บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๗

หน้าที่ ๑๑๗.

ปฏิเวธนฏฺเฐน วิชฺชาติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ปุริมภวปฺปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา, ทิพฺพจกฺขุญาณํ สตฺตานํ จุตูปปาตปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา, อาสวานํ ขเย ญาณํ สจฺจปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา. ปฏิเวธฏฺเฐนาติ ชานนฏฺเฐน. ปริจฺจาคฏฺเฐน วิมุตฺตีติ ยํ ยํ ปริจฺจตฺตํ, ตโต ตโต วิมุตฺตตฺตา ผลวิมุตฺติ. สมุจฺเฉทฏฺเฐน ขเย ญาณนฺติ กิเลสสมุจฺฉินฺทนฏฺเฐน กิเลสกฺขยกเร อริยมคฺเค ญาณํ. ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเฐน อนุปฺปาเท ญาณนฺติ มคฺคกิจฺจสงฺขาตํ ปโยคปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา ปฏิสนฺธิวเสน อนุปฺปาทภูเต ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสานํ อนุปฺปาทปริโยสาเน อุปฺปนฺเน อริยผเล ญาณํ. [๒๐] ฉนฺโท มูลฏฺเฐนาติอาทีนิ นว วิสฺสชฺชนานิ อริมคฺคสฺส อาทิมชฺฌ- ปริโยสานวเสน นิทฺทิฏฺฐานิ. ฉนฺโท มูลฏฺเฐนาติ กุสลานํ ธมฺมานํ กตฺตุกมฺยตา ฉนฺโท ปฏิปตฺติยา จ นิปฺผตฺติยา จ มูลตฺตา มูลฏฺเฐน. มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐนาติ โยนิโสมนสิกาโร สพฺพกุสลธมฺเม สมุฏฺฐาเปตีติ สมุฏฺฐานฏฺเฐน. ปสฺโส สโมธานฏฺเฐนาติ ยสฺมา วิเสเสน ตณฺหาย เวทนา ปธานการณํ, ตณฺหา จ ปหียมานา วิเสเสน เวทนาย ปริญฺญาตาย ปหียติ, ตสฺสา จ เวทนาย ผสฺโสว ปธานการณํ, ตสฺมึ ปริญฺญาเต เวทนา ปริญฺญาตา โหติ, ตสฺมา สตฺตสุ อภิญฺเญยฺยวตฺถูสุ ผสฺโส ปฐมํ วุตฺโต. โส จ ติกสนฺนิปาตสงฺขาตสฺส อตฺตโน การณสฺส วเสน ปเวทิตตฺตา "ติกสนฺนิปาตปจฺจุปฏฺฐาโน"ติ วุตฺตตฺตา สโมธานฏฺเฐน อภิญฺเญยฺโย. เกจิ ปน "ญาณผสฺโส ผสฺโส"ติ วทนฺติ. ยสฺมา ปน เวทนา จิตฺตเจตสิเก อตฺตโน วเน วตฺตาปยมานา ตตฺถ สโมสรติ ปวิสติ, จิตฺตสนฺตานเมว วา ปวิสติ, ตสฺมา สโมสรณฏฺเฐน อภิญฺเญยฺยาติ วุตฺตา. เกจิ ปน "สพฺพานิปิ ปริญฺเญยฺยานิ เวทนาสุ สโมสรนฺติ, เวทนาสุ ปริญฺญาตาสุ สพฺพํ ตณฺหาวตฺถุํ ปริญฺญาตํ โหติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เวทนา ปจฺจยา หิ สพฺพาปิ ตณฺหา. ตสฺมา เวทนา สโมสรณฏฺเฐน อภิญฺเญยฺยา"ติ วทนฺติ. ยสฺมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๘.

สพฺพโคปานสีนํ อาพนฺธนโต กูฏาคารกณฺณิกา วิย จิตฺตเจตสิกานํ สมฺปิณฺฑนโต สมาธิ กุสลานํ ธมฺมานํ ปมุโข โหติ เชฏฺฐโก, ตสฺมา สมาธิ ปมุขฏฺเฐนาติ วุตฺตํ. ปามุขฏฺเฐนาติปิ ปาโฐ. ยสฺมา สมถวิปสฺสนํ ภาเวนฺตสฺส อารมฺมณูปฏฺฐานา- ธิปติ โหติ สติ, สติยา อุปฏฺฐิเต อารมฺมเณ สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สกํ กิจฺจํ สาเธนฺติ, ตสฺมา สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐนาติ วุตฺตํ. ปญฺญา ตทุตฺตรฏฺเฐนาติ อริยมคฺคปญฺญา เตสํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุตฺตรฏฺเฐน เสฏฺฐฏฺเฐน อภิญฺเญยฺยา. อถ วา ตโต กิเลเสหิ, สํสารวฏฺฏโต วา อุตฺตรติ สมติกฺกมตีติ ตทุตฺตรา, ตสฺสา อตฺโถ ตทุตฺตรฏฺโฐ. เตน ตทุตฺตรฏฺเฐน. ตตุตฺตรฏฺเฐนาติปิ ปาโฐ, ตโต อุตฺตรฏฺเฐนาติ อตฺโถ. วิมุตฺติ สารฏฺเฐนาติ ผลวิมุตฺติ อปริหานิวเสน ถิรตฺตา สาโร, ตํ อติกฺกมิตฺวา อญฺญสฺส ปริเยสิตพฺพสฺส อภาวโตปิ สาโร. สา วิมุตฺติ เตน สารฏฺเฐน อภิญฺเญยฺยา. อมโตคธํ นิพฺพานนฺติ นตฺถิ เอตสฺส มรณสงฺขาตํ มตนฺติ อมตํ, กิเลสวิสปฏิปกฺขตฺตา อคทนฺติปิ อมตํ, สจฺฉิกิริยาย สตฺตานํ ปติฏฺฐา ภูตนฺติ โอคธํ, สํสารทุกฺขสนฺติภูตตฺตา นิพฺพุตนฺติ นิพฺพานํ, นตฺเถตฺถ ตณฺหาสงขาตํ วานนฺติปิ นิพฺพานํ. ตํ สาสนสฺส นิฏฺฐาภูตตฺตา. ปริโยสานฏฺเฐน อภิญฺเญยฺยํ. เอวํ อิมสฺมึ อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส สตฺตสหสฺสานิ สตฺตสตานิ จตฺตาลีสญฺจ วิสฺสชฺชนานิ โหนฺติ. อิทานิ เตสํ เอว นิทฺทิฏฺฐานํ ธมฺมานํ "เย เย ธมฺมา อภิญฺญาตา เต เต ธมฺมา ญาตา โหนฺตี"ติ นิคมนํ กโรติ, ตสฺส อภิมุขํ กตฺวา ญาตา โหนฺตีติ อธิปฺปาโย. ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณนฺติ เตสํ วุตฺตปฺปการานํ ธมฺมานํ ชานนฏฺเฐน ญาณํ. ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาติ ปการโต ชานนฏฺเฐน ปญฺญา. เตน วุจฺจตีติอาทิโต ปุจฺฉิตปุจฺฉา นิคเมตฺวา ทสฺสิตา. เตน การเณน "อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาติ โสตาวธานํ, ตํ ปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณนฺ"ติ วุจฺจตีติ อตฺโถติ. สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถาย อภิญฺเญยฺยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๑๑๗-๑๑๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=47&A=2609&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=2609&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=30 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=305 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=406 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=406 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31