อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)
หน้าที่ ๒๗๑-๒๗๒.

หน้าที่ ๒๗๑.
น ตถา อิทํ. อิทํ ปน ยถา เอกสฺมึ ปุริเส อฏฺฐารสหตฺถํ ปาการํ อุปจินนฺเต ๑-
อปโร มหามุคฺครํ คเหตฺวา เตน จิตจิตฏฺฐานํ อปจินนฺโต วิทฺธํเสนฺโตเอว
คจฺเฉยฺย, เอวเมว เตภูมิกกุสเลน อาจิตา จุติปฏิสนฺธิโย ปจฺจยเวกลฺลกรเณน
อปจินนฺตํ วิทฺธํเสนฺตํ คจฺฉตีติ อปจยคามี.
     ทิฏฺฐิคตานํ ปหานายาติ เอตฺถ ทิฏฺฐิโยเอว ทิฏฺฐิคตานิ "คูถคตํ
มุตฺตคตนฺ"ติอาทีนิ ๒- วิย. ทฺวาสฏฺฐิยา วา ทิฏฺฐีนํ อนฺโตคธตฺตา ทิฏฺฐีสุ
คตานีติปิ ทิฏฺฐิคตานิ. ทิฏฺฐิยา วา คตํ เอเตสนฺติปิ ทิฏฺฐิคตานิ,
ทิฏฺฐิสทิสคมนานิ ทิฏฺฐิสทิสปฺปวตฺตานีติ อตฺโถ. กานิ ปน ตานีติ? สสมฺปยุตฺตานิ
สกฺกายทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสอปายคมนียราคโทสโมหากุสลานิ. ตานิ หิ ยาว
ปฐมมคฺคภาวนา, ตาว ปวตฺติสภาวโต ทิฏฺฐิสทิสคมนานีติ วุจฺจนฺติ. อิติ ทิฏฺฐิโย จ
ทิฏฺฐิคตานิ จ ทิฏฺฐิคตานิ, เตสํ ทิฏฺฐิคตานํ. ปหานายาติ สมุจฺเฉทวเสน
ปชหนตฺถาย. ปฐมายาติ คณนวเสนปิ ปฐมุปฺปตฺติวเสนปิ ปฐมาย. ภูมิยาติ
"อนนฺตรหิตาย ภูมิยา"ติอาทีสุ ๓- ตาว อยํ มหาปฐวี "ภูมี"ติ วุจฺจติ. "สุขภูมิยํ
กามาวจเร"ติอาทีสุ ๔- จิตฺตุปฺปาโท. อิธ ปน สามญฺญผลํ อธิปฺเปตํ. ตญฺหิ
สมฺปยุตฺตานํ นิสฺสยภาวโต เต ธมฺมา ภวนฺติ เอตฺถาติ ภูมิ. ยสฺมา วา สมาเนปิ
โลกุตฺตรภาเว สยมฺปิ ภวติ อุปฺปชฺชติ, น นิพฺพานํ วิย อปาตุภาวํ, ตสฺมาปิ
"ภูมี"ติ วุจฺจติ, ตสฺสา ปฐมาย ภูมิยา. ปตฺติยาติ โสตาปตฺติผลสงฺขาตสฺส ปฐมสฺส
สามญฺญผลสฺส ปตฺตตฺถาย ปฏิลาภตฺถายาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. วิวิจฺจาติ
สมุจฺเฉทวิเวกวเสน วิวิจฺจิตฺวา วินา หุตฺวา.
      อิทานิ กิญฺจาปิ โลกิยชฺฌานมฺปิ น วินา ปฏิปทาย อิชฺฌติ, เอวํ
สนฺเตปิ อิธ สุทฺธิกนยํ ปหาย โลกุตฺตรชฺฌานํ ปฏิปทาย สทฺธึเยว ครุํ กตฺวา
เทเสตุกามตาย "ทุกฺขาปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญนฺ"ติอาทิมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จินนฺเต        ๒ องฺ.นวก. ๒๓/๑๑/๓๐๙
@๓ วินย. ๑/๒๗/๑๖, ม.ม. ๑๓/๒๙๖/๒๗๐     ๔ อภิ. ๓๔/๙๘๘/๒๓๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๒.
     ตตฺถ โย อาทิโตว กิเลเส วิกฺขมฺเภนฺโต ทุกฺเขน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน
กิลมนฺโต วิกฺขมฺเภติ, ตสฺส ทุกฺขาปฏิปทา โหติ. โย ปน วิกฺขมฺภิตกิเลโส
วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน มคฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ, ตสฺส ทนฺธาภิญฺญา
โหติ. อิติ โย โกจิ วาโร ทุกฺขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโญติ ๑- นาม กโต.
     กตรํ ปน วารํ โรเจสุนฺติ? ยตฺถ สกึ วิกฺขมฺภิตา กิเลสา สมุทาจริตฺวา
ทุติยมฺปิ วิกฺขมฺภิตา ปุน สมุทาจรนฺติ, ตติยํ วิกฺขมฺภิเต ปน ตถาวิกฺขมฺภิเตว
กตฺวา มคฺเคน สมุคฺฆาตํ ปาเปติ, อิมํ ปน วารํ โรเจสุํ. อิมสฺส วารสฺส
ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญาติ นามํ กตํ. เอตฺตเกน ปน น ปากฏํ โหติ.
ตสฺมา เอวเมตฺถ อาทิโต ปฏฺฐาย วิภาวนา เวทิตพฺพา:- โย หิ จตฺตาริ
มหาภูตานิ ปริคฺคเหตฺวา อุปาทารูปํ ปริคฺคณฺหาติ, อรูปํ ปริคฺคณฺหาติ. รูปารูปํ
ปน ปริคฺคณฺหนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน กิลมนฺโต ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส
ทุกฺขาปฏิปทา นาม โหติ. ปริคฺคหิตรูปารูปสฺส ปน วิปสฺสนาปริวาเส
มคฺคปาตุภาวทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติ.
     โยปิ รูปารูปํ ปริคฺคเหตฺวา นามรูปํ ววฏฺฐเปนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ววฏฺฐเปติ, ววฏฺฐาปิเต จ นามรูเป วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน
มคฺคํ อุปฺปาเทตุํ สกฺโกติ, ตสฺสาปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติ.
     อปาโร นามรูปมฺปิ ววฏฺฐเปตฺวา ปจฺจเย ปริคฺคณฺหนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ปริคฺคณฺหาติ, ปจฺจเย จ ปริคฺคเหตฺวา วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต
จิเรน มคฺคํ อุปฺปาเทติ, เอวมฺปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติ.
     อปโร ปจฺจเยปิ ปริคฺคเหตฺวา ลกฺขณานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ปฏิวิชฺฌติ, ปฏิวิทฺธลกฺขโณ จ วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน มคฺคํ
อุปฺปาเทติ, เอวมฺปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺโญ, ฉ. ทุกฺขปฏิปททนฺธาภิญฺโญ,
@ม. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๒๗๑-๒๗๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=271&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=6778&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=6778&modeTY=2&pagebreak=1#p271