พระไตรปิฎกเล่มที่ ๔๐  พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๗
มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑

พระอภิธรรมปิฎก
เล่ม ๗
มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
มาติกานิกเขปวาร
             [๑] ปัจจัย ๒๔
                          ๑. เหตุปัจจัย
                          ๒. อารัมมณปัจจัย
                          ๓. อธิปติปัจจัย
                          ๔. อนันตรปัจจัย
                          ๕. สมนันตรปัจจัย
                          ๖. สหชาตปัจจัย
                          ๗. อัญญมัญญปัจจัย
                          ๘. นิสสยปัจจัย
                          ๙. อุปนิสสยปัจจัย
                          ๑๐. ปุเรชาตปัจจัย
                          ๑๑. ปัจฉาชาตปัจจัย
                          ๑๒. อาเสวนปัจจัย
                          ๑๓. กัมมปัจจัย
                          ๑๔. วิปากปัจจัย
                          ๑๕. อาหารปัจจัย
                          ๑๖. อินทริยปัจจัย
                          ๑๗. ฌานปัจจัย
                          ๑๘. มัคคปัจจัย
                          ๑๙. สัมปยุตตปัจจัย
                          ๒๐. วิปปยุตตปัจจัย
                          ๒๑. อัตถิปัจจัย
                          ๒๒. นัตถิปัจจัย
                          ๒๓. วิคตปัจจัย
                          ๒๔. อวิคตปัจจัย
ปัจจยวิภังควาร
             [๒] เหตุปัจจัย คือ เหตุ ๑- เป็นปัจจัย ๒- แก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยเหตุและรูป
ซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วยเหตุนั้นเป็นสมุฏฐาน โดยเหตุปัจจัย ๓-
             [๓] อารัมมณปัจจัย คือ รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญาณธาตุ และธรรม
อันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
@๑. คือโลภะ โทสะ โมหะ อโลภะ อโทสะ อโมหะ
@๒. เป็นธรรมอุดหนุน
@๓. โดยอำนาจเหตุปัจจัย
             รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             ธรรมทั้งปวง เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ ปรารภธรรมใดๆ เกิดขึ้น ธรรมนั้นๆ เป็นปัจจัย
แก่ธรรม (คือ จิต และเจตสิก) นั้นๆ โดยอารัมมณปัจจัย
             [๔] อธิปติปัจจัย คือ ฉันทาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยฉันทะ
และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วยฉันทะนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             วิริยาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยวิริยะ และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วย
วิริยะนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             จิตตาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยจิต และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วย
จิตนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             วิมังสาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยวิมังสา และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุต
ด้วยวิมังสานั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ กระทำธรรมใดๆ ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
เกิดขึ้น ธรรมนั้นๆ เป็นปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้นๆ โดยอธิปติปัจจัย
             [๕] อนันตรปัจจัย คือ จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ
ธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และ
ธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณ-
*ธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ เกิดขึ้นในลำดับแห่งธรรมใดๆ ธรรมนั้นๆ เป็น
ปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้นๆ โดยอนันตรปัจจัย
             [๖] สมนันตรปัจจัย คือ จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ-
*ธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และ
ธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่-
*มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตร
ปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตร
ปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ เกิดขึ้นในลำดับแห่งธรรมใดๆ ธรรมนั้นๆ เป็น
ปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             [๗] สหชาตปัจจัย คือ นามธรรม ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูปเป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูป อันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยสหชาตปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปาทารูป โดยสหชาตปัจจัย
             รูปธรรม บางคราวเป็นปัจจัยแก่นามธรรม โดยสหชาตปัจจัย บางคราวเป็นปัจจัย
โดยมิใช่สหชาตปัจจัย
             [๘] อัญญมัญญปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูป เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             [๙] นิสสยปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔  เป็นปัจจัยแก่กันและกันโดยนิสสยปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยนิสสยปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูป เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยนิสสยปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูป อันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยนิสสยปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปาทารูป โดยนิสสยปัจจัย
             จักขายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุ
นั้น โดยนิสสยปัจจัย
             โสตายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุ
นั้น โดยนิสสยปัจจัย
             ฆานายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             ชิวหายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             กายายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             มโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ อาศัยรูปใด เป็นไป รูปนั้นเป็นปัจจัย แก่มโนธาตุ
มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตตด้วยธาตุคู่นั้น โดยนิสสยปัจจัย

             เนื้อความพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔๐ บรรทัดที่ ๑-๑๔๙ หน้าที่ ๑-๖.
https://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=40&A=1&Z=149&pagebreak=0
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=40&item=1&items=9
             อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็น เกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=40&item=1&items=9&mode=bracket
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/pali/pali_item.php?book=40&item=1&items=9
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=40&item=1&items=9
             ศึกษาอรรถกถานี้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_40
https://84000.org/tipitaka/english/?index_40