อรรถกถาเล่มที่ ๔๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑๐ มหานิปาต(๒)

หน้าที่ ๓๐๕.
                 ภริยาย กจฺจายน ปิยาย สทฺธึ
                 อานนฺทจิตฺโต สุมโน ปีติโต
                 ทตฺวา มณึ มม นยินฺทปตฺตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อชฺเชยฺยเมสาติ เอสา ตว ภริยาย สทฺธึ ปิยสํวา สเมตฺตี
อเชยฺยา โหตุ ฯ อานนฺทจิตฺโตติ อาทีหิ ปีติสมงฺคีภาวเมวสฺส วทติ ฯ
นยินฺทปตฺตนฺติ นย อินฺทปตฺตํ ฯ
     เตน วุตฺตํ ฯ
                 ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 นิสีทยิ ปุรโต อาสนสฺมึ
                 อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ
                 อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตํ
                 มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ
                 ตโตปิ สํขิปฺปตรํ อโหสิ
                 ยํ ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตนฺติ ฯ
     อถ นํ ปุณฺณโก อาห
                 เอตินฺทปตฺตํ นครํ ปทิสฺสติ
                 รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส
                 อหญฺจ ภริยาย สมงฺคีภูโต
                 ตุวญฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยถาปิ คจฺเฉติ มโน นาม น คจฺฉติ ทูเร อารมฺมณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๖.
คณฺหนฺโต ปน คโตติ วุจฺจติ ตสฺมา มนสฺส อารมฺมณคฺคหณโตปิ
ขิปฺปตรํ ตสฺส มโนมยสินฺธวสฺส คมนํ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตินฺทปตฺตนฺติ อสฺสปิฏฺเฐ นิสินฺนสฺเสว ทสฺเสนฺโต
เอวมาห ฯ สกํ นิเกตนฺติ ตุวญฺจ อตฺตโน นิเวสนํ สมฺปตฺโตติ
อาห ฯ
     ตสฺมึ ปน ทิวเส ปจฺจูสกาเล ราชา สุปินํ อทฺทส ฯ เอวรูโป
สุปิโน อโหสิ ฯ รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร เอโก ปญฺญากฺขนฺโธ
สีลสาโข ปญฺจโครสผโล อลงฺกตหตฺถิอสฺสปฏิจฺฉนฺโน มหารุกฺโข ฐิโต
มหาชโน ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสติ อเถโก
กณฺโห ปุริโส รตฺตสาฏกนิวตฺโถ รตฺตปุปฺผกณฺณธโร อาวุธหตฺโถ
อาคนฺตฺวา มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา
อากฑฺฒนฺโต อาทาย คนฺตฺวา ปุนาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา
ปกฺกามีติ ฯ ราชา ตํ สุปินํ ปริคฺคณฺหนฺโต มหารุกฺโข วิย น
อญฺโญ โกจิ วิธุรปณฺฑิโต มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ
ฉินฺทิตฺวา อาทาย คตปุริโส วิย น อญฺโญ โกจิ ปณฺฑิตํ คเหตฺวา
คตมาณโว ปุน ตํ รุกฺขํ อาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา คโต
วิย เสฺว มาณโว ปณฺฑิตํ อาเนตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ฐเปตฺวา
ปกฺกมิสฺสติ อทฺธา อชฺช มยํ ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา ธมฺมสภํ
สชฺชาเปตฺวา อลงฺกตรตนมณฺฑเป ธมฺมาสนํ ปญฺญาเปตฺวา
เอกสตราชอมจฺจคณนครวาสิชนปริวุโต อชฺช ตุมฺเห ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสถ มา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๗.
ภายิตฺถาติ มหาชนํ อสฺสาเสนฺโต ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต
ธมฺมสภายํ นิสีทิ ฯ ปุณฺณโกปิ ปณฺฑิตํ โอตาเรตฺวา ธมฺมสภาย
ทฺวาเร ปริสมชฺเฌ ฐเปตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน
เทวนครเมว คโต ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                 ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ
                 โอโรปยิ ธมฺมสภาย มชฺเฌ
                 อาชญฺญมารุยฺห อโนมวณฺโณ
                 ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข
                 ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปีติโต
                 อุฏฺฐาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา
                 อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ
                 นิสีทยิ ปมุขํ อาสนสฺมินฺติ ฯ
     ตตฺถ อโนมวณฺโณติ อหีนวณฺโณ อุตฺตมวณฺโณ ฯ
อวิกมฺปยนฺติ ภิกฺขเว โส ราชา ปณฺฑิตํ ปลิสฺสชิตฺวา มหาชนมชฺเฌ
อวิกมฺปนฺโต อโนลียนฺโตเยว หตฺเถ คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ กตฺวา
อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทาเปสิ ฯ
     อถ ราชา เตน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต
คาถมาห
                 ตฺวํ โน ปเนตาสิ รถํว นฏฺฐํ
                 นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๘.
                 อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
                 กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ นฏฺฐนฺติ ยถา นฏฺฐํ รถํ สารถิ อุปเนติ เอวํ ตฺวํ
อมฺหากํ การเณน นเยน หิตกิริยาสุ วิเนตาสิ ฯ นนฺทนฺติ ตนฺติ
ตํ ทิสฺวาว อิเม กุรุรฏฺฐวาสิโน ตว ทสฺสเนน นนฺทนฺติ ฯ
มาณวสฺสาติ มาณวสฺส สนฺติกา กถํ ตว โมกฺโข อโหสิ โย วา ตํ
มุญฺจนฺตสฺส มาณวสฺส ปโมกฺโข โส เกน การเณน อโหสีติ อตฺโถ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อาห
                 ยํ  มาณโว ตฺยาภิวทิ ชนินฺท
                 น โส มนุสฺโส นรวิริยเสฏฺฐ
                 ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข
                 รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว
                 ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค
                 พฺรหา สุจีวณฺณพลูปปนฺโน
                 ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน
                 อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา
                 ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ
                 ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ
                 โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต
                 อหญฺจานุญฺญาโต มณิ จ ลทฺโธติ ฯ
     ตตฺถ ยํ มาณโว ตฺยาภิวทีติ ชนินฺท ยํ ตฺวํ มาณโวติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๙.
อภิวทสิ ฯ ภูมินฺธโรติ ภูมินฺธโร นาคภวนวาสี ฯ สา นาคกญฺญาติ
ยํ นาคกญฺญํ โส กามยมาโน มม มรณาย ปตารยิ สา นาคกญฺญา
อิรนฺทตี นาม ฯ ปิยาย เหตูติ มหาราช โส หิ นาคราชา
จตุโปสถิกปญฺหวิสชฺชเน ปสนฺโน มํ มณินา ปูเชตฺวา นาคโลกํ
คโต วิมลาย นาม เทวิยา กหนฺเตมณีติ ปุจฺฉิโต มม
ธมฺมกถิกภาวํ วณฺเณสิ สา มม ธมฺมกถํ โสตุกามา หุตฺวา มม
หทเยน โทหฬํ อุปฺปาเทสิ นาคราชา ทุคฺคหิเตน อตฺตโน ธีตรํ
อิรนฺทตึ อาห มาตา เต วิธุรสฺส หทยมํสํ โทหฬินี ตสฺส
หทยมํสํ อาหริตุํ สมตฺถํ สามิกํ ปริเยสาหีติ สา ปริเยสนฺตี
กุเวรสฺส ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ ทิสฺวา ตํ อตฺตนิ
ปฏิพทฺธจิตฺตํ ญตฺวา ปิตุ สนฺติกํ เนสิ อถ นํ โส วิธุรปณฺฑิตสฺส หทยมํสํ
อาหริตุํ สกฺโกนฺโต อิรนฺทตึ ลภิสฺสสีติ อาห โส เวปุลฺลปพฺพตโต
จกฺกวตฺติปริโภคํ มณึ อาหริตฺวา ตุมฺเหหิ สทฺธึ ชูตํ กีฬิตฺวา มํ
ลภิตฺวา ตีหํ มม นิเวสเน วสิตฺวา มํ อสฺสสฺส วาลธึ คาหาเปตฺวา
หิมวนฺเต รุกฺเขสุ จ ปพฺพเตสุ จ โปเถตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต
สตฺตเม วาตกฺขนฺเธ เวรมฺภวาตาภิมุโข ปกฺขนฺทิตฺวา สฏฺฐีโยชนุพฺเพเธ
กาฬาคิริปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา สีหเวสาทิวเสน อิทญฺจิทญฺจ
กตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต มยา อตฺตโน มรณการณํ ปุฏฺโฐ
อาจิกฺขิ อถสฺสาหํ สาธุนรธมฺมํ กเถสึ โส ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต
มํ อิธาเนตุกาโม อโหสิ อถาหนฺตํ อาทาย นาคภวนํ คนฺตฺวา
นาครญฺโญ จ วิมลาย จ ธมฺมํ เทเสสึ สพฺพาว นาคปริสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๐.
ปสีทึสุ นาคราชา มม ธมฺมเทสนาย ตุฏฺฐกาเล อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส
อทาสิ โส ตํ ลภิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ มณิรตเนน
ปูเชตฺวา นาคราเชนาณตฺโต มํ มโนมยสินฺธวํ อาโรเปตฺวา สยํ
มชฺฌิมาสเน นิสีทิตฺวา มํ ปูรโต อาสเน นิสีทาเปตฺวา อิรนฺทตึ
ปจฺฉิมาสเน นิสีทาเปตฺวา อิธาเนตฺวา มํ ปริสมชฺเฌ โอตาเรตฺวา
อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน นครเมว คโต เอวํ มหาราช โส ปุณฺณโก
ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ อเถว มํ
นิสฺสาย โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต มม ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺเนน
นาคราเชน อหญฺจ อนุญฺญาโต ตสฺส เม ปุณฺณกสฺส สนฺติกา อยํ
สพฺพกามทโท จกฺกวตฺติปริโภคมณิ จ ลทฺโธ คณฺหถ เทว อิมํ
มณินฺติ มณึ รญฺโญ อทาสิ ฯ ตโต ราชา ปจฺจูสกาเล อตฺตนา
ทิฏฺฐสุปินํ นครวาสีนํ กเถตุํ โภนฺโต นครวาสิโน อชฺช มยา
ทิฏฺฐสุปินํ สุณาถาติ วตฺวา อาห
                 รุกฺโข หิ มยฺหํ ฆรทฺวาเร ชาโต
                 ปญฺญากขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา
                 อตฺเถ จ ธมฺเม จ ฐิโต นิปาโก
                 ควปฺผโล หตฺถิควาสฺสฉนฺโน
                 นจฺจคีตตุริยาภินาทิเต
                 อุจฺฉิชฺช เสนํ ปุริโส อโหสิ
                 โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๑.
                 เยเกจิ จิตฺตา มม ปจฺจเยน
                 สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช
                 ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ
                 เยเกจิ พนฺธา มม อตฺถิ รฏฺเฐ
                 สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ
                 ยเถวายํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต
                 ตเถว เต มุญฺจเร พนฺธนสฺมา
                 อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ
                 มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ
                 อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ
                 ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ
                 มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตุ
                 ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเฐ
                 ยถาญฺญมญฺญํ น วิเหฐเยยฺยุํ
                 รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถาติ ฯ
     ตตฺถ สีลมยสฺสาติ เอตสฺส รุกฺขสฺส สีลมยา สาขา ฯ อตฺเถ
จ ธมฺเม จาติ วุฑฺฒิยญฺจ สภาเว จ ฐิโต ฯ นิปาโกติ โส
ปญฺญมโย รุกฺโข ปติฏฺฐิโต ฯ ควปฺผโลติ ปญฺจวิธโครสปฺผโล ฯ
หตฺถิควาสฺสฉนฺโนติ อลงฺกเตหิ หตฺถิควาสฺเสหิ สญฺฉนฺโน ฯ
นจฺจคีตตุริยาภินาทิเตติ อถสฺส รุกฺขสฺส ปูชํ กโรนฺเตน มหาชเนน ตสฺมึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๒.
รุกฺเข เอเตหิ นจฺจาทีหิ อภินาทิเต เอโก กณฺคหปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ
รุกฺขํ อุจฺฉิชฺช ปริวาเรตฺวา ฐิตํ เสนํ ปลาเปตฺวา อโหสิ ปุน รุกฺโข
อาคนฺตฺวา อมฺหากํ นิเวสนทฺวาเรเยว ฐิโต โส โน อยํ มหารุกฺขสทิโส
ปณฺฑิโต สนฺนิเกตํ อาคโต อิทานิ สพฺเพว ตุมฺเห รุกฺขสฺสิมสฺส
อปจิตึ กโรถ มหาสกฺการํ ปวตฺเตตฺถ ฯ มม ปจฺจเยนาติ อมฺโภ
อมจฺจา เยเกจิ มํ นิสฺสาย ลทฺเธน ยเสน จิตฺตา ตุฏฺฐจิตฺตา เต
สพฺเพ อตฺตโน จิตฺตํ ปาตุกโรนฺตุ ฯ ติพฺพานีติ พหลานิ มหนฺตานิ ฯ
อุปายนานีติ ปณฺณาการานิ ฯ เยเกจีติ อนฺตมโส กีฬนตฺถาย พนฺเธ
มิคปกฺขี อุปาทาย ฯ มุญฺจเรติ มุญฺจนฺตุ ฯ อุนฺนงฺคลา
มาสมิมํ กโรนฺตูติ อิมํ มาสํ กสนนงฺคลานิ อุสฺสาเปตฺวา เอกมนฺเต
ฐเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สพฺเพ มนุสฺสา มหาฉณํ กโรนฺตุ ฯ
ภกฺขยนฺตูติ ภุญฺชนฺตุ ฯ อมชฺชปาติ อกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ มชฺชปา
ปุริสา มชฺชรหา อตฺตโน อตฺตโน อาปานฏฺฐาเน สนฺนิสินฺนา ปิวนฺตูติ
อตฺโถ ฯ ปุณฺณาหิ ถาลาหีติ ปุณฺเณหิ ถาเลหิ ฯ ปลิสฺสุตาหีติ
อติปุณฺณตฺตา ปคฺฆรมานาหีติ อตฺโถ ฯ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตูติ
อลงฺกตมหาปถํ ราชมคฺคํ นิสฺสาย ฐิตา เวสิโย นิจฺจํ กิเลสวเสน
กิเลสตฺถิกชนํ อวหยนฺตูติ อตฺโถ ฯ ติพฺพนฺติ คาฬฺหํ ฯ ยถาติ ยถา
รุกฺขสฺส สุสํวิทหิตตฺตา อุนฺนงฺคลา หุตฺวา รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ
กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ น วิเหเฐยฺยุํ เอวํ รุกฺขํ สํวิทหนฺตูติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ วุตฺเต
        โอโรธา จ กุมารา จ     เวสิยานา จ พฺราหฺมณา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๓.
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
        หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา      รถิกา ปตฺติการกา
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสสาภิหารยุํ
        สมาคตา ชานปทา        เนคมา จ สมาคตา
        พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
        พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ        ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต
        ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต       เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ
     ตตฺถ อภิหารยุนฺติ เอวํ รญฺญา อาณตฺตา มหาชนํ ปฏิยาเทตฺวา
สพฺเพ สตฺเต พนฺธนา โมเจตฺวา เอเต โอโรธาทโย นานปฺปการํ
ปณฺณาการํ สชฺเชตฺวา เตน สทฺธึ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺส
เปเสสุํ ฯ ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต อาคเต ตํ ปณฺฑิตํ ทิสฺวา
พหุชฺชโน ปสนฺโน อโหสิ ฯ
     ฉโณ มาเสน โอสานํ อคมาสิ ฯ มหาสตฺโต พุทฺธกิจฺจํ
สาเธนฺโต วิย มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ราชานํ อนุสาเสนฺโต
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต อุโปสถกมฺมานิ กโรนฺโต ยาวตายุกํ
ฐตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ ตสฺโสวาเท ฐตฺวา
ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ กุรุรฏฺฐวาสิโน ยาวชีวํ สีลํ รกฺขิตฺวา
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปทเมว ปูรยึสุ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต ปญฺญาสมฺปนฺโน อุปายกุสโลเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ
ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ปณฺฑิตสฺส มาตาปิตโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๔.
มหาราชกุลานิ อเหสุํ ตสฺส เชฏฺฐภริยา ราหุลมาตา อโหสิ
เชฏฺฐปุตฺโต ราหุโล อโหสิ วิมลา อุปฺปลวณฺณา วรุณนาคราชา
สาริปุตฺโต อโหสิ สุปณฺณราชา โมคฺคลฺลาโน สกฺโก อนุรุทฺโธ
โกรพฺยราชา อานนฺโท อโหสิ ปุณฺณโก ฉนฺโน มโนมยสินฺธโว
กณฺฐสฺสราชา เสสปริสา พุทฺธปริสา วิธุรปณฺฑิโต ปน อหเมว
สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                    วิธุรชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๓๐๕-๓๑๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=44&A=6334&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=6334&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=893
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=5626
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=6601
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=6601
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28