อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

หน้าที่ ๘๘.
อภูตธมฺมสญฺาปนา. อตฺตานุกฺกํเสตีติ เปตฺวา มํ โก อญฺโ อตฺตโน ทสฺสนํ
ปเร คณฺหาเปตุํ สกฺโกตีติ อตฺตานํ อุกฺขิปติ. ปรํ วมฺเภตีติ เอตฺตเกสุ ชเนสุ
เอโกปิ อตฺตโน ทสฺสนํ ปเร คณฺหาเปตุํ น สกฺโกตีติ เอวํ ปรํ เหฏฺา
ขิปติ. ปุพฺเพว โข ปนาติ ปุพฺเพ มิจฺฉาทสฺสนํ คณฺหนฺตสฺเสว สุสีลฺยํ ปหีนํ โหติ,
ทุสฺสีลฺยภาโว ปจฺจุปฏฺิโต. เอวมสฺสิเมติ เอวํ อสฺส อิเม มิจฺฉาทิฏฺิอาทโย
สตฺต. อปราปรํ อุปฺปชฺชนวเสน ปน เตเยว มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ปาปกา
อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ นาม.
      ตตฺราติ ตาสุ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ลทฺธีสุ. กลิคฺคโหติ ปราชยคฺคาโห.
ทุสฺสมตฺโต สมาทินฺโนติ ทุคฺคหิโต ทุปฺปรามฏฺโ. เอกํสํ ผริตฺวา ติฏฺตีติ
เอกนฺตํ เอกโกฏฺาสํ สกวาทเมว ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา ติฏฺติ, "สเจ โข
นตฺถิ ปโร โลโก"ติ เอวํ สนฺเตเยว โสตฺถิภาวาวโห โหติ. ริญฺจตีติ วชฺเชติ.
      [๙๖] สทฺธมฺมสญฺตฺตีติ ภูตธมฺมสญฺาปนา.
      กฏคฺคโหติ ชยคฺคาโห. สุสมตฺโต สมาทินฺโนติ สุคหิโต สุปรามฏฺโ.
อุภยํสํ ผริตฺวา ติฏฺตีติ อุภยนฺตํ อุภยโกฏฺาสํ สกวาทํ ปรวาทญฺจ ผริตฺวา
อธิมุจฺจิตฺวา ติฏฺติ "สเจ โข อตฺถิ ปโร โลโก"ติ เอวํ สนฺเตปิ "สเจ โข
นตฺถิ ปโร โลโก"ติ เอวํ สนฺเตปิ โสตฺถิภาวาวโห โหติ. ปรโตปิ เอกํสอุภยํเสสุ
อิมินา ปน ๑- นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
       [๙๗] กโรโตติ สหตฺถา กโรนฺตสฺส. การยโตติ อาณตฺติยา กาเรนฺตสฺส.
ฉินฺทโตติ ปเรสํ หตฺถาทีนิ ฉินฺทนฺตสฺส. ปจโตติ ทณฺเฑน ปีเฬนฺตสฺส
วา ตชฺเชนฺตสฺส วา. โสจยโตติ ปรสฺส ภณฺฑหรณาทีหิ โสกํ สยํ กโรนฺตสฺสปิ
ปเรหิ กาเรนฺตสฺสปิ. กิลมโตติ อาหารูปจฺเฉทพนฺธนาคารปฺปเวสนาทีหิ สยํ
กิลเมนฺตสฺสปิ ๓- ปเรหิ กิลมาเปนฺตสฺสปิ. ผนฺทโต ผนฺทาปยโตติ ปรํ ผนฺทนฺตํ
ผนฺทนกาเล สยํปิ ผนฺทโต ปรํปิ ผนฺทาปยโต. ปาณมติปาตยโตติ ปาณํ
หนนฺตสฺสปิ หนาเปนฺตสฺสปิ. เอวํ สพฺพตฺถ กรณการาปนวเสเนว อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิมินาว     ๒ ฉ.ม. ทณฺเฑน   ๓ ฉ.ม. กิลมนฺตสฺสาปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๙.
      สนฺธินฺติ ฆรสนฺธึ. นิลฺโลปนฺติ มหาวิโลปํ. เอกาคาริกนฺติ เอกเมว ฆรํ
ปริวาเรตฺวา วิลุมฺปนํ. ปริปนฺเถ ติฏฺโตติ อาคตาคตานํ อจฺฉินฺทนตฺถํ มคฺเค
ติฏฺโต. กโรโต น กริยติ ปาปนฺติ ยงฺกิญฺจิ ปาปํ กโรมีติ สญฺาย กโรโตปิ
ปาปํ น กริยติ, นตฺถิ ปาปํ. สตฺตา ปน กโรมาติ เอวํ สญฺิโน โหนฺตีติ
อตฺโถ. ขุรปริยนฺเตนาติ ขุรเนมินา, ขุรธารสทิสปริยนฺเตน วา. เอกํ มํสขลนฺติ
เอกํ มํสราสึ. ปุญฺชนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. ตโตนิทานนฺติ เอกมํสขลกรณนิทานํ.
ทกฺขิณตีเร มนุสฺสา กกฺขลา ทารุณา, เต สนฺธาย หนนฺโตติอาทิ วุตฺตํ.
อุตฺตรตีเร สทฺธา โหนฺติ ปสนฺนา พุทฺธมามกา ธมฺมมามกา สํฆมามกา, เต
สนฺธาย ททนฺโตติอาทิ วุตฺตํ.
      ตตฺถ ยชนฺโตติ มหายาคํ กโรนฺโต. ทเมนาติ อินฺทฺริยทมเนน อุโปสถกมฺเมน. ๑-
สํยเมนาติ สีลสํยเมน. สจฺจวชฺเชนาติ สจฺจวจเนน. อาคโมติ อาคมนํ,
ปวตฺตีติ อตฺโถ. สพฺพถาปิ ปาปปุญฺานํ กิริยเมว ปฏิกฺขิปนฺติ. สุกฺกปกฺเขปิ
วุตฺตนเยเนว อตฺโถ ๒- เวทิตพฺโพ. เสสเมตฺถ ปุริมวาเร วุตฺตสทิสเมว.
      [๑๐๐] นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโยติ เอตฺถ ปจฺจโย เหตุเววจนํ. อุภเยนปิ
วิชฺชมานกเมว กายทุจฺจริตาทึ สงฺกิเลสปจฺจยํ กายสุจริตาทึ วิสุทฺธิปจฺจยํ
ปฏิกฺขิปนฺติ. นตฺถิ พลํ, นตฺถิ วิริยํ, นตฺถิ ปุริสตฺถาโม, นตฺถิ ปุริสปรกฺกโมติ
สตฺตานํ สงฺกิเลสิตุํ วา สุชฺฌิตุํ วา พลํ วา วิริยํ วา ปุริเสน กาตพฺโพ
นาม ปุริสถาโม วา ปุริสปรกฺกโม วา นตฺถิ.
      สพฺเพ สตฺตาติ โอฏฺโคณคทฺรภาทโย อนวเสเส ทสฺเสนฺติ. ๓- สพฺเพ
ปาณาติ เอกินฺทฺริโย ปาโณ ทฺวินฺทฺริโย ปาโณติ อาทิวเสน วทนฺติ. สพฺเพ
ภูตาติ อณฺฑโกสวตฺถิโกเสสุ ภูเต สมฺภเวสี ๔- สนฺธาย วทนฺติ. สพฺเพ ชีวาติ
สาลิยวโคธูมาทโย สนฺธาย วทนฺติ. เตสุ เหเต วิรุหนภาเวน ชีวสญฺิโน.
อวสา อพลา อวิริยาติ เตสํ อตฺตโน วโส วา พลํ วา วิริยํ วา นตฺถิ.
นิยติสงฺคติภาวปริณตาติ เอตฺถ นิยตีติ นิยตตา. สงฺคตีติ ฉนฺนํ อภิชาตีนํ ตตฺถ
ตตฺถ คมนํ. ภาโวติ สภาโวเยว. เอวํ นิยติยา จ สงฺคติยา จ สภาเวน จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อินฺทฺริยทเมน, สุ. วิ. ๑/๑๖๖/๑๔๕ ปูรณกสฺสปวาทวณฺณนา  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ
@น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม. นิทสฺเสนฺติ  ๔ สี. ภูเต สมฺภูเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๐.
ปริณตา นานปฺปการตํ ปตฺตา. เยน หิ ยถา ภวิตพฺพํ, โส ตเถว ภวติ. เยน
โน ภวิตพฺพํ, โส น ภวตีติ ทสฺเสนฺติ. ฉเสฺววาภิชาตีสูติ ฉสุเอว อภิชาตีสุ
ตฺวา สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺติ, อญฺา สุขทุกฺขภูมิ นตฺถีติ ทสฺเสนฺติ.
      ตตฺถ ฉ อภิชาติโย นาม กณฺหาภิชาติ นีลาภิชาติ โลหิตาภิชาติ
หลิทฺทาภิชาติ สุกฺกาภิชาติ ปรมสุกฺกาภิชาตีติ. ตตฺถ สากุณิโก สูกริโก ลุทฺโท
มจฺฉฆาตโก โจโร โจรฆาตโก, เย วา ปนญฺเปิ เกจิ กุรูรกมฺมนฺตา, อยํ
กณฺหาภิชาติ นาม. ภิกฺขู นีลาภิชาตีติ วทนฺติ. เต กิร จตูสุ ปจฺจเยสุ กณฺฏเก
ปกฺขิปิตฺวา ขาทนฺติ. "ภิกฺขู จ กณฺฏกวุตฺติโน"ติ อยํ หิ เนสํ ลทฺธิเยว, ๑- อถวา
กณฺฏกวุตฺติกาเอว นาม เอเก ปพฺพชิตาติ วทนฺติ. "สมณกณฺฏกวุตฺติกา"ติปิ
หิ เนสํ ลทฺธิ. โลหิตาภิชาติ นาม นิคณฺา เอกสาฏกาติ วทนฺติ. อิเม
กิร ปุริเมหิ ทฺวีหิ ปณฺฑรตรา. คิหี อเจลสาวกา หลิทฺทาภิชาตีติ วทนฺติ.
อิติ อตฺตโน ปจฺจยทายเก นิคณฺเหิปิ เชฏฺกตเร กโรนฺติ. นนฺโท, วจฺโฉ,
สงฺกิจฺโจ, อยํ สุกฺกาภิชาตีติ วทนฺติ. เต กิร ปุริเมหิ จตูหิ ปณฺฑรตรา.
อาชีวเก ปน ปรมสุกฺกาภิชาตีติ วทนฺติ. เต กิร สพฺเพหิ ปณฺฑรตรา.
      ตตฺถ สพฺเพ สตฺตา ปมํ สากุณิกาทโยว โหนฺติ, ตโต วิสุชฺฌมานา
สกฺยสมณา โหนฺติ, ตโต วิสุชฺฌมานา นิคณฺา ตโต อาชีวกสาวกา, ตโต
นนฺทาทโย, ตโต อาชีวกาติ อยเมเตสํ ลทฺธิ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตปจฺจนีเกน
เวทิตพฺโพ. เสสมิธาปิ ปุริมวาเร วุตฺตสทิสเมว.
      อิมาสุ ปน ตีสุ ทิฏฺีสุ นตฺถิกทิฏฺิ วิปากํ ปฏิพาหติ, อกิริยทิฏฺิ
กมฺมํ ปฏิพาหติ, อเหตุกทิฏฺิ อุภยํปิ ปฏิพาหติ. ตตฺถ กมฺมํ ปฏิพาหนฺเตนาปิ
วิปาโก ปฏิพาหิโต โหติ, วิปากํ ปฏิพาหนฺเตนาปิ กมฺมํ ปฏิพาหิตํ. อิติ สพฺเพเปเต
อตฺถโต อุภยปฏิพาหกา อเหตุกวาทา เจว อกิริยวาทา จ นตฺถิกวาทา จ โหนฺติ.
เย ปน เตสํ ลทฺธึ คเหตฺวา รตฺติฏฺานทิวาฏฺาเน นิสินฺนา สชฺฌายนฺติ วีมํสนฺติ,
เตสํ "นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺ, กโรโต น กริยติ ปาปํ, นตฺถิ เหตุ นตฺถิ
ปจฺจโย"ติ ตสฺมึ อารมฺมเณ มิจฺฉาสติ สนฺติฏฺติ, จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, ชวนานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปาฬิเยว, เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๑.
ชวนฺติ, ปมชวเน สเตกิจฺฉา โหนฺติ, ตถา ทุติยาทีสุ. สตฺตเม พุทฺธานมฺปิ
อเตกิจฺฉา อนิวตฺติโน อริฏฺกณฺฏกสทิสา.
      ตตฺถ โกจิ เอกํ ทสฺสนํ โอกฺกมติ, โกจิ เทฺวปิ, ๑- โกจิ ตีณิปิ, เอกสฺมึ
โอกฺกนฺเตปิ ทฺวีสุ ตีสุ โอกฺกนฺเตสุปิ นิยตมิจฺฉาทิฏฺิโกว โหติ, ปตฺโต
สคฺคมคฺคาวรณญฺเจว โมกฺขมคฺคาวรณญฺจ, อภพฺโพ ตสฺสตฺตภาวสฺส อนฺตรํ ๒- สคฺคํปิ
คนฺตุํ, ปเคว โมกฺขํ. วฏฺฏขาณุ นาเมส สตฺโต ปวีโคปโก. กึ ปเนส
เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว นิยโต โหติ, อุทาหุ อญฺสฺมึปีติ. เอกสฺมึเยว นิยโต,
อาเสวนวเสน ปน ภวนฺตเรปิ ตนฺตํ ทิฏฺึ โรเจติเยว. เอวรูปสฺส หิ เยภุยฺเยน
ภวโต วุฏฺานํ นาม นตฺถิ.
                          ตสฺมา อกลฺยาณชนํ       อาสีวิสมิโวรคํ
                          อารกา ปริวชฺเชยฺย      ภูติกาโม วิจกฺขโณติ.
      [๑๐๓] นตฺถิ สพฺพโส อารุปฺปาติ อรูปพฺรหฺมโลกา ๓- นาม สพฺพากาเรน
นตฺถิ. มโนมยาติ ฌานจิตฺตมยา. สญฺามยาติ อรูปชฺฌานสญฺาย สญฺามยา.
รูปานํเยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตีติ อยํ ลาภี วา โหติ
ตกฺกี วา. ลาภี นาม รูปาวจรชฺฌานลาภี. ตสฺส รูปาวจเร กงฺขา นตฺถิ,
อรูปาวจรโลเก อตฺถิ. โส "อหํ อารุปฺปา อตฺถีติ วทนฺตานํปิ นตฺถีติ
วทนฺตานํปิ สุณามิ. อตฺถิ นตฺถีติ ปน น ชานามิ. จตุตฺถชฺฌานํ ปทฏฺานํ กตฺวา
อรูปาวจรชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสฺสามิ. สเจ อารุปฺปา อตฺถิ, ตตฺถ นิพฺพตฺเตสฺสามิ,
สเจ นตฺถิ, รูปาวจรพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติสฺสามิ. เอวํ เม อปณฺณโก ธมฺโม
อปณฺณโกว อวิรุทฺโธว ๔- ภวิสฺสตี"ติ ตถา ปฏิปชฺชติ. ตกฺกี ปน อปฺปฏิลทฺธชฺฌาโน,
ตสฺสาปิ รูปชฺฌาเน กงฺขา นตฺถิ, อรูปโลเก ปน อตฺถิ. โส "อหํ อารุปฺปา
อตฺถีติ วทนฺตานํปิ นตฺถีติ วทนฺตานํปิ สุณามิ, อตฺถิ  นตฺถีติ ปน น
ชานามิ, กสิณปริกมฺมํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ ปทฏฺานํ กตฺวา
อรูปาวจรชฺฌานานิ ๕- นิพฺพตฺเตสฺสามิ, สเจ อารุปฺปา  อตฺถิ, ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เทฺว           ๒ ฉ.ม. อนนฺตรํ          ๓ ฉ.ม. อรูปพฺรหฺมโลโก
@๔ ฉ.ม. อวิรทฺโธว       ๕ ฉ.ม. อรูปาวจรชฺฌานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๒.
นิพฺพตฺติสฺสามิ, สเจ นตฺถิ, รูปาวจรพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติสฺสามิ, เอวเมว ๑-
อปณฺณโก ธมฺโม อปณฺณโกว อวิรุทฺโธว ภวิสฺสตี"ติ ตถา ปฏิปชฺชติ.
      [๑๐๔] ภวนิโรโธติ นิพฺพานํ. สาราคาย ๒- สนฺติเกติ ราควเสน วฏฺเฏ
รชฺชนสฺส สนฺติเก. สํโยคายาติ ตณฺหาวเสน สํโยชนตฺถาย. อภินนฺทนายาติ
ตณฺหาทิฏฺิวเสน อภินนฺทนาย. ปฏิปนฺโน โหตีติ อยํปิ ลาภี วา โหติ ตกฺกี วา
ลาภี นาม อฏฺสมาปตฺติลาภี. ตสฺส อารุปฺเป กงฺขา นตฺถิ, นิพฺพาเน อตฺถิ. โส
"อหํ นิโรโธ อตฺถีติปิ นตฺถีติปิ สุณามิ, สยํ น ชานามิ, สมาปตฺติปาทกํ กตฺวา
วิปสฺสนํ วฑฺเฒสฺสามิ, สเจ นิโรโธ ภวิสฺสติ, อรหตฺตํ ปตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามิ,
โน เจ ภวิสฺสติ, อารุปฺเป นิพฺพตฺติสฺสามี"ติ เอวํ ปฏิปชฺชติ. ตกฺกี ปน
เอกสมาปตฺติยาปิ น ลาภี, อารุปฺเป ปนสฺส กงฺขา นตฺถิ, ภวนิโรเธ อตฺถิ.
โส "อหํ นิโรโธ อตฺถีติปิ นตฺถีติปิ สุณามิ, สยํ น ชานามิ, กสิณปริกมฺมํ
กตฺวา อฏฺสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา สมาปตฺติปทฏฺานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒสฺสามิ,
สเจ นิโรโธ ภวิสฺสติ, อรหตฺตํ ปตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามิ, โน เจ ภวิสฺสติ,
อารุปฺเป นิพฺพตฺติสฺสามี"ติ เอวํ ปฏิปชฺชติ. เอตฺถาห "อตฺถิ ทินฺนนฺติอาทีนิ
ตาว อปณฺณกานิ ภวนฺตุ, นตฺถิ ทินฺนนฺติอาทีนิ ปน กถํ อปณฺณกานี"ติ.
คหณวเสน. ตานิ หิ อปณฺณกํ อปณฺณกนฺติ เอวํ คหิตตฺตา อปณฺณกานิ นาม
ชาตานิ.
      [๑๐๕] จตฺตาโรเมติ อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. นตฺถิกวาโท, อเหตุกวาโท,
อกิริยวาโท, อารุปฺปา นตฺถิ นิโรโธ นตฺถีติ เอวํ วาทิโน จ เทฺวติ
อิเม ปญฺจ ปุคฺคลา เหฏฺา ตโย ปุคฺคลาว โหนฺติ. อตฺถิกวาทาทโย ปญฺจ
เอโก จตุตฺถปุคฺคโลว โหติ. เอตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ภควา อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ
สพฺพํ อตฺถโต อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      อปณฺณกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ทสมํ.
                       ปมวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอวํ เม             ๒ ก. สราคาย

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๘๘-๙๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=2205&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=2205&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=103
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=1833
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=2047
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=2047
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13