บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๑๒๘.

น จ ปน วิเธยฺยเปกฺขิตาติ วิเธยฺยเปกฺขิตา นาม โย กุชฺฌิตฺวา ยทา นํ ปโร โอโลเกติ, ตทา นิมฺมิเลติ น โอโลเกติ, ปุน คจฺฉนฺตํ กุชฺฌิตฺวา โอโลเกติ, เอวรูโป นาโหสิ. "วิเตยฺยเปกฺขิตา"ติปิ ^๑- ปาโฐ, อยเมวตฺโถ. อุชุํ ตถา ปสฏมุชุมโนติ อุชุมโน หุตฺวา อุชุเปกฺขิตา โหติ, ยถา จ อุชุ, ตถา ปสฏํ วิปุลํ วิตฺถฏํ ^๒- เปกฺขิตา อโหสิ. ^๓- ปิยทสฺสโนติ ปิยมเนหิ ^๔- ปสฺสิตพฺโพ. อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ มหาชนสฺส ปิยจกฺขุนา โอโลกนกมฺมํ. กมฺมสริกฺขกํ นาม กุชฺฌิตฺวา โอโลเกนฺโต กาโณ วิย กากกฺขิ วิย โหติ, วงฺกกฺขิ ปน อาวิลกฺขิ จ โหติเยว. ปสนฺนจิตฺตสฺส ปน โอโลกยโต อกฺขีนํ ปญฺจวณฺโณ ปสาโท ปญฺญายติ. ตถาคโต จ ตถา โอโลเกสิ. อถสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ ปิยจกฺขุนา โอโลกิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ อิมานิ เนตฺตสมฺปตฺติกรานิ เทฺว มหาปุริสลกฺขณานิ นิพฺพตฺตนฺติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํ. ปิยทสฺสนตา อานิสํโส. [๒๒๙] อภิโยคิโนติ ลกฺขณสตฺเถ ยุตฺตา. อุณฺหีสสีสลกฺขณวณฺณนา (๒๓) [๒๓๐] พหุชนปุพฺพงฺคโม อโหสีติ พหุชนสฺส ปุพฺพงฺคโม อโหสิ คณเชฏฺฐโก. ตสฺส ทิฏฺฐานุคตึ อญฺเญ อาปชฺชึสุ. อิธ กมฺมํ นาม ปุพฺพงฺคมตา. กมฺมสริกฺขกํ นาม โย ปุพฺพงฺคโม หุตฺวา ทานาทีนิ กุสลกมฺมานิ กโรติ, โส อมงฺกุภูโต สีสํ อุกฺขิปิตฺวา ปีติปาโมชฺเชน ปริปุณฺณสีโส โหติ, ^๔- วิจรติ, มหาปุริโส จ ตถา ^๕- อโหสิ. ^๖- ตถาคโต จ ตถา อกาสิ. อถสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน อิทํ ปุพฺพงฺคมกมฺมํ ชานาตูติ อุณฺหีสสีสลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณํ. มหาชนานุวตฺตนตา ^๗- อานิสํโส. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วิเนยฺยเปกฺขิตา ^๒ ฉ.ม., วิตฺถตํ ^๓ ฉ.ม. โหติ @^๔ อิ. ปิยายมาเนหิ ^๕ ฉ.ม., อิ. โหติ สทฺโท น ทิสฺสติ @^๖ ฉ.ม. อิ. ตถา สทฺโท น ทิสฺสติ ^๗ ฉ.ม. อิ. โหติ ^๘ สี. มหาปริวารตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

[๒๓๑] พหุชนํ เหสฺสตีติ พหุชนสฺส ภวิสฺสติ. ปฏิโภคิยาติ เวยฺยาวจฺจกรา, เอตสฺส พหู เวยฺยาวจฺจกรา ภวิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อภิหรนฺติ ตทาติ ทหรกาเลเยว ตทา เอวํ พฺยากโรนฺติ. ปฏิหารกนฺติ เวยฺยาวจฺจกรภาวํ. วิสวีติ จิณฺณวสี. เอเกกโลมตาทิลกฺขณวณฺณนา (๒๔-๒๕) [๒๓๒] อุปวตฺตตีติ อชฺฌาสยํ อนุวตฺตติ, อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ สจฺจกถนํ. กมฺมสริกฺขกํ นาม ทีฆรตฺตํ อเทฺวชฺฌกถาย ปริสุทฺธกถาย กถิตภาวมสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ เอเกกโลมลกฺขณญฺจ อุณฺณาลกฺขญฺจ นิพฺพตฺตติ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํ. มหาชนสฺส อชฺฌาสยานุกุเลน อนุวตฺตนตา อานิสํโส. [๒๓๓] เอเกกโลมูปจิตงฺควาติ เอเกเกหิ โลเมหิ อุปจิตสรีโร. จตฺตาฬีสอวิรฬทนฺตลกฺขณวณฺณนา (๒๖-๒๗) [๒๓๔] อเภชฺชปริโสติ อภินฺทิตพฺพปริโส. อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ อปิสุณวาจาย กถนํ. กมฺมสริกฺขกํ นาม ปิสุณวาจสฺส กิร สมคฺคภาวํ ภินฺทโต ทนฺตา อปริปุณฺณา เจว โหนฺติ วิรฬา จ. ตถาคตสฺส ปน ทีฆรตฺตํ อปิสุณวาจตํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ อิทํ ลกฺขณทฺวยํ นิพฺพตฺตติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํ. อเภชฺชปริสตา อานิสํโส. [๒๓๕] จตุโร ทสาติ จตฺตาโร ทส จตฺตาลีสํ. ปหูตชิวฺหาพฺรหฺมสฺสรลกฺขณวณฺณนา (๒๘-๒๙) [๒๓๖] อาเทยฺยวาโจ โหตีติ คเหตพฺพวจโน โหติ. อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ อผรุสวาทิตา. กมฺมสริกฺขกํ นาม เย ผรุสวาจา โหนฺติ, เต อิมินา การเณน เนสํ ชิวฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ผรุสวาจาย กถิตภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

ชโน ชานาตูติ ถทฺธชิวฺหา วา โหนฺติ คุฬฺหชิวฺหา วา ทฺวิชิวฺหา วา มมฺมนา วา. เย ปน ชิวฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ผรุสวาจํ น วทนฺติ, เต ถทฺธชิวฺหา วา ^๑- คุฬฺหชิวฺหา วา ทฺวิชิวฺหา วา น โหนฺติ. มุทุ เนสํ ชิวฺหา โหติ รตฺตกมฺพลวณฺณา. ตสฺมา ตถาคตสฺส ทีฆรตฺตํ ชิวฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ผรุสาย วาจาย อกถิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ ปหูตชิวฺหาลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ. ผรุสวาจํ กเถนฺตานญฺจ สทฺโท ภิชฺชติ. เต สทฺทเภทํ กตฺวา ผรุสวาจาย กถิตภาวํ ชโน ชานาตูติ ฉินฺนสฺสรา วา โหนฺติ ภินฺนสฺสรา วา กากสฺสรา วา. เย ปน สรเภทกรํ ผรุสวาจํ น กเถนฺติ, เตสํ สทฺโท มธุโร จ โหติ เปมนีโย จ. ตสฺมา ตถาคตสฺส ทีฆรตฺตํ สทฺทเภทกราย ผรุสวาจาย อกถิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ พฺรหฺมสฺสรลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํ. อาเทยฺยวาจตา ^๒- อานิสํโส. [๒๓๗] อุพฺพาธกรนฺติ อกฺโกสยุตฺตตฺตา อาพาธกรึ. พหุชนปฺปมทฺทนนฺติ พหุชนานํ ปมทฺทนึ. อพาฬฺหํ คิรํ โส น ภณิ ผรุสนฺติ เอตฺถ อกาโร ปรโต ภณิสทฺเทน โยเชตพฺโพ. พาฬฺหนฺติ พาฬฺหํ พลวํ อติผรุสํ. พาฬฺหํ คิรํ โส น อภณีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. สุสํหิตนฺติ สุฏฺฐุ เปมสหิตํ. สขิลนฺติ มุทุกํ. วาจาติ วาจาโย. กณฺณสุขาติ กณฺณสุขาโย. "กณฺณสุขนฺ"ติปิ ปาโฐ, ยถา กณฺณานํ สุขํ โหติ, เอวํ เอรยตีติ อตฺโถ. เวทยิถาติ เวทยิตฺถ. พฺรหฺมสฺสรตฺตนฺติ พฺรหฺมสฺสรตํ. พหุโน พหุนฺติ พหุชนสฺส พหุํ. "พหูนํ พหุนฺ"ติปิ ปาโฐ, พหุชนานํ พหุนฺติ อตฺโถ. สีหหนุลกฺขณวณฺณนา (๓๐) [๒๓๘] อปฺปธํสิโย ^๓- โหตีติ คุณโต วา ฐานโต วา ธํเสตุํ จาเวตุํ อสกฺกุเณยฺโย. อิธ กมฺมํ นาม ปลาปกถาย อกถนํ. กมฺมสริกฺขกํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วา สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. อาเทยฺยวจนตา @^๓ ฉ.ม., อิ. อปฺปธํสิโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

นาม เย ตํ กเถนฺติ, เต อิมินา การเณน เนสํ หนุกํ จาเลตฺวา จาเลตฺวา ปลาปกถาย กถิตภาวํ ชโน ชานาตูติ อนฺโตปวิฏฺฐหนุกา วา วงฺกหนุกา วา ปพฺภารหนุกา วา โหนฺติ. ตถาคโต ปน ตถา น กเถสิ. เตนสฺส หนุกํ จาเลตฺวา จาเลตฺวา ทีฆรตฺตํ ปลาปกถาย อกถิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ สีหหนุลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณํ. อปฺปธํสิกตา อานิสํโส. [๒๓๙] อวิกิณฺณวจนพฺยปฺปโถ จาติ อวิกิณฺณวจนานํ วิย ปุริมโพธิสตฺตานํ วจนปโถ ^๑- อสฺสาติ อวิกิณฺณวจนพฺยปฺปโถ. ทฺวิทุคมวรตรหนุตฺตมลตฺถาติ ทฺวีหิ ทฺวีหิ คจฺฉตีติ ทฺวิทุคโม, ทฺวีหิ ทฺวีหีติ จตูหิ, จตุปฺปทานํ วรตรสฺส สีหสฺเสว หนุภาวํ อลตฺถาติ อตฺโถ. มนุชาธิปตีติ มนุชานํ อธิปติ. ตถตฺโตติ ตถสภาโว. สมทนฺตสุสุกฺกทาฐตาลกฺขณวณฺณนา (๓๑-๓๒) [๒๔๐] สุจิปริวาโรติ ปริสุทฺธปริวาโร. อิธ กมฺมํ นาม สมฺมาชีวตา. ^๒- กมฺมสริกฺขกํ นาม โย วิสเมน สํกิลิฏฺฐาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปติ, ตสฺส ทนฺตาปิ วิสมา โหนฺติ ทาฐาปิ กิลิฏฺฐา. ตถาคตสฺส ปน สเมน สุทฺธาชีเวน ชีวิตํ กปฺปิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ สมทนฺตลกฺขณญฺจ สุสุกฺกทาฐาลกฺขณญฺจ นิพฺพตฺตติ. ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํ. สุจิปริวารตา อานิสํโส. [๒๔๑] อวสฺสชีติ ปหาสิ. ติทิวปุรวรสโมติ ติทิวปุรวเรน สกฺเกน สโม. ลปนชนฺติ มุขชํ, ทนฺตนฺติ อตฺโถ. ทิชสมสุกฺกสุจิโสภนทนฺโตติ เทฺว วาเร ชาตตฺตา ทิชนามกา สุกฺกา สุจิโสภนา จ ทนฺตา อสฺสาติ ทิชสมสุกฺกสุจิ- โสภนทนฺโต. น จ ชนปทตุทนนฺติ โย ตสฺส จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโน ชนปโท, ตสฺส อญฺเญน ตุทนํ ปีฬา วา อาพาโธ วา นตฺถิ. หิตมฺปิ จ พหุชนสุขญฺจ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. วจนํ พฺยปฺปโถ ^๒ สี., อิ. สมฺมาชีวิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

จรนฺตีติ พหู ชนา สมานสุขทุกฺขา หุตฺวา ตสฺมึ ชนปเท อญฺญมญฺญสฺส หิตญฺเจว สุขญฺจ จรนฺติ. วิปาโปติ วิคตปาโป. วิคตทรถกิลมโถติ วิคตกายิกทรถกิลมโถ. มลขิลกลิกิเลเสปนุเทภีติ ราคาทิมลานญฺเจว ราคาทิขีลานญฺจ ^๑- โทสกลีนญฺจ สพฺพกิเลสานญฺจ อปนุเทภิ. ^๒- เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๑๒๘-๑๓๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=3205&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=3205&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=130 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=3182 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=3311 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=3311 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11