ฯ เตน
วุตฺตํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ฯ สามคฺคิเปกฺขีติ สมคฺคึ เปกฺขมาโน ฯ
สามํ อเปกฺขีติปิ ปาโฐ ฯ อตฺตโน ชามาตรํ ปสฺสิตฺวา
ปฐมตรํ สยเมว อชฺฌภาสถาติ อตฺโถ ฯ
     นาคราชา อาห
                 ยํ นุ ตุวํ อคมา มจฺจโลกํ
                 อนฺเวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส
                 กจฺจิ สมิทฺเธน อิธานุปตฺโต
                 อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญนฺติ ฯ
     ตตฺถ กจฺจิ สมิทฺเธนาติ กจฺจิ เตน มโนรเถน สมิทฺเธน
นิปฺผนฺเนน อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ
     ปุณฺณโก อาห
                 อยํ หิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ
                 ธมฺเมน ลทฺโธ มม ธมฺมปาโล
                 ตํ ปสฺสถ สมฺมุขา ภาสมานํ
                 สุโข หเว สปฺปุริเสหิ สงฺคโมติ ฯ
     ตตฺถ ยํ ตวมิจฺฉสีติ ยํ ตฺวํ อิจฺฉสิ ฯ ยํ ตุวมิจฺฉสีติปิ
ปาโฐ ฯ ภาสมานนฺติ ตํ โลเก ปากฏํ ธมฺมปาลํ อิทานิ มธุเรน
สเรน ธมฺมํ ภาสมานํ สมฺมุขาว ปสฺสถ สปฺปุริเสหิ เอกฏฺฐาเน
สมาคโม หิ นาม สุโข โหตีติ ฯ
                   กาฬาคิริกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๑.
     นาคราชา มหาสตฺตํ ทิสฺวา คาถมาห
        อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน        มจฺโจ มจฺจุภยทฺทิโต
        พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ      น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ
     ตตฺถ พฺยมฺหิโตติ ภีโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ปณฺฑิต ตฺวํ
อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา มรณภเยน จ อทฺทิโต ภีโต หุตฺวา
ยํ มํ นาภิวาเทสิ อิทํ การณํ ปญฺญวนฺตานํ น โหตีติ ฯ
     เอวํ นาคราชานํ วนฺทนํ ปจฺจาสึสมานํ มหาสตฺโต น ตฺวํ
มยา วนฺทิตพฺโพติ อวตฺวาว อตฺตโน ญาณตาย อุปายโก สลฺเลน
อหํ วชฺฌปฺปตฺตภาเวน ตํ น วนฺทามีติ วทนฺโต คาถทฺวยมาห
        น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค     น จ มจฺจุภยทฺทิโต
        นวชฺโฌ อภิวาเทยฺย       วชฺฌํ วา นาภิวาทเย
        กถํ นุ อภิวาเทยฺย        อภิวาทาปเยถ เว
        ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย      ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ เนวาหํ นาคราช อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา ภีโต
น มรณภยตชฺชิโต มาทิสสฺส หิ มรณภยํ นาม นตฺถิ วชฺโฌ ปน
ชเนน วธิตพฺโพ ปุคฺคโล อตฺตานํ วธกํ ชนํ อภิวาเทตุํ วชฺฌํ วธโกปิ
อภิวาเทตุํ น ลภติ ยํ หิ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กถํ นุ อภิวาเทยฺย
กถํ วา เตน อตฺตานํ อภิวาทาปเยถ เว ตสฺส หิ ตํ กมฺมํ น
อุปปชฺชติ ตฺวญฺจ กิร มํ มาเรตุํ อิธ อาณาเปสิ กถํ อหํ
ตํ วนฺทามีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นาคราชา ตุฏฺโฐ มหาสตฺตสฺส ถุตึ กโรนฺโต เทฺว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๒.
คาถา อภาสิ
        เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ       สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต
        น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย      วชฺฌํ วา นาภิวาทเย
        กถํ นุ อภิวาเทยฺย        อภิวาทาปเยถ เว
        ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย      ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ
     อิทานิ มหาสตฺโต นาคราเชน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
                 อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ
                 อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเช ตมตฺถํ
                 กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ
                 อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต
                 สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ
                 อกฺขามิ เม นาคราเช ตมตฺถํ
                 ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ
     ตตฺถ ตว อิทนฺติ อิทํ ตว ยสชาตํ วิมานํ วา อสสฺสตํ
สสฺสตสทิสํ มา โข ยสํ นิสฺสาย ปาปมกาสีติ อิมินา ปเทน
อตฺตโน ชีวิตํ ยาจติ ฯ อิทฺธีติ นาคิทฺธิ จ นาคชุติ จ กายพลญฺจ
เจตสิกวิริยญฺจ นาคภวเน อุปปตฺติ จ ยญฺจ เต อิทํ วิมานํ ปุจฺฉามิ
ตํ นาคราช เอตมตฺถํ กถํ นุ เต อิทํ สพฺพํ ลทฺธนฺติ กินฺนุ ตยา
อิทํ วิมานํ เอวํ สมฺปนฺนํ นาคภวนํ อธิจฺจ อการเณน ลทฺธํ อุทาหุ
อุตุปริณามชนฺเต อิทํ อุทาหุ สยํ สหตฺเถเนว กตํ อุทาหุ เทเวหิ เต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๓.
ทินฺนํ ยเถว อิทํ ลทฺธํ เม เอตมตฺถํ อกฺขาหีติ ฯ
     นาคราชา อาห
                 นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปรินามชมฺเม
                 น สยีกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ
                 สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ
                 ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ
     ตตฺถ อปาปเกหีติ อลามเกหิ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
                 กินฺเต วตฺตํ กิมฺปน พฺรหฺมจริยํ
                 กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                 อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานนฺติ ฯ
     ตตฺถ กินฺเต วตฺตนฺติ นาคราช ปุริมภเว ตว กึ วตฺตํ
อโหสิ โก พฺรหฺมจริยวาโส กตรสฺส สุจริตสฺเสโส อิทฺธิอาทิโก
วิปาโกติ ฯ
     นาคราชา อาห
                 อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก
                 สทฺธา อุโภ ทานปติ อหุมฺหา
                 โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ
                 สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ
                 มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๔.
                 ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ
                 อทฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ
                 สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ
                 ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ
                 ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                 อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ
     ตตฺถ มนุสฺสโลเกติ องฺครฏฺเฐ กาฬจมฺปากนคเร ฯ ตํ เม
วตฺตนฺติ ตํ สกฺกจฺจํ ทินฺนํ ทานเมว มยฺหํ วตฺตสมาทานํ พฺรหฺมจริยญฺจ
อโหสิ ตสฺเสว สุจิณฺณสฺส อยํ อิทฺธาทิโก วิปาโก ฯ
     มหาสตฺโต อาห
                 เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ
                 ชานาสิ ปุญฺญานํ ผลูปปตฺตึ
                 ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺโต
                 ยถา วิมานํ ปุน มาวเวสีติ ฯ
     ตตฺถ ชานาสีติ สเจ ตยา ทานานุภาเวเนว ตํ ลทฺธํ เอวํ
สนฺเต ชานาสิ นาม ปุญฺญานํ ผลญฺจ ปุญฺญผเลน นิพฺพตฺตํ อุปปตฺติญฺจ ฯ
ตสฺมาติ ยสฺมา ปุญฺเญหิ ตยา อิทํ ลทฺธํ ตสฺมา ฯ ปุน
มาวเสสีติ ยถา ปุนปิ อิมํ นาคภวนํ อชฺฌาวสิ เอวํ ธมฺมํ จร ฯ
     นาคราชา อาห
                 นยีธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๕.
                 เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต
                 อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
                 ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
                 โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา
                 ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ
                 เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ
                 อสมฺปทุฏฺโฐ จ ภวาหิ นิจฺจํ
                 เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ
                 อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ
                 ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน
                 อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ
     ตตฺถ โภคีติ โภคิโน นาคาติ อตฺโถ ฯ เตสูติ เตสุ ปุตฺตาทีสุ
โภคีสุ วาจาย กมฺเมน จ นิจฺจํ อสมฺปทุฏฺโฐ ภว ฯ อนุปาลยาติ
เอวํ ปุตฺตาทีสุเยว เสสสตฺเตสุ จ เมตฺตจิตฺตสํขาตํ อสมฺปโทสํ
อนุรกฺข ฯ อุทฺธํ อิโตติ อิโต นาคภวนโต อุปริ เทวโลกํ
คมิสฺสสิ เมตฺตจิตฺตํ หิ ทานโต อติเรกตรํ ปุญฺญนฺติ ฯ
     เอวํ นาคราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต น
สกฺกา ปณฺฑิเตน พหิ ปปญฺจํ กาตุํ ตํ วิมลาย ทสฺเสตฺวา สุภาสิตํ
สาเวตฺวา โทหฬํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา ธนญฺชยราชานํ โตเสตุํ
ปณฺฑิตํ เปเสตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา คาถามาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๖.
                 อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ
                 ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว
                 ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ
                 วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ
     ตตฺถ สชีโวติ อมจฺโจ ฯ สเมจฺจาติ ตยา สห สมาคนฺตฺวา ฯ
อาตุโรปีติ พาฬฺหคิลาโนปิ สมาโน ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต นาคราชสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห
                 อทฺธา สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ
                 อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ
                 เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ
                 ปญฺญาย เต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ
     ตตฺถ สตนฺติ อทฺธา สตํ ปณฺฑิตานํ ธมฺมํ ภาสสิ ฯ อตฺถปทนฺติ
หิตโกฏฺฐาสํ ฯ เอตาทิสิยาสูติ เอวรูปาสุ อาปทาสุ อีทิเสสุ
ภเยสุ อุปตฺถิเตสุ มาทิสานํ ปญฺญวนฺตานํ วิเสโส ปญฺญายติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นาคราชา อติเรกตรํ ตุฏฺฐหฏฺโฐ คาถมาห
                 อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ
                 อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต
                 ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห
                 กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ฯ
     ตตฺถ อกฺขาหิ โนติ อาจิกฺข อมฺหากํ ฯ ตายนฺติ ตํ อยํ
มุธานุลทฺโธติ กึ นุ โข มุธา อมูลเกเนว ลภิ อุทาหุ ชูเตน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๗.
อเชสิ ฯ อติมายมาหาติ อยํ ปุณฺณโก ธมฺเมน เม ปณฺฑิโต
ลทฺโธติ วทติ ฯ กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ตฺวํ กถํ อิมสฺส
หตฺถคตํ อาคโต ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 โย มิสฺสโร ตตฺถ อโสสิ ราชา
                 ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต
                 โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ
                 ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ
     ตตฺถ โย มิสฺสโรติ โย เม อิสฺสโร ฯ อิมสฺสทาสีติ อิมสฺส
อทาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                 มโหรโค อตฺตมโน อุทคฺโค
                 สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ
                 หตฺเถ คเหตฺวาน อโนมปญฺญํ
                 ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สํกาเส
        เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ       เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ
        น จ เม ตาทิโส วณฺโณ     อยเมโส ตโมนุโท
        ยสฺส เต หทเย นตฺโก      อาคโตยํ ปภงฺกโร
        ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ       ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุนาติ ฯ
    ตตฺถ ปาเวกฺขีติ ปวิฏฺโฐ ฯ เยนาติ ภทฺเท วิมเล เยน
การเณน ตฺวํ ปณฺฑุ เจว น จ เต ภตฺตํ รุจฺจติ ฯ น จ เม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
ตาทิโส วณฺโณติ ปฐวีตเล วา เทวโลเก วา น จ เอตาทิโส
วณฺโณ อญฺญสฺส กสฺสจิ อตฺถิ ยาทิโส เอตสฺส คุณวณฺโณ ปตฺถริโต ฯ
อยเมโส ตโม ยํ นุโทติ ยํ นิสฺสาย ตว โทหโฬ อุปฺปนฺโน
อยํ เอโส สพฺพโลกสฺส ตโมนุโท ฯ ปุนาติ ปุน เอตสฺส
ทสฺสนนฺนาม ทุลฺลภนฺติ วทติ ฯ
                 ทิสฺวาน ตํ วิมลา ภูริปญฺญํ
                 ทสงฺคุลึ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
                 หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูปา
                 อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐนฺติ ฯ
     ตตฺถ หฏฺเฐน ภาเวนาติ ตุฏฺเฐน จิตฺเตน ฯ ปตีตรูปาติ
โสมนสฺสชาตา ฯ
     อิโต ปรํ วิมลา อาห
                 อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ
                 มจฺจุภยทฺทิโต พฺยมฺหิโต
                 นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ
     ปณฺฑิโต อาห
        น จมฺหิ พยมฺหิโต นาคิ น จ มจฺจุ ภยทฺทิโต
        น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย
        กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว
        ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ
     วิมลา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
        เอวเมตํ ยถาพฺรูสิ         สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต
        น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย       วชฺฌํ วา นาภิวาทเย
        กถนฺนุ อภิวาเทยฺย         อภิวาทาปเยถ เว
        ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย       ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ
     อถ มหาสตฺโต วมลาย สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
                 อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ
                 (วิมานํ) อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 ปุจฺฉามิ ตํ นาคกญฺเญ ตมตฺถํ
                 กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ
                 อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต
                 สยีกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ
                 อกฺขาหิ เม นาคกญฺเญ ตมตฺถํ
                 ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ
     วิมลา อาห
                 นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปริณามชมฺเม
                 น สยํ กตํ น จ เทเวหิ ทินฺนํ
                 สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ
                 ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
                 กินฺเต วตฺตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ
                 กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๐.
                 อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 อิทญฺจ เต นาคิ มหาวิมานนฺติ ฯ
     อถ นํ วิมลา อาห
                 อหญฺจ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ
                 สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา
                 โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ
                 สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณาจ
                 มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ
                 ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ
                 อจฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ
                 สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ
                 ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ
                 ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                 อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ
                 อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ
                 ชานาสิ ปุญฺญาน ผลูปปตฺตึ
                 ตสฺมา หิ ธมฺมญฺจร อปฺปมตฺตา
                ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสีติ ฯ
     วิมลา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๑.
                 มยีธ สนฺตี สมณพฺราหฺมณา จ
                 เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต
                 อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
                 ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ
       มหาสตฺโต อาห
                 โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา
                 ปุตฺตา จ สามี อนุชีวโน จ
                 เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ
                 อสมฺปทุฏฺฐา จ ภวาหิ นิจฺจํ
                 เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ
                 อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ
                 ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน
                 อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ
       วิมลา อาห
                 อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ
                 ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว
                 ทุกฺขูปโตนีปิ ตยา สเมจฺจ
                 วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ
       มหาสตฺโต อาห
                 อทฺธา สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ
                 อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๒.
                 เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ
                 ปญฺญายเต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ
       วิมลา อาห
                 อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ
                 อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต
                 ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห
                 กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺส มาคโตติ ฯ
       อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา
                 ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต
                 โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ
                 ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ
     อิมาสํ คาถานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนวตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ
     มหาสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา อติเรกตรํ ตุฏฺฐา วิมาลา มหาสตฺตํ
คเหตฺวา สหสฺสคนฺโธทกฆเฏหิ นหาเปตฺวา นหานกาเล มหาสตฺตสฺส
ทิพฺพทุสฺสทิพฺพคนฺธมาลาทีนิ ทตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตกาเล ทิพฺพโภชน
อทาสิ ฯ ภุตฺตโภชโน อลงฺกตาสนํ ปญฺญาเปตฺวา มหาสตฺโต
อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ยเถว วรุโณ นาโค       ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ
        ตเถว นาคกญฺญาปิ        ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๓.
        ยเถว วรุณํ นาคํ         ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต
        ตเถว นาคกญฺญมฺปิ        ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต
                 อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา
                 มโหรคํ นาคกญฺญญฺจ ธีโร
                 อจฺฉมฺภี อพฺภีโต อโลมหฏฺโฐ
                 อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชํ
                 มา เภถยิ นาค อยาหมสฺมิ
                 เยน ตว อตฺโถ อิทํ สรีรํ
                 หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ
                 สยํ กริสฺสามิ ยถา มตินฺเตติ ฯ
     ตตฺถ อฉมฺภีติ นิกมฺโป ฯ อโลมหฏฺโฐติ ภเยน อหฏฺฐโลโม ฯ
อิจฺจพฺรวีติ วีมํสนวเสน อิติ อพฺรวิ ฯ มา เภถยีติ มิตฺตทุพฺภิกมฺมํ
กโรมีติ มา ภายิ กถํ นุ โข อิมํ อิทานิ หนิสฺสามีติ มา
จินฺตยิ ฯ นาคาติ วรุณมาลปติ ฯ อยาหมสฺมีติ อยํ อหมสฺมิ
อยเมว วา ปาโฐ ฯ สยํ กริสฺสามีติ สเจ ตฺวํ อิมสฺส เม สนฺติเก
ธมฺโม สุโตติ มํ มาเรตุํ น วิสหสิ อหเมว ยถา ตว อชฺฌาสโย
ตถา สยํ กริสฺสามีติ ฯ
     นาคราชา อาห
                 ปญฺญาหเว หทยํ ปณฺฑิตานํ
                 เต ตฺยมฺห ปญฺญาย มยํ สุตุฏฺฐา
                 อนูนนาโม ลภตชฺชทารํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๔.
                 อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยาตูติ ฯ
     ตตฺถ เต ตฺยมฺหาติ เต มยํ ตว ปญฺญาย สุตุฏฺฐา ฯ
อนูนนาโมติ สํปุณฺณนาโม ปุณฺณโก ยกฺขเสนาปติ ฯ ลภตชฺชทารนฺติ
ลภตุ อชฺช ทารํ ททามสฺส ธีตรํ อิรนฺทตึ ฯ ปาปยาตูติ อชฺเชว
ตํ กุรุรฏฺฐํ ปุณฺณโก ปาเปตุ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา วรุโณ อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส อทาสิ ฯ
โส ตํ ลภิตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหาสตฺเตน สทฺธึ สลฺลปิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                 ส ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทคฺโค
                 อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ลภิตฺวา
                 หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูโป
                 อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 ภริยาย มํ ตฺวํ อกรี สมงฺคึ
                 อหญฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ
                 อิทญฺจ เต มณิรตนํ ททามิ
                 อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยามีติ ฯ
     ตตฺถ มณิรตนนฺติ ปณฺฑิต อหํ เต คุเณสุ ปสนฺโน อรหามิ
ตวานุจฺฉวิกํ กิจฺจํ กาตุํ ตสฺมา อิมญฺจ เต จกฺกวตฺติปริโภคํ
มณิรตนํ ทมฺมิ อชฺเชว ตํ อินฺทปตฺตํ ปาเปมิ ฯ
     อถ มหาสตฺโต ตสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห
                 อชฺเชยฺย เมสา ตว โหตุ เมตฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๕.
                 ภริยาย กจฺจายน ปิยาย สทฺธึ
                 อานนฺทจิตฺโต สุมโน ปีติโต
                 ทตฺวา มณึ มม นยินฺทปตฺตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อชฺเชยฺยเมสาติ เอสา ตว ภริยาย สทฺธึ ปิยสํวา สเมตฺตี
อเชยฺยา โหตุ ฯ อานนฺทจิตฺโตติ อาทีหิ ปีติสมงฺคีภาวเมวสฺส วทติ ฯ
นยินฺทปตฺตนฺติ นย อินฺทปตฺตํ ฯ
     เตน วุตฺตํ ฯ
                 ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 นิสีทยิ ปุรโต อาสนสฺมึ
                 อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ
                 อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตํ
                 มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ
                 ตโตปิ สํขิปฺปตรํ อโหสิ
                 ยํ ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตนฺติ ฯ
     อถ นํ ปุณฺณโก อาห
                 เอตินฺทปตฺตํ นครํ ปทิสฺสติ
                 รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส
                 อหญฺจ ภริยาย สมงฺคีภูโต
                 ตุวญฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยถาปิ คจฺเฉติ มโน นาม น คจฺฉติ ทูเร อารมฺมณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๖.
คณฺหนฺโต ปน คโตติ วุจฺจติ ตสฺมา มนสฺส อารมฺมณคฺคหณโตปิ
ขิปฺปตรํ ตสฺส มโนมยสินฺธวสฺส คมนํ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตินฺทปตฺตนฺติ อสฺสปิฏฺเฐ นิสินฺนสฺเสว ทสฺเสนฺโต
เอวมาห ฯ สกํ นิเกตนฺติ ตุวญฺจ อตฺตโน นิเวสนํ สมฺปตฺโตติ
อาห ฯ
     ตสฺมึ ปน ทิวเส ปจฺจูสกาเล ราชา สุปินํ อทฺทส ฯ เอวรูโป
สุปิโน อโหสิ ฯ รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร เอโก ปญฺญากฺขนฺโธ
สีลสาโข ปญฺจโครสผโล อลงฺกตหตฺถิอสฺสปฏิจฺฉนฺโน มหารุกฺโข ฐิโต
มหาชโน ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสติ อเถโก
กณฺโห ปุริโส รตฺตสาฏกนิวตฺโถ รตฺตปุปฺผกณฺณธโร อาวุธหตฺโถ
อาคนฺตฺวา มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา
อากฑฺฒนฺโต อาทาย คนฺตฺวา ปุนาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา
ปกฺกามีติ ฯ ราชา ตํ สุปินํ ปริคฺคณฺหนฺโต มหารุกฺโข วิย น
อญฺโญ โกจิ วิธุรปณฺฑิโต มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ
ฉินฺทิตฺวา อาทาย คตปุริโส วิย น อญฺโญ โกจิ ปณฺฑิตํ คเหตฺวา
คตมาณโว ปุน ตํ รุกฺขํ อาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา คโต
วิย เสฺว มาณโว ปณฺฑิตํ อาเนตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ฐเปตฺวา
ปกฺกมิสฺสติ อทฺธา อชฺช มยํ ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา ธมฺมสภํ
สชฺชาเปตฺวา อลงฺกตรตนมณฺฑเป ธมฺมาสนํ ปญฺญาเปตฺวา
เอกสตราชอมจฺจคณนครวาสิชนปริวุโต อชฺช ตุมฺเห ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสถ มา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๗.
ภายิตฺถาติ มหาชนํ อสฺสาเสนฺโต ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต
ธมฺมสภายํ นิสีทิ ฯ ปุณฺณโกปิ ปณฺฑิตํ โอตาเรตฺวา ธมฺมสภาย
ทฺวาเร ปริสมชฺเฌ ฐเปตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน
เทวนครเมว คโต ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                 ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 โอโรปยิ ธมฺมสภาย มชฺเฌ
                 อาชญฺญมารุยฺห อโนมวณฺโณ
                 ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข
                 ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปีติโต
                 อุฏฺฐาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา
                 อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ
                 นิสีทยิ ปมุขํ อาสนสฺมินฺติ ฯ
     ตตฺถ อโนมวณฺโณติ อหีนวณฺโณ อุตฺตมวณฺโณ ฯ
อวิกมฺปยนฺติ ภิกฺขเว โส ราชา ปณฺฑิตํ ปลิสฺสชิตฺวา มหาชนมชฺเฌ
อวิกมฺปนฺโต อโนลียนฺโตเยว หตฺเถ คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ กตฺวา
อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทาเปสิ ฯ
     อถ ราชา เตน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต
คาถมาห
                 ตฺวํ โน ปเนตาสิ รถํว นฏฺฐํ
                 นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๘.
                 อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
                 กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ นฏฺฐนฺติ ยถา นฏฺฐํ รถํ สารถิ อุปเนติ เอวํ ตฺวํ
อมฺหากํ การเณน นเยน หิตกิริยาสุ วิเนตาสิ ฯ นนฺทนฺติ ตนฺติ
ตํ ทิสฺวาว อิเม กุรุรฏฺฐวาสิโน ตว ทสฺสเนน นนฺทนฺติ ฯ
มาณวสฺสาติ มาณวสฺส สนฺติกา กถํ ตว โมกฺโข อโหสิ โย วา ตํ
มุญฺจนฺตสฺส มาณวสฺส ปโมกฺโข โส เกน การเณน อโหสีติ อตฺโถ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 ยํ  มาณโว ตฺยาภิวทิ ชนินฺท
                 น โส มนุสฺโส นรวิริยเสฏฺฐ
                 ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข
                 รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว
                 ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค
                 พฺรหา สุจีวณฺณพลูปปนฺโน
                 ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน
                 อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา
                 ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ
                 ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ
                 โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต
                 อหญฺจานุญฺญาโต มณิ จ ลทฺโธติ ฯ
     ตตฺถ ยํ มาณโว ตฺยาภิวทีติ ชนินฺท ยํ ตฺวํ มาณโวติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๙.
อภิวทสิ ฯ ภูมินฺธโรติ ภูมินฺธโร นาคภวนวาสี ฯ สา นาคกญฺญาติ
ยํ นาคกญฺญํ โส กามยมาโน มม มรณาย ปตารยิ สา นาคกญฺญา
อิรนฺทตี นาม ฯ ปิยาย เหตูติ มหาราช โส หิ นาคราชา
จตุโปสถิกปญฺหวิสชฺชเน ปสนฺโน มํ มณินา ปูเชตฺวา นาคโลกํ
คโต วิมลาย นาม เทวิยา กหนฺเตมณีติ ปุจฺฉิโต มม
ธมฺมกถิกภาวํ วณฺเณสิ สา มม ธมฺมกถํ โสตุกามา หุตฺวา มม
หทเยน โทหฬํ อุปฺปาเทสิ นาคราชา ทุคฺคหิเตน อตฺตโน ธีตรํ
อิรนฺทตึ อาห มาตา เต วิธุรสฺส หทยมํสํ โทหฬินี ตสฺส
หทยมํสํ อาหริตุํ สมตฺถํ สามิกํ ปริเยสาหีติ สา ปริเยสนฺตี
กุเวรสฺส ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ ทิสฺวา ตํ อตฺตนิ
ปฏิพทฺธจิตฺตํ ญตฺวา ปิตุ สนฺติกํ เนสิ อถ นํ โส วิธุรปณฺฑิตสฺส หทยมํสํ
อาหริตุํ สกฺโกนฺโต อิรนฺทตึ ลภิสฺสสีติ อาห โส เวปุลฺลปพฺพตโต
จกฺกวตฺติปริโภคํ มณึ อาหริตฺวา ตุมฺเหหิ สทฺธึ ชูตํ กีฬิตฺวา มํ
ลภิตฺวา ตีหํ มม นิเวสเน วสิตฺวา มํ อสฺสสฺส วาลธึ คาหาเปตฺวา
หิมวนฺเต รุกฺเขสุ จ ปพฺพเตสุ จ โปเถตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต
สตฺตเม วาตกฺขนฺเธ เวรมฺภวาตาภิมุโข ปกฺขนฺทิตฺวา สฏฺฐีโยชนุพฺเพเธ
กาฬาคิริปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา สีหเวสาทิวเสน อิทญฺจิทญฺจ
กตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต มยา อตฺตโน มรณการณํ ปุฏฺโฐ
อาจิกฺขิ อถสฺสาหํ สาธุนรธมฺมํ กเถสึ โส ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต
มํ อิธาเนตุกาโม อโหสิ อถาหนฺตํ อาทาย นาคภวนํ คนฺตฺวา
นาครญฺโญ จ วิมลาย จ ธมฺมํ เทเสสึ สพฺพาว นาคปริสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๐.
ปสีทึสุ นาคราชา มม ธมฺมเทสนาย ตุฏฺฐกาเล อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส
อทาสิ โส ตํ ลภิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ มณิรตเนน
ปูเชตฺวา นาคราเชนาณตฺโต มํ มโนมยสินฺธวํ อาโรเปตฺวา สยํ
มชฺฌิมาสเน นิสีทิตฺวา มํ ปูรโต อาสเน นิสีทาเปตฺวา อิรนฺทตึ
ปจฺฉิมาสเน นิสีทาเปตฺวา อิธาเนตฺวา มํ ปริสมชฺเฌ โอตาเรตฺวา
อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน นครเมว คโต เอวํ มหาราช โส ปุณฺณโก
ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ อเถว มํ
นิสฺสาย โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต มม ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺเนน
นาคราเชน อหญฺจ อนุญฺญาโต ตสฺส เม ปุณฺณกสฺส สนฺติกา อยํ
สพฺพกามทโท จกฺกวตฺติปริโภคมณิ จ ลทฺโธ คณฺหถ เทว อิมํ
มณินฺติ มณึ รญฺโญ อทาสิ ฯ ตโต ราชา ปจฺจูสกาเล อตฺตนา
ทิฏฺฐสุปินํ นครวาสีนํ กเถตุํ โภนฺโต นครวาสิโน อชฺช มยา
ทิฏฺฐสุปินํ สุณาถาติ วตฺวา อาห
                 รุกฺโข หิ มยฺหํ ฆรทฺวาเร ชาโต
                 ปญฺญากขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา
                 อตฺเถ จ ธมฺเม จ ฐิโต นิปาโก
                 ควปฺผโล หตฺถิควาสฺสฉนฺโน
                 นจฺจคีตตุริยาภินาทิเต
                 อุจฺฉิชฺช เสนํ ปุริโส อโหสิ
                 โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๑.
                 เยเกจิ จิตฺตา มม ปจฺจเยน
                 สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช
                 ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ
                 เยเกจิ พนฺธา มม อตฺถิ รฏฺเฐ
                 สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ
                 ยเถวายํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต
                 ตเถว เต มุญฺจเร พนฺธนสฺมา
                 อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ
                 มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ
                 อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ
                 ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ
                 มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตุ
                 ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเฐ
                 ยถาญฺญมญฺญํ น วิเหฐเยยฺยุํ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถาติ ฯ
     ตตฺถ สีลมยสฺสาติ เอตสฺส รุกฺขสฺส สีลมยา สาขา ฯ อตฺเถ
จ ธมฺเม จาติ วุฑฺฒิยญฺจ สภาเว จ ฐิโต ฯ นิปาโกติ โส
ปญฺญมโย รุกฺโข ปติฏฺฐิโต ฯ ควปฺผโลติ ปญฺจวิธโครสปฺผโล ฯ
หตฺถิควาสฺสฉนฺโนติ อลงฺกเตหิ หตฺถิควาสฺเสหิ สญฺฉนฺโน ฯ
นจฺจคีตตุริยาภินาทิเตติ อถสฺส รุกฺขสฺส ปูชํ กโรนฺเตน มหาชเนน ตสฺมึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๒.
รุกฺเข เอเตหิ นจฺจาทีหิ อภินาทิเต เอโก กณฺคหปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ
รุกฺขํ อุจฺฉิชฺช ปริวาเรตฺวา ฐิตํ เสนํ ปลาเปตฺวา อโหสิ ปุน รุกฺโข
อาคนฺตฺวา อมฺหากํ นิเวสนทฺวาเรเยว ฐิโต โส โน อยํ มหารุกฺขสทิโส
ปณฺฑิโต สนฺนิเกตํ อาคโต อิทานิ สพฺเพว ตุมฺเห รุกฺขสฺสิมสฺส
อปจิตึ กโรถ มหาสกฺการํ ปวตฺเตตฺถ ฯ มม ปจฺจเยนาติ อมฺโภ
อมจฺจา เยเกจิ มํ นิสฺสาย ลทฺเธน ยเสน จิตฺตา ตุฏฺฐจิตฺตา เต
สพฺเพ อตฺตโน จิตฺตํ ปาตุกโรนฺตุ ฯ ติพฺพานีติ พหลานิ มหนฺตานิ ฯ
อุปายนานีติ ปณฺณาการานิ ฯ เยเกจีติ อนฺตมโส กีฬนตฺถาย พนฺเธ
มิคปกฺขี อุปาทาย ฯ มุญฺจเรติ มุญฺจนฺตุ ฯ อุนฺนงฺคลา
มาสมิมํ กโรนฺตูติ อิมํ มาสํ กสนนงฺคลานิ อุสฺสาเปตฺวา เอกมนฺเต
ฐเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สพฺเพ มนุสฺสา มหาฉณํ กโรนฺตุ ฯ
ภกฺขยนฺตูติ ภุญฺชนฺตุ ฯ อมชฺชปาติ อกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ มชฺชปา
ปุริสา มชฺชรหา อตฺตโน อตฺตโน อาปานฏฺฐาเน สนฺนิสินฺนา ปิวนฺตูติ
อตฺโถ ฯ ปุณฺณาหิ ถาลาหีติ ปุณฺเณหิ ถาเลหิ ฯ ปลิสฺสุตาหีติ
อติปุณฺณตฺตา ปคฺฆรมานาหีติ อตฺโถ ฯ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตูติ
อลงฺกตมหาปถํ ราชมคฺคํ นิสฺสาย ฐิตา เวสิโย นิจฺจํ กิเลสวเสน
กิเลสตฺถิกชนํ อวหยนฺตูติ อตฺโถ ฯ ติพฺพนฺติ คาฬฺหํ ฯ ยถาติ ยถา
รุกฺขสฺส สุสํวิทหิตตฺตา อุนฺนงฺคลา หุตฺวา รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ
กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ น วิเหเฐยฺยุํ เอวํ รุกฺขํ สํวิทหนฺตูติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ วุตฺเต
        โอโรธา จ กุมารา จ     เวสิยานา จ พฺราหฺมณา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๓.
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
        หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา      รถิกา ปตฺติการกา
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสสาภิหารยุํ
        สมาคตา ชานปทา        เนคมา จ สมาคตา
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
        พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ        ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต
        ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต       เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ
     ตตฺถ อภิหารยุนฺติ เอวํ รญฺญา อาณตฺตา มหาชนํ ปฏิยาเทตฺวา
สพฺเพ สตฺเต พนฺธนา โมเจตฺวา เอเต โอโรธาทโย นานปฺปการํ
ปณฺณาการํ สชฺเชตฺวา เตน สทฺธึ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺส
เปเสสุํ ฯ ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต อาคเต ตํ ปณฺฑิตํ ทิสฺวา
พหุชฺชโน ปสนฺโน อโหสิ ฯ
     ฉโณ มาเสน โอสานํ อคมาสิ ฯ มหาสตฺโต พุทฺธกิจฺจํ
สาเธนฺโต วิย มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ราชานํ อนุสาเสนฺโต
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต อุโปสถกมฺมานิ กโรนฺโต ยาวตายุกํ
ฐตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ ตสฺโสวาเท ฐตฺวา
ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ กุรุรฏฺฐวาสิโน ยาวชีวํ สีลํ รกฺขิตฺวา
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปทเมว ปูรยึสุ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต ปญฺญาสมฺปนฺโน อุปายกุสโลเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ
ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ปณฺฑิตสฺส มาตาปิตโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๔.
มหาราชกุลานิ อเหสุํ ตสฺส เชฏฺฐภริยา ราหุลมาตา อโหสิ
เชฏฺฐปุตฺโต ราหุโล อโหสิ วิมลา อุปฺปลวณฺณา วรุณนาคราชา
สาริปุตฺโต อโหสิ สุปณฺณราชา โมคฺคลฺลาโน สกฺโก อนุรุทฺโธ
โกรพฺยราชา อานนฺโท อโหสิ ปุณฺณโก ฉนฺโน มโนมยสินฺธโว
กณฺฐสฺสราชา เสสปริสา พุทฺธปริสา วิธุรปณฺฑิโต ปน อหเมว
สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                    วิธุรชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๒๘๖-๓๑๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=44&A=5933&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=5933&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=893
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=5626
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=6601
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=6601
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28