บาลี ข้อ 1-96 พระไตรปิฎกเล่มที่ 10

                     สุตฺตนฺตปิฏเก ทีฆนิกายสฺส
                             ทุติโย ภาโค
                               ---------
                              มหาวคฺโค
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                           มหาปทานสุตฺตํ
     [๑]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส    อาราเม    กเรริกุฏิกายํ   ฯ   อถโข    สมฺพหุลานํ
ภิกฺขูนํ      ปจฺฉาภตฺตํ      ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ      กเรริมณฺฑลมาเฬ
สนฺนิสินฺนานํ     สนฺนิปติตานํ     ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา    ธมฺมี    กถา
อุทปาทิ อิติปิ ปุพฺเพนิวาโส อิติปิ ปุพฺเพนิวาโสติ ฯ
     {๑.๑}   อสฺโสสิ   โข   ภควา  ทิพฺพาย  โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    เตสํ    ภิกฺขูนํ   อิมํ   กถาสลฺลาปํ   ฯ   อถโข
ภควา     อุฏฺฐายาสนา     เยน     กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺตาสเน   นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   กาย   นุตฺถ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   กถาย  สนฺนิสินฺนา  กา
จ  ปน  โว  อนฺตรากถา  วิปฺปกตาติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต เต ภิกฺขู ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ    อิธ   ภนฺเต   อมฺหากํ   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ
กเรริมณฺฑลมาเฬ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา    ธมฺมี    กถา   อุทปาทิ   อิติปิ   ปุพฺเพนิวาโส
อิติปิ   ปุพฺเพนิวาโสติ   อยํ   โข   โน  ภนฺเต  อนฺตรากถา  วิปฺปกตา
อถ   ภควา   อนุปฺปตฺโตติ   ฯ   อิจฺเฉยฺยาถ   โน   ตุเมฺห   ภิกฺขเว
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ    ธมฺมึ    กถํ    โสตุนฺติ   ฯ   เอตสฺส   ภควา
กาโล    เอตสฺส    สุคต   กาโล   ยํ   ภควา   ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ
ธมฺมึ  กถํ  กเรยฺย  ภควโต  วจนํ  ^๑-  สุตฺวา  ภิกฺขู  ธาเรสฺสนฺตีติ  ฯ
เตนหิ   ภิกฺขเว   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๑.๒}  ภควา  เอตทโวจ  อิโต โส ภิกฺขเว เอกนวุโต กปฺโป ^๒-
ยํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ  อิโต  โส
ภิกฺขเว   เอกตึโส   กปฺโป  ^๓-  ยํ  สิขี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ  ฯ  ตสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  เอกตึเส  กปฺเป  เวสฺสภู
ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุทปาทิ   ฯ  อิมสฺมึเยว  โข
ภิกฺขเว   ภทฺทกปฺเป   กกุสนฺโธ   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก
อุทปาทิ   ฯ   อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  ภทฺทกปฺเป  โกนาคมโน  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุทปาทิ   ฯ  อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว
ภทฺทกปฺเป   กสฺสโป   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ
อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  ภทฺทกปฺเป  อหํ  เอตรหิ  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก อุปฺปนฺโน ฯ
     [๒]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ขตฺติโย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. วจนนฺติปทํ น ทิสฺสติ ฯ ^๒ โป. ม. เอกนวุติกปฺเป ฯ ^๓ โป. ม. เอกตึสกปฺเป ฯ
ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ  ฯ  สิขี  ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ
เวสฺสภู   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา
อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ   กกุสนฺโธ   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     พฺราหฺมโณ     ชาติยา     อโหสิ     พฺราหฺมณกุเล
อุทปาทิ    ฯ   โกนาคมโน   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พฺราหฺมโณ    ชาติยา   อโหสิ   พฺราหฺมณกุเล   อุทปาทิ   ฯ   กสฺสโป
ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พฺราหฺมโณ   ชาติยา  อโหสิ
พฺราหฺมณกุเล   อุทปาทิ  ฯ  อหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย ชาติยา อโหสึ ขตฺติยกุเล อุปฺปนฺโน ฯ
     [๓]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โกณฺฑญฺโญ
โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ   สิขี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ   เวสฺสภู   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ  กกุสนฺโธ  ภิกฺขเว
ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  กสฺสโป  โคตฺเตน  อโหสิ  ฯ  โกนาคมโน
ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  กสฺสโป  โคตฺเตน  อโหสิ  ฯ
กสฺสโป   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   กสฺสโป  โคตฺเตน
อโหสิ   ฯ   อหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โคตโม
โคตฺเตน อโหสึ ฯ
     [๔]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ   สิขิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต      สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส      สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ      อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   ฯ   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ    อายุปฺปมาณํ    อโหสิ    ฯ   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสานิ  อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   ฯ   โกนาคมนสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ตึสวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   วีสติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ  ฯ
มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   อปฺปกํ  อายุปฺปมาณํ  ปริตฺตํ  ลหุกํ  โย  จิรํ
ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย ฯ
     [๕]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา
มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   สิขี   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ปุณฺฑรีกสฺส   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   เวสฺสภู   ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   สาลสฺส   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   กกุสนฺโธ  ภิกฺขเว
ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  สิรีสสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ฯ โกนาคมโน
ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อุทุมฺพรสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
กสฺสโป   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   นิโคฺรธสฺส   มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    ฯ    อหํ    ภิกฺขเว   เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อสฺสตฺถสฺส มูเล อภิสมฺพุทฺโธ ฯ
     [๖]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ    นาม    สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   สิขิสฺส
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อภิภูสมฺภวํ   นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   เวสฺสภุสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  โสนุตฺตรํ  ^๑-  นาม  สาวกยุคํ  อโหสิ  อคฺคํ
ภทฺทยุคํ   ฯ   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วิธูรสญฺชีวํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ  อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  ฯ  โกนาคมนสฺส
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ภิยฺโยสุตฺตรํ   นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   กสฺสปสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ติสฺสภารทฺวาชํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ
อคฺคํ    ภทฺทยุคํ   ฯ   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ
นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํ ฯ
     [๗]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ตโย   สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต
อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ
ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ
วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม  ตโย
สาวกานํ สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๑}  สิขิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย
สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ
ภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ  อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โสณุตฺตรํ ฯ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ  สิขิสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย  สาวกานํ
สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๒}  เวสฺสภุสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตโย
สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ
อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานิ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ  สฏฺฐิภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ  เวสฺสภุสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย  สาวกานํ
สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๓}  กกุสนฺธสฺส  ภิกฺขเว ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เอโก
สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   จตฺตาฬีสภิกฺขุสหสฺสานิ   ฯ   กกุสนฺธสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ   เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต อโหสิ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๔}  โกนาคมนสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอโก     สาวกานํ     สนฺนิปาโต    อโหสิ    ตึสภิกฺขุสหสฺสานิ    ฯ
โกนาคมนสฺส    ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ
เอโก สาวกานํ สนฺนิปาโต อโหสิ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๕}  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    วีสติภิกฺขุสหสฺสานิ    ฯ   กสฺสปสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ   เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ  สพฺเพสํเยว  ขีณาสวานํ  ฯ  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฑฺฒเตฬสานิ   ภิกฺขุสตานิ  ฯ
มยฺหํ   ภิกฺขเว   อยํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  สพฺเพสํเยว
ขีณาสวานํ ฯ
     [๘]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อโสโก   นาม   ภิกฺขเว   อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  สิขิสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เขมงฺกโร  นาม  ภิกฺขุ
อุปฏฺฐาโก   อโหสิ   อคฺคุปฏฺฐาโก   ฯ   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อุปสนฺโต  ^๑-  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ
อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  กกุสนฺธสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วุฑฺฒิโช   ^๒-   นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อโหสิ   อคฺคุปฏฺฐาโก   ฯ
โกนาคมนสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  โสตฺถิโช
นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  สพฺพมิตฺโต  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก
อโหสิ    อคฺคุปฏฺฐาโก    ฯ    มยฺหํ    ภิกฺขเว   เอตรหิ   อานนฺโท
นาม ภิกฺขุ อุปฏฺฐาโก อโหสิ อคฺคุปฏฺฐาโก ฯ
     [๙]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา   ^๓-  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี  ^๔-  พนฺธุมสฺส  รญฺโญ  พนฺธุมตี  นาม  นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     {๙.๑}   สิขิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อุปสนฺนโก ฯ ^๒ ม. ยุ. พุทฺธิโช ฯ ^๓ โป. พนฺธุโม ฯ ^๔ ม. ชเนตฺติ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อรุโณ   นาม   ราชา   ปิตา   อโหสิ   ปภาวตี   นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี   อรุณสฺส   รญฺโญ   อรุณวตี   นาม   นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     {๙.๒}   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สุปฺปตีโต  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  ยสวตี  นาม  เทวี  มาตา อโหสิ
ชเนตฺตี สุปฺปตีตสฺส รญฺโญ อโนมํ นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๓}   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อคฺคิทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  วิสาขา  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี  ฯ  เตน  โข  ปน  ภิกฺขเว สมเยน เขโม นาม
ราชา อโหสิ เขมสฺส รญฺโญ เขมวตี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๔}  โกนาคมนสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ยญฺญทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  อุตฺตรา  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี ฯ เตน โข ปน ภิกฺขเว สมเยน โสโภ นาม ราชา
อโหสิ โสภสฺส รญฺโญ โสภวตี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๕}   กสฺสปสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พฺรหฺมทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  ธนวตี  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี  ฯ  เตน  โข  ปน ภิกฺขเว สมเยน กึกี ^๑- นาม
ราชา อโหสิ กึกิสฺส รญฺโญ พาราณสี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๖}   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  สุทฺโธทโน  นาม  ราชา  ปิตา
อโหสิ   มายา   ^๒-   นาม  เทวี  มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี   กปิลวตฺถุํ
นาม    นครํ    ราชธานี    อโหสีติ    ฯ   อิทมโวจ   ภควา   อิทํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. กิกี ฯ ^๒ โป. มหามายา ฯ
วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ ฯ
     [๑๐]  อถโข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต อยมนฺตรากถา
อุทปาทิ   อจฺฉริยํ   อาวุโส   อพฺภูตํ   อาวุโส   ตถาคตสฺส  มหิทฺธิกตา
มหานุภาวตา   ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต  อตีเต  พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ      ฉินฺนวฏุเม      ปริยาทินฺนวฏฺเฏ     สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ     อนุสฺสริสฺสติ     นามโตปิ     อนุสฺสริสฺสติ     โคตฺตโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ       อายุปฺปมาณโตปิ      อนุสฺสริสฺสติ      สาวกยุคโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ    เอวํชจฺจา    เต
ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ
เอวํโคตฺตา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ  เอวํสีลา  เต  ภควนฺโต
อเหสุํ   อิติปิ   เอวํธมฺมา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ  เอวํปญฺญา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ  เอวํวิหารี  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ
เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปีติ ฯ
     {๑๐.๑}  กึ  นุ  โข  อาวุโส ตถาคตสฺเสว นุ โข เอสา ธมฺมธาตุ
สุปฺปฏิวิทฺธา  ยสฺสา  ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต  อตีเต พุทฺเธ
ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม  ปริยาทินฺนวฏฺเฏ  สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ    อนุสฺสรติ    นามโตปิ    อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ
อายุปฺปมาณโตปิ   อนุสฺสรติ   สาวกยุคโตปิ  อนุสฺสรติ  สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ  เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา ฯ เอวํโคตฺตา ฯ
เอวํสีลา ฯ   เอวํธมฺมา ฯ   เอวํปญฺญา ฯ   เอวํวิหารี ฯ   เอวํวิมุตฺตา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ  อุทาหุ  เทวตา  ตถาคตสฺส  เอตมตฺถํ
อาโรเจสุํ   เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ
นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ  อนุสฺสรติ
สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา
เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํนามา  ฯ  เอวํโคตฺตา  ฯ เอวํสีลา ฯ
เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา  ฯ  เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต ภควนฺโต
อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  อยญฺจ  หิ  ^๑-  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อนฺตรากถา  วิปฺปกตา
โหติ ฯ
     [๑๑]   อถโข   ภควา  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต  เยน
กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺญตฺเต   อาสเน
นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ  ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๑๑.๑}  เอวํ  วุตฺเต  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ อิธ ภนฺเต
อมฺหากํ   อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   อยมนฺตรากถา   อุทปาทิ   อจฺฉริยํ
อาวุโส    อพฺภูตํ    อาวุโส    ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา   มหานุภาวตา
ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ  อนุสฺสริสฺสติ
นามโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ    โคตฺตโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ   อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ      สาวกยุคโตปิ      อนุสฺสริสฺสติ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. หิทํ ฯ
อนุสฺสริสฺสติ  เอวํชจฺจา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  ฯเปฯ เอวํวิมุตฺตา
เต     ภควนฺโต     อเหสุํ     อิติปีติ     ฯ     กึ     นุ    โข
อาวุโส   ตถาคตสฺเสว   นุ  โข  เอสา  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา  ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา    สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต  ชาติโตปิ
อนุสฺสรติ   นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ  อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสรติ       สาวกยุคโตปิ       อนุสฺสรติ       สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ  เอวํนามา  ฯ
เอวํโคตฺตา  ฯ  เอวํสีลา  ฯ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา ฯ เอวํวิหารี ฯ
เอวํวิมุตฺตา    เต    ภควนฺโต    อเหสุํ    อิติปีติ   อุทาหุ   เทวตา
ตถาคตสฺส   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ   เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ
ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม  ปริยาทินฺนวฏฺเฏ  สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ     อนุสฺสรติ     นามโตปิ     ฯเปฯ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํนามา  ฯเปฯ
เอวํวิมุตฺตา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   อยํ  โข  โน  ภนฺเต
อนฺตรากถา วิปฺปกตา ^[๑]- อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๑๑.๒}  ตถาคตสฺเสเวสา  ภิกฺขเว  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ
นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ  อนุสฺสรติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. โหติ ฯ
สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต
ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   เทวตาปิ  ตถาคตสฺส  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ
เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ  ฉินฺนวฏุเม
ปริยาทินฺนวฏฺเฏ    สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต    ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ   นามโตปิ
ฯเปฯ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต
อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ
อิติปีติ ฯ
     {๑๑.๓}   อิจฺเฉยฺยาถ   โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ภิยฺโยโส  มตฺตาย
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ   ธมฺมึ   กถํ   โสตุนฺติ  ฯ  เอตสฺส  ภควา  กาโล
เอตสฺส  สุคต  กาโล  ยํ  ภควา  ภิยฺโยโส  มตฺตาย ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ
ธมฺมึ  กถํ  กเรยฺย  ภควโต  สุตฺวา  ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว
สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
     {๑๑.๔}  อิโต  โส  ภิกฺขเว เอกนวุโต ^๑- กปฺโป ยํ วิปสฺสี ภควา
อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ  วิปสฺสี  ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ
วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โกณฺฑญฺโญ  โคตฺเตน
อโหสิ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ   วิปสฺสี   ภิกฺขเว  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ปาฏลิยา   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   วิปสฺสิสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. เอกนวุติกปฺเป ฯ
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ขณฺฑติสฺสํ    นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ตโย    สาวกานํ    สนฺนิปาตา   อเหสุํ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    ภิกฺขุสตสหสฺสํ    เอโก   สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ   ฯ  วิปสฺสิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย   สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ
สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อโสโก  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ อคฺคุปฏฺฐาโก ฯ
วิปสฺสิสฺส      ภิกฺขเว      ภควโต      อรหโต     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา   นาม   ราชา   ปิตา   อโหสิ   พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี   พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   พนฺธุมตี   นาม  นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     [๑๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา จวิตฺวา
สโต สมฺปชาโน มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมิ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๓]  ธมฺมตา  เอกา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา
จวิตฺวา   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกมติ  ฯ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย   สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ
โอฬาโร   ^๑-   โอภาโส  โลเก  ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  ^๒-  เทวานํ
เทวานุภาวํ  ฯ  ยาปิ  ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา ^[๓]- อนฺธการติมิสา
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อุฬาโร ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ยุ. อติกฺกมฺม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๓ ม.
@^๓ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
ยตฺถปิเม    จนฺทิมสุริยา    เอวํมหิทฺธิกา    เอวํมหานุภาวา    อาภาย
นานุโภนฺติ    ตตฺถปิ    อปฺปมาโณ    โอฬาโร    โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  เยปิ  ตตฺถ  สตฺตา  อุปปนฺนา
เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺญมญฺญํ    สญฺชานนฺติ   อญฺเญปิ   กิร   โภ
สนฺติ   สตฺตา   อิธูปปนฺนาติ   ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี  โลกธาตุ  สงฺกมฺปติ
สมฺปกมฺปติ   สมฺปเวเธติ   อปฺปมาโณ   จ   โอฬาโร  โอภาโส  โลเก
ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๔]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต โหติ จตฺตาโร ^[๑]- เทวปุตฺตา จาตุทฺทิสํ ^๒- รกฺขาย อุปคจฺฉนฺติ
มา    นํ    โพธิสตฺตํ    วา    โพธิสตฺตมาตรํ   วา   มนุสฺโส   วา
อมนุสฺโส วา โกจิ ^[๓]- วิเหเฐสีติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๕]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ   ปกติยา   สีลวตี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ   วิรตา
ปาณาติปาตา   วิรตา   อทินฺนาทานา  วิรตา  กาเมสุมิจฺฉาจารา  วิรตา
มุสาวาทา วิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๖]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ    น   โพธิสตฺตมาตุ   ปุริเสสุ   มานสํ   อุปฺปชฺชติ
กามคุณูปสํหิตํ   อนติกฺกมนิยา   ว   ^๔-   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  เกนจิ
ปุริเสน รตฺตจิตฺเตน ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๗]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นํ ฯ ^๒ ม. จตุทฺทิสํ ฯ ^๓ ม. ยุ. วา ฯ ^๔ ม. ยุ. จ ฯ
โอกฺกนฺโต   โหติ  ลาภินี  โพธิสตฺตมาตา  โหติ  ปญฺจนฺนํ  กามคุณานํ  ฯ
สา    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิตา   สมงฺคิภูตา   ปริจาเรติ   ฯ
อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๘]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต   โหติ   น   โพธิสตฺตมาตุ   โกจิเทว   อาพาโธ  อุปฺปชฺชติ
สุขินี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  อกิลนฺตกายา  โพธิสตฺตญฺจ  โพธิสตฺตมาตา
ติโรกุจฺฉิคตํ   ปสฺสติ   สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ   ^๑-   อหีนินฺทฺริยํ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   มณิเวฬุริโย   สุโภ   ชาติมา   อฏฺฐํโส  สุปริกมฺมกโต  อจฺโฉ
วิปฺปสนฺโน     สพฺพาการสมฺปนฺโน    ตตฺรสฺส    สุตฺตํ    อาวุตํ    นีลํ
วา   ปีตํ  วา  โลหิตกํ  ^๒-  วา  โอทาตํ  วา  ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  ตเมนํ
จกฺขุมา  ปุริโส  หตฺเถสุ  กริตฺวา  ปจฺจเวกฺเขยฺย  อยํ  โข  มณิเวฬุริโย
สุโภ     ชาติมา     อฏฺฐํโส    สุปริกมฺมกโต    อจฺโฉ    วิปฺปสนฺโน
สพฺพาการสมฺปนฺโน   ตตฺรสฺส   ^๓-   สุตฺตํ   อาวุตํ  นีลํ  วา  ปีตํ  วา
โลหิตกํ   วา   โอทาตํ   วา   ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
ยทา   โพธิสตฺโต   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกนฺโต   โหติ  น  โพธิสตฺตมาตุ
โกจิเทว     อาพาโธ    อุปฺปชฺชติ    สุขินี    โพธิสตฺตมาตา    โหติ
อกิลนฺตกายา    โพธิสตฺตญฺจ    โพธิสตฺตมาตา    ติโรกุจฺฉิคตํ    ปสฺสติ
สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ ^๑- อหีนินฺทฺริยํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๙] ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว สตฺตาหชาเต โพธิสตฺเต โพธิสตฺตมาตา
กาลํ กโรติ ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. สพฺพงฺคปจฺจงฺคึ ฯ ^๒ ม. ยุ. โลหิตํ ฯ ^๓ ม. ยุ. ตตฺริทํ ฯ
     [๒๐]   ธมฺมตา   เอสา   ภิกฺขเว   ยถา  อญฺญา  อิตฺถิกา  นว
วา  ทส  วา  มาเส  คพฺภํ  กุจฺฉินา  ปริหริตฺวา วิชายนฺติ น เหวํ ^[๑]-
โพธิสตฺตมาตา   วิชายติ   ฯ  ทเสว  มาสานิ  โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๑]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยถา  อญฺญา  อิตฺถิกา  นิสินฺนา
วา   นิปนฺนา   วา   วิชายนฺติ   น   เหวํ   โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
วิชายติ   ฐิตา   จ   โพธิสตฺตํ   โพธิสตฺตมาตา  วิชายติ  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๒]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   เทวา   ปฐมํ   ปฏิคฺคณฺหนฺติ   ปจฺฉา   มนุสฺสา  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๓]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   อปฺปตฺโต   จ   ^๒-   โพธิสตฺโต   ปฐวึ  โหติ  จตฺตาโร  นํ
เทวปุตฺตา   ปฏิคฺคเหตฺวา   มาตุ   ปุรโต   ฐเปนฺติ   อตฺตมนา   เทวิ
โหหิ มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโนติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๔]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  วิสโท  ^๒-  ว  นิกฺขมติ อมกฺขิโต อุทฺเทน ^๓- อมกฺขิโต เสเมฺหน
อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ   อสุจินา   สุทฺโธ  วิสุทฺโธ  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มณิรตนํ  กาสิเก  วตฺเถ  นิกฺขิตฺตํ  เนว  มณิรตนํ
กาสิกํ   วตฺถํ   มกฺเขติ   นปิ   กาสิกํ   วตฺถํ   มณิรตนํ   มกฺเขติ  ตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ว. ฯ ^๒ โป. วิสุทฺโธ ฯ ^๓ ม. ยุ. อุเทน ฯ ^๔ ม. ยุ. วิสโท ฯ
กิสฺส  เหตุ  อุภินฺนํ  สุทฺธตฺตา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต
มาตุ  กุจฺฉิสฺมา  นิกฺขมติ  วิสโท  ^๑-  ว  นิกฺขมติ  อมกฺขิโต อุทฺเทน ^๒-
อมกฺขิโต   เสเมฺหน   อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ  อสุจินา
สุทฺโธ วิสุทฺโธ ^๓- ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๕]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ    เทฺว    อุทกสฺส   ธารา   อนฺตลิกฺขา   ปาตุภวนฺติ   เอกา
สีตสฺส    เอกา    อุณฺหสฺส   เยน   โพธิสตฺตสฺส   อุทกกิจฺจํ   กโรนฺติ
มาตุ จ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๖]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  สมฺปติชาโต  โพธิสตฺโต  สเมหิ
ปาเทหิ   ปติฏฺฐหิตฺวา   อุตฺตเรนาภิมุโข   ^๔-  สตฺตปทวีติหาเรน  คจฺฉติ
เสตมฺหิ   ฉตฺเต   อนุธาริยมาเน   ^๕-   สพฺพา  จ  ทิสา  อนุวิโลเกติ
อาสภิญฺจ    วาจํ    ภาสติ    อคฺโคหมสฺมิ    โลกสฺส    เชฏฺโฐหมสฺมิ
โลกสฺส    เสฏฺโฐหมสฺมิ    โลกสฺส    อยมนฺติมา    เม   ^๖-   ชาติ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๗]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก  สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ   โอฬาโร   โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  ยาปิ  ตา  โลกนฺตริกา  อฆา
อสํวุตา   ^[๗]-   อนฺธการติมิสา   ยตฺถปิเม  จนฺทิมสุริยา  เอวํมหิทฺธิกา
เอวํมหานุภาวา   อาภาย   นานุโภนฺติ   ตตฺถปิ   อปฺปมาโณ   โอฬาโร
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. วิสุทฺโธ ฯ ^๒ ม. ยุ. อุเทน ฯ ^๓ ม. ยุ. วิสโท ฯ ^๔ ม. อุตฺตเรน มุโข ฯ
@ยุ. อุตฺตราภิมุโข ฯ ^๕ ยุ. อนุหีรมาเน ฯ ^๖ ม. ยุ. เมสทฺโท นตฺถิ ฯ
@^๗ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
โอภาโส   ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  เทวานํ  เทวานุภาวํ  ฯ  เยปิ  ตตฺถ
สตฺตา    อุปปนฺนา    เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺญมญฺญํ    สญฺชานนฺติ
อญฺเญปิ   กิร   โภ   สนฺติ   สตฺตา  อิธูปปนฺนาติ  ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี
โลกธาตุ    สงฺกมฺปติ    สมฺปกมฺปติ    สมฺปเวเธติ    อปฺปมาโณ    จ
โอฬาโร    โอภาโส    โลเก    ปาตุภวติ    อติกฺกมฺเมว    เทวานํ
เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๘]  ^[๑]-  ชาเต  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิมฺหิ กุมาเร พนฺธุมโต
รญฺโญ   ปฏิเวเทสุํ   ปุตฺโต  เต  เทว  ชาโต  ตํ  เทโว  ปสฺสตูติ  ฯ
อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสึ  กุมารํ  ทิสฺวา  เนมิตฺเต
พฺราหฺมเณ   อามนฺตาเปตฺวา   เอตทโวจ   ปสฺสนฺตุ   โภนฺโต  เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา    กุมารนฺติ   ฯ   อทฺทสํสุ   โข   ภิกฺขเว   นํ   เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา   วิปสฺสึ   กุมารํ  ทิสฺวา  พนฺธุมนฺตํ  ^๒-  ราชานํ  เอตทโวจุํ
อตฺตมโน  เทว  โหหิ  มเหสกฺโข  เต  ^[๓]- ปุตฺโต อุปฺปนฺโน ลาภา เต
มหาราช   สุลทฺธนฺเต   มหาราช   ยสฺส   เต  กุเล  เอวรูโป  ปุตฺโต
อุปฺปนฺโน     อยํ    หิ    เทว    กุมาโร    ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺญา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ  ธมฺมิโก
ธมฺมราชา  จาตุรนฺโต  วิชิตาวี  ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ    จกฺกรตนํ   หตฺถิรตนํ
อสฺสรตนํ     มณิรตนํ     อิตฺถีรตนํ     คหปติรตนํ    ปรินายกรตนเมว
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ธมฺมตา เอสา ฯ ^๒ ยุ. พนฺธุมํ ฯ ^๓ ยุ. เทฺว ฯ
สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ   สูรา  วีรงฺครูปา
ปรเสนปฺปมทฺทนา    ^๑-   โส   อิมํ   ปฐวึ   สาครปริยนฺตํ   อทณฺเฑน
อสตฺเถน   ธมฺเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพชติ อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     {๒๘.๑}   กตเมหิ  จายํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺญา  สเจ  อคารํ  อชฺฌาวสติ ราชา โหติ จกฺกวตฺติ ธมฺมิโก ธมฺมราชา
จาตุรนฺโต     วิชิตาวี     ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต    สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ   สตฺตรตนานิ   ภวนฺติ   เสยฺยถีทํ   จกฺกรตนํ  ฯเปฯ  อภิวิชิย
อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     [๒๙]  อยํ  หิ  เทว  กุมาโร สุปฺปติฏฺฐิตปาโท ยํปายํ เทว กุมาโร
สุปฺปติฏฺฐิตปาโท อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     อิมสฺส   เทว   กุมารสฺส   เหฏฺฐาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ
สหสฺสารานิ   สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ   ยํปิ   เทว
อิมสฺส   กุมารสฺส   เหฏฺฐาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ   สหสฺสารานิ
สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ  อิทมฺปิสฺส  ^๒-  มหาปุริสสฺส
มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ปรเสนาปมทฺทนาติปิ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ^๒ ม. อิทมฺปิมสฺส ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อายตปณฺหิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ทีฆงฺคุลี ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร มุทุตลนหตฺถปาโท ^๑- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ชาลหตฺถปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุสฺสงฺขปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอณิชงฺโฆ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ฐิตโก ว อโนนมนฺโต อุโภหิ
ปาณิตเลหิ ชนฺนุกานิ ปริมสติ ^๒- ปริมชฺชติ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร โกโสหิตวตฺถคุโยฺห ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุวณฺณวณฺโณ กาญฺจนสนฺนิภตโจ ^๓- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุขุมจฺฉวี สุขุมตฺตา ฉวิยา รโชชลฺลํ
กาเย น อุปลิปฺปติ ^๔- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอเกกโลโม เอเกกานิ โลมานิ
โลมกูเปสุ ชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุทฺธคฺคโลโม อุทฺธคฺคานิ โลมานิ
ชาตานิ นีลานิ อญฺชนวณฺณานิ กุณฺฑลาวตฺตานิ ทกฺขิณาวตฺตชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมุชุคตฺโต ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สตฺตุสฺสโท ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ อฏฺฐกถายํ มุทุตลุนหตฺถปาโท ฯ ^๒ ม. ปรามสติ ฯ ^๓ ม. ยุ. กาญฺจนสนฺนิภตฺตโจ ฯ
@^๔ อุปลิมฺปตีติปิ ปาโฐ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหปุพฺพทฺธกาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปิตฺตนฺตรํโส ^๑- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร นิโคฺรธปริมณฺฑโล ยาวตกฺวสฺส กาโย
ตาวตกฺวสฺส พฺยาโม ยาวตกฺวสฺส พฺยาโม ตาวตกฺวสฺส กาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมวฏฺฏกฺขนฺโธ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร รสคฺคสคฺคี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหหนุ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร จตฺตาฬีสทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อวิรฬทนฺโต ^๒- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สุสุกฺกทาโฐ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปหูตชิโวฺห ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมสฺสโร กรวิกภาณี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อภินีลเนตฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร โคปขุโม ฯ
     อิมสฺส  เทว  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา  โอทาตา  มุทุ
ตูลสนฺนิภา   ฯ  ยํปิ  เทว  อิมสฺส  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา
โอทาตา มุทุ ตูลสนฺนิภา ^[๓]- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. จิตนฺตรํโส ฯ ^๒ สี. ยุ. อวิวรทนฺโต ฯ ^๓ สพฺพโปตฺถเกสุ เอตฺถนฺตเร
@อิทมฺปิมสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวตีติ อิเม ปาฐา ปากฏา ฯ
     อยํ   หิ   เทว   กุมาโร   อุณฺหีสสีโส   ยํปายํ   เทว  กุมาโร
อุณฺหีสสีโส อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     [๓๐]   อิเมหิ  โข  อยํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต    เยหิ   สมนฺนาคตสฺส   มหาปุริสสฺส   เทฺว   ว   คติโย
ภวนฺติ   อนญฺญา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ
ธมฺมิโก    ธมฺมราชา    จาตุรนฺโต    วิชิตาวี    ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต
สตฺตรตนสมนฺนาคโต     ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ
จกฺกรตนํ    หตฺถิรตนํ    อสฺสรตนํ    มณิรตนํ    อิตฺถีรตนํ   คหปติรตนํ
ปรินายกรตนเมว   สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ
สูรา   วีรงฺครูปา   ปรเสนปฺปมทฺทนา   โส   อิมํ   ปฐวึ  สาครปริยนฺตํ
อทณฺเฑน    อสตฺเถน   ธมฺเมน   สเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ
โข   ปน   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก วิวฏจฺฉโท โหติ ฯ
     [๓๑]   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  เนมิตฺเต  พฺราหฺมเณ
อหเตหิ  วตฺเถหิ  อจฺฉาเทตฺวา  ^๑-  สพฺพกาเมหิ  สนฺตปฺเปสิ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ธาติโย  อุปฏฺฐาเปสิ  ฯ
อญฺญา   ขีรํ   ปาเยนฺติ   อญฺญา   นฺหาเปนฺติ   ^๒-   อญฺญา  ธาเรนฺติ
อญฺญา   องฺเกน   ปริหรนฺติ   ฯ  ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   เสตจฺฉตฺตํ   ธารยิตฺถ   ทิวา  เจว  รตฺตึ  จ  มา  นํ  สีตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อจฺฉาทาเปตฺวา ฯ ^๒ นหาเปนฺตีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
วา  อุณฺหํ  วา  ติณํ  วา  รโช  วา  อุสฺสาโว วาติ ^[๑]- ฯ ชาโต โข
ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน  ชนสฺส  ปิโย  อโหสิ  มนาโป  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อุปฺปลํ   วา   ปทุมํ   วา  ปุณฺฑรีกํ  วา  พหุโน
ชนสฺส   ปิยํ   มนาปํ   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน
ชนสฺส ปิโย อโหสิ มนาโป ฯ สฺวาสฺสุทํ องฺเกเนว องฺกํ ปริหริยติ ฯ
     {๓๑.๑}  ชาโต โข ปน ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร ^[๒]- มญฺชุสฺสโร จ
อโหสิ   วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ  เปมนียสฺสโร  จ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   หิมวนฺเต   ปพฺพเต   กรวิกา  นาม  สกุณชาติ  มญฺชุสฺสรา  จ
วคฺคุสฺสรา  จ  มธุรสฺสรา  จ  เปมนียสฺสรา  จ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
วิปสฺสี   กุมาโร   มญฺชุสฺสโร  จ  อโหสิ  วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ
เปมนียสฺสโร จ ฯ
     {๓๑.๒}  ชาตสฺส  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส กมฺมวิปากชํ
ทิพฺพจกฺขุํ  ปาตุรโหสิ  เยน  ทูรํ  ^๓-  สมนฺตา  โยชนํ  ปสฺสติ ทิวา เจว
รตฺตึ  จ  ฯ  ชาโต  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ^๔-
เปกฺขติ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เทวตา  ^๕-  ตาวตึสา  อนิมฺมิสฺสนฺตา  ^๔-
เปกฺขนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ^๔- เปกฺขติ ^๖- ฯ
ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส ^[๗]- วิปสฺสีเตฺวว สมญฺญา
อุทปาทิ ฯ
     {๓๑.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  อฏฺฏกรเณ ^๘- นิสินฺโน
วิปสฺสึ  กุมารํ  องฺเก  นิสีทาเปตฺวา  อฏฺเฏ  ^๙-  อนุสาสติ  ฯ ตตฺร สุทํ
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร ปิตุ องฺเก นิสินฺโน วิเจยฺย วิเจยฺย อตฺเถ ปนายติ
ญาเณน ^๑๐- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. พาธยิตฺถาติ ฯ ยุ. พาธติ ฯ ^๒ ม. พฺรหฺมสฺสโร ฯ ^๓ ม. ยุ. สุทํ ฯ
@^๔ ม. ยุ. อนิมิสนฺโต ฯ ^๕ ม. ยุ. เทวา ฯ ^๖ สพฺพโปตฺถเกสุ อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
@^๗ ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ ^๘ ม. ยุ. อตฺถกรเณ ฯ ^๙ ม. ยุ. อตฺเถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๑๐ ม. ยุ. ญาเยน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิเจยฺย  วิเจยฺย  กุมาโร  อฏฺเฏ  ปนายติ  ญาเณนาติ  ฯ อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส   มตฺตาย  ^[๑]-  วิปสฺสีเตฺวว  สมญฺญา
อุทปาทิ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ตโย
ปาสาเท   การาเปสิ   เอกํ   วสฺสิกํ   เอกํ   เหมนฺติกํ  เอกํ  คิมฺหิกํ
ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
วสฺสิเก  ปาสาเท ^[๒]- จตฺตาโร มาเส นิปฺปุริเสหิ ตุริเยหิ ปริจารยมาโน
น เหฏฺฐาปาสาทํ โอโรหตีติ ฯ
                      ปฐมภาณวารํ ฯ
     [๓๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ ^๓- วสฺสานํ พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ   พหุนฺนํ  วสฺสสหสฺสานํ  อจฺจเยน  สารถึ  อามนฺเตสิ  โยเชหิ
สมฺม  สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม  สุภูมึ  ^๔-
ทสฺสนายาติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา    ภทฺทานิ   ภทฺทานิ   ยานานิ   โยเชตฺวา   วิปสฺสิกุมารสฺส
ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  เต  เทว  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ ยสฺสทานิ
กาลํ   มญฺญสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ  ^๕-  ยานํ
อภิรุหิตฺวา ^๖- ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๒.๑}   อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อุยฺยานภูมึ
นิยฺยนฺโต    ปุริสํ    ชิณฺณํ    โคปานสิวงฺกํ   ภคฺคํ   ^๗-   ทณฺฑปรายนํ
ปเวธมานํ   คจฺฉนฺตํ   อาตุรํ   คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ
อยํ   ปน   สมฺม  สารถิ  ปุริโส  กึกโต  เกสาปิสฺส  น  ยถา  อญฺเญสํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ ^๒ ยุ. วสฺสิเก ฯ ^๓ ม. พหูนํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๔ ยุ. ภูมึ ฯ ^๕ ม. ภทฺทํ ภทฺทํ ฯ ยุ. ภทฺทํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๖ โป. อภิรุยฺหิตฺวา ฯ ^๗ ม. ยุ. โภคฺคํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ   ฯ   เอโส   โข   เทว  ชิณฺโณ
นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  ฯ  เอโส
โข   เทว   ชิณฺโณ   นาม   นทานิ  เตน  จิรํ  ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  ฯ
กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ  ชราธมฺโม  ชรํ  อนตีโตติ  ฯ  ตฺวญฺจ
เทว   มยญฺจมฺหา   สพฺเพ   ชราธมฺมา   ชรํ   อนตีตาติ   ฯ   เตนหิ
สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช   อุยฺยานภูมิยา   อิโต   ^๑-  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว   สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ  ตตฺร
สุทํ    ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๓]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ    สมฺม    สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ
น   โข   เทว   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ   น   โข  เทว
กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ  ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อทฺทส กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๓.๑}   อทฺทสา   โข   เทว   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต
ปุริสํ     ชิณฺณํ     โคปานสิวงฺกํ    ภคฺคํ    ทณฺฑปรายนํ    ปเวธมานํ
คจฺฉนฺตํ    อาตุรํ    คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ   ปน
สมฺม    สารถิ    ปุริโส    กึกโต    เกสาปิสฺส    น    ยถาอญฺเญสํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. อิโตปิ ฯ ม. ยุ. อิโตว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ  นามาติ
กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ
นาม   นทานิ   เตน   จิรํ   ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ   ชราธมฺโม   ชรํ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
ชราธมฺมา    ชรํ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา    อิโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ
โข   อหํ   เทว   วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสึ   โส   โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๓.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   เอตทโหสิ
มา   เหว  โข  วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี
กุมาโร    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิ   มา   เหว   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา
ราชา    วิปสฺสิสฺส    กุมารสฺส    ภิยฺโยโส   มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ
อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร   รชฺชํ   กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี
กุมาโร    น   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส  วจนํ  ^๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี
กุมาโร ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯ
     [๓๔]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  ฯเปฯ
อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต  ปุริสํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. วจนนฺติ ฯ
อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ  พาฬฺหคิลานํ  สเก  มุตฺตกรีเส  ปลิปนฺนํ  สยมานํ  ^๑-
อญฺเญหิ    วุฏฺฐาปิยมานํ    อญฺเญหิ    สํเวสิยมานํ    ทิสฺวา    สารถึ
อามนฺเตสิ    อยํ   ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   อกฺขีนิปิสฺส
น  ยถา  อญฺเญสํ  สิโรปิสฺส  ^๒-  น  ยถา  อญฺเญสนฺติ  ฯ  เอโส  โข
เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส  สมฺม  สารถิ  พฺยาธิโก
นามาติ   ฯ   เอโส   โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม  อปฺเปวนาม  ตมฺหา
อาพาธา   วุฏฺฐเหยฺยาติ   ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อหํปิ  พฺยาธิธมฺโม
พฺยาธึ   อนตีโตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ  พฺยาธิธมฺมา
พฺยาธึ   อนตีตาติ   ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา
อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข ภิกฺขเว สารถิ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสิ  ฯ
ตตฺร   สุทํ   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๕]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ    สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. เสมานํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. ยุ. สโรปิสฺส ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ
กุมาโร   อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโตติ   ฯ   อทฺทสา   โข   เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโต   ปุริสํ   อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ   พาฬฺหคิลานํ   สเก
มุตฺตกรีเส    ปลิปนฺนํ    สยมานํ    อญฺเญหิ    วุฏฺฐาปิยมานํ   อญฺเญหิ
สํเวสิยมานํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ  ปน  สมฺม  สารถิ  ปุริโส
กึกโต    อกฺขีนิปิสฺส    น    ยถา    อญฺเญสํ   สิโรปิสฺส   น   ยถา
อญฺเญสนฺติ    เอโส   โข   เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   กึ   ปเนโส
สมฺม   สารถิ   พฺยาธิโก   นามาติ  เอโส  โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม
อปฺเปวนาม   ตมฺหา   อาพาธา   วุฏฺฐเหยฺยาติ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ    พฺยาธิธมฺโม    พฺยาธึ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว   มยญฺจมฺหา
สพฺเพ    พฺยาธิธมฺมา    พฺยาธึ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ
อลนฺทานชฺช    อุยฺยานภูมิยา    อิโต    จ    อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ
เอวํ  เทวาติ  โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต จ
อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  เอโส  ^๑-  โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ นาม ชาตสฺส ชรา ปญฺญายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมสฺส รญฺโญ เอตทโหสิ มา เหว โข
วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี กุมาโร อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชิ    ^๒-    มา    เหว    เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ
สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส    ภิยฺโยโส    มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โส โข ฯ ^๒ โป. ปพฺพชิโต ฯ
วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ  กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา  อสฺส
วจนํ  ^๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร ปญฺจกามคุเณหิ สมปฺปิโต
สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯเปฯ
     [๓๖]  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
มหาชนกายํ   สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ
ทิสฺวา  สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  นุ  โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย
สนฺนิปติโต   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กริยตีติ  ฯ  เอโส  โข
เทว  กาลกโต  นามาติ  ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต
เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน โส กาลกโต เยน รถํ เปเสสิ ^๒- ฯ
     {๓๖.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร เปตํ กาลกตํ ทิสฺวา
สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  ปนายํ  สมฺม  สารถิ  กาลกโต  นามาติ ฯ เอโส
โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ  ตํ  ทกฺขนฺติ  ^๓- มาตา วา ปิตา วา
อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา  โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ
มรณธมฺโม  มรณํ  อนตีโต  มํปิ  น  ทกฺขนฺติ  ^๔-  เทโว  วา  เทวี วา
อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา  อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา   ตํปิ  น  ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. วจนนฺติ ฯ ^๒ โป. ยุ. เปเสหีติ ฯ ^๓ ยุ. ทกฺขินฺติ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ^๔ โป. ทกฺขินฺติ ฯ
อญฺเญ   วา  ญาติสาโลหิตา  ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข
ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ    นาม    ชาตสฺส    ชรา    ปญฺญายิสฺสติ    พฺยาธิ   ปญฺญายิสฺสติ
มรณํ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๗]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๗.๑}  อทฺทสา โข เทว กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต มหาชนกายํ
สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ   ทิสฺวา   มํ
เอตทโวจ   กึ   นุ   โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย  สนฺนิปติโต
นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กยิรตีติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต
นามาติ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต  เตน  รถํ เปเสหีติ
เอวํ   เทวาติ   โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน
โส   กาลกโต   เตน   รถํ   เปเสสึ   อทฺทสา   โข  เทว  กุมาโร
ปุริสํ   เปตํ   กาลกตํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   กึ   ปนายํ   สมฺม
สารถิ   กาลกโต   นามาติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ
ตํ   ทกฺขนฺติ   มาตา   วา   ปิตา   วา   อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา  อญฺเญ  วา ญาติสาโลหิเตติ
กึ    ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ   มรณธมฺโม   มรณํ   อนตีโต   มํปิ
น   ทกฺขนฺติ   เทโว   วา   เทวี   วา   อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเญ  วา ญาติสาโลหิเตติ
ตฺวญฺจ    เทว    มยญฺจมฺหา    สพฺเพ    มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา
ตํปิ   น   ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา  อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิเตติ
เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ   โข   อหํ   เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  โส  โข  เทว  กุมาโร
อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ  กิร  โภ  ชาติ
นาม    ยตฺร    หิ    นาม    ชาตสฺส   ชรา   ปญฺญายิสฺสติ   พฺยาธิ
ปญฺญายิสฺสติ มรณํ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๗.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   เอตทโหสิ
มา   เหว   โข   วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  โข
วิปสฺสี    กุมาโร   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิ   มา   เหว   โข
เนมิตฺตานํ      พฺราหฺมณานํ      สจฺจํ      อสฺส     วจนนฺติ     ฯ
อถโข    ภิกฺขเว   พนฺธุมา   ราชา   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส
มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ
กาเรยฺย   ยถา   วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพเชยฺย
ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส   วจนํ  ฯ  ตตฺร  สุทํ
ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต  สมงฺคิภูโต
ปริจาเรติ ฯ
     [๓๘]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ    พหุนฺนํ    วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน   สารถึ   อามนฺเตสิ
โยเชหิ   สมฺม   สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม
สุภูมึ   ทสฺสนายาติ   ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  โยเชตฺวา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส  ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  ^[๑]-  เทว ภทฺทานิ ภทฺทานิ ยานานิ
ยสฺสทานิ   กาลํ   มญฺญสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ
ยานํ อภิรุหิตฺวา ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๘.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
ปุริสํ   ภณฺฑุํ   ปพฺพชิตํ   กาสายวสนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ  อยํ
ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   สีสํปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสํ
วตฺถานิปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ   ฯ  เอโส  โข  เทว  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   กึ  ปเนโส  สมฺม  สารถิ  ปพฺพชิโต  นามาติ  ฯ  เอโส
โข    เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ
สาธุ    กุสลจริยา   ^๑-   สาธุ   ปุญฺญกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ
ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข   โส   สมฺม   สารถิ  ปพฺพชิโต  นาม
สาธุ   ^[๒]-   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา   สาธุ  กุสลจริยา  สาธุ
ปุญฺญกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปา   ^๓-   เตนหิ  สมฺม
สารถิ   เยน   โส  ปพฺพชิโต  เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ
โข   ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน  โส
ปพฺพชิโต   เตน   รถํ   เปเสสิ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
ตํ    ปพฺพชิตํ    เอตทโวจ   ตฺวํ   ปน   สมฺม   กึกโต   สีสํปิ   เต
น   ยถา   อญฺเญสํ   วตฺถานิปิ   เต   น   ยถา  อญฺเญสนฺติ  ฯ  อหํ
โข   เทว   ปพฺพชิโต   นามาติ   ฯ   กึ   ปน  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   อหํ   โข   เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ  ธมฺมจริยา
สาธุ    สมจริยา    สาธุ    กุสลจริยา    สาธุ    ปุญฺญกิริยา   สาธุ
อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นาม    สาธุ    ธมฺมจริยา    สาธุ    สมจริยา    สาธุ   กุสลจริยา
สาธุ ปุญฺญกิริยา สาธุ อวิหึสา สาธุ ภูตานุกมฺปาติ ฯ
     {๓๘.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร สารถึ อามนฺเตสิ เตนหิ
สมฺม  สารถิ  รถํ  อาทาย  อิโตว  อนฺเตปุรํ ปจฺจานิยฺยาหิ อหํ ปน อิเธว
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว  สารถิ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. กุสลกิริยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. - สมฺม สารถิ ฯ ยุ. - หิ
@สมฺม สารถิ ฯ ^๓ โป. ม. - ภูตานุกมฺปาติ ฯ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   รถํ   อาทาย   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจานิยฺยาสิ  ฯ  วิปสฺสี  ปน  กุมาโร  ตตฺเถว  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิ ^๑- ฯ
     {๓๘.๓}  อสฺโสสิ  โข ภิกฺขเว พนฺธุมติยา ราชธานิยา มหาชนกาโย
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ   วิปสฺสี   กิร   กุมาโร   เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโตติ  ฯ
สุตฺวาน เนสํ เอตทโหสิ น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย น สา โอริกา ^๒-
ปพฺพชฺชา   ยตฺถ   วิปสฺสี   กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ
วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  วิปสฺสี  หิ  ^๓-
นาม  กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิสฺสติ  กิมงฺคํ ปน น ^๔- มยนฺติ ฯ อถโข ^[๕]-
ภิกฺขเว  มหาชนกายา  ^๖-  จตุราสีติปาณสหสฺสานิ  เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  วิปสฺสึ  โพธิสตฺตํ  อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชิตํ   อนุปพฺพชึสุ   ฯ  ตาย  สุทํ  ภิกฺขเว  ปริสาย  ปริวุโต  วิปสฺสี
โพธิสตฺโต คามนิคมชนปทราชธานีสุ จาริกํ จรติ ฯ
     {๓๘.๔}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ น โข ปเนตํ ^๗- ปฏิรูปํ โยหํ อากิณฺโณ
วิหรามิ   ยนฺนูนาหํ   เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโฐ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน  สมเยน  เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโฐ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปพฺพชิโตติ ฯ ^๒ โป. ม. โอรกา ฯ ^๓ ม. ยุ. ปิ ฯ ^๔ โป. ม.
@นสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๕ ยุ. โส. ฯ ^๖ ม. ยุ. มหาชนกาโย ฯ ^๓ ม. ยุ. เมตํ ฯ
วิหาสิ   ฯ   อญฺเญเนว   ตานิ   จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ   อคมํสุ   ฯ
อญฺเญน ^[๑]- วิปสฺสี โพธิสตฺโต ฯ
     {๓๘.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  วาสูปคตสฺส
รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ  กิจฺฉํ
วตายํ  โลโก  อาปนฺโน  ชายติ  จ  ชียติ  จ  มียติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ
จ   อถ   จ   ปนิมสฺส   ทุกฺขสฺส   นิสฺสรณํ   นปฺปชานาติ  ชรามรณสฺส
กุทสฺสุ    ^๒-    นาม    อิมสฺส    ทุกฺขสฺส    นิสฺสรณํ    ปญฺญายิสฺสติ
ชรามรณสฺสาติ ฯ
     [๓๙]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  ชรามรณํ  โหติ  กึปจฺจยา  ชรามรณนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
ชาติยา โข สติ ชรามรณํ โหติ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ฯ
     {๓๙.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ชาติ  โหติ  กึปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
ภเว   โข   สติ   ชาติ  โหติ  ภวปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ภโว  โหติ
กึปจฺจยา ภโวติ ฯ
     {๓๙.๒}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย  อภิสมโย  อุปาทาเน โข สติ ภโว โหติ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ฯ
อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข สติ อุปาทานํ โหติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. มคฺเคน ฯ ^๒ ม. ยุ. กุทาสฺสุ ฯ
กึปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺญาย    อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   สติ
อุปาทานํ    โหติ   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข  สติ  ตณฺหา  โหติ
กึปจฺจยา    ตณฺหาติ    ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺญาย   อภิสมโย   เวทนาย   โข   สติ
ตณฺหา โหติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ
     {๓๙.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  เวทนา  โหติ กึปจฺจยา เวทนาติ ฯ อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย  ผสฺเส  โข
สติ  เวทนา  โหติ  ผสฺสปจฺจยา  เวทนาติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ โข สติ ผสฺโส โหติ กึปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  โยนิโสมนสิการา  อหุ  ปญฺญาย
อภิสมโย สฬายตเน โข สติ ผสฺโส โหติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
     {๓๙.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  สฬายตนํ  โหติ  กึปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
นามรูเป   โข   สติ   สฬายตนํ  โหติ  นามรูปปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    นามรูปํ   โหติ   กึปจฺจยา   นามรูปนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
วิญฺญาเณ   โข   สติ   นามรูปํ   โหติ   วิญฺญาณปจฺจยา  นามรูปนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    วิญฺญาณํ   โหติ   กึปจฺจยา   วิญฺญาณนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
นามรูเป โข สติ วิญฺญาณํ โหติ นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ฯ
     {๓๙.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
ปจฺจุทาวตฺตติ    โข    อิทํ    วิญฺญาณํ   นามรูปมฺหา   นาปรํ   คจฺฉติ
เอตฺตาวตา  ชาเยถ  วา  ชีเยถ  วา  มีเยถ  วา จเวถ วา อุปปชฺเชถ
วา    ยทิทํ    นามรูปปจฺจยา    วิญฺญาณํ    วิญฺญาณปจฺจยา    นามรูปํ
นามรูปปจฺจยา    สฬายตนํ    สฬายตนปจฺจยา    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา      เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตณฺหาปจฺจยา     อุปาทานํ
อุปาทานปจฺจยา    ภโว    ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา   ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     {๓๙.๖}  สมุทโย  สมุทโยติ  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทาปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๔๐]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  ชรามรณํ  น โหติ กิสฺส นิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   ชาติยา   โข   อสติ   ชรามรณํ   น   โหติ   ชาตินิโรธา
ชรามรณนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ กิสฺส นิโรธา ชาตินิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย  ภเว  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ  ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
อสติ   ภโว  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ภวนิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส      โพธิสตฺตสฺส      โยนิโสมนสิการา     อหุ     ปญฺญาย
อภิสมโย   อุปาทาเน   โข   อสติ   ภโว   น  โหติ  อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ อุปาทานํ น โหติ กิสฺส นิโรธา อุปาทานนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   อสติ   อุปาทานํ  น  โหติ
ตณฺหานิโรธา    อุปาทานนิโรโธติ    ฯ    อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ ตณฺหา น โหติ กิสฺส นิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ  ปญฺญาย  อภิสมโย  เวทนาย  โข อสติ ตณฺหา น โหติ เวทนานิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ   ฯ   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺญาย   อภิสมโย   ผสฺเส  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๓}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ผสฺโส  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ผสฺสนิโรโธติ  ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺญาย    อภิสมโย    สฬายตเน    โข   อสติ   ผสฺโส   น   โหติ
สฬายตนนิโรธา    ผสฺสนิโรโธติ    ฯ    อถโข    ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  สฬายตนํ  น  โหติ  กิสฺส
นิโรธา   สฬายตนนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ
สฬายตนํ น โหติ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  นามรูปํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา นามรูปนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   วิญฺญาเณ   โข   อสติ   นามรูปํ   น  โหติ  วิญฺญาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๕}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  วิญฺญาณํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ   วิญฺญาณํ   น  โหติ  นามรูปนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   มฺยายํ  มคฺโค  ^๑-  โพธาย  ^๒-  ยทิทํ  นามรูปนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ     วิญฺญาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ      สฬายตนนิโรธา      ผสฺสนิโรธา     ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ   อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธ   ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  นิโรโธ  โหติ  ฯ นิโรโธ นิโรโธติ
โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ
อุทปาทิ   ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา   อุทปาทิ  วิชฺชา  อุทปาทิ  อาโลโก
อุทปาทิ ฯ
     [๔๑]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน สมเยน ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ   อุทยพฺพยานุปสฺสี   วิหาสิ   อิติ   รูปํ   อิติ   รูปสฺส
สมุทโย    อิติ   รูปสฺส   อตฺถงฺคโม   อิติ   เวทนา   อิติ   เวทนาย
สมุทโย    อิติ   เวทนาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สญฺญา   อิติ   สญฺญาย
สมุทโย   อิติ   สญฺญาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สงฺขารา  อิติ  สงฺขารานํ
สมุทโย   อิติ   สงฺขารานํ   อตฺถงฺคโม   อิติ  วิญฺญาณํ  อิติ  วิญฺญาณสฺส
สมุทโย     อิติ    วิญฺญาณสฺส    อตฺถงฺคโมติ    ฯ    ตสฺส    ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ      อุทยพฺพยานุปสฺสิโน      วิหรโต      นจิรสฺเสว
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจีติ ^๓- ฯ
                   ทุติยภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วิปสฺสนามคฺโค ฯ ^๒ ม. สมฺโพธาย ฯ ^๓ โป. วิมุจฺจติ ฯ
     [๔๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยนฺติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  เอตทโหสิ  อธิคโต  โข  เม  อยํ
ธมฺโม   คมฺภีโร   ทุทฺทโส   ทุรนุโพโธ   สนฺโต   ปณีโต  อตกฺกาวจโร
นิปุโณ   ปณฺฑิตเวทนีโย   อาลยรามา   โข   ปนายํ   ปชา  อาลยรตา
อาลยสมฺมุทิตา    อาลยรามาย    โข    ปน    ปชาย    อาลยรตาย
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     ฐานํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   ฐานํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค   ตณฺหกฺขโย   วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานํ  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา มมสฺส วิเหสาติ ฯ
     {๔๒.๑}  อปิสฺสุทํ  ^๑- ภิกฺขเว วิปสฺสึ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ
อิมา อนจฺฉริยา คาถา ปฏิภํสุ ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
         กิจฺเฉน เม อธิคตํ         หลนฺทานิ ปกาสิตุํ
         ราคโทสปเรเตหิ           นายํ ธมฺโม สุสมฺพุทฺโธ ฯ
         ปฏิโสตคามึ นิปุณํ       คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
         ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ    ตโมกฺขนฺเธน อาวุตาติ ฯ
     [๔๓]  อิติห  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต  อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปฏิสญฺจิกฺขโต อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนาย ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. อปิสฺสุ ฯ
     [๔๔]   อถโข   ภิกฺขเว   อญฺญตรสฺส   มหาพฺรหฺมุโน   วิปสฺสิสฺส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เจตสา   เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย
เอตทโหสิ  นสฺสติ  วต  โภ  โลโก  วินสฺสติ วต โภ โลโก ยตฺร หิ นาม
วิปสฺสิสฺส     ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อปฺโปสฺสุกฺกตาย
จิตฺตํ  นมิ  ^๑-  โน  ธมฺมเทสนายาติ  ฯ  อถโข โส ภิกฺขเว มหาพฺรหฺมา
เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา  พาหํ  ปสาเรยฺย
ปสาริตํ  วา  พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว  ^[๒]- พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต
วิปสฺสิสฺส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ
อถโข   ^[๓]-   ภิกฺขเว   มหาพฺรหฺมา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา
ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ    ปฐวิยํ    นิทหนฺโต    ^๔-   เยน   วิปสฺสี   ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    เตนญฺชลึ    ปณาเมตฺวา    วิปสฺสึ   ภควนฺตํ
อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ   เอตทโวจ   เทเสตุ   ภนฺเต   ภควา   ธมฺมํ
เทเสตุ  สุคโต  ธมฺมํ  สนฺตีธ  ^๕-  สตฺตา  อปฺปรชกฺขชาติกา  อสฺสวนตา
ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ ภวิสฺสนฺติ ธมฺมสฺส อญฺญาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๑}  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ    มหาพฺรหฺมานํ    เอตทโวจ   มยฺหํปิ   โข   พฺรเหฺม   เอตทโหสิ
ยนฺนูนาหํ   ธมฺมํ   เทเสยฺยนฺติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  พฺรเหฺม  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   เม   อยํ  ธมฺโม  คมฺภีโร  ทุทฺทโส  ทุรนุโพโธ  สนฺโต
ปณีโต     อตกฺกาวจโร     นิปุโณ     ปณฺฑิตเวทนีโย     อาลยรามา
โข   ปนายํ   ปชา   อาลยรตา   อาลยสมฺมุทิตา   อาลยรามาย   โข
ปน ปชาย อาลยรตาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นมติ ฯ ^๒ โป. ม. โข ฯ ^๓ ม. ยุ. โส ฯ ^๔ ม. ยุ. นิหนฺตฺวา ฯ
@^๕ ม. ยุ. สนฺติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     ฐานํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   ฐานํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค  ตณฺหกฺขโย  วิราโค  นิโรโธ  นิพฺพานํ  ^๑-  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา  มมสฺส  วิเหสาติ  ฯ  อปิสฺสุทํ  ^๒-  พฺรเหฺม  อิมา อนจฺฉริยา คาถา
ปฏิภํสุ   ปุพฺเพ   เม   อสฺสุตปุพฺพา   กิจฺเฉน   เม   อธิคตํ  หลนฺทานิ
ปกาสิตุํ    ฯเปฯ    อาวุตาติ    อิติห   เม   พฺรเหฺม   ปฏิสญฺจิกฺขโต
อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ
     {๔๔.๒}  ทุติยมฺปิ  โข  ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  ฯเปฯ ตติยมฺปิ
โข   ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสึ  ภควนฺตํ  อรหนฺตํ  สมฺมาสมฺพุทฺธํ
เอตทโวจ  เทเสตุ  ภนฺเต  ภควา ธมฺมํ เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ สนฺตีธ สตฺตา
อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ  ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๓}   อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พฺรหฺมุโน   ^[๓]-  อชฺเฌสนํ  วิทิตฺวา  สตฺเตสุ  ^[๔]-  การุญฺญตํ  ปฏิจฺจ
พุทฺธจกฺขุนา  โลกํ  โวโลเกสิ  ฯ  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ   โวโลเกนฺโต   สตฺเต
อปฺปรชกฺเข     มหารชกฺเข    ติกฺขินฺทฺริเย    มุทินฺทฺริเย    สฺวากาเร
ทฺวากาเร   สุวิญฺญาปเย  ทุวิญฺญาปเย  ภพฺเพ  ^๕-  อภพฺเพ  อปฺเปกจฺเจ
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน  ^๖-  วิหรนฺเต  ฯ  เสยฺยถาปิ นาม อุปฺปลินิยํ วา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. นิพฺพานนฺติ ฯ ^๒ สี. ม. ยุ. อปิสฺสุมํ ฯ ^๓ ม. ยุ. จ ฯ ^๔ โป. ม. ยุ. จ ฯ
@^๕ ม. ยุ. ภพฺเพ อภพฺเพติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๖ ม. ... ทสฺสาวิเน ฯ
ปทุมินิยํ   วา   ปุณฺฑรีกินิยํ   วา  อปฺเปกจฺจานิ  อุปฺปลานิ  วา  ปทุมานิ
วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก  ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ ^๑- อุทกานุคตานิ
อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ    อปฺเปกจฺจานิ    อุปฺปลานิ    วา    ปทุมานิ   วา
ปุณฺฑรีกานิ   วา   อุทเก   ชาตานิ   อุทเก   สํวฑฺฒานิ   สโมทกฐิตานิ
อปฺเปกจฺจานิ   อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ   วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก
ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ  อุทกา  อจฺจุคฺคมฺม  ติฏฺฐนฺติ  ^๒-  อนุปลิตฺตานิ
อุทเกน   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ    โวโลเกนฺโต    อทฺทส    สตฺเต   อปฺปรชกฺเข
มหารชกฺเข  ติกฺขินฺทฺริเย  มุทินฺทฺริเย  สฺวากาเร  ทฺวากาเร  สุวิญฺญาปเย
ทุวิญฺญาปเย    ภพฺเพ   อภพฺเพ   อปฺเปกจฺเจ   ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน
วิหรนฺเต ^[๓]- ฯ
     {๔๔.๔}  อถโข  ^[๔]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสิสฺส  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    เจตสา    เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย   วิปสฺสึ
ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ
     [๔๕]   เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต
               ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
               ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธโส
               ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
               โสกาวกิณฺณํ ^๕- ชนตมเปตโสโก
               อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตํ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ สํพทฺธานีติปิ ปาโฐ ฯ ^๒ ม. ฐิตานิ ฯ ยุ. ฐนฺติ ฯ ^๓ ม. อปฺเปกจฺเจ น
@ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน ฯ ^๔ ม. ยุ. โส ฯ ^๕ ม. ยุ. โสกวติณฺณํ ฯ
               อุฏฺเฐหิ วีร วิชิตสงฺคาม
               สตฺถวาห อนณ วิวร ^๑- โลเก
     เทเสตุ ^๒- ภควา ธมฺมํ      อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
     [๔๖]  เอวํ  วุตฺเต  ^๓- ภิกฺขเว วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ มหาพฺรหฺมานํ คาถาย อชฺฌภาสิ
               อปารุตา เต ^๔- อมตสฺส ทฺวารา
               เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ
               วิหึสสญฺญี ปคุณํ นภาสึ
               ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรเหฺมติ ฯ
     [๔๗]   อถโข  ^[๕]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  กตาวกาโส  โขมฺหิ
วิปสฺสินา     ภควตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ธมฺมเทสนายาติ
วิปสฺสึ    ภควนฺตํ    อรหนฺตํ    สมฺมาสมฺพุทฺธํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     [๔๘]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอตทโหสิ   กสฺส  นุ  โข  อหํ  ปฐมํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  โก  อิมํ  ธมฺมํ
ขิปฺปเมว    อาชานิสฺสตีติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอตทโหสิ  อยํ  โข  ขณฺโฑ  จ  ราชปุตฺโต
ติสฺโส    จ    ปุโรหิตปุตฺโต    พนฺธุมติยา    ราชธานิยา    ปฏิวสนฺติ
ปณฺฑิตา   วิยตฺตา   เมธาวิโน   ทีฆรตฺตํ   อปฺปรชกฺขชาติกา   ยนฺนูนาหํ
ขณฺฑสฺส   จ   ราชปุตฺตสฺส   ติสฺสสฺส   จ   ปุโรหิตปุตฺตสฺส  ปฐมํ  ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วิจร ฯ ^๒ ม. เทสสฺสุ ฯ ^๓ ม. ยุ. อถโข ฯ ^๔ ม. ยุ. เตสํ ฯ
@^๕ ม. ยุ. โส ฯ
เทเสยฺยํ เต อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสนฺตีติ ฯ
     {๔๘.๑}   อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ  วา  พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ
วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว  โพธิรุกฺขมูเล  อนฺตรหิโต  พนฺธุมติยา
ราชธานิยา  เขเม  มิคทาเย  ปาตุรโหสิ  ฯ อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสี ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   มิคทายปาลํ   ^๑-  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ  สมฺม
มิคทายปาล    พนฺธุมตึ    ราชธานึ    ปวิสิตฺวา    ขณฺฑญฺจ   ราชปุตฺตํ
ติสฺสญฺจ   ปุโรหิตปุตฺตํ   เอวํ   วเทหิ   วิปสฺสี   ^[๒]-   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พนฺธุมตึ  ราชธานึ  อนุปฺปตฺโต  เขเม  มิคทาเย  วิหรติ
โส  ตุมฺหากํ  ทสฺสนกาโมติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข ภิกฺขเว มิคทายปาโล
วิปสฺสิสฺส    ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   พนฺธุมตึ
ราชธานึ    ปวิสิตฺวา    ขณฺฑญฺจ    ราชปุตฺตํ    ติสฺสญฺจ   ปุโรหิตปุตฺตํ
เอตทโวจ  วิปสฺสี  ^[๓]-  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ พนฺธุมตึ ราชธานึ
อนุปฺปตฺโต เขเม มิคทาเย วิหรติ โส ตุมฺหากํ ทสฺสนกาโมติ ฯ
     {๔๘.๒}  อถโข ภิกฺขเว ขณฺโฑ จ ราชปุตฺโต ติสฺโส จ ปุโรหิตปุตฺโต
ภทฺทานิ   ภทฺทานิ  ยานานิ  โยชาเปตฺวา  ภทฺทํ  ภทฺทํ  ยานํ  อภิรุหิตฺวา
ภทฺเทหิ   ภทฺเทหิ  ยาเนหิ  พนฺธุมติยา  ราชธานิยา  นิยึสุ  เยน  เขโม
มิคทาโย   เตน   ปายึสุ   ยาวติกา   ยานสฺส   ภูมิ  ยาเนน  คนฺตฺวา
ยานา   ปจฺโจโรหิตฺวา   ปตฺติกา   ^๔-   เยน   วิปสฺสี   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    วิปสฺสึ    ภควนฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ทายปาลํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒-๓ ม. ยุ. ภนฺเต ฯ ^๔ ม. ยุ. ปตฺติกาว ฯ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๔๘.๓}   เตสํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อนุปุพฺพีกถํ
กเถสิ   เสยฺยถีทํ   ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ
สงฺกิเลสํ  เนกฺขมฺเม  ^๑-  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ ยทา เต ภควา อญฺญาสิ
กลฺลจิตฺเต   มุทุจิตฺเต  วินีวรณจิตฺเต  อุทคฺคจิตฺเต  ปสนฺนจิตฺเต  อถ  ยา
พุทฺธานํ   สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา  ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ  นิโรธํ
มคฺคํ   ฯ   เสยฺยถาปิ   นาม   สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว  รชนํ
ปฏิคฺคเณฺหยฺย    เอวเมว    ขณฺฑสฺส   จ   ราชปุตฺตสฺส   ติสฺสสฺส   จ
ปุโรหิตปุตฺตสฺส   ตสฺมึเยว   อาสเน   วิรชํ   วีตมลํ  ธมฺมจกฺขุํ  อุทปาทิ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๔๘.๔}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   นิกฺกุชฺชิตํ
วา  อุกฺกุชฺเชยฺย  ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺติ
เอวเมว  ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต  เอเต  มยํ ภนฺเต
ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉาม   ธมฺมญฺจ   ลเภยฺยาม   มยํ  ภนฺเต  ภควโต
สนฺติเก     ปพฺพชฺชํ     ลเภยฺยาม     อุปสมฺปทนฺติ     ฯ     อลตฺถุํ
@เชิงอรรถ: ^๑ นิกฺขเมติปิ ปาโฐ ฯ
โข    ภิกฺขเว   ขณฺโฑ   จ   ราชปุตฺโต   ติสฺโส   จ   ปุโรหิตปุตฺโต
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ เนกฺขมฺเม ^๑- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ   วิปสฺสินา   ภควตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน  ธมฺมิยา  กถาย
สนฺทสฺสิยมานานํ    สมาทปิยมานานํ   สมุตฺเตชิยมานานํ   สมฺปหํสิยมานานํ
นจิรสฺเสว อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๔๙]  อสฺโสสิ  โข  ภิกฺขเว  พนฺธุมติยา ราชธานิยา มหาชนกาโย
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ    วิปสฺสี    กิร   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พนฺธุมตึ   ราชธานึ   อนุปฺปตฺโต   เขเม   มิคทาเย  วิหรติ  ขณฺโฑ  จ
กิร   ราชปุตฺโต   ติสฺโส  จ  ปุโรหิตปุตฺโต  วิปสฺสิสฺส  ภควโต  อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตาติ ฯ
     {๔๙.๑}  สุตฺวาน  เนสํ เอตทโหสิ น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย
น  สา  โอริกา  ^๒-  ปพฺพชฺชา  ยตฺถ  ขณฺโฑ  จ  ราชปุตฺโต  ติสฺโส จ
ปุโรหิตปุตฺโต  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  ขณฺโฑ  จ  หิ  นาม ราชปุตฺโต ติสฺโส จ
ปุโรหิตปุตฺโต  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสนฺติ   กิมงฺคํ   ปน  น  ^๓-  มยนฺติ  จ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นิพฺพาเน ฯ ^๒ ม. ยุ. โอรกา ฯ ^๓ โป. ม. นสทฺโท นตฺถิ ฯ
อถโข   โส   ภิกฺขเว   มหาชนกาโย  จตุราสีติปาณสหสฺสานิ  พนฺธุมติยา
ราชธานิยา   นิกฺขมิตฺวา   เยน  เขโม  มิคทาโย  เยน  วิปสฺสี  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๔๙.๒}   เตสํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อนุปุพฺพีกถํ
กเถสิ   เสยฺยถีทํ   ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ
สงฺกิเลสํ  เนกฺขมฺเม  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ  ยทา  เต  ภควา  อญฺญาสิ
กลฺลจิตฺเต   มุทุจิตฺเต   วินีวรณจิตฺเต   อุทคฺคจิตฺเต   ปสนฺนจิตฺเต   อถ
ยา   พุทฺธานํ   สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา   ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ
นิโรธํ   มคฺคํ   ฯ   เสยฺยถาปิ  นาม  สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว
รชนํ   ปฏิคฺคเณฺหยฺย   เอวเมว   เตสํ  จตุราสีติปาณสหสฺสานํ  ตสฺมึเยว
อาสเน   วิรชํ  วีตมลํ  ธมฺมจกฺขุํ  อุทปาทิ  ยงฺกิญฺจิ  สมุทยธมฺมํ  สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๔๙.๓}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ  วา
อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺติ
เอวเมว   ภควตา   อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต   เอเต  มยํ
ภนฺเต     ภควนฺตํ     สรณํ     คจฺฉาม     ธมฺมญฺจ     ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
ลเภยฺยาม    มยํ    ภนฺเต   ภควโต   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ   ลเภยฺยาม
อุปสมฺปทนฺติ ฯ
     {๔๙.๔}   อลตฺถุํ   โข   ภิกฺขเว   ตานิ   จตุราสีติปาณสหสฺสานิ
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ  นิพฺพาเน ^๑- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ    วิปสฺสินา    ภควตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ธมฺมิยา
กถาย      สนฺทสฺสิยมานานํ      สมาทปิยมานานํ     สมุตฺเตชิยมานานํ
สมฺปหํสิยมานานํ     นจิรสฺเสว     อนุปาทาย     อาสเวหิ    จิตฺตานิ
วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๕๐]  อสฺโสสุํ  โข  ภิกฺขเว  ตานิ ^[๒]- จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ
วิปสฺสี    กิร    ภควา    อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พนฺธุมตึ   ราชธานึ
อนุปฺปตฺโต   เขเม   มิคทาเย   วิหรติ   ธมฺมญฺจ   กิร   เทเสตีติ  ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    ตานิ    จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ   เยน   พนฺธุมตี
ราชธานี    เยน   เขโม   มิคทาโย   เยน   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    วิปสฺสึ    ภควนฺตํ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๕๐.๑}  เตสํ  วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ
เสยฺยถีทํ  ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ
เนกฺขมฺเม  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ  ยทา  เต  ภควา  อญฺญาสิ กลฺลจิตฺเต
@เชิงอรรถ: ^๑ เนกฺขมฺเมติปิ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปุริมานิ ฯ
มุทุจิตฺเต   วินีวรณจิตฺเต   อุทคฺคจิตฺเต   ปสนฺนจิตฺเต  อถ  ยา  พุทฺธานํ
สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา  ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ  นิโรธํ  มคฺคํ  ฯ
เสยฺยถาปิ   นาม  สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว  รชนํ  ปฏิคฺคเณฺหยฺย
เอวเมว   เตสํ   จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานํ   ตสฺมึเยว   อาสเน   วิรชํ
วีตมลํ     ธมฺมจกฺขุํ     อุทปาทิ     ยงฺกิญฺจิ    สมุทยธมฺมํ    สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๕๐.๒}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ^[๑]-  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ
วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬฺหสฺส   วา   มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย    อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺติ   เอวเมว  ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต
เอเต   มยํ   ภนฺเต   ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉาม  ธมฺมญฺจ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
ลเภยฺยาม    มยํ    ภนฺเต   ภควโต   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ   ลเภยฺยาม
อุปสมฺปทนฺติ ฯ
     {๕๐.๓}   อลตฺถุํ   โข   ภิกฺขเว  ตานิ  จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ เนกฺขมฺเม ^๒- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ   วิปสฺสินา   ภควตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน  ธมฺมิยา  กถาย
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. นาม ฯ ^๒ ม. ยุ. นิพฺพาเน ฯ
สนฺทสฺสิยมานานํ    สมาทปิยมานานํ   สมุตฺเตชิยมานานํ   สมฺปหํสิยมานานํ
นจิรสฺเสว อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๕๑]   เตน   โข   ปน  ^๑-  สมเยน  พนฺธุมติยา  ราชธานิยา
มหาภิกฺขุสงฺโฆ   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส      ภควโต     อรหโต     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส     รโหคตสฺส
ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ  มหา  โข  เอตรหิ
ภิกฺขุสงฺโฆ    พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ
ยนฺนูนาหํ   ภิกฺขู   อนุชาเนยฺยํ   จรถ   ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา    ธมฺมสฺส    ปริหายนฺติ   ภวิสฺสนฺติ   ธมฺมสฺส   อญฺญาตาโร
อปิจ    ฉนฺนํ    ฉนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตี    ราชธานี
อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     {๕๑.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  อญฺญตโร  มหาพฺรหฺมา วิปสฺสิสฺส ภควโต
อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  เจตสา  เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย  เสยฺยถาปิ นาม
พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย
เอวเมว  พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต วิปสฺสิสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. เตน โข ปน ภิกฺขเว ฯ
ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ  อถโข  โส ภิกฺขเว มหาพฺรหฺมา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ
กริตฺวา  เยน  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจ  เอวเมตํ  ภควา
เอวเมตํ  สุคต  มหา โข ภนฺเต เอตรหิ ภิกฺขุสงฺโฆ พนฺธุมติยา ราชธานิยา
ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   อนุชานาตุ  ภนฺเต  ภควา  ภิกฺขู  จรถ
ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย  สุขาย  เทวมนุสฺสานํ  มา  เอเกน  เทฺว อคมิตฺถ เทเสถ ภิกฺขเว
ธมฺมํ   อาทิกลฺยาณํ   มชฺเฌกลฺยาณํ   ปริโยสานกลฺยาณํ  สาตฺถํ  สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ    สนฺตีธ    สตฺตา
อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ  ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโร  ^๑-  อปิจ  ภนฺเต  มยํ  ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ภิกฺขู  ฉนฺนํ
ฉนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตึ    ราชธานึ    อุปสงฺกมิสฺสนฺติ
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ   ฯ   อิทมโวจ   ภิกฺขเว   โส  มหาพฺรหฺมา  อิทํ
วตฺวา   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ  อรหนฺตํ  สมฺมาสมฺพุทฺธํ  อภิวาเทตฺวา  ปทกฺขิณํ
กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     [๕๒]   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
สายณฺหสมเย   ^๒-   ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อิธ  มยฺหํ
ภิกฺขเว   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ
มหา   โข   เอตรหิ   ภิกฺขุสงฺโฆ   พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อญฺญาตาโรติ ฯ ^๒ ม. สายณฺหสมยํ ฯ
อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ     ยนฺนูนาหํ     ภิกฺขู     อนุชาเนยฺยํ     จรถ
ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ   มา   เอเกน  เทฺว  อคมิตฺถ  เทเสถ
ภิกฺขเว   ธมฺมํ   อาทิกลฺยาณํ   มชฺเฌกลฺยาณํ   ปริโยสานกลฺยาณํ  สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ    เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสถ   สนฺตีธ
สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ
ธมฺมสฺส    อญฺญาตาโร    อปิจ    ฉนฺนํ    ฉนฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน
พนฺธุมตี ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ
     {๕๒.๑}   อถโข   ภิกฺขเว  อญฺญตโร  มหาพฺรหฺมา  มม  เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย    เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ
วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว
พฺรหฺมโลเก   อนฺตรหิโต   มม  ปุรโต  ปาตุรโหสิ  อถโข  โส  ภิกฺขเว
มหาพฺรหฺมา  เอกํสํ  อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา  เยนาหํ  เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
มํ  เอตทโวจ  เอวเมตํ  ภควา  เอวเมตํ  สุคต มหา โข ภนฺเต เอตรหิ
ภิกฺขุสงฺโฆ    พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ
อนุชานาตุ   ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขู  จรถ  ภิกฺขเว  จาริกํ  พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา       ธมฺมสฺส      ปริหายนฺติ      ภวิสฺสนฺติ      ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโร   ^๑-   อปิจ   ภนฺเต   มยํ   ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ภิกฺขู
ฉนฺนํ   ฉนฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตึ   ราชธานึ  อุปสงฺกมิสฺสนฺติ
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ    อิทมโวจ    ภิกฺขเว   โส   มหาพฺรหฺมา   อิทํ
วตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     {๕๒.๒}    อนุชานามิ    ภิกฺขเว   จรถ   จาริกํ   พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ    เกลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา    ธมฺมสฺส    ปริหายนฺติ   ภวิสฺสนฺติ   ธมฺมสฺส   อญฺญาตาโร
อปิจ   ^๒-  มยํ  ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ฉนฺนํ  ฉนฺนํ  วสฺสานํ  อจฺจเยน
พนฺธุมตี  ราชธานี  อุปสงฺกมิตพฺพา  ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ อถโข ^[๓]-
ภิกฺขเว ภิกฺขู เยภุยฺเยน เอกาเหเนว ชนปทจาริกํ ปกฺกมึสุ ฯ
     [๕๓]  เตน  โข  ปน  สมเยน  ชมฺพูทีเป จตุราสีติอาวาสสหสฺสานิ
โหนฺติ  ฯ  เอกมฺหิ  วสฺเส  นิกฺขนฺเต  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ  นิกฺขนฺตํ
โข   มาริสา   เอกวสฺสํ  ปญฺจิทานิ  วสฺสานิ  เสสานิ  ปญฺจนฺนํ  วสฺสานํ
อจฺจเยน   พนฺธุมตี   ราชธานี  อุปสงฺกมิตพฺพา  ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ
ทฺวีสุ      วสฺเสสุ      นิกฺขนฺเตสุ      เทวตา      สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อญฺญาตาโรติ ฯ ^๒ โป. อปิจ ภนฺเต มยํ ฯ ม. ยุ. อปิจ ภิกฺขเว ฉนฺนํ
@ฉนฺนํ ... ฯ มยํ ตถา กริสฺสาม ยถาติ ปาฐา ปน นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ ยาว
@ปาติโมกฺขุทฺเทสายาตีติ อติเรก ปาธา ภวิตพฺพํ ฯ ^๓ ยุ. เต ฯ
นิกฺขนฺตานิ   โข  มาริสา  เทฺว  วสฺสานิ  จตฺตารีทานิ  วสฺสานิ  เสสานิ
จตุนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตี    ราชธานี   อุปสงฺกมิตพฺพา
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ    ฯ    ตีสุ    วสฺเสสุ    นิกฺขนฺเตสุ    เทวตา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   นิกฺขนฺตานิ   โข   มาริสา   ตีณิ   วสฺสานิ   ตีณีทานิ
วสฺสานิ    เสสานิ    ติณฺณํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตี   ราชธานี
อุปสงฺกมิตพฺพา   ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ   ฯ   จตูสุ   วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ
เทวตา   สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   นิกฺขนฺตานิ   โข  มาริสา  จตฺตาริ  วสฺสานิ
เทฺวทานิ    วสฺสานิ   เสสานิ   ทฺวินฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตี
ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     {๕๓.๑}   ปญฺจสุ   วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
นิกฺขนฺตานิ  โข  มาริสา  ปญฺจ  วสฺสานิ  เอกํทานิ  วสฺสํ  เสสํ  เอกสฺส
วสฺสสฺส  อจฺจเยน พนฺธุมตี ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
ฉสุ  วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ นิกฺขนฺตานิ โข มาริสา
ฉพฺพสฺสานิ    สมโยทานิ    พนฺธุมตี    ^๑-   ราชธานี   อุปสงฺกมิตพฺพา
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ  อถโข  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  อปฺเปกจฺเจ สเกน
อิทฺธานุภาเวน  อปฺเปกจฺเจ  เทวตานํ  ^๒-  อิทฺธานุภาเวน  เอกาเหเนว
พนฺธุมตึ ราชธานึ อุปสงฺกมึสุ ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     [๕๔]   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ภิกฺขุสงฺเฆ เอวํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสฺสติ ^๓-
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. พนฺธุมตึ ราชธานึ อุปสงฺกมิตุํ ฯ ^๒ ยุ. เทวานํ ฯ ^๓ ม. ยุ. อุทฺทิสติ ฯ
            ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา
            นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา
            น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี
            ^[๑]- สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโต ฯ
       สพฺพปาปสฺส อกรณํ    กุสลสฺสูปสมฺปทา
       สจิตฺตปริโยทปนํ      เอตํ พุทฺธานสาสนํ ฯ
       อนูปวาโท อนูปฆาโต  ปาติโมกฺเข จ สํวโร
       มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมึ  ปนฺตญฺจ สยนาสนํ
       อธิจิตฺเต จ อาโยโค  เอตํ พุทฺธานสาสนนฺติ ฯ
     [๕๕]  เอกมิทาหํ  ภิกฺขเว  สมยํ  อุกฺกฏฺฐายํ  วิหรามิ สุภวเน ^๒-
สาลราชมูเล    ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   น  โข  โส  สุทฺธาวาโส  ^๓-
สุลภรูโป   โย   มยา   อนาวุตฺถปุพฺโพ   ^๔-   อิมินา  ทีเฆน  อทฺธุนา
อญฺญตฺร    สุทฺธาวาเสหิ    เทเวหิ    ยนฺนูนาหํ    เยน   สุทฺธาวาสา
เทวา    เตน   อุปสงฺกเมยฺยนฺติ   ฯ   อถโขหํ   ภิกฺขเว   เสยฺยถาปิ
นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ
วา   พาหํ   สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมว  อุกฺกฏฺฐายํ  สุภวเน  สาลราชมูเล
อนฺตรหิโต อวิเหสุ เทเวสุ ปาตุรโหสึ ฯ
     {๕๕.๑}  ตสฺมึเยว โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ ^๕- เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. น ฯ ^๒ ม. ยุ. สุภควเน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๓ ม. ยุ. สตฺตาวาโส ฯ
@^๔ ม. อนชฺฌาวุตฺถปุพฺโพ ฯ ^๕ ม. ยุ. อเนกานิ เทวตาสหสฺสานีติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ
     {๕๕.๒}  เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา มํ เอตทโวจุํ อิโต
โส  มาริส  ^๑-  เอกนวุโต  กปฺโป  ยํ วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ   วิปสฺสี   มาริส   ^๒-   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล  อุทปาทิ  วิปสฺสี  มาริส  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน  อโหสิ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา  มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    วิปสฺสิสฺส   มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย สาวกานํ สนฺนิปาตา อเหสุํ เอโก
สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ
อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  ^๓-  วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อิเม  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ วิปสฺสิสฺส
มาริส  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อโสโก  นาม ภิกฺขุ อุปฏฺฐาโก
อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต  อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา อโหสิ
ชเนตฺตี  พนฺธุมสฺส  รญฺโญ  พนฺธุมตี  นาม  นครํ ราชธานี อโหสิ วิปสฺสิสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. มาริสา เอกนวุติกปฺเป ฯ ยุ. เอกนวุเต กปฺเป ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๒ ม. สพฺพตฺถ มาริสา ฯ ^๓ ยุ. อสีติภิกฺขุสตสหสฺสนิ ฯ
มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอวํ  อภินิกฺขมนํ  อโหสิ
เอวํ  ปพฺพชฺชา  เอวํ  ปธานํ  เอวํ  อภิสมฺโพธิ  เอวํ  ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ
เต  มยํ  มาริส  วิปสฺสิมฺหิ  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ
วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๓}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ  ^[๑]-  เยนาหํ  เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
มํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข ภิกฺขเว ตา
เทวตา  มํ  เอตทโวจุํ  อิโต ^๒- โส มาริส เอกตึโส กปฺโป ยํ สิขี ภควา
ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส สิขิมฺหิ ภควติ ฯเปฯ ตสฺมึเยว โข มาริส เอกตึเส
กปฺเป  เวสฺสภู  ภควา  ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส เวสฺสภุมฺหิ ภควติ ฯเปฯ
อิมสฺมึเยว  โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  กกุสนฺโธ  ฯ  โกนาคมโน ฯ กสฺสโป
ภควา  ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส  กกุสนฺธมฺหิ  ฯ โกนาคมนมฺหิ ฯ กสฺสปมฺหิ
ภควติ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๔}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ    เทวตาสหสฺสานิ    เยนาหํ    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข  ภิกฺขเว
ตา   เทวตา   มํ   เอตทโวจุํ   อิมสฺมึเยว   โข   มาริส  ภทฺทกปฺเป
ภควา    เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุปฺปนฺโน   ภควา
มาริส    ขตฺติโย    ชาติยา   ขตฺติยกุเล   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส
โคตโม    โคตฺเตน   ภควโต   มาริส   อปฺปกํ   อายุปฺปมาณํ   ปริตฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อเนกานิ เทวตาสตสหสฺสานิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. ยุ. อิโต โส
@มาริส ฯเปฯ เอตทโวจุนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
ลหุกํ  ^๑-  โย  จิรํ  ชีวติ  โส  วสฺสสตํ  อปฺปํ  วา ภิยฺโย ภควา มาริส
อสฺสตฺถสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ภควโต  มาริส  สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ  ^๒-
นาม  สาวกยุคํ  อโหสิ  อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  ภควโต  มาริส  เอโก สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฑฺฒเตฬสานิ   ภิกฺขุสตานิ   ภควโต   มาริส  อยํ
เอโก    สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ
ภควโต  มาริส  อานนฺโท  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก
ภควโต   มาริส   สุทฺโธทโน   นาม  ราชา  ปิตา  มายา  นาม  เทวี
มาตา   ชเนตฺตี  กปิลวตฺถุนครํ  ราชธานี  อโหสิ  ภควโต  มาริส  เอวํ
อภินิกฺขมนํ   อโหสิ   เอวํ   ปพฺพชฺชา   เอวํ  ปธานํ  เอวํ  อภิสมฺโพธิ
เอวํ   ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ   เต  มยํ  มาริส  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา
กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๕}  อถโขหํ ภิกฺขเว อวิเหหิ เทเวหิ สทฺธึ เยน อตปฺปา เทวา
เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ  ภิกฺขเว  อวิเหหิ จ เทเวหิ อตปฺเปหิ จ เทเวหิ
สทฺธึ  เยน  สุทสฺสา  เทวา  เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ ภิกฺขเว อวิเหหิ จ
เทเวหิ  อตปฺเปหิ  จ  เทเวหิ  สุทสฺเสหิ  จ  เทเวหิ  สทฺธึ เยน สุทสฺสี
เทวา  เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ  ภิกฺขเว  อวิเหหิ  จ  เทเวหิ อตปฺเปหิ
จ  เทเวหิ  สุทสฺเสหิ  จ  เทเวหิ สุทสฺสีหิ จ เทเวหิ สทฺธึ เยน อกนิฏฺฐา
เทวา เตนุปสงฺกมึ ฯ
     {๕๕.๖}  ตสฺมึเยว โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ อเนกานิ
เทวตาสหสฺสานิ เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ลหุสํ ฯ ^๒ ยุ. ... โมคฺคลฺลานา ฯ
อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข  ภิกฺขเว  ตา เทวตา มํ เอตทโวจุํ อิโต
โส  มาริส  เอกนวุโต  กปฺโป  ยํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ   ฯ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล  อุทปาทิ  วิปสฺสี  มาริส  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน  อโหสิ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา  มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    วิปสฺสิสฺส   มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก
สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต
อโหสิ    อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ    วิปสฺสิสฺส    มาริส    ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ  สพฺเพสํเยว
ขีณาสวานํ    วิปสฺสิสฺส    มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อโสโก  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  พนฺธุมา  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ
พนฺธุมตี   นาม   เทวี   มาตา   อโหสิ   ชเนตฺตี   พนฺธุมสฺส   รญฺโญ
พนฺธุมตี   นาม   นครํ   ราชธานี   อโหสิ   วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอวํ   อภินิกฺขมนํ   อโหสิ  เอวํ  ปพฺพชฺชา
เอวํ    ปธานํ    เอวํ    อภิสมฺโพธิ   เอวํ   ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ   เต
มยํ   มาริส   วิปสฺสิมฺหิ  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา  กาเมสุ  กามฉนฺทํ
วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๗}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา
มํ  เอตทโวจุํ  อิโต  โส  มาริส เอกตึโส กปฺโป ยํ สิขี ภควา ฯเปฯ เต
มยํ  มาริส  สิขิมฺหิ  ภควติ  ฯเปฯ  ตสฺมึเยว  โข มาริส เอกตึเส กปฺเป
เวสฺสภู  ภควา  ฯเปฯ  เต มยํ มาริส เวสฺสภุมฺหิ ภควติ ฯเปฯ อิมสฺมึเยว
โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  กกุสนฺโธ  ฯ โกนาคมโน ฯ กสฺสโป ภควา ฯเปฯ
เต   มยํ   มาริส   กกุสนฺธมฺหิ  ฯ  โกนาคมนมฺหิ  ฯ  กสฺสปมฺหิ  ภควติ
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๘}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา
มํ  เอตทโวจุํ  อิมสฺมึเยว  โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  ภควา  เอตรหิ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส   ขตฺติโย  ชาติยา
ขตฺติยกุเล   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส   โคตโม   โคตฺเตน   ภควโต
มาริส   อปฺปกํ   อายุปฺปมาณํ   ปริตฺตํ   ลหุกํ   โย   จิรํ   ชีวติ  โส
วสฺสสตํ    อปฺปํ    วา   ภิยฺโย   ภควา   มาริส   อสฺสตฺถสฺส   มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ   ภควโต   มาริส   สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ   นาม   สาวกยุคํ
อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ภควโต  มาริส  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต
อโหสิ    อฑฺฒเตฬสานิ    ภิกฺขุสตานิ   ภควโต   มาริส   อยํ   เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ   ภควโต
มาริส   อานนฺโท   นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อคฺคุปฏฺฐาโก   ภควโต
มาริส   สุทฺโธทโน   นาม   ราชา   ปิตา  มายา  นาม  เทวี  มาตา
ชเนตฺตี  กปิลวตฺถุํ  นาม  นครํ  ราชธานี  ภควโต มาริส เอวํ อภินิกฺขมนํ
อโหสิ    เอวํ   ปพฺพชฺชา   เอวํ   ปธานํ   เอวํ   อภิสมฺโพธิ   เอวํ
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ    เต   มยํ   มาริส   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   จริตฺวา
กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     [๕๖]  อิติ  โข  ภิกฺขเว  ตถาคตสฺเสเวสา  ธมฺมธาตุ สุปฺปฏิวิทฺธา
ยสฺสา  ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต  อตีเต  พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต  ชาติโตปิ
อนุสฺสรติ   นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ  อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสรติ    สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ
เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา ฯ เอวํโคตฺตา ฯ เอวํสีลา ฯ
เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา ฯ เอวํวิหารี ฯ เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ
อิติปีติ ฯ เทวตาปิ ^๑- ตถาคตสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ เยน ตถาคโต อตีเต
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เทวตาปิ ตถาคตสฺส อเหสุํ ฯเปฯ อิติปีติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
พุทฺเธ     ปรินิพฺพุเต     ฉินฺนปปญฺเจ    ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ
สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ  นามโตปิ  อนุสฺสรติ  โคตฺตโตปิ
อนุสฺสรติ     อายุปฺปมาณโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ
สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสรติ    เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ
อิติปิ  เอวํนามา  ฯ เอวํโคตฺตา ฯ เอวํสีลา ฯ เอวํธมฺมา ฯ เอวํปญฺญา ฯ
เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  อิทมโวจ
ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                มหาปทานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                         ------------
                      มหานิทานสุตฺตํ
     [๕๗]   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ   เอกํ  สมยํ  ภควา  กุรูสุ  วิหรติ
กมฺมาสทมฺมํ   ^๑-   นาม  กุรูนํ  นิคโม  ฯ  อถโข  อายสฺมา  อานนฺโท
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา  อานนฺโท
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ   ภนฺเต   ยาวคมฺภีโร
จายํ     ภนฺเต     ปฏิจฺจสมุปฺปาโท     คมฺภีราวภาโส     จ    อถ
จ   ปน   เม  อุตฺตานกุตฺตานโก  วิย  ขายตีติ  ฯ  มา  เหวํ  อานนฺท
อวจ   มา   เหวํ  อานนฺท  อวจ  คมฺภีโร  จายํ  ^๒-  ปฏิจฺจสมุปฺปาโท
คมฺภีราวภาโส    จ    ฯ    เอตสฺส   อานนฺท   ธมฺมสฺส   อนนุโพธา
อปฺปฏิเวธา    เอวมยํ   ปชา   ตนฺตากุลกชาตา   คุณคณฺฐิกชาตา   ^๓-
มุญฺชปพฺพชภูตา ^๔- อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ
     {๕๗.๑}   อตฺถิ   อิทปฺปจฺจยา   ชรามรณนฺติ  อิติ  ปุฏฺเฐน  สตา
อานนฺท  อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  ชรามรณนฺติ  อิติ  เจ  วเทยฺย
ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๒}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  ชาตีติ  อิติ  ปุฏฺเฐน  สตา  อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  ชาตีติ  อิติ เจ วเทยฺย ภวปจฺจยา ชาตีติ
อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๓}  อตฺถิ อิทปฺปจฺจยา ภโวติ อิติ ปุฏฺเฐน สตา อานนฺท อตฺถีติสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ กมฺมาสธมฺมนฺติปิ ปาโฐ ฯ ^๒ ม. ยุ. อานนฺท ฯ ^๓ ม. ยุ. กุลคณฺฐิกชาตา ฯ
@^๔ สี. มุญฺชพพฺพชภูตา ฯ
วจนียํ   ฯ   กึปจฺจยา   ภโวติ   อิติ   เจ   วเทยฺย  อุปาทานปจฺจยา
ภโวติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๔}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  อุปาทานนฺติ อิติ ปุฏฺเฐน สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  อุปาทานนฺติ อิติ เจ วเทยฺย ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานนฺติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๕}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  ตณฺหาติ  อิติ  ปุฏฺเฐน  สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  ตณฺหาติ  อิติ  เจ วเทยฺย เวทนาปจฺจยา
ตณฺหาติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๖}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  เวทนาติ  อิติ  ปุฏฺเฐน สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  เวทนาติ  อิติ  เจ  วเทยฺย ผสฺสปจฺจยา
เวทนาติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๗}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  ผสฺโสติ  อิติ  ปุฏฺเฐน  สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  ผสฺโสติ  อิติ  เจ วเทยฺย นามรูปปจฺจยา
ผสฺโสติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๘}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  นามรูปนฺติ  อิติ ปุฏฺเฐน สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  นามรูปนฺติ อิติ เจ วเทยฺย วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปนฺติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๙}  อตฺถิ  อิทปฺปจฺจยา  วิญฺญาณนฺติ  อิติ ปุฏฺเฐน สตา อานนฺท
อตฺถีติสฺส  วจนียํ  ฯ  กึปจฺจยา  วิญฺญาณนฺติ อิติ เจ วเทยฺย นามรูปปจฺจยา
วิญฺญาณนฺติ อิจฺจสฺส วจนียํ ฯ
     {๕๗.๑๐}  อิติ  โข  อานนฺท นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณํ วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปํ   นามรูปปจฺจยา   ผสฺโส   ผสฺสปจฺจยา  เวทนา  เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานํ   อุปาทานปจฺจยา   ภโว   ภวปจฺจยา
ชาติ     ชาติปจฺจยา     ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ ฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     [๕๘]   ชาติปจฺจยา   ชรามรณนฺติ   อิติ   โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ    ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ   ยถา   ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ   ฯ   ชาติ   จ   ^๑-  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ
สพฺพถา   สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   เทวานํ  วา  เทวตฺตาย
คนฺธพฺพานํ   วา   คนฺธพฺพตฺตาย   ยกฺขานํ  วา  ยกฺขตฺตาย  ภูตานํ  วา
ภูตตฺตาย     มนุสฺสานํ     วา     มนุสฺสตฺตาย     จตุปฺปทานํ    วา
จตุปฺปทตฺตาย   ปกฺขีนํ   วา  ปกฺขิตฺตาย  สิรึสปานํ  วา  สิรึสปตฺตาย  ฯ
เตสํ  เตสญฺจ  ^๒-  หิ  อานนฺท  สตฺตานํ  ตถตฺตาย  ชาติ  นาภวิสฺส  ฯ
สพฺพโส    ชาติยา    อสติ   ชาตินิโรธา   อปิ   นุ   โข   ชรามรณํ
ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ ตสฺมาติหานนฺท เอเสว เหตุ เอตํ
นิทานํ    เอส    สมุทโย    เอส    ปจฺจโย    ชรามรณสฺส    ยทิทํ
ชาติ ฯ
     {๕๘.๑}  ภวปจฺจยา  ชาตีติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ ตทานนฺท
อิมินาเปตํ    ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ    ยถา   ภวปจฺจยา   ชาติ   ฯ
ภโว   จ   ^๓-   หิ   อานนฺท   นาภวิสฺส   สพฺเพน   สพฺพํ   สพฺพถา
สพฺพํ   กสฺสจิ  กิมฺหิจิ  เสยฺยถีทํ  กามภโว  วา  รูปภโว  วา  อรูปภโว
วา   ฯ    สพฺพโส   ภเว   อสติ   ภวนิโรธา   อปิ   นุ  โข  ชาติ
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว
@เชิงอรรถ: ^๑-๒-๓ ยุ. ว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
เหตุ   เอตํ   นิทานํ   เอส   สมุทโย   เอส  ปจฺจโย  ชาติยา  ยทิทํ
ภโว ฯ
     {๕๘.๒}   อุปาทานปจฺจยา   ภโวติ   อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท   อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   อุปาทานปจฺจยา
ภโว   ฯ   อุปาทานญฺจ  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา
สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   กามุปาทานํ  วา  ทิฏฺฐุปาทานํ  วา
สีลพฺพตุปาทานํ   วา   อตฺตวาทุปาทานํ   วา   ฯ   สพฺพโส  อุปาทาเน
อสติ   อุปาทานนิโรธา   อปิ   นุ   โข   ภโว  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส
สมุทโย เอส ปจฺจโย ภวสฺส ยทิทํ อุปาทานํ ฯ
     {๕๘.๓}   ตณฺหาปจฺจยา  อุปาทานนฺติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ    ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ  ฯ  ตณฺหา  จ  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา
สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   รูปตณฺหา   สทฺทตณฺหา   คนฺธตณฺหา
รสตณฺหา   โผฏฺฐพฺพตณฺหา   ธมฺมตณฺหา   ฯ   สพฺพโส   ตณฺหาย   อสติ
ตณฺหานิโรธา  อปิ  นุ  โข  อุปาทานํ  ปญฺญาเยถาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส  สมุทโย เอส ปจฺจโย
อุปาทานสฺส ยทิทํ ตณฺหา ฯ
     {๕๘.๔}  เวทนาปจฺจยา  ตณฺหาติ  อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ ตทานนฺท
อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา  ฯ
เวทนา   จ   หิ   อานนฺท   นาภวิสฺส   สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา  สพฺพํ
กสฺสจิ    กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   จกฺขุสมฺผสฺสชา   เวทนา   โสตสมฺผสฺสชา
เวทนา     ฆานสมฺผสฺสชา     เวทนา     ชิวฺหาสมฺผสฺสชา    เวทนา
กายสมฺผสฺสชา   เวทนา  มโนสมฺผสฺสชา  เวทนา  ฯ  สพฺพโส  เวทนาย
อสติ   เวทนานิโรธา   อปิ   นุ   โข   ตณฺหา  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส
สมุทโย เอส ปจฺจโย ตณฺหาย ยทิทํ เวทนา ฯ
     [๕๙]   อิติ   โข  ปเนตํ  อานนฺท  เวทนํ  ปฏิจฺจ  ตณฺหา  ตณฺหํ
ปฏิจฺจ   ปริเยสนา   ปริเยสนํ   ปฏิจฺจ  ลาโภ  ลาภํ  ปฏิจฺจ  วินิจฺฉโย
วินิจฺฉยํ   ปฏิจฺจ   ฉนฺทราโค   ฉนฺทราคํ  ปฏิจฺจ  อชฺโฌสานํ  อชฺโฌสานํ
ปฏิจฺจ   ปริคฺคโห   ปริคฺคหํ  ปฏิจฺจ  มจฺฉริยํ  มจฺฉริยํ  ปฏิจฺจ  อารกฺโข
อารกฺขํ     ^๑-     ปฏิจฺจ     อารกฺขาธิกรณํ    ทณฺฑาทานสตฺถาทาน-
กลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวํเปสุญฺญมุสาวาทา    อเนเก    ปาปกา    อกุสลา
ธมฺมา  สมฺภวนฺตีติ  อิติ  ^๒-  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ  ตทานนฺท อิมินาเปตํ
ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ    ยถา   อารกฺขาธิกรณํ   ทณฺฑาทานสตฺถาทาน-
กลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวํเปสุญฺญมุสาวาทา    อเนเก    ปาปกา    อกุสลา
ธมฺมา สมฺภวนฺติ ^๓- ฯ
     {๕๙.๑}  อารกฺโข  จ  หิ  อานนฺท นาภวิสฺส สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา
สพฺพํ  กสฺสจิ  กิมฺหิจิ  ฯ  สพฺพโส อารกฺเข อสติ อารกฺขนิโรธา อปิ นุ โข
ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวํเปสุญฺญมุสาวาทา
อเนเก   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สมฺภเวยฺยุนฺติ   ฯ    โน  เหตํ
ภนฺเต    ฯ     ตสฺมาติหานนฺท    เอเสว    เหตุ    เอตํ    นิทานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อารกฺขํ ปฏิจฺจาติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ ^๒ ม. ยุ. อิติ โข ปเนตํ
@วุตฺตํ ฯเปฯ เวทิตพฺพํ ยถาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ^๓ ม. ยุ. สมฺภวนฺตีติ
@อิโต โข ปเนตํ เวทิตพฺพํ ยถา ฯ
เอส     สมุทโย    เอส    ปจฺจโย    ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคห-
วิวาทตุวํตุวํเปสุญฺญมุสาวาทานํ     อเนเกสํ     ปาปกานํ     อกุสลานํ
ธมฺมานํ สมฺภวาย ยทิทํ อารกฺโข ฯ
     {๕๙.๒}  มจฺฉริยํ ปฏิจฺจ อารกฺโขติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ ตทานนฺท ^๑-
อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ  ยถา  มจฺฉริยํ  ปฏิจฺจ  อารกฺโข  ฯ
มจฺฉริยญฺจ  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา  สพฺพํ  กสฺสจิ
กิมฺหิจิ  ฯ   สพฺพโส  มจฺฉริเย  อสติ  มจฺฉริยนิโรธา อปิ นุ โข อารกฺโข
ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ ตสฺมาติหานนฺท เอเสว เหตุ เอตํ
นิทานํ เอส สมุทโย เอส ปจฺจโย อารกฺขสฺส ยทิทํ มจฺฉริยํ ฯ
     {๕๙.๓}  ปริคฺคหํ ปฏิจฺจ มจฺฉริยนฺติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ ตทานนฺท
อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา  ปริคฺคหํ  ปฏิจฺจ  มจฺฉริยํ  ฯ
ปริคฺคโห   จ   หิ   อานนฺท   นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา  สพฺพํ
กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   ฯ   สพฺพโส   ปริคฺคเห   อสติ   ปริคฺคหนิโรธา  อปิ
นุ  โข  มจฺฉริยํ  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ ตสฺมาติหานนฺท
เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส  สมุทโย เอส ปจฺจโย มจฺฉริยสฺส ยทิทํ
ปริคฺคโห ฯ
     {๕๙.๔}  อชฺโฌสานํ  ปฏิจฺจ  ปริคฺคโหติ  อิติ  โข  ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ    ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ    ยถา   อชฺโฌสานํ
ปฏิจฺจ   ปริคฺคโห   ฯ   อชฺโฌสานญฺจ   หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน
สพฺพํ    สพฺพถา   สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   ฯ   สพฺพโส   อชฺโฌสาเน
อสติ      อชฺโฌสานนิโรธา      อปิ      นุ      โข     ปริคฺคโห
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ตสฺมาติหานนฺท ฯ
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว
เหตุ    เอตํ   นิทานํ   เอส   สมุทโย   เอส   ปจฺจโย   ปริคฺคหสฺส
ยทิทํ อชฺโฌสานํ ฯ
     {๕๙.๕}   ฉนฺทราคํ   ปฏิจฺจ   อชฺโฌสานนฺติ   อิติ   โข  ปเนตํ
วุตฺตํ   ฯ   ตทานนฺท  อิมินาเปตํ  ปริยาเยน  เวทิตพฺพํ  ยถา  ฉนฺทราคํ
ปฏิจฺจ   อชฺโฌสานํ   ฯ  ฉนฺทราโค  จ  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน
สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ  ฯ  สพฺพโส  ฉนฺทราเค  อสติ
ฉนฺทราคนิโรธา   อปิ   นุ   โข   อชฺโฌสานํ   ปญฺญาเยถาติ   ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส
สมุทโย เอส ปจฺจโย อชฺโฌสานสฺส ยทิทํ ฉนฺทราโค ฯ
     {๕๙.๖}  วินิจฺฉยํ  ปฏิจฺจ  ฉนฺทราโคติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ ฯ
ตทานนฺท   อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   วินิจฺฉยํ  ปฏิจฺจ
ฉนฺทราโค   ฯ   วินิจฺฉโย    จ  หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ
สพฺพถา    สพฺพํ    กสฺสจิ    กิมฺหิจิ   ฯ   สพฺพโส   วินิจฺฉเย   อสติ
วินิจฺฉยนิโรธา   อปิ   นุ  โข  ฉนฺทราโค  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต   ฯ  ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  ทิทานํ  เอส  สมุทโย
เอส ปจฺจโย ฉนฺทราคสฺส ยทิทํ วินิจฺฉโย ฯ
     {๕๙.๗}   ลาภํ   ปฏิจฺจ  วินิจฺฉโยติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท     อิมินาเปตํ     ปริยาเยน     เวทิตพฺพํ    ยถา    ลาภํ
ปฏิจฺจ   วินิจฺฉโย   ฯ   ลาโภ   จ   หิ   อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน
สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   ฯ   สพฺพโส   ลาเภ  อสติ
ลาภนิโรธา    อปิ    นุ    โข   วินิจฺฉโย   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส
สมุทโย เอส ปจฺจโย วินิจฺฉยสฺส ยทิทํ ลาโภ ฯ
     {๕๙.๘}   ปริเยสนํ  ปฏิจฺจ  ลาโภติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ    ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ    ยถา    ปริเยสนํ
ปฏิจฺจ   ลาโภ   ฯ   ปริเยสนา   จ   หิ  อานนฺท  นาภวิสฺส  สพฺเพน
สพฺพํ    สพฺพถา   สพฺพํ   กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   ฯ   สพฺพโส   ปริเยสนาย
อสติ   ปริเยสนานิโรธา   อปิ   นุ  โข  ลาโภ  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส
สมุทโย เอส ปจฺจโย ลาภสฺส ยทิทํ ปริเยสนา ฯ
     {๕๙.๙}   ตณฺหํ  ปฏิจฺจ  ปริเยสนาติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   ตณฺหํ   ปฏิจฺจ
ปริเยสนา   ฯ   ตณฺหา   จ   หิ   อานนฺท   นาภวิสฺส  สพฺเพน  สพฺพํ
สพฺพถา    สพฺพํ    กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   กามตณฺหา   ภวตณฺหา
วิภวตณฺหา   ฯ   สพฺพโส   ตณฺหาย   อสติ  ตณฺหานิโรธา  อปิ  นุ  โข
ปริเยสนา   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน   เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตสฺมาติหานนฺท
เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส  สมุทโย  เอส  ปจฺจโย  ปริเยสนาย
ยทิทํ ตณฺหา ฯ
     [๖๐]  อิติ  โข  อานนฺท  อิเม  เทฺว  ธมฺมา  ทฺวเยน  เวทนาย
เอกสโมสรณา ภวนฺติ ฯ
     {๖๐.๑}   ผสฺสปจฺจยา   เวทนาติ   อิติ   โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ    ปริยาเยน    เวทิตพฺพํ   ยถา   ผสฺสปจฺจยา
เวทนา   ^๑-   ฯ    ผสฺโส   จ   หิ   อานนฺท   นาภวิสฺส   สพฺเพน
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. เวทนาติ ฯ
สพฺพํ    สพฺพถา    สพฺพํ    กสฺสจิ   กิมฺหิจิ   เสยฺยถีทํ   จกฺขุสมฺผสฺโส
โสตสมฺผสฺโส      ฆานสมฺผสฺโส      ชิวฺหาสมฺผสฺโส      กายสมฺผสฺโส
มโนสมฺผสฺโส   ฯ   สพฺพโส   ผสฺเส   อสติ  ผสฺสนิโรธา  อปิ  นุ  โข
เวทนา   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  ตสฺมาติหานนฺท
เอเสว   เหตุ   เอตํ  นิทานํ  เอส  สมุทโย  เอส  ปจฺจโย  เวทนาย
ยทิทํ ผสฺโส ฯ
     {๖๐.๒}  นามรูปปจฺจยา  ผสฺโสติ  อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ ตทานนฺท
อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   นามรูปปจฺจยา   ผสฺโส  ฯ
เยหิ  อานนฺท  อากาเรหิ  เยหิ  ลิงฺเคหิ  เยหิ นิมิตฺเตหิ เยหิ อุทฺเทเสหิ
นามกายสฺส   ปญฺญตฺติ   โหติ   เตสุ   อากาเรสุ  เตสุ  ลิงฺเคสุ  เตสุ
นิมิตฺเตสุ  เตสุ  อุทฺเทเสสุ  อสติ  อปิ  นุ  โข รูปกาเย อธิวจนสมฺผสฺโส
ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เยหิ  อานนฺท  อากาเรหิ เยหิ
ลิงฺเคหิ   เยหิ   นิมิตฺเตหิ  เยหิ  อุทฺเทเสหิ  รูปกายสฺส  ปญฺญตฺติ  โหติ
เตสุ  อากาเรสุ  เตสุ  ลิงฺเคสุ  เตสุ  นิมิตฺเตสุ  เตสุ  อุทฺเทเสสุ อสติ
อปิ   นุ   โข   นามกาเย  ปฏิฆสมฺผสฺโส  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต   ฯ   เยหิ  อานนฺท  อากาเรหิ  เยหิ  ลิงฺเคหิ  เยหิ  นิมิตฺเตหิ
เยหิ   อุทฺเทเสหิ   นามกายสฺส   จ   รูปกายสฺส   จ   ปญฺญตฺติ  โหติ
เตสุ  อากาเรสุ  เตสุ  ลิงฺเคสุ  เตสุ  นิมิตฺเตสุ  เตสุ  อุทฺเทเสสุ อสติ
อปิ  นุ  โข  อธิวจนสมฺผสฺโส  วา  ปฏิฆสมฺผสฺโส  วา  ปญฺญาเยถาติ  ฯ
โน   เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เยหิ  อานนฺท  อากาเรหิ  เยหิ  ลิงฺเคหิ  เยหิ
นิมิตฺเตหิ    เยหิ    อุทฺเทเสหิ    นามรูปสฺส   ปญฺญตฺติ   โหติ   เตสุ
อากาเรสุ   เตสุ   ลิงฺเคสุ   เตสุ   นิมิตฺเตสุ  เตสุ  อุทฺเทเสสุ  อสติ
อปิ   นุ   โข   ผสฺโส   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต  ฯ
ตสฺมาติหานนฺท    เอเสว    เหตุ    เอตํ    นิทานํ   เอส   สมุทโย
เอส ปจฺจโย ผสฺสสฺส ยทิทํ นามรูปํ ฯ
     {๖๐.๓}   วิญฺญาณปจฺจยา  นามรูปนฺติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปํ   ฯ   วิญฺญาณญฺจ   หิ  อานนฺท  มาตุ  กุจฺฉิสฺมึ  น  โอกฺกมิสฺสถ
อปิ  นุ  โข  นามรูปํ  มาตุ กุจฺฉิสฺมึ สมุจฺฉิชฺชิสฺสถาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
วิญฺญาณญฺจ   หิ   อานนฺท   มาตุ   กุจฺฉิสฺมึ   โอกฺกมิตฺวา   โวกฺกมิสฺสถ
อปิ   นุ   โข   นามรูปํ   อิตฺถตฺตาย  อภินิพฺพตฺติสฺสถาติ  ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต   ฯ   วิญฺญาณญฺจ   หิ   อานนฺท  ทหรสฺเสว  สโต  โวจฺฉิชฺชิสฺสถ
กุมารกสฺส   วา   กุมาริกาย  วา  อปิ  นุ  โข  นามรูปํ  วุฑฺฒึ  วิรุฬฺหึ
เวปุลฺลํ   อาปชฺชิสฺสถาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต  ฯ  ตสฺมาติหานนฺท
เอเสว   เหตุ  เอตํ  นิทานํ  เอส  สมุทโย  เอส  ปจฺจโย  นามรูปสฺส
ยทิทํ วิญฺญาณํ ฯ
     {๖๐.๔}   นามรูปปจฺจยา  วิญฺญาณนฺติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ฯ
ตทานนฺท    อิมินาเปตํ   ปริยาเยน   เวทิตพฺพํ   ยถา   นามรูปปจฺจยา
วิญฺญาณํ   ฯ   วิญฺญาณญฺจ   หิ   อานนฺท  นามรูเป  ปติฏฺฐํ  น  ลภึสฺสถ
อปิ   นุ   โข   อายตึ  ชาติชรามรณทุกฺขสมุทยสมฺภโว  ปญฺญาเยถาติ  ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตสฺมาติหานนฺท  เอเสว  เหตุ  เอตํ  นิทานํ เอส
สมุทโย  เอส  ปจฺจโย  วิญฺญาณสฺส  ยทิทํ  นามรูปํ  ฯ  เอตฺตาวตา  โข
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. มาตุกุจฺฉึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อานนฺท  ชาเยถ  วา  ชีเยถ  วา มีเยถ วา จเวถ วา อุปปชฺเชถ วา ฯ
เอตฺตาวตา   โข   อธิวจนปโถ   เอตฺตาวตา   นิรุตฺติปโถ  เอตฺตาวตา
ปญฺญตฺติปโถ   เอตฺตาวตา   ปญฺญาวจรํ   เอตฺตาวตา   วฏฺฏํ  วตฺตติ  ฯ
อิตฺถตฺตํ ปญฺญาปนาย ยทิทํ นามรูปํ สห วิญฺญาเณน ฯ ^[๑]-
     [๖๑]  กิตฺตาวตา  จ  อานนฺท อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ ^๒- ฯ
รูปึ   วา   หิ   อานนฺท   ปริตฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต  ปญฺญเปติ  รูปี
เม   ปริตฺโต   อตฺตาติ   ฯ   รูปึ   วา  หิ  อานนฺท  อนนฺตํ  อตฺตานํ
ปญฺญเปนฺโต    ปญฺญเปติ    รูปี   เม   อนนฺโต   อตฺตาติ   ฯ   อรูปึ
วา   หิ   อานนฺท   ปริตฺตํ   อตฺตานํ   ปญฺญเปนฺโต   ปญฺญเปติ   อรูปี
เม   ปริตฺโต   อตฺตาติ   ฯ   อรูปึ  วา  หิ  อานนฺท  อนนฺตํ  อตฺตานํ
ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ อรูปี เม อนนฺโต อตฺตาติ ฯ
     {๖๑.๑}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  รูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  รูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ
ตถาภาวึ  ^๓-  วา  โส  รูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ อตถํ
วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา ปนสฺส โหติ ฯ เอวํ
สนฺตํ โข อานนฺท รูปึ ปริตฺตตฺตานุทิฏฺฐิ อนุเสตีติ อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๑.๒}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  รูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  รูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ
ตถาภาวึ   ^๔-   วา  โส  รูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต  ปญฺญเปติ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. อญฺญมญฺญปจฺจยตา ปวตฺตติ ฯ ^๒ ปญฺญาเปนฺโต ปญฺญาเปตีติปิ ปาโฐ ฯ
@^๓-๔ ม. ยุ. ตตฺถ ภาวึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อตถํ   วา   ปน   สนฺตํ   ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา  ปนสฺส
โหติ   ฯ   เอวํ   สนฺตํ  โข  อานนฺท  รูปึ  อนนฺตตฺตานุทิฏฺฐิ  อนุเสตีติ
อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๑.๓}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  อรูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ   เอตรหิ   วา   โส   อรูปึ   ปริตฺตํ   อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ   ตถาภาวึ   วา   โส   อรูปึ   ปริตฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ   อตถํ   วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา
ปนสฺส   โหติ   ฯ   เอวํ   สนฺตํ  โข  อานนฺท  อรูปึ  ปริตฺตตฺตานุทิฏฺฐิ
อนุเสตีติ อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๑.๔}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  อรูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต
ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  อรูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปติ
ตถาภาวึ  วา  โส  อรูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  ปญฺญเปนฺโต  ปญฺญเปติ  อตถํ
วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา ปนสฺส โหติ ฯ เอวํ
สนฺตํ  โข  อานนฺท  อรูปึ  อนนฺตตฺตานุทิฏฺฐิ  อนุเสตีติ  อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
เอตฺตาวตา โข อานนฺท อตฺตานํ ปญฺญเปนฺโต ปญฺญเปตีติ ฯ
     [๖๒]   กิตฺตาวตา   จ   อานนฺท   อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต  น
ปญฺญเปติ   ฯ   รูปึ  วา  หิ  อานนฺท  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต
น   ปญฺญเปติ   รูปี   เม  ปริตฺโต  อตฺตาติ  ฯ  รูปึ  วา  หิ  อานนฺท
อนนฺตํ   อตฺตานํ   น   ปญฺญเปนฺโต   น   ปญฺญเปติ  รูปี  เม  อนนฺโต
อตฺตาติ   ฯ   อรูปึ  วา  หิ  อานนฺท  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต
น   ปญฺญเปติ  อรูปี  เม  ปริตฺโต  อตฺตาติ  ฯ  อรูปึ  วา  หิ  อานนฺท
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปญฺญเปติ ฯ
อนนฺตํ   อตฺตานํ   น   ปญฺญเปนฺโต   น  ปญฺญเปติ  อรูปี  เม  อนนฺโต
อตฺตาติ ฯ
     {๖๒.๑}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  รูปึ  ปริตฺตํ อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต
น   ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  รูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  ตถาภาวึ  วา  โส  รูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต
น   ปญฺญเปติ   อตถํ   วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ
วา  ปนสฺส  น  โหติ  ฯ  เอวํ  สนฺตํ  โข  อานนฺท รูปึ ปริตฺตตฺตานุทิฏฺฐิ
นานุเสตีติ อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๒.๒}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  รูปึ  อนนฺตํ อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  รูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  น ปญฺญเปนฺโต น
ปญฺญเปติ  ตถาภาวึ  วา  โส  รูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต  น
ปญฺญเปติ   อตถํ   วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา
ปนสฺส   น   โหติ  ฯ  เอวํ  สนฺตํ  โข  อานนฺท  รูปึ  อนนฺตตฺตานุทิฏฺฐิ
นานุเสตีติ อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๒.๓}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  อรูปึ ปริตฺตํ อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  อรูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต น
ปญฺญเปติ  ตถาภาวึ  วา  โส  อรูปึ  ปริตฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต น
ปญฺญเปติ   อตถํ   วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ  วา
ปนสฺส   น  โหติ  ฯ  เอวํ  สนฺตํ  โข  อานนฺท  อรูปึ  ปริตฺตตฺตานุทิฏฺฐิ
นานุเสตีติ อิจฺจาลํ วจนาย ฯ
     {๖๒.๔}  ตตฺรานนฺท  โย  โส  อรูปึ อนนฺตํ อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  เอตรหิ  วา  โส  อรูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  น  ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  ตถาภาวึ  วา  โส  อรูปึ  อนนฺตํ  อตฺตานํ  น ปญฺญเปนฺโต
น  ปญฺญเปติ  อตถํ  วา  ปน  สนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปกปฺเปสฺสามีติ  อิติ วา
ปนสฺส   น  โหติ  ฯ  เอวํ  สนฺตํ  โข  อานนฺท  อรูปึ  อนนฺตตฺตานุทิฏฺฐิ
นานุเสตีติ   อิจฺจาลํ   วจนาย   ฯ  เอตฺตาวตา  โข  อานนฺท  อตฺตานํ
น ปญฺญเปนฺโต น ปญฺญเปตีติ ฯ
     [๖๓]    กิตฺตาวตา    จ    อานนฺท   อตฺตานํ   สมนุปสฺสมาโน
สมนุปสฺสติ   ฯ   เวทนํ   วา   หิ   อานนฺท   อตฺตานํ  สมนุปสฺสมาโน
สมนุปสฺสติ   เวทนา  เม  อตฺตาติ  น  เหว  โข  เม  เวทนา  อตฺตา
อปฺปฏิสํเวทโน  เม  อตฺตาติ  ^[๑]-  ฯ  น  เหว โข เม เวทนา อตฺตา
โนปิ   อปฺปฏิสํเวทโน   เม  อตฺตา  อตฺตา  เม  เวทยติ  เวทนาธมฺโม
หิ   เม   อตฺตาติ   อิติ   วา   หิ   อานนฺท  อตฺตานํ  สมนุปสฺสมาโน
สมนุปสฺสติ ฯ
     {๖๓.๑}   ตตฺรานนฺท  โย  โส  เอวมาห  เวทนา  เม  อตฺตาติ
โส   เอวมสฺส   วจนีโย   ติสฺโส   โข  อิมา  อาวุโส  เวทนา  สุขา
เวทนา   ทุกฺขา   เวทนา   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   อิมาสํ   โข  ตฺวํ
ติสฺสนฺนํ   เวทนานํ   กตมํ   อตฺตโต   สมนุปสฺสสีติ   ฯ  ยสฺมึ  อานนฺท
สมเย  สุขํ  เวทนํ  เวเทติ  เนว  ตสฺมึ  สมเย  ทุกฺขํ  เวทนํ  เวเทติ
น  อทุกฺขมสุขํ  เวทนํ  เวเทติ  สุขํเยว  ตสฺมึ  สมเย  เวทนํ เวเทติ ฯ
ยสฺมึ   อานนฺท   สมเย   ทุกฺขํ   เวทนํ   เวเทติ  เนว  ตสฺมึ  สมเย
สุขํ   เวทนํ   เวเทติ   น   อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ   เวเทติ   ทุกฺขํเยว
ตสฺมึ   สมเย   เวทนํ   เวเทติ  ฯ  ยสฺมึ  อานนฺท  สมเย  อทุกฺขมสุขํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อิติ วา หิ อานนฺท สมนุปสฺสมาโน สมนุปสฺสติ ฯ
เวทนํ   เวเทติ   เนว   ตสฺมึ  สมเย  สุขํ  เวทนํ  เวเทติ  น  ทุกฺขํ
เวทนํ เวเทติ อทุกฺขมสุขํเยว ตสฺมึ สมเย เวทนํ เวเทติ ฯ
     {๖๓.๒}   สุขาปิ   โข   อานนฺท   เวทนา   อนิจฺจา   สงฺขตา
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   ขยธมฺมา   วยธมฺมา   วิราคธมฺมา   นิโรธธมฺมา   ฯ
ทุกฺขาปิ   โข   อานนฺท   เวทนา   อนิจฺจา   สงฺขตา  ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา
ขยธมฺมา   วยธมฺมา   วิราคธมฺมา   นิโรธธมฺมา  ฯ  อทุกฺขมสุขาปิ  โข
อานนฺท    เวทนา    อนิจฺจา    สงฺขตา   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   ขยธมฺมา
วยธมฺมา  วิราคธมฺมา  นิโรธธมฺมา  ฯ  ตสฺส  สุขํ  เวทนํ  เวทยมานสฺส
เอโส  เม  อตฺตาติ  โหติ  ตสฺสาเยว  สุขาย  เวทนาย  นิโรธา พฺยคา
เม  อตฺตาติ  โหติ  ฯ  ทุกฺขํ  เวทนํ  เวทยมานสฺส  เอโส  เม อตฺตาติ
โหติ   ฯ  ตสฺสาเยว  ทุกฺขาย  เวทนาย  นิโรธา  พฺยคา  เม  อตฺตาติ
โหติ   ฯ  อทุกฺขมสุขํ  เวทนํ  เวทยมานสฺส  เอโส  เม  อตฺตาติ  โหติ
ตสฺสาเยว  อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย  นิโรธา  พฺยคา  เม อตฺตาติ โหติ ฯ
อิติ   โส   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม  อนิจฺจํ  สุขทุกฺขโวกิณฺณํ  อุปฺปาทวยธมฺมํ
อตฺตานํ   สมนุปสฺสมาโน   สมนุปสฺสติ  โย  โส  เอวมาห  เวทนา  เม
อตฺตาติ  ฯ  ตสฺมาติหานนฺท  เอเตนเปตํ  นกฺขมติ  เวทนา  เม  อตฺตาติ
สมนุปสฺสิตุํ
     {๖๓.๓}  ตตฺรานนฺท โย โส เอวมาห น เหว โข เม เวทนา อตฺตา
อปฺปฏิสํเวทโน   เม   อตฺตาติ  โส  เอวมสฺส  วจนีโย  ยตฺถ  ปนาวุโส
สพฺพโส   เวทยิตํ   อตฺถิ   ^๑-   อปิ   นุ   โข   ตตฺถ   อสฺมีติ  ^๒-
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นตฺถิ ฯ ^๒ ม. อยมหมสฺมีติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สิยาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตสฺมาติหานนฺท  เอเตนเปตํ นกฺขมติ น
เหว โข เม เวทนา อตฺตา อปฺปฏิสํเวทโน เม อตฺตาติ สมนุปสฺสิตุํ ฯ
     {๖๓.๔}  ตตฺรานนฺท โย โส เอวมาห น เหว โข เม เวทนา อตฺตา
โนปิ  อปฺปฏิสํเวทโน  ^[๑]-  อตฺตา  อตฺตา  เม  เวทยติ  เวทนาธมฺโม
หิ  เม  อตฺตาติ  ฯ  โส  เอวมสฺส วจนีโย เวทนา จ หิ อาวุโส สพฺเพน
สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ  อปริเสสา  นิรุชฺเฌยฺยุํ  สพฺพโส  เวทนาย  อสติ
เวทนานิโรธา  อปิ  นุ โข ตตฺถ อหมสฺมีติ ^๒- สิยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
ตสฺมาติหานนฺท  เอเตนเปตํ  นกฺขมติ  น  เหว  โข  เม  เวทนา อตฺตา
โนปิ  อปฺปฏิสํเวทโน  ^[๓]-  อตฺตา  อตฺตา  เม  เวทยติ  เวทนาธมฺโม
หิ เม อตฺตาติ สมนุปสฺสิตุํ ฯ
     [๖๔]  ยโต  โข  อานนฺท  ภิกฺขุ  เนว  เวทนํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ
โนปิ   อปฺปฏิสํเวทนํ  อตฺตานํ  สมนุปสฺสติ  โนปิ  อตฺตา  ^[๔]-  เวทยติ
เวทนาธมฺโม  หิ  เม  อตฺตาติ  สมนุปสฺสติ  ฯ โส เอวํ สมนุปสฺสนฺโต ^๕-
น   ^๖-   กิญฺจิ  โลเก  อุปาทิยติ  อนุปาทิยญฺจ  น  ปริตสฺสติ  อปริตสฺสํ
ปจฺจตฺตญฺเญว    ปรินิพฺพายติ    ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ
กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   ฯ  เอวํ  วิมุตฺตํ  ^๗-  โข
อานนฺท   ภิกฺขุํ  โย  เอวํ  วเทยฺย  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิติสา
ทิฏฺฐีติ    ^๘-    ตทกลฺลํ    ฯ    น    โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณา
@เชิงอรรถ: ^๑-๓-๔ ม. ยุ. เม ฯ ^๒ ยุ. อยมหมสฺมีติ ฯ ^๕ ม. นสมนุปสฺสนฺโต ฯ
@ยุ. อสมนุปสฺสนฺโต ฯ ^๖ ม. น จ ฯ ^๗ ม. ยุ. วิมุตฺตจิตฺตํ ฯ
@^๘ อิติสฺส ทิฏฺฐีตีติปิ ปาโฐ ฯ
อิติสา   ทิฏฺฐีติ   ตทกลฺลํ   ฯ   โหติ   จ   น   จ   โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณา   อิติสา   ทิฏฺฐีติ   ตทกลฺลํ   ฯ   เนว  โหติ  น  น  โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิติสา  ทิฏฺฐีติ  ตทกลฺลํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
ยาวตานนฺท   อธิวจนํ   ยาวตา   อธิวจนปโถ  ยาวตา  นิรุตฺติปโถ  ^๑-
ยาวตา     ปญฺญตฺติ    ยาวตา    ปญฺญตฺติปโถ    ยาวตา    ปญฺญาปนํ
ยาวตา    ปญฺญาวจรํ    ยาวตา    วฏฺฏํ    วตฺตติ    ตาวตา   วฏฺฏํ
วตฺตติ    ตทภิญฺญา    วิมุตฺโต    ภิกฺขุ    ตทภิญฺญา    วิมุตฺตํ    ภิกฺขุํ
น ชานาติ น ปสฺสติ อิติสา ทิฏฺฐีติ ตทกลฺลํ ฯ
     [๖๕]   สตฺต   โข   อิมา   ^๒-  อานนฺท  วิญฺญาณฏฺฐิติโย  เทฺว
อายตนานิ   ฯ   กตมา   สตฺต   ฯ   สนฺตานนฺท  สตฺตา  นานตฺตกายา
นานตฺตสญฺญิโน   เสยฺยถาปิ   มนุสฺสา   เอกจฺเจ   จ  เทวา  เอกจฺเจ
จ   วินิปาติกา   อยํ   ปฐมา   วิญฺญาณฏฺฐิติ   ฯ   สนฺตานนฺท   สตฺตา
นานตฺตกายา    เอกตฺตสญฺญิโน    เสยฺยถาปิ    เทวา    พฺรหฺมกายิกา
ปฐมาภินิพฺพตฺตา  จตุอปายิกา  ^๓-  สตฺตา  จ  อยํ  ทุติยา วิญฺญาณฏฺฐิติ ฯ
สนฺตานนฺท     สตฺตา     เอกตฺตกายา    นานตฺตสญฺญิโน    เสยฺยถาปิ
เทวา   อาภสฺสรา   อยํ   ตติยา   วิญฺญาณฏฺฐิติ  ฯ  สนฺตานนฺท  สตฺตา
เอกตฺตกายา    เอกตฺตสญฺญิโน    เสยฺยถาปิ   เทวา   สุภกิณฺหา   อยํ
จตุตฺถา   วิญฺญาณฏฺฐิติ   ฯ   สนฺตานนฺท   สตฺตา   สพฺพโส   รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมา    ปฏิฆสญฺญานํ    อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ   อมนสิการา
อนนฺโต     อากาโสติ     อากาสานญฺจายตนูปคา     อยํ     ปญฺจมา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นิรุตฺติ ฯ ^๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๓ ม. ยุ.
@จตุอปายิกา สตฺตาติ อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ
วิญฺญาณฏฺฐิติ    ฯ    สนฺตานนฺท   สตฺตา   สพฺพโส   อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม    อนนฺตํ    วิญฺญาณนฺติ   วิญฺญาณญฺจายตนูปคา   อยํ   ฉฏฺฐา
วิญฺญาณฏฺฐิติ    ฯ    สนฺตานนฺท    สตฺตา    สพฺพโส   วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม    นตฺถิ    กิญฺจีติ    อากิญฺจญฺญายตนูปคา    อยํ    สตฺตมา
วิญฺญาณฏฺฐิติ    ฯ    อสญฺญิสตฺตายตนํ   ^๑-   เนวสญฺญานาสญฺญายตนเมว
ทุติยํ ฯ
     {๖๕.๑}   ตตฺรานนฺท   ยายํ   ปฐมา  วิญฺญาณฏฺฐิติ  นานตฺตกายา
นานตฺตสญฺญิโน   เสยฺยถาปิ   มนุสฺสา   เอกจฺเจ   จ  เทวา  เอกจฺเจ
จ  วินิปาติกา  โย  นุ  โข  อานนฺท  ตญฺจ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ สมุทยํ
ปชานาติ  ตสฺสา  จ  อตฺถงฺคมํ   ปชานาติ  ตสฺสา  จ  อสฺสาทํ ปชานาติ
ตสฺสา  จ  อาทีนวํ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ  นิสฺสรณํ ปชานาติ กลฺลํ นุ เตน
ตทภินนฺทิตุนฺติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯเปฯ  ตตฺรานนฺท  ยายํ  สตฺตมา
วิญฺญาณฏฺฐิติ      สพฺพโส     วิญฺญาณญฺจายตนํ     สมติกฺกมฺม     นตฺถิ
กิญฺจีติ   อากิญฺจญฺญายตนูปคา   โย   นุ   โข  อานนฺท  ตญฺจ  ปชานาติ
ตสฺสา  จ  สมุทยํ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ  อตฺถงฺคมํ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ
อสฺสาทํ   ปชานาติ   ตสฺสา  จ  อาทีนวํ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ  นิสฺสรณํ
ปชานาติ   กลฺลํ   นุ   เตน   ตทภินนฺทิตุนฺติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตตฺรานนฺท   ยมิทํ   อสญฺญิสตฺตายตนํ   โย   นุ   โข   อานนฺท   ตญฺจ
ปชานาติ    ตสฺสา    จ   สมุทยํ   ปชานาติ   ตสฺสา   จ   อตฺถงฺคมํ
@เชิงอรรถ: ^๑ อสญฺญสตฺตายตนนฺติ วา ปาโฐ ฯ
ปชานาติ    ตสฺสา    จ   อสฺสาทํ   ปชานาติ   ตสฺสา   จ   อาทีนวํ
ปชานาติ  ตสฺสา  จ  นิสฺสรณํ  ปชานาติ  กลฺลํ  นุ  เตน ตทภินนฺทิตุนฺติ ฯ
โน    เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ตตฺรานนฺท   ยมิทํ   เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
โย   นุ   โข   อานนฺท  ตญฺจ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ  สมุทยํ  ปชานาติ
ตสฺสา   จ   อตฺถงฺคมํ  ปชานาติ  ตสฺสา  จ  อสฺสาทํ  ปชานาติ  ตสฺสา
จ   อาทีนวํ   ปชานาติ  ตสฺสา  จ  นิสฺสรณํ  ปชานาติ  กลฺลํ  นุ  เตน
ตทภินนฺทิตุนฺติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต  ฯ  ยโต  โข  อานนฺท  ภิกฺขุ
อิมาสญฺจ    สตฺตนฺนํ    วิญฺญาณฏฺฐิตีนํ    อิเมสญฺจ   ทฺวินฺนํ   อายตนานํ
สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ   วิทิตฺวา   อนุปาทา   วิมุตฺโต   โหติ  อยํ  วุจฺจตานนฺท  ภิกฺขุ
ปญฺญาวิมุตฺโต ฯ
     [๖๖]  อฏฺฐ  โข  อิเม  อานนฺท  วิโมกฺขา  ฯ  กตเม  อฏฺฐ  ฯ
รูปี   รูปานิ   ปสฺสติ   อยํ   ปฐโม   วิโมกฺโข   ฯ   อชฺฌตฺตํอรูปสญฺญี
พหิทฺธารูปานิ    ปสฺสติ    อยํ    ทุติโย    วิโมกฺโข    ฯ   สุภนฺเตว
อธิมุตฺโต   โหติ   อยํ   ตติโย   วิโมกฺโข   ฯ   สพฺพโส   รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมฺม    ปฏิฆสญฺญานํ    อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ   อมนสิการา
อนนฺโต    อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ
จตุตฺโถ    วิโมกฺโข    ฯ    สพฺพโส   อากาสานญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม
อนนฺตํ    วิญฺญาณนฺติ    วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อยํ
ปญฺจโม    วิโมกฺโข    ฯ    สพฺพโส    วิญฺญาณญฺจายตนํ    สมติกฺกมฺม
นตฺถิ    กิญฺจีติ    อากิญฺจญฺญายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   ฉฏฺโฐ
วิโมกฺโข       ฯ      สพฺพโส      อากิญฺจญฺญายตนํ      สมติกฺกมฺม
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ      อุปสมฺปชฺช     วิหรติ     อยํ     สตฺตโม
วิโมกฺโข     ฯ     สพฺพโส     เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ     สมติกฺกมฺม
สญฺญาเวทยิตํ   นิโรธํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  อยํ  อฏฺฐโม  วิโมกฺโข  ฯ
อิเม โข อานนฺท อฏฺฐ วิโมกฺขา ฯ
     {๖๖.๑}  ยโต  โข  อานนฺท  ภิกฺขุ  อิเม อฏฺฐ วิโมกฺเข อนุโลมํปิ
สมาปชฺชติ     ปฏิโลมํปิ    สมาปชฺชติ    อนุโลมปฏิโลมํปิ    สมาปชฺชติ
ยตฺถิจฺฉกํ   ยทิจฺฉกํ   ยาวติจฺฉกํ   สมาปชฺชติปิ   วุฏฺฐาติปิ   อาสวานญฺจ
ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺญาวิมุตฺตึ  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม  สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  อยํ  วุจฺจตานนฺท ภิกฺขุ อุภโตภาควิมุตฺโต ฯ
อิมาย    จ    อานนฺท   อุภโตภาควิมุตฺติยา   อญฺญา   อุภโตภาควิมุตฺติ
อุตฺตริตรา  วา  ปณีตตรา  วา  นตฺถีติ  ฯ  อิทมโวจ  ภควา ฯ อตฺตมโน
อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                 มหานิทานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                         ---------------
                     มหาปรินิพฺพานสุตฺตํ
     [๖๗]   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
คิชฺฌกูเฏ  ปพฺพเต  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ
เวเทหิปุตฺโต   วชฺชึ   ^๑-   อภิยาตุกาโม   โหติ   ฯ   โส  เอวมาห
อหํ   หิ   เม  วชฺชึ  เอวํมหิทฺธิเก  เอวํมหานุภาเว  อุจฺเฉชฺชามิ  วชฺชึ
วินาเสสฺสามิ วชฺชึ อนยพฺยสนํ อาปาเทสฺสามิ วชฺชินฺติ ฯ
     {๖๗.๑}  อถโข  ราชา  มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต วสฺสการํ
พฺราหฺมณํ   มคธมหามตฺตํ  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ  พฺราหฺมณ  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกม   อุปสงฺกมิตฺวา   มม   วจเนน   ภควโต   ปาเท   สิรสา
วนฺทาหิ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺฐานํ   พลํ   ผาสุวิหารํ   ปุจฺฉ
ราชา   ภนฺเต   มาคโธ   อชาตสตฺตุ   เวเทหิปุตฺโต   ภควโต  ปาเท
สิรสา   วนฺทติ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺฐานํ   พลํ   ผาสุวิหารํ
ปุจฺฉตีติ    เอวญฺจ    วเทหิ    ราชา   ภนฺเต   มาคโธ   อชาตสตฺตุ
เวเทหิปุตฺโต   วชฺชึ   อภิยาตุกาโม  โส  เอวมาห  อหํ  หิ  เม  วชฺชี
เอวํมหิทฺธิเก    เอวํมหานุภาเว    อุจฺเฉชฺชามิ    วชฺชึ   วินาเสสฺสามิ
วชฺชึ   อนยพฺยสนํ   อาปาเทสฺสามิ   วชฺชินฺติ   ยถา   จ   เต  ภควา
พฺยากโรติ   ตํ   สาธุกํ   อุคฺคเหตฺวา   มม   อาโรเจยฺยาสิ   น   หิ
ตถาคตา วิตถํ ภณนฺตีติ ฯ
     {๖๗.๒}  เอวํ  โภติ  โข  วสฺสกาโร  พฺราหฺมโณ  มคธมหามตฺโต
รญฺโญ     มาคธสฺส     อชาตสตฺตุสฺส     เวเทหิปุตฺตสฺส    ปฏิสฺสุตฺวา
ภทฺทานิ    ภทฺทานิ    ยานานิ    โยเชตฺวา    ภทฺทํ    ภทฺทํ    ยานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วชฺชี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. อุจฺเฉจฺฉามิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อภิรุหิตฺวา   ภทฺเทหิ   ภทฺเทหิ   ยาเนหิ   ราชคหมฺหา   นิยฺยาสิ  เยน
คิชฺฌกูโฏ   ปพฺพโต   เตน   ปายาสิ   ยาวติกา  ยานสฺส  ภูมิ  ยาเนน
คนฺตฺวา   ยานา  ปจฺโจโรหิตฺวา  ปตฺติโก  ว  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  วสฺสกาโร
พฺราหฺมโณ   มคธมหามตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ราชา  โภ  โคตม
มาคโธ   อชาตสตฺตุ   เวเทหิปุตฺโต   โภโต   โคตมสฺส  ปาเท  สิรสา
วนฺทติ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺฐานํ   พลํ   ผาสุวิหารํ   ปุจฺฉติ
ราชา  โภ  โคตม  มาคโธ  อชาตสตฺตุ  เวเทหิปุตฺโต วชฺชึ อภิยาตุกาโม
โส  เอวมาห  อหํ  หิ เม วชฺชี เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว อุจฺเฉชฺชามิ
วชฺชึ วินาเสสฺสามิ วชฺชึ อนยพฺยสนํ อาปาเทสฺสามิ วชฺชินฺติ ฯ
     [๖๘]   เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต
ปิฏฺฐิโต ฐิโต โหติ ภควนฺตํ วีชิยมาโน ^๑- ฯ
     {๖๘.๑}  อถโข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ อามนฺเตสิ กินฺติ  เต
อานนฺท  สุตํ  วชฺชี  อภิณฺหสนฺนิปาตา  สนฺนิปาตพหุลาติ  ฯ สุตํ เมตํ ภนฺเต
วชฺชี   อภิณฺหสนฺนิปาตา   สนฺนิปาตพหุลาติ  ฯ  ยาวกีวญฺจ  อานนฺท  วชฺชี
อภิณฺหสนฺนิปาตา   สนฺนิปาตพหุลา  ภวิสฺสนฺติ  ^๒-  วุฑฺฒิเยว  ^๒-  อานนฺท
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิชยมาโน ฯ ยุ. วิชมาโน ฯ ^๒ อภิณฺหสนฺนิปาตา ภวิสฺสนฺติ สนฺนิปาตพหุลาติปิ
@ปาฐกฺกเมน ภวิตพฺพํ ฯ ^๓ ม. ยุ. วุทฺธิเยว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๒}  กินฺติ  เต  อานนฺท  สุตํ วชฺชี สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ สมคฺคา
วุฏฺฐหนฺติ  สมคฺคา  วชฺชิกรณียานิ  กโรนฺตีติ  ฯ  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต  วชฺชี
สมคฺคา    สนฺนิปตนฺติ    สมคฺคา    วุฏฺฐหนฺติ   สมคฺคา   วชฺชิกรณียานิ
กโรนฺตีติ  ฯ  ยาวกีวญฺจ  อานนฺท  วชฺชี  สมคฺคา  สนฺนิปติสฺสนฺติ  สมคฺคา
วุฏฺฐหิสฺสนฺติ    สมคฺคา   วชฺชิกรณียานิ   กริสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   อานนฺท
วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๓}  กินฺติ  เต  อานนฺท  สุตํ วชฺชี อปญฺญตฺตํ น ปญฺญเปนฺติ ^๑-
ปญฺญตฺตํ    น    สมุจฺฉินฺทนฺติ    ยถาปญฺญตฺเต    โปราเณ   วชฺชิธมฺเม
สมาทาย   วตฺตนฺตีติ   ฯ   สุตํ   เมตํ   ภนฺเต   วชฺชี   อปญฺญตฺตํ  น
ปญฺญเปนฺติ    ปญฺญตฺตํ    น    สมุจฺฉินฺทนฺติ    ยถาปญฺญตฺเต   โปราเณ
วชฺชิธมฺเม    สมาทาย    วตฺตนฺตีติ   ฯ   ยาวกีวญฺจ   อานนฺท   วชฺชี
อปญฺญตฺตํ     น     ปญฺญเปสฺสนฺติ     ปญฺญตฺตํ    น    สมุจฺฉินฺทิสฺสนฺติ
ยถาปญฺญตฺเต   โปราเณ   วชฺชิธมฺเม   สมาทาย   วตฺติสฺสนฺติ  วุฑฺฒิเยว
อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๔}  กินฺติ  เต  อานนฺท สุตํ วชฺชี เย เต วชฺชีนํ วชฺชิมหลฺลกา
เต   สกฺกโรนฺติ   ครุกโรนฺติ  ^๒-  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ  เตสญฺจ  โสตพฺพํ
มญฺญนฺตีติ   ฯ  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต  วชฺชี  เย  เต  วชฺชีนํ  วชฺชิมหลฺลกา
เต   สกฺกโรนฺติ   ครุกโรนฺติ   มาเนนฺติ   ปูเชนฺติ   เตสญฺจ   โสตพฺพํ
มญฺญนฺตีติ    ฯ     ยาวกีวญฺจ    อานนฺท   วชฺชี   เย   เต   วชฺชีนํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ปญฺญาเปนฺตีติปิ ปาโฐ ฯ ^๒ ม. ครุํ กโรนฺติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วชฺชิมหลฺลกา   เต   สกฺกริสฺสนฺติ   ครุกริสฺสนฺติ  มาเนสฺสนฺติ  ปูเชสฺสนฺติ
เตสญฺจ   โสตพฺพํ   มญฺญิสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   อานนฺท  วชฺชีนํ  ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๕}  กินฺติ  เต อานนฺท สุตํ วชฺชี ยา ตา กุลิตฺถิโย กุลกุมาริโย
ตา  น  โอกฺกสฺส  ปสยฺห  วาเสนฺตีติ  ฯ  สุตํ  เมตํ ภนฺเต วชฺชี ยา ตา
กุลิตฺถิโย  กุลกุมาริโย  ตา  น  โอกฺกสฺส  ปสยฺห วาเสนฺตีติ ฯ ยาวกีวญฺจ
อานนฺท  วชฺชี  ยา  ตา  กุลิตฺถิโย  กุลกุมาริโย  ตา  น โอกฺกสฺส ปสยฺห
วาเสสฺสนฺติ วุฑฺฒิเยว อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๖}  กินฺติ เต อานนฺท สุตํ วชฺชี ยานิ ตานิ วชฺชีนํ วชฺชิเจติยานิ
อพฺภนฺตรานิ    เจว    พาหิรานิ   จ   ตานิ   สกฺกโรนฺติ   ครุกโรนฺติ
มาเนนฺติ   ปูเชนฺติ   เตสญฺจ   ทินฺนปุพฺพํ   กตปุพฺพํ   ธมฺมิกํ   พลึ  โน
ปริหาเปนฺตีติ  ฯ  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต  วชฺชี  ยานิ ตานิ วชฺชี วชฺชิเจติยานิ
อพฺภนฺตรานิ  เจว  พาหิรานิ  จ  ตานิ  สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ
ปูเชนฺติ  เตสญฺจ  ทินฺนปุพฺพํ  กตปุพฺพํ  ธมฺมิกํ  พลึ  โน  ปริหาเปนฺตีติ  ฯ
ยาวกีวญฺจ  อานนฺท  วชฺชี  ยานิ  ตานิ  วชฺชีนํ  วชฺชิเจติยานิ อพฺภนฺตรานิ
เจว  พาหิรานิ  จ  ตานิ  สกฺกริสฺสนฺติ ครุกริสฺสนฺติ มาเนสฺสนฺติ ปูเชสฺสนฺติ
เตสญฺจ   ทินฺนปุพฺพํ  กตปุพฺพํ  ธมฺมิกํ  พลึ  โน  ปริหาเปสฺสนฺติ  วุฑฺฒิเยว
อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๖๘.๗}    กินฺติ    เต    อานนฺท   สุตํ   วชฺชีนํ   อรหนฺเตสุ
ธมฺมิการกฺขาวรณคุตฺติ      สุสํวิหิตา      กินฺติ      อนาคตา      จ
อรหนฺโต   วิชิตํ   อาคจฺเฉยฺยุํ   อาคตา   จ   อรหนฺโต  วิชิเต  ผาสุํ
วิหเรยฺยุนฺติ  ฯ  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต วชฺชีนํ อรหนฺเตสุ ธมฺมิการกฺขาวรณคุตฺติ
สุสํวิหิตา   กินฺติ   อนาคตา   จ  อรหนฺโต  วิชิตํ  อาคจฺเฉยฺยุํ  อาคตา
จ   อรหนฺโต   วิชิเต   ผาสุํ   วิหเรยฺยุนฺติ   ฯ   ยาวกีวญฺจ  อานนฺท
วชฺชีนํ   อรหนฺเตสุ   ธมฺมิการกฺขาวรณคุตฺติ   สุสํวิหิตา   ภวิสฺสติ   กินฺติ
อนาคตา   จ   อรหนฺโต   วิชิตํ   อาคจฺเฉยฺยุํ   อาคตา  จ  อรหนฺโต
วิชิเต   ผาสุํ   วิหเรยฺยุนฺติ   วุฑฺฒิเยว   อานนฺท   วชฺชีนํ   ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานีติ ฯ
     [๖๙]    อถโข    ภควา   วสฺสการํ   พฺราหฺมณํ   มคธมหามตฺตํ
อามนฺเตสิ   เอกมิทาหํ   พฺราหฺมณ  สมยํ  เวสาลิยํ  วิหรามิ  สารนฺทเท
เจติเย   ตตฺราหํ   วชฺชีนํ   อิเม   สตฺต  อปริหานิเย  ธมฺเม  เทเสสึ
ยาวกีวญฺจ    พฺราหฺมณ    อิเม   สตฺต   อปริหานิยา   ธมฺมา   วชฺชีสุ
ฐสฺสนฺติ   อิเมสุ  จ  สตฺตสุ  อปริหานิเยสุ  ธมฺเมสุ  วชฺชี  สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ
วุฑฺฒิเยว พฺราหฺมณ วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานีติ ฯ
     {๖๙.๑}   เอวํ   วุตฺเต   วสฺสกาโร  พฺราหฺมโณ  มคธมหามตฺโต
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   เอกเมเกนปิ  โภ  โคตม  อปริหานิเยน  ธมฺเมน
สมนฺนาคตานํ   วชฺชีนํ   วุฑฺฒิเยว   ปาฏิกงฺขา   โน  ปริหานิ  โก  ปน
วาโท  สตฺตหิ  อปริหานิเยหิ  ธมฺเมหิ  อกรณียา  จ  ^๑- โภ โคตม วชฺชี
รญฺญา   มาคเธน  อชาตสตฺตุนา  เวเทหิปุตฺเตน  ยทิทํ  ยุทฺธสฺส  อญฺญตฺร
อุปลาปนาย   อญฺญตฺร   มิถุเภทาย   หนฺท   จทาหิ   มยํ   โภ  โคตม
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ว ฯ
คจฺฉาม   พหุกิจฺจา   มยํ   พหุกรณียาติ   ฯ   ยสฺสทานิ  ตฺวํ  พฺราหฺมณ
กาลํ   มญฺญสีติ   ฯ   อถโข   วสฺสกาโร   พฺราหฺมโณ   มคธมหามตฺโต
ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ
     [๗๐]   อถโข   ภควา   อจิรปกฺกนฺเต   วสฺสกาเร   พฺราหฺมเณ
มคธมหามตฺเต   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   คจฺฉ  ตฺวํ  อานนฺท
ยาวติกา  ภิกฺขู  ราชคหํ  อุปนิสฺสาย  วิหรนฺติ  เต สพฺเพ อุปฏฺฐานสาลายํ
สนฺนิปาเตหีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา    ยาวติกา    ภิกฺขู   ราชคหํ   อุปนิสฺสาย   วิหรนฺติ   เต
สพฺเพ   อุปฏฺฐานสาลายํ   สนฺนิปาเตตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐาสิ  ฯ  เอกมนฺตํ
ฐิโต    โข   อายสฺมา   อานนฺโท   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   สนฺนิปติโต
ภนฺเต ภิกฺขุสงฺโฆ ยสฺสทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญสีติ ฯ
     {๗๐.๑}   อถโข   ภควา   อุฏฺฐายาสนา   เยน  อุปฏฺฐานสาลา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต   อาสเน  นิสีทิ  ฯ  นิสชฺช  โข
ภควา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   สตฺต   โว   ภิกฺขเว  อปริหานิเย  ธมฺเม
เทเสสฺสามิ   ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ   โข   เต   ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา  เอตทโวจ
ยาวกีวญฺจ     ภิกฺขเว     ภิกฺขู     อภิณฺหสนฺนิปาตา    สนฺนิปาตพหุลา
ภวิสฺสนฺติ วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๒}      ยาวกีวญฺจ      ภิกฺขเว      ภิกฺขู      สมคฺคา
สนฺนิปติสฺสนฺติ          สมคฺคา         วุฏฺฐหิสฺสนฺติ         สมคฺคา
สงฺฆกรณียานิ       กริสฺสนฺติ      วุฑฺฒิเยว      ภิกฺขเว      ภิกฺขูนํ
ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๓}   ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  อปญฺญตฺตํ  น  ปญฺญเปสฺสนฺติ
ปญฺญตฺตํ      น     สมุจฺฉินฺทิสฺสนฺติ     ยถาปญฺญตฺเตสุ     สิกฺขาปเทสุ
สมาทาย   วตฺติสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ    ปาฏิกงฺขา  โน
ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๔}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  เย  เต ภิกฺขู เถรา รตฺตญฺญู
จิรปพฺพชิตา     สงฺฆปิตโร     สงฺฆปรินายกา     เต     สกฺกริสฺสนฺติ
ครุกริสฺสนฺติ      มาเนสฺสนฺติ      ปูเชสฺสนฺติ     เตสญฺจ     โสตพฺพํ
มญฺญิสฺสนฺติ วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๕}    ยาวกีวญฺจ    ภิกฺขเว   ภิกฺขู   อุปฺปนฺนาย   ตณฺหาย
โปโนพฺภวิกาย    น    วสํ   คจฺฉิสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ
ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๖}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขู  อารญฺญเกสุ  เสนาสเนสุ
สาเปกฺขา   ภวิสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ   ปาฏิกงฺขา   โน
ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๗}    ยาวกีวญฺจ    ภิกฺขเว    ภิกฺขู   ปจฺจตฺตญฺเญว   สตึ
อุปฏฺฐเปสฺสนฺติ     กินฺติ     อนาคตา    จ    เปสลา    สพฺรหฺมจารี
อาคจฺเฉยฺยุํ   อาคตา  จ  เปสลา  สพฺรหฺมจารี  ผาสุํ  ^๑-  วิหเรยฺยุนฺติ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๐.๘}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว  อิเม  สตฺต  อปริหานิยา  ธมฺมา
ภิกฺขูสุ   ฐสฺสนฺติ   อิเมสุ   จ   สตฺตสุ   อปริหานิเยสุ   ธมฺเมสุ  ภิกฺขู
สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ^๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ผาสุ ฯ ^๒ โน ปริหานีตีติปิ ปาเฐน ปน ภวิตพฺพํ ฯ
     [๗๑]  อปเรปิ โว ^๑- ภิกฺขเว สตฺต อปริหานิเย ธมฺเม เทเสสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข
เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๗๑.๑}  ภควา  เอตทโวจ ยาวกีวญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขู น กมฺมารามา
ภวิสฺสนฺติ   น   กมฺมรตา  น  กมฺมารามตํ  อนุยุตฺตา  วุฑฺฒิเยว  ภิกฺขเว
ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๒}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  น  ภสฺสารามา  ภวิสฺสนฺติ น
ภสฺสรตา    น   ภสฺสารามตํ   อนุยุตฺตา   วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ
ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๓}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขู  น  นิทฺทารามา  ภวิสฺสนฺติ
น   นิทฺทารตา   น   นิทฺทารามตํ  อนุยุตฺตา  วุฑฺฒิเยว  ภิกฺขเว  ภิกฺขูนํ
ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๔}    ยาวกีวญฺจ    ภิกฺขเว    ภิกฺขู   น   สงฺคณิการามา
ภวิสฺสนฺติ     น    สงฺคณิการตา    น    สงฺคณิการามตํ     อนุยุตฺตา
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๕}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   น  ปาปิจฺฉา  ภวิสฺสนฺติ
น  ปาปิกานํ  อิจฺฉานํ  วสํ  คตา  วุฑฺฒิเยว  ภิกฺขเว  ภิกฺขูนํ  ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๖}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  น  ปาปมิตฺตา  ภวิสฺสนฺติ  น
ปาปสหายา   น  ปาปสมฺปวงฺกรา  วุฑฺฒิเยว  ภิกฺขเว  ภิกฺขูนํ  ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๗}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู น โอรมตฺตเกน วิเสสาธิคเมน
อนฺตรา   โวสานํ   อาปชฺชิสฺสนฺติ  วุฑฺฒิเยว  ภิกฺขเว  ภิกฺขูนํ  ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานิ ฯ
     {๗๑.๘}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว  อิเม  สตฺต  อปริหานิยา  ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. โข ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขูสุ   ฐสฺสนฺติ   อิเมสุ   จ   สตฺตสุ   อปริหานิเยสุ   ธมฺเมสุ  ภิกฺขู
สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ     วุฑฺฒิเยว     ภิกฺขเว    ภิกฺขูนํ    ปาฏิกงฺขา    โน
ปริหานิ ฯ
     [๗๒]  อปเรปิ  โว  ภิกฺขเว  สตฺต อปริหานิเย ธมฺเม เทเสสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข
เต   ภิกฺขู   ภควโต   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ   ภควา  เอตทโวจ  ยาวกีวญฺจ
ภิกฺขเว   ภิกฺขู   สทฺธา   ภวิสฺสนฺติ   ฯเปฯ   หิริมนา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ
โอตฺตปฺปี    ภวิสฺสนฺติ    ฯ   พหุสฺสุตา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   อารทฺธวิริยา
ภวิสฺสนฺติ    ฯ    อุปฏฺฐิตสฺสตี   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   ปญฺญวนฺโต   ภวิสฺสนฺติ
วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ   ปาฏิกงฺขา   โน  ปริหานิ  ฯ  ยาวกีวญฺจ
ภิกฺขเว   อิเม   สตฺต   อปริหานิยา   ธมฺมา   ภิกฺขูสุ  ฐสฺสนฺติ  อิเมสุ
จ   สตฺตสุ   อปริหานิเยสุ   ธมฺเมสุ   ภิกฺขู   สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว
ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     [๗๓]  อปเรปิ  โว  ภิกฺขเว  สตฺต อปริหานิเย ธมฺเม เทเสสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข
เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๗๓.๑}    ภควา    เอตทโวจ    ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขู
สติสมฺโพชฺฌงฺคํ       ภาเวสฺสนฺติ      ฯเปฯ      ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ
ภาเวสฺสนฺติ   ฯ    วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ   ภาเวสฺสนฺติ   ฯ   ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ
ภาเวสฺสนฺติ   ฯ    ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ  ภาเวสฺสนฺติ  ฯ  สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ
ภาเวสฺสนฺติ   ฯ    อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ    ภาเวสฺสนฺติ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๓.๒}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว  อิเม  สตฺต  อปริหานิยา  ธมฺมา
ภิกฺขูสุ   ฐสฺสนฺติ   อิเมสุ   จ   สตฺตสุ   อปริหานิเยสุ   ธมฺเมสุ  ภิกฺขู
สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     [๗๔]  อปเรปิ  โว  ภิกฺขเว  สตฺต อปริหานิเย ธมฺเม เทเสสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข
เต   ภิกฺขู   ภควโต   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ   ภควา  เอตทโวจ  ยาวกีวญฺจ
ภิกฺขเว     ภิกฺขู    อนิจฺจสญฺญํ    ภาเวสฺสนฺติ    ฯเปฯ    อนตฺตสญฺญํ
ภาเวสฺสนฺติ  ฯ  อสุภสญฺญํ  ภาเวสฺสนฺติ  ฯ  อาทีนวสญฺญํ  ภาเวสฺสนฺติ  ฯ
ปหานสญฺญํ   ภาเวสฺสนฺติ   ฯ   วิราคสญฺญํ   ภาเวสฺสนฺติ  ฯ  นิโรธสญฺญํ
ภาเวสฺสนฺติ   วุฑฺฒิเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ  ปาฏิกงฺขา  โน  ปริหานิ  ฯ
ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว   อิเม  สตฺต  อปริหานิยา  ธมฺมา  ภิกฺขูสุ  ฐสฺสนฺติ
อิเมสุ    จ    สตฺตสุ   อปริหานิเยสุ   ธมฺเมสุ   ภิกฺขู   สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     [๗๕]  อปเรปิ  โว  ภิกฺขเว  ฉ  อปริหานิเย  ธมฺเม เทเสสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข
เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๗๕.๑}   ภควา   เอตทโวจ  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  เมตฺตํ
กายกมฺมํ   ปจฺจุปฏฺฐเปสฺสนฺติ   สพฺรหฺมจารีสุ   อาวิ   เจว   รโห   จ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๕.๒}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว ภิกฺขู เมตฺตํ วจีกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐเปสฺสนฺติ
ฯเปฯ   เมตฺตํ   มโนกมฺมํ  ปจฺจุปฏฺฐเปสฺสนฺติ  สพฺรหฺมจารีสุ  อาวิ  เจว
รโห จ วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๕.๓}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขู  เย  เต  ลาภา  ธมฺมิกา
ธมฺมลทฺธา    อนฺตมโส    ปตฺตปริยาปนฺนมตฺตํปิ    ตถารูเปหิ    ลาเภหิ
น    ^๑-    อปฺปฏิวิภตฺตโภคี    ภวิสฺสนฺติ    สีลวนฺเตหิ   สพฺรหฺมจารีหิ
สาธารณโภคี วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๕.๔}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  ยานิ  ตานิ  สีลานิ อขณฺฑานิ
อจฺฉิทฺทานิ     อสพลานิ     อกมฺมาสานิ     ภุชิสฺสานิ    วิญฺญูปสตฺถานิ
อปรามฏฺฐานิ    สมาธิสํวตฺตนิกานิ   ตถารูเปสุ   สีเลสุ   สีลสามญฺญคตา
วิหริสฺสนฺติ  สพฺรหฺมจารีหิ  อาวิ  เจว  รโห  จ  วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ
ปฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๕.๕}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  ยายํ  ทิฏฺฐิ อริยา นิยฺยานิกา
นิยฺยาติ     ตกฺกรสฺส     สมฺมาทุกฺขกฺขยาย     ตถารูปาย     ทิฏฺฐิยา
ทิฏฺฐิสามญฺญคตา   วิหริสฺสนฺติ   สพฺรหฺมจารีหิ   อาวิ   เจว   รโห   จ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ ฯ
     {๗๕.๖}  ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  อิเม  ฉ  อปริหานิยา ธมฺมา ภิกฺขูสุ
ฐสฺสนฺติ   อิเมสุ   จ   ฉสุ  อปริหานิเยสุ  ธมฺเมสุ  ภิกฺขู  สนฺทิสฺสิสฺสนฺติ
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานีติ ฯ
     {๗๕.๗}  ตตฺรปิ  สุทํ  ภควา  ราชคเห วิหรนฺโต คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต
เอตเทว  พหุลํ  ภิกฺขูนํ  ธมฺมึ  กถํ  กโรติ  อิติ สีลํ อิติ สมาธิ อิติ ปญฺญา
สีลปริภาวิโต   สมาธิ   มหปฺผโล   โหติ   มหานิสํโส   สมาธิปริภาวิตา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ฯ อติเรโก ภเวยฺย ฯ
ปญฺญา   มหปฺผลา   โหติ   มหานิสํสา   ปญฺญาปริภาวิตํ  จิตฺตํ  สมฺมเทว
อาสเวหิ วิมุจฺจติ เสยฺยถีทํ กามาสวา ภวาสวา ^๑- อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๗๖]  อถโข  ภควา  ราชคเห  ยถาภิรนฺตํ  วิหริตฺวา  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  อายามานนฺท เยน อมฺพลฏฺฐิกา เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ ฯ
เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถโข
ภควา  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  เยน  อมฺพลฏฺฐิกา  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร
สุทํ  ภควา  อมฺพลฏฺฐิกายํ  วิหรติ  ราชาคารเก  ฯ  ตตฺรปิ  สุทํ  ภควา
อมฺพลฏฺฐิกายํ   วิหรนฺโต   ราชาคารเก   เอตเทว  พหุลํ  ภิกฺขูนํ  ธมฺมึ
กถํ   กโรติ   อิติปิ   สีลํ   อิติปิ   สมาธิ  อิติปิ  ปญฺญา  สีลปริภาวิโต
สมาธิ    มหปฺผโล    โหติ    มหานิสํโส    สมาธิปริภาวิตา    ปญฺญา
มหปฺผลา    โหติ    มหานิสํสา    ปญฺญาปริภาวิตํ    จิตฺตํ    สมฺมเทว
อาสเวหิ วิมุจฺจติ เสยฺยถีทํ กามาสวา ภวาสวา อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๗๗]    อถโข   ภควา   อมฺพลฏฺฐิกายํ   ยถาภิรนฺตํ   วิหริตฺวา
อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ    อามนฺเตสิ    อายามานนฺท   เยน   นาฬนฺทา
เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   โข   อายสฺมา   อานนฺโท
ภควโต   ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   อถโข   ภควา   มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ
เยน   นาฬนฺทา   ตทวสริ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภควา  นาฬนฺทายํ  วิหรติ
@เชิงอรรถ: ^๑ อิโต ปรํ ปายโต ทิฏฺฐาสวาติ ทิสฺสติ สุตฺตนฺตนเยน ปน ตโย อาสวา ญาตพฺพา ฯ
ปาวาทิกมฺพวเน ฯ
     {๗๗.๑}  อถโข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน    โข    อายสฺมา   สารีปุตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   เอวํ
ปสนฺโน   อหํ   ภนฺเต   ภควติ  น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ  น  เจตรหิ
วิชฺชติ     อญฺโญ     สมโณ     วา    พฺราหฺมโณ    วา    ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญาตโร   ยทิทํ   สมฺโพธิยนฺติ   ฯ   อุฬารา   โข   เต   อยํ
สารีปุตฺต    อาสภิวาจา   ^๑-   ภาสิตา   เอกํโส   คหิโต   สีหนาโท
นทิโต   เอวํ   ปสนฺโน  อหํ  ภนฺเต  ภควติ  น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ
น   เจตรหิ   วชฺชติ   อญฺโญ   สมโณ   วา  พฺราหฺมโณ  วา  ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญาตโร ยทิทํ สมฺโพธิยนฺติ
     {๗๗.๒}  กึ  นุ  ^๒- สารีปุตฺต เย เต อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา   สพฺเพ   เต  ภควนฺโต  เจตสา  เจโต  ปริจฺจ  วิทิตา
เอวํสีลา   เต   ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา  ฯ
เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  โน เหตํ
ภนฺเตติ ^๓- ฯ
     {๗๗.๓}  กึ  ปน  ^[๔]- สารีปุตฺต เย เต ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ
อรหนฺโต  สมฺมาสมฺพุทฺธา  สพฺเพ เต ภควนฺโต เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิตา
เอวํสีลา  เต  ภควนฺโต  ภวิสฺสนฺติ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา  ฯ
เอวํวิหารี   ฯ   เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  ภวิสฺสนฺติ  อิติปีติ  ฯ  โน
เหตํ ภนฺเตติ ฯ
     {๗๗.๔}  กึ  ปน  สารีปุตฺต  เต  อหํ เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
เจตสา      เจโต      ปริจฺจ      วิทิโต     เอวํสีโล     ภควา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาสภี วาจา ฯ ^๒ ม. เต ฯ ^๓ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ สพฺพตฺถ
@อีทิสเมว ฯ ^๔ ม. เต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อิติปิ  เอวํธมฺโม  ฯ  เอวํปญฺโญ  ฯ  เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺโต  ภควา
อิติปีติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเตติ  ฯ  เอตฺถ  จ  หิ  ^๑-  เต  สารีปุตฺต
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ    อรหนฺเตสุ   สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ   เจโตปริญฺญาย
ญาณํ  ^๒-  นตฺถิ  อถ  กิญฺเจตรหิ  เต  อยํ สารีปุตฺต อุฬารา อาสภิวาจา
ภาสิตา   เอกํโส   คหิโต   สีหนาโท   นทิโต   เอวํ   ปสนฺโน   อหํ
ภนฺเต   ภควติ   น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ  น  เจตรหิ  วิชฺชติ  อญฺโญ
สมโณ    วา    พฺราหฺมโณ    วา   ภควตา   ภิยฺโยภิญฺญาตโร   ยทิทํ
สมฺโพธิยนฺติ ฯ
     {๗๗.๕}  น  โข  เม  ภนฺเต  อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ อรหนฺเตสุ
สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ   เจโตปริญฺญาย   ญาณํ  อตฺถิ  อปิจ  ^[๓]-  ธมฺมนฺวโย
วิทิโต   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   รญฺโญ   ปจฺจนฺติมํ  นครํ  ทฬฺหทฺวารํ  ^๔-
ทฬฺหปาการโตรณํ     เอกทฺวารํ     ตตฺรสฺส     โทวาริโก    ปณฺฑิโต
วิยตฺโต   เมธาวี   อญาตานํ  ^๕-  นิวาเรตา  ญาตานํ  ปเวเสตา  โส
ตสฺส  นครสฺส  สมนฺตา  อนุจริยาย  ^๖-  ปถํ  อนุกฺกมมาโน  น ปสฺเสยฺย
ปาการสนฺธึ   วา   ปาการวิวรํ  วา  อนฺตมโส  พิฬารนิกฺขมนมตฺตํปิ  ^๗-
น   ปสฺเสยฺย   ตสฺส   เอวมสฺส   เย   โข  เกจิ  โอฬาริกา  ปาณา
อิมํ   นครํ  ปวิสนฺติ  วา  นิกฺขมนฺติ  วา  สพฺเพ  เต  อิมินา  ทฺวาเรน
ปวิสนฺติ   วา   นิกฺขมนฺติ  วาติ  เอวเมว  โข  เม  ภนฺเต  ธมฺมนฺวโย
วิทิโต   เย  เต  ภนฺเต  อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ  อรหนฺโต  สมฺมาสมฺพุทฺธา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. เอตฺเถว หิ ฯ ^๒ สี. เจโตปริญฺญาณํ ฯ ม. ยุ. เจโตปริยญาณํ ฯ
@^๓ ม. เม ฯ ^๔ สี. ม. ยุ. ทลฺหุทฺทาปํ ฯ ^๕ ม. ยุ. อญฺญาตานํ ฯ ^๖ ม. ยุ.
@อนุปริยาย ฯ ^๗ สี. ม. ยุ. วิลารนิสฺสกฺกนมตฺตมฺปิ ฯ
สพฺเพ   เต   ภควนฺโต   ปญฺจ   นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย     ทุพฺพลีกรเณ     จตูสุ     สติปฏฺฐาเนสุ     สุปติฏฺฐิตจิตฺตา
สตฺต    โพชฺฌงฺเค    ยถาภูตํ    ภาเวตฺวา    อนุตฺตรํ   สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌึสุ   เยปิ   เต   ภนฺเต   ภวิสฺสนฺติ  อนาคตมทฺธานํ  อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา    สพฺเพ    เต    ภควนฺโต   ปญฺจ   นีวรเณ   ปหาย
เจตโส    อุปกฺกิเลเส    ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตา    สตฺต    โพชฺฌงฺเค    ยถาภูตํ   ภาเวตฺวา   อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ    อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ    ภควาปิ    ภนฺเต   เอตรหิ   อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ปญฺจ   นีวรเณ   ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส  ปญฺญาย
ทุพฺพลีกรเณ   จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ   สุปติฏฺฐิตจิตฺโต   สตฺต   โพชฺฌงฺเค
ยถาภูตํ ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ ฯ
     {๗๗.๖}  ตตฺรปิ  สุทํ  ภควา  นาฬนฺทายํ วิหรนฺโต ปาวาทิกมฺพวเน
เอตเทว  พหุลํ  ภิกฺขูนํ  ธมฺมึ  กถํ  กโรติ  อิติปิ  สีลํ  อิติปิ สมาธิ อิติปิ
ปญฺญา     สีลปริภาวิโต     สมาธิ    มหปฺผโล    โหติ    มหานิสํโส
สมาธิปริภาวิตา   ปญฺญา   มหปฺผลา   โหติ   มหานิสํสา  ปญฺญาปริภาวิตํ
จิตฺตํ   สมฺมเทว   อาสเวหิ   วิมุจฺจติ   เสยฺยถีทํ  กามาสวา  ภวาสวา
อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๗๘]    อถโข    ภควา    นาฬนฺทายํ   ยถาภิรนฺตํ   วิหริตฺวา
อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   อายามานนฺท   เยน   ปาฏลิคาโม
เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท ภควโต
ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   อถโข   ภควา   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   เยน
ปาฏลิคาโม   ตทวสริ   ฯ   อสฺโสสุํ  โข  ปาฏลิคามิยา  ^๑-  อุปาสกา
ภควา    กิร    ปาฏลิคามํ   อนุปฺปตฺโตติ   ฯ   อถโข   ปาฏลิคามิยา
อุปาสกา    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    ฯ    เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข
ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อธิวาเสตุ  โน  ภนฺเต
ภควา อาวสถาคารนฺติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๗๘.๑}   อถโข   ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา   ภควโต  อธิวาสนํ
วิทิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
เยน   อาวสถาคารํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   สพฺพสนฺถริตํ   ^๒-
สนฺถตํ   อาวสถาคารํ  สนฺถริตฺวา  อาสนานิ  ปญฺญเปตฺวา  อุทกมณิกํ  ^๓-
ปติฏฺฐาเปตฺวา   เตลปฺปทีปํ   อาโรเปตฺวา   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
ฐิตา   โข   ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  สพฺพสนฺถริตํ
สนฺถตํ    ภนฺเต    อาวสถาคารํ    อาสนานิ   ปญฺญตฺตานิ   อุทกมณิโก
ปติฏฺฐาปิโต   เตลปฺปทีโป   อาโรปิโต   ยสฺสทานิ  ภนฺเต  ภควา  กาลํ
มญฺญตีติ ฯ
     {๗๘.๒}  อถโข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  ^๔-  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรํ
อาทาย    สทฺธึ    ภิกฺขุสงฺเฆน    เยน    อาวสถาคารํ   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปาเท   ปกฺขาเลตฺวา   อาวสถาคารํ   ปวิสิตฺวา  มชฺฌิมํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปาฏลิคามิกา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ สี. ม. ยุ. สพฺพสนฺถรึ ฯ ^๓ ยุ.
@อุทกมณึ ฯ ^๔ ม. สายณฺหสมยํ ฯ
ถมฺภํ   นิสฺสาย   ปุรตฺถาภิมุโข   นิสีทิ   ฯ   ภิกฺขุสงฺโฆปิ   โข  ปาเท
ปกฺขาเลตฺวา  อาวสถาคารํ  ปวิสิตฺวา  ปจฺฉิมภิตฺตึ  นิสฺสาย  ปุรตฺถาภิมุโข
นิสีทิ   ภควนฺตญฺเญว   ปุรกฺขตฺวา   ฯ   ปาฏลิคามิยาปิ   โข  อุปาสกา
ปาเท   ปกฺขาเลตฺวา   อาวสถาคารํ   ปวิสิตฺวา   ปุรตฺถิมภิตฺตึ  นิสฺสาย
ปจฺฉิมาภิมุขา นิสีทึสุ ภควนฺตญฺเญว ปุรกฺขตฺวา ฯ
     [๗๙]  อถโข  ภควา  ปาฏลิคามิเย  อุปาสเก  อามนฺเตสิ ปญฺจิเม
คหปตโย   อาทีนวา   ทุสฺสีลสฺส  สีลวิปตฺติยา  ฯ  กตเม  ปญฺจ  ฯ  อิธ
คหปตโย    ทุสฺสีโล    สีลวิปนฺโน    ปมาทาธิกรณํ    มหตึ   โภคชานึ
นิคจฺฉติ อยํ ปฐโม อาทีนโว ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา ฯ
     {๗๙.๑}   ปุน   จปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีลสฺส  สีลวิปนฺนสฺส  ปาปโก
กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อยํ ทุติโย อาทีนโว ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา ฯ
     {๗๙.๒}  ปุน  จปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีโล  สีลวิปนฺโน ยญฺญเทว ปริสํ
อุปสงฺกมติ    ยทิ   ขตฺติยปริสํ   ยทิ   พฺราหฺมณปริสํ   ยทิ   คหปติปริสํ
ยทิ   สมณปริสํ  อวิสารโท  อุปสงฺกมติ  มงฺกุภูโต  อยํ  ตติโย  อาทีนโว
ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา ฯ
     {๗๙.๓}  ปุน  จปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีโล  สีลวิปนฺโน สมฺมูโฬฺห กาลํ
กโรติ อยํ จตุตฺโถ อาทีนโว ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา ฯ
     {๗๙.๔}  ปุน  จปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีโล  สีลวิปนฺโน กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชติ  อยํ  ปญฺจโม
อาทีนโว  ทุสฺสีลสฺส  สีลวิปตฺติยา  ฯ  อิเม  โข  คหปตโย ปญฺจ อาทีนวา
ทุสฺสีลสฺส สีลวิปตฺติยา ฯ
     [๘๐]   ปญฺจิเม   คหปตโย   อานิสํสา  สีลวโต  สีลสมฺปทาย  ฯ
กตเม   ปญฺจ   ฯ  อิธ  คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน  อปฺปมาทาธิกรณํ
มหนฺตํ    โภคกฺขนฺธํ    อธิคจฺฉติ    อยํ   ปฐโม   อานิสํโส   สีลวโต
สีลสมฺปทาย ฯ
     {๘๐.๑}    ปุน    จปรํ    คหปตโย    สีลวโต   สีลสมฺปนฺนสฺส
กลฺยาโณ   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคจฺฉติ   อยํ   ทุติโย   อานิสํโส  สีลวโต
สีลสมฺปทาย ฯ
     {๘๐.๒}   ปุน   จปรํ   คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน  ยญฺญเทว
ปริสํ   อุปสงฺกมติ   ยทิ  ขตฺติยปริสํ  ยทิ  พฺราหฺมณปริสํ  ยทิ  คหปติปริสํ
ยทิ    สมณปริสํ    วิสารโท    อุปสงฺกมติ   อมงฺกุภูโต   อยํ   ตติโย
อานิสํโส สีลวโต สีลสมฺปทาย ฯ
     {๘๐.๓}   ปุน   จปรํ  คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน  อสมฺมูโฬฺห
กาลํ กโรติ อยํ จตุตฺโถ อานิสํโส สีลวโต สีลสมฺปทาย ฯ
     {๘๐.๔}   ปุน   จปรํ   คหปตโย   สีลวา  สีลสมฺปนฺโน  กายสฺส
เภทา    ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชติ   อยํ   ปญฺจโม
อานิสํโส   สีลวโต   สีลสมฺปทาย   ฯ   อิเม   โข   คหปตโย   ปญฺจ
อานิสํสา สีลวโต สีลสมฺปทายาติ ฯ
     [๘๑]  อถโข  ภควา  ปาฏลิคามิเย อุปาสเก พหุเทว รตฺตึ ธมฺมิยา
กถาย    สนฺทสฺเสตฺวา    สมาทเปตฺวา   สมุตฺเตเชตฺวา   สมฺปหํเสตฺวา
อุยฺโยเชสิ    อภิกฺกนฺตา    โข   คหปตโย   รตฺติ   ยสฺสทานิ   ตุเมฺห
กาลํ   มญฺญถาติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   โข   ปาฏลิคามิยา  อุปาสกา
ภควโต   ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
กตฺวา   ปกฺกมึสุ   ฯ   อถโข   ภควา   อจิรปกฺกนฺเตสุ  ปาฏลิคามิเยสุ
อุปาสเกสุ สุญฺญาคารํ ปาวิสิ ฯ
     [๘๒]   เตน   โข  ปน  สมเยน  สุนิธวสฺสการา  มคธมหามตฺตา
ปาฏลิคาเม   นครํ   มาเปนฺติ   วชฺชีนํ  ปฏิพาหาย  ฯ  เตน  โข  ปน
สมเยน    สมฺพหุลา    เทวตาโย    สหสฺเสว    ปาฏลิคาเม   วตฺถูนิ
ปริคฺคณฺหนฺติ  ฯ  ยสฺมึ  ปเทเส  มเหสกฺขา  เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ
มเหสกฺขานํ   ตตฺถ   รญฺญํ  ราชมหามตฺตานํ  จิตฺตานิ  นมนฺติ  นิเวสนานิ
มาเปตุํ    ยมฺหิ    ปเทเส   มชฺฌิมา   เทวตา   วตฺถูนิ   ปริคฺคณฺหนฺติ
มชฺฌิมานํ   ตตฺถ   รญฺญํ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ  นมนฺติ  นิเวสนานิ
มาเปตุํ   ยมฺหิ   ปเทเส   นีจา   เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ  นีจานํ
ตตฺถ   รญฺญํ   ราชมหามตฺตานํ  จิตฺตานิ  นมนฺติ  นิเวสนานิ  มาเปตุํ  ฯ
อทฺทสา   โข   ภควา   ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน
ตา เทวตาโย สหสฺเสว ปาฏลิคาเม วตฺถูนิ ปริคฺคณฺหนฺติโย ฯ
     {๘๒.๑}  อถโข  ภควา  รตฺติยา ปจฺจูสสมเย ปจฺจุฏฺฐาย อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ  อามนฺเตสิ   โก ^๑- นุ โข อานนฺท ปาฏลิคาเม นครํ มาเปตีติ ฯ
สุนิธวสฺสการา   ภนฺเต   มคธมหามตฺตา   ปาฏลิคาเม   นครํ  มาเปนฺติ
วชฺชีนํ   ปฏิพาหายาติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อานนฺท   เทเวหิ  ตาวตึเสหิ
สทฺธึ   สกฺโก   ^๒-  มนฺเตตฺวา  เอวเมว  โข  อานนฺท  สุนิธวสฺสการา
มคธมหามตฺตา    ปาฏลิคาเม    นครํ   มาเปนฺติ   วชฺชีนํ   ปฏิพาหาย
อิธาหํ   อานนฺท  อทฺทสํ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน
สมฺพหุลา   เทวตาโย   สหสฺเสว   ปาฏลิคาเม   วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติโย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. เก นุ โข- มาเปนฺตีติ ฯ ^๒ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ยมฺหิ   ปเทเส   มเหสกฺขา   เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ  มเหสกฺขานํ
ตตฺถ   รญฺญํ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ   นมนฺติ   นิเวสนานิ  มาเปตุํ
ยมฺหิ    ปเทเส   มชฺฌิมา   เทวตา   วตฺถูนิ   ปริคฺคณฺหนฺติ   มชฺฌิมานํ
ตตฺถ   รญฺญํ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ   นมนฺติ   นิเวสนานิ  มาเปตุํ
ยมฺหิ   ปเทเส   นีจา   เทวตา   วตฺถูนิ   ปริคฺคณฺหนฺติ   นีจานํ  ตตฺถ
รญฺญํ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ   นมนฺติ  นิเวสนานิ  มาเปตุํ  ยาวตา
อานนฺท    อริยํ    อายตนํ    ยาวตา    วณิปฺปโถ    อิทํ   อคฺคนครํ
ภวิสฺสติ   ปาฏลิปุตฺตํ   ปุฏเภทนํ   ปาฏลิปุตฺตสฺส   โข   อานนฺท   ตโย
อนฺตรายา ภวิสฺสนฺติ อคฺคิโต วา อุทกโต วา มิถุเภทา วาติ ฯ
     [๘๓]   อถโข   สุนิธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา
โข   สุนิธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อธิวาเสตุ
โน   ภนฺเต   ภวํ  โคตโม  อชฺชตนาย  ภตฺตํ  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆนาติ  ฯ
อธิวาเสสิ     ภควา    ตุณฺหีภาเวน    ฯ    อถโข    สุนิธวสฺสการา
มคธมหามตฺตา   ภควโต   อธิวาสนํ   วิทิตฺวา   เยน   สโก  อาวสโถ
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    สเก    อาวสเถ    ปณีตํ    ขาทนียํ
โภชนียํ   ปฏิยาทาเปตฺวา   ภควโต   กาลํ   อาโรจาเปสุํ  กาโล  โภ
โคตม นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺติ ฯ
     {๘๓.๑}     อถโข     ภควา     ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย     สทฺธึ     ภิกฺขุสงฺเฆน     เยน    สุนิธวสฺสการานํ
มคธมหามตฺตานํ    อาวสโถ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต
อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อถโข  สุนิธวสฺสการา  มคธมหามตฺตา  พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ    ปณีเตน    ขาทนีเยน    โภชนีเยน   สหตฺถา   สนฺตปฺเปสุํ
สมฺปวาเรสุํ    ฯ    อถโข   สุนิธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา   ภควนฺตํ
ภุตฺตาวึ   โอนีตปตฺตปาณึ   อญฺญตรํ   นีจํ   อาสนํ   คเหตฺวา  เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺเน   โข   สุนิธวสฺสกาเร  มคธมหามตฺเต
ภควา อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ
     [๘๔]  ยสฺมึ ปเทเส กปฺเปติ      วาสํ ปณฺฑิตชาติโย ^๑-
           สีลวนฺเตตฺถ โภเชตฺวา        สญฺญเต พฺรหฺมจาริโน ^๒- ฯ
           ยา ตตฺถ เทวตา อาสุํ ^๓-    ตาสํ ทกฺขิณมาทิเส
           ตา ปูชิตา ปูชยนฺติ            มานิตา มานยนฺติ นํ ฯ
           ตโต นํ อนุกมฺปนฺติ           มาตา ปุตฺตํว โอรสํ
           เทวตานุกมฺปิโต โปโส       สทา ภทฺรานิ ปสฺสตีติ ฯ
     [๘๕]   อถโข   ภควา   สุนิธวสฺสกาเร   มคธมหามตฺเต  อิมาหิ
คาถาหิ   อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ปกฺกามิ   ฯ   เตน   โข  ปน
สมเยน   สุนิธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา   ภควนฺตํ   ปิฏฺฐิโต   ปิฏฺฐิโต
อนุพนฺธา   โหนฺติ   เยนชฺช   สมโณ   โคตโม   ทฺวาเรน   นิกฺขมิสฺสติ
ตํ   โคตมทฺวารํ  นาม  ภวิสฺสติ  เยน  ติตฺเถน  คงฺคานทึ  ^๔-  ตริสฺสติ
ตํ   โคตมติตฺถํ   นาม   ภวิสฺสตีติ   ฯ  อถโข  ภควา  เยน  ทฺวาเรน
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ... ชาติโก ฯ ^๒ ม. ยุ. พฺรหฺมจารโย ฯ ^๓ ยุ. อสฺสุ ฯ ^๔ สี. ม. ยุ. คงฺคํ
@นทึ ฯ
นิกฺขมิ   ตํ   โคตมทฺวารํ   นาม   อโหสิ   ฯ   อถโข   ภควา  เยน
คงฺคา   นที   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   เตน  โข  ปน  สมเยน  คงฺคา  นที
ปูรา   โหติ   สมติตฺติกา   กากเปยฺยา  ฯ  อปฺเปกจฺเจ  มนุสฺสา  นาวํ
ปริเยสนฺติ    อปฺเปกจฺเจ    อุฬุมฺปํ    ปริเยสนฺติ   อปฺเปกจฺเจ   กุลฺลํ
พนฺธนฺติ ปารา ปารํ ^๑- คนฺตุกามา ฯ
     {๘๕.๑}  อถโข  ภควา  เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ
วา  พาหํ  ปสาเรยฺย  ปสาริตํ  วา  พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว คงฺคาย
นทิยา โอริเม ตีเร อนฺตรหิโต ปาริเม ตีเร ปจฺจุฏฺฐาสิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน ฯ
อทฺทสา   โข   ภควา   เต   มนุสฺเส  อปฺเปกจฺเจ  นาวํ  ปริเยสนฺเต
อปฺเปกจฺเจ  อุฬุมฺปํ  ปริเยสนฺเต  อปฺเปกจฺเจ  กุลฺลํ พนฺธนฺเต ปารา ปารํ
คนฺตุกาเม   ฯ   อถโข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ  อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
     เย ตรนฺติ อณฺณวํ สรํ                เสตุํ กตฺวาน วิสชฺช ปลฺลลานิ
     กุลฺลํ ^[๒]- ชโน จ ^๓- พนฺธติ      ติณฺณา เมธาวิโน ชนาติ ฯ
                    ปฐมภาณวารํ ^๔- ฯ
     [๘๖]    อถโข    ภควา    อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   อามนฺเตสิ
อายามานนฺท   เยน  โกฏิคาโม  เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ
โข   อายสฺมา   อานนฺโท   ภควโต   ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   อถโข  ภควา
มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   เยน   โกฏิคาโม   ตทวสริ   ฯ   ตตฺร
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. อปราปรํ ฯ ม. อปารา ปารํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ยุ. โอรา ปารํ ฯ
@^๒ ม. ยุ. หิ ฯ ^๓ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๔ ม. ... วาโร ฯ
สุทํ ภควา โกฏิคาเม วิหรติ ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ
     {๘๖.๑}   จตุนฺนํ   ภิกฺขเว  อริยสจฺจานํ  อนนุโพธา  อปฺปฏิเวธา
เอวมิทํ    ทีฆมทฺธานํ   สนฺธาวิตํ   สํสริตํ   มมญฺเจว   ตุมฺหากญฺจ   ฯ
กตเมสํ  จตุนฺนํ  ฯ  ทุกฺขสฺส  ภิกฺขเว  อริยสจฺจสฺส อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา
เอวมิทํ    ทีฆมทฺธานํ   สนฺธาวิตํ   สํสริตํ   มมญฺเจว   ตุมฺหากญฺจ   ฯ
ทุกฺขสมุทยสฺส   ภิกฺขเว   อริยสจฺจสฺส   อนนุโพธา  อปฺปฏิเวธา  เอวมิทํ
ทีฆมทฺธานํ   สนฺธาวิตํ   สํสริตํ   มมญฺเจว  ตุมฺหากญฺจ  ฯ  ทุกฺขนิโรธสฺส
ภิกฺขเว   อริยสจฺจสฺส   อนนุโพธา   อปฺปฏิเวธา   เอวมิทํ   ทีฆมทฺธานํ
สนฺธาวิตํ  สํสริตํ  มมญฺเจว  ตุมฺหากญฺจ  ฯ  ทุกฺขนิโรธคามินิยา  ปฏิปทาย
ภิกฺขเว   อริยสจฺจสฺส   อนนุโพธา   อปฺปฏิเวธา   เอวมิทํ   ทีฆมทฺธานํ
สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ ฯ
     {๘๖.๒}  ตยิทํ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ ทุกฺขสมุทโย ^๑-
อริยสจฺจํ  อนุพุทฺธํ  ปฏิวิทฺธํ  ทุกฺขนิโรโธ  ^๒-  อริยสจฺจํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ
ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทา  อริยสจฺจํ  อนุพุทฺธํ  ปฏิวิทฺธํ  อุจฺฉินฺนา ภวตณฺหา
ขีณา  ภวเนตฺติ  นตฺถิทานิ  ปุนพฺภโวติ  ฯ  อิทมโวจ  ภควา  อิทํ วตฺวาน
สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา
     [๘๗]  จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ       ยถาภูตํ อทสฺสนา
           สํสริตํ ^๓- ทีฆมทฺธานํ       ตาสุ ตาเสฺวว ชาติสุ ฯ
           ตานิ เอตานิ ทิฏฺฐานิ        ภวเนตฺติ สมูหตา
           อุจฺฉินฺนํ มูลํ ทุกฺขสฺส        นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ทุกฺขสมุทยํ ฯ ^๒ ม. ยุ. ทุกฺขนิโรธํ ฯ ^๓ ม. ยุ. สํสิตํ ฯ
     [๘๘]  ตตฺรปิ  สุทํ  ภควา  โกฏิคาเม  วิหรนฺโต  เอตเทว  พหุลํ
ภิกฺขูนํ   ธมฺมึ   กถํ   กโรติ   อิติ   สีลํ   อิติ   สมาธิ   อิติ  ปญฺญา
สีลปริภาวิโต   สมาธิ   มหปฺผโล   โหติ   มหานิสํโส   สมาธิปริภาวิตา
ปญฺญา     มหปฺผลา     โหติ    มหานิสํสา    ปญฺญาปริภาวิตํ    จิตฺตํ
สมฺมเทว    อาสเวหิ    วิมุจฺจติ    เสยฺยถีทํ    กามาสวา   ภวาสวา
อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๘๙]  อถโข  ภควา  โกฏิคาเม  ยถาภิรนฺตํ  วิหริตฺวา อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  อายามานนฺท เยน นาทิกา ^๑- เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ ฯ
เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถโข
ภควา   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ  เยน  นาทิกา  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร
สุทํ  ภควา  นาทิเก  วิหรติ  คิญฺชกาวสเถ  ฯ  อถโข อายสฺมา อานนฺโท
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๘๙.๑}   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   สาโฬฺห  นาม  ภนฺเต  ภิกฺขุ  นาทิเก  กาลกโต  ตสฺส  กา
คติ  โก  อภิสมฺปราโย  นนฺทา  นาม  ภนฺเต  ภิกฺขุนี  นาทิเก  กาลกตา
ตสฺสา   กา   คติ  โก  อภิสมฺปราโย  สุทตฺโต  นาม  ภนฺเต  อุปาสโก
นาทิเก   กาลกโต   ตสฺส   กา   คติ   โก   อภิสมฺปราโย   สุชาตา
นาม     ภนฺเต    อุปาสิกา    นาทิเก    กาลกตา    ตสฺสา    กา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. นาติกา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
คติ   โก   อภิสมฺปราโย  กกุโธ  ^๑-  นาม  ภนฺเต  อุปาสโก  นาทิเก
กาลกโต    ตสฺส   กา   คติ   โก   อภิสมฺปราโย   การฬิมฺโภ   ^๒-
นาม   ภนฺเต  อุปาสโก  ฯเปฯ  นิกโฏ  นาม  ภนฺเต  อุปาสโก  ฯเปฯ
กฏิสฺสโห   นาม   ภนฺเต   อุปาสโก   ฯเปฯ   ตุฏฺโฐ   นาม   ภนฺเต
อุปาสโก   ฯเปฯ  สนฺตุฏฺโฐ  นาม  ภนฺเต  อุปาสโก  ฯเปฯ  ภโฏ  ^๓-
นาม   ภนฺเต   อุปาสโก   ฯเปฯ  สุภโฏ  ^๔-  นาม  ภนฺเต  อุปาสโก
นาทิเก กาลกโต ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโยติ ฯ
     {๘๙.๒}   สาโฬฺห   อานนฺท   ภิกฺขุ   อาสวานํ   ขยา  อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ    ปญฺญาวิมุตฺตึ    ทิฏฺเฐ    ว    ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา     อุปสมฺปชฺช     วิหาสิ     นนฺทา    อานนฺท    ภิกฺขุนี
ปญฺจนฺนํ     โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา    โอปปาติกา
ตตฺถ    ปรินิพฺพายินี    อนาวตฺติธมฺมา    ตสฺมา    โลกา    สุทตฺโต
อานนฺท   อุปาสโก   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   ราคโทสโมหานํ
ตนุตฺตา   สกทาคามี   สกิเทว   อิมํ   โลกํ   อาคนฺตฺวา   ทุกฺขสฺสนฺตํ
กริสฺสติ     สุชาตา     อานนฺท    อุปาสิกา    ติณฺณํ    สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา   โสตาปนฺนา   อวินิปาตธมฺมา   นิยตา   สมฺโพธิปรายนา  ^๕-
กกุโธ    อานนฺท    อุปาสโก   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา    โอปปาติโก    ตตฺถ   ปรินิพฺพายี   อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา
โลกา    การฬิมฺโภ    อานนฺท   อุปาสโก   ฯเปฯ   นิกโฏ   อานนฺท
อุปาสโก   ฯ   กฏิสฺสโห   อานนฺท   อุปาสโก   ฯ   ตุฏฺโฐ   อานนฺท
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. กุกฺกุโฏ ฯ ^๒ สี. ยุ. กาลิงฺโค ฯ ม. กาฬิมฺโภ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๓ สี. ม. ยุ. ภทฺโท ฯ ^๔ สี. ม. ยุ. สุภทฺโท ฯ ^๕ ม. สมฺโพธิปรายณา ฯ
อุปาสโก    ฯ   สนฺตุฏฺโฐ   อานนฺท   อุปาสโก   ฯ   ภโฏ   อานนฺท
อุปาสโก   ฯ   สุภโฏ   อานนฺท   อุปาสโก   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โอปปาติโก   ตตฺถ  ปรินิพฺพายี  อนาวตฺติธมฺโม
ตสฺมา   โลกา  ปโรปญฺญาส  ^๑-  อานนฺท  นาทิเก  อุปาสกา  กาลกตา
ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โอปปาติกา   ตตฺถ
ปรินิพฺพายิโน  อนาวตฺติธมฺมา  ตสฺมา  โลกา  ฉาธิกา  ^๒-  นวุติ อานนฺท
นาทิเก     อุปาสกา    กาลกตา    ติณฺณํ    สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา
ราคโทสโมหานํ   ตนุตฺตา  สกทาคามิโน  สกิเทว  อิมํ  โลกํ  อาคนฺตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสนฺติ   ทสาติเรกานิ  ^๓-  อานนฺท  ปญฺจสตานิ  นาทิเก
อุปาสกา    กาลกตา    ติณฺณํ    สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โสตาปนฺนา
อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายนา
     {๘๙.๓}  อนจฺฉริยํ  โข  ปเนตํ อานนฺท ยํ มนุสฺสภูโต กาลํ กเรยฺย
ตสฺมึ  ตสฺมึ  โข  ^๔-  กาลกเต  ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสถ
วิเหสาเวสา   ^๕-  อานนฺท  ตถาคตสฺส  ตสฺมาติหานนฺท  ธมฺมทาสํ  นาม
ธมฺมปริยายํ   เทเสสฺสามิ  เยน  สมนฺนาคโต  อริยสาวโก  อากงฺขมาโน
อตฺตนา   ว   อตฺตานํ   พฺยากเรยฺย  ขีณนิรโยมฺหิ  ขีณติรจฺฉานโยนิ  ^๖-
ขีณเปตฺติวิสโย         ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต        โสตาปนฺโนหมสฺมิ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนติ
     {๘๙.๔}   กตโม   จ   โส  อานนฺท  ธมฺมาทาโส  ธมฺมปริยาโย
เยน     สมนฺนาคโต    อริยสาวโก    อากงฺขมาโน    อตฺตนา    ว
อตฺตานํ        พฺยากเรยฺย        ขีณนิรโยมฺหิ       ขีณติรจฺฉานโยนิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปโรปญฺญาสํ ฯ ^๒ ม. ยุ. สาธิกา ฯ ^๓ ม. ยุ. สาติเรกานิ ฯ
@^๔ ม. ตสฺมึ เยว กาลํกเต ฯ ยุ. ... เจ ฯ ^๕ ม. วิเหสา เหสา ฯ
@^๖ ยุ. ... โยนิโย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ขีณเปตฺติวิสโย         ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต        โสตาปนฺโนหมสฺมิ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนติ
     {๘๙.๕}    อิธานนฺท    อริยสาวโก   พุทฺเธ   อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต    โหติ    อิติปิ    โส    ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน     สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร    ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา    เทวมนุสฺสานํ    พุทฺโธ   ภควาติ   ธมฺเม   อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต   โหติ   สฺวากฺขาโต  ภควตา  ธมฺโม  สนฺทิฏฺฐิโก  อกาลิโก
เอหิปสฺสิโก    โอปนยิโก    ปจฺจตฺตํ    เวทิตพฺโพ    วิญฺญูหีติ   สงฺเฆ
อเวจฺจปฺปสาเทน   สมนฺนาคโต   โหติ  สุปฏิปนฺโน  ภควโต  สาวกสงฺโฆ
อุชุปฏิปนฺโน   ภควโต   สาวกสงฺโฆ  ญายปฏิปนฺโน  ภควโต  สาวกสงฺโฆ
สามีจิปฏิปนฺโน    ภควโต    สาวกสงฺโฆ   ยทิทํ   จตฺตาริ   ปุริสยุคานิ
อฏฺฐ  ปุริสปุคฺคลา  เอส  ภควโต  สาวกสงฺโฆ  อาหุเนยฺโย  ปาหุเนยฺโย
ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ
     {๘๙.๖}   อริยกนฺเตหิ   สีเลหิ   สมนฺนาคโต   โหติ   อขณฺเฑหิ
อจฺฉิทฺเทหิ     อสพเลหิ     อกมฺมาเสหิ     ภุชิสฺเสหิ    วิญฺญูปสตฺเถหิ
อปรามฏฺเฐหิ    สมาธิสํวตฺตนิเกหิ    อยํ   โข   อานนฺท   ธมฺมาทาโส
ธมฺมปริยาโย     เยน     สมนฺนาคโต    อริยสาวโก    อากงฺขมาโน
อตฺตนา    ว    อตฺตานํ   พฺยากเรยฺย   ขีณนิรโยมฺหิ   ขีณติรจฺฉานโยนิ
ขีณเปตฺติวิสโย         ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต        โสตาปนฺโนหมสฺมิ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนติ ฯ
     {๘๙.๗}   ตตฺรปิ   สุทํ  ภควา  นาทิเก  วิหรนฺโต  คิญฺชกาวสเถ
เอตเทว   พหุลํ  ภิกฺขูนํ  ธมฺมึ  กถํ  กโรติ  อิติ  สีลํ  อิติ  สมาธิ  อิติ
ปญฺญา     สีลปริภาวิโต     สมาธิ    มหปฺผโล    โหติ    มหานิสํโส
สมาธิปริภาวิตา      ปญฺญา      มหปฺผลา      โหติ      มหานิสํสา
ปญฺญาปริภาวิตํ    จิตฺตํ    สมฺมเทว    อาสเวหิ    วิมุจฺจติ   เสยฺยถีทํ
กามาสวา ภวาสวา อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๙๐]   อถโข  ภควา  นาทิเก  ยถาภิรนฺตํ  วิหริตฺวา  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  อายามานนฺท  เยน  เวสาลี  เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ ฯ
เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถโข
ภควา  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  เยน  เวสาลี  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร สุทํ
ภควา   เวสาลิยํ   วิหรติ   อมฺพปาลิวเน  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ
     {๙๐.๑}  สโต  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วิหเรยฺย  สมฺปชาโน  อยํ เต ^๑-
อมฺหากํ  อนุสาสนี  ฯ  กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สโต  โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  อาตาปี  สมฺปชาโน  สติมา  วิเนยฺย
โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เวทนาสุ  ฯ  จิตฺเต  ฯ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี
วิหรติ  อาตาปี  สมฺปชาโน  สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สโต โหติ ฯ
     {๙๐.๒}   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สมฺปชาโน   โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว      ภิกฺขุ      อภิกฺกนฺเต      ปฏิกฺกนฺเต      สมฺปชานการี
โหติ       อาโลกิเต       วิโลกิเต       สมฺปชานการี      โหติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สมฺมิญฺชิเต    ปสาริเต    สมฺปชานการี   โหติ   สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ
สมฺปชานการี   โหติ   อสิเต   ปีเต   ขายิเต   สายิเต  สมฺปชานการี
โหติ    อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม    สมฺปชานการี    โหติ    คเต    ฐิเต
นิสินฺเน   สุตฺเต  ชาคริเต  ภาสิเต  ตุณฺหีภาเว  สมฺปชานการี  โหติ  ฯ
เอวํ   โข   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สมฺปชาโน  โหติ  ฯ  สโต  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
วิหเรยฺย สมฺปชาโน อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ ฯ
     [๙๑]   อสฺโสสิ   โข   อมฺพปาลี   คณิกา  ภควา  กิร  เวสาลึ
อนุปฺปตฺโต   เวสาลิยํ   วิหรติ   มยฺหํ  อมฺพวเนติ  ฯ  อถโข  อมฺพปาลี
คณิกา   ภทฺทานิ   ภทฺทานิ   ยานานิ   โยชาเปตฺวา  ภทฺทํ  ภทฺทํ  ยานํ
อภิรุหิตฺวา   ภทฺเทหิ   ภทฺเทหิ   ยาเนหิ   เวสาลิยา   นิยฺยาสิ   เยน
สโก   อาราโม   เตน   ปายาสิ   ยาวติกา   ยานสฺส   ภูมิ  ยาเนน
คนฺตฺวา  ยานา  ปจฺโจโรหิตฺวา  ปตฺติกา  ^๑-  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข   อมฺพปาลึ   คณิกํ   ภควา   ธมฺมิยา   กถาย  สนฺทสฺเสสิ
สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ   ฯ   อถโข   อมฺพปาลี   คณิกา
ภควตา    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺสิตา    สมาทปิตา   สมุตฺเตชิตา
สมฺปหํสิตา    ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อธิวาเสตุ   เม   ภนฺเต   ภควา
สฺวาตนาย    ภตฺตํ    สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆนาติ   ฯ   อธิวาเสสิ   ภควา
ตุณฺหีภาเวน   ฯ   อถโข  อมฺพปาลี  คณิกา  ภควโต  อธิวาสนํ  วิทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปตฺติกาว ฯ
     [๙๒]   อสฺโสสุํ   โข   เวสาลิกา  ลิจฺฉวี  ภควา  กิร  เวสาลึ
อนุปฺปตฺโต   เวสาลิยํ   วิหรติ   อมฺพปาลิวเนติ  ฯ  อถโข  เต  ลิจฺฉวี
ภทฺทานิ   ภทฺทานิ  ยานานิ  โยชาเปตฺวา  ภทฺทํ  ภทฺทํ  ยานํ  อภิรุหิตฺวา
ภทฺเทหิ  ภทฺเทหิ  ยาเนหิ  เวสาลิยา  นิยฺยึสุ  ฯ  ตตฺร  เอกจฺเจ ลิจฺฉวี
นีลา   โหนฺติ   นีลวณฺณา   นีลวตฺถา   นีลาลงฺการา   เอกจฺเจ  ลิจฺฉวี
ปีตา   โหนฺติ   ปีตวณฺณา   ปีตวตฺถา   ปีตาลงฺการา   เอกจฺเจ  ลิจฺฉวี
โลหิตกา   ^๑-   โหนฺติ   โลหิตกวณฺณา  โลหิตกวตฺถา  โลหิตกาลงฺการา
เอกจฺเจ    ลิจฺฉวี    โอทาตา   โหนฺติ   โอทาตวณฺณา   โอทาตวตฺถา
โอทาตาลงฺการา   ฯ   อถโข   อมฺพปาลี   คณิกา   ทหรานํ   ทหรานํ
ลิจฺฉวีนํ อกฺเขน อกฺขํ จกฺเกน จกฺกํ ยุคฺเคน ยุคฺคํ ^๒- ปฏิวฏฺเฏสิ ฯ
     {๙๒.๑}  อถโข  เต  ลิจฺฉวี  อมฺพปาลึ  คณิกํ  เอตทโวจุํ  กึ เช
อมฺพปาลิ   ทหรานํ   ทหรานํ   ลิจฺฉวีนํ   อกฺเขน  อกฺขํ  จกฺเกน  จกฺกํ
ยุคฺเคน   ยุคฺคํ  ปฏิวฏฺเฏสีติ  ฯ  ตถา  หิ  ปน  เม  อยฺยปุตฺตา  ภควา
นิมนฺติโต   สฺวาตนาย   ภตฺตํ   สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆนาติ   ฯ   เทหิ  เช
อมฺพปาลิ  เอตํ  ภตฺตํ  สตสหสฺเสนาติ  ฯ  สเจ  หิ  ^๓-  เม อยฺยปุตฺตา
เวสาลึ สาหารํ ทสฺสถ เอวํปิ มหนฺตํ ^๔- ภตฺตํ น ทสฺสามีติ ฯ
     {๙๒.๒}  อถโข เต ลิจฺฉวี องฺคุลี โปเฐสุํ ^๕- ชิตมฺหา วต โภ อมฺพปาลิกาย
วญฺจิตมฺหา  ^๖-  วต  โภ  อมฺพปาลิกายาติ  ^๗-  ฯ  อถโข  เต  ลิจฺฉวี
@เชิงอรรถ: ^๑ โลหิตา ... โลหิตาลงฺการา ^๒ ยุโรปิยวินยโปตฺถเกเยว อีสาย อีสํ จกฺเกน จกฺกํ
@ยุคฺเคน ยุคฺคํ อกฺเขน อกฺขนฺติ ปาลิกฺกโม ทิสฺสติ ฯ ^๓ ม. ยุ. ปิ ฯ ^๔ ม. เอวมหํ
@ตํ ^๕ ม. องฺคุลึ โผเฏสุํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๖ สี. ยุ. ปราชิตมฺหา ฯ
@^๗ ม. อมฺพกายาติ ฯ
เยน   อมฺพปาลิวนํ   เตน   ปายึสุ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา  เต
ลิจฺฉวี   ทูรโต   ว   อาคจฺฉนฺเต   ทิสฺวาน   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  เยสํ
ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ   เทวา   ตาวตึสา   อทิฏฺฐปุพฺพา  โอโลเกถ  ภิกฺขเว
ลิจฺฉวิปริสํ   อวโลเกถ   ^๑-   ภิกฺขเว   ลิจฺฉวิปริสํ  อุปสํหรถ  ภิกฺขเว
ลิจฺฉวิปริสํ   ตาวตึสสทิสนฺติ   ฯ  อถโข  เต  ลิจฺฉวี  ยาวติกา  ยานสฺส
ภูมิ   ยาเนน   คนฺตฺวา   ยานา   ปจฺโจโรหิตฺวา   ปตฺติกา   ว  เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺเน  โข  เต  ลิจฺฉวี ภควา ธมฺมิยา
กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ฯ
     {๙๒.๓}  อถโข  เต  ลิจฺฉวี  ภควตา  ธมฺมิยา  กถาย สนฺทสฺสิตา
สมาทปิตา   สมุตฺเตชิตา   สมฺปหํสิตา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อธิวาเสตุ
โน   ภนฺเต  ภควา  สฺวาตนาย  ภตฺตํ  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆนาติ  ^[๒]-  ฯ
อธิวาสิตํ  ^๓-  โข  เม  ลิจฺฉวี สฺวาตนาย อมฺพปาลิคณิกาย ภตฺตนฺติ ^๔- ฯ
อถโข   เต   ลิจฺฉวี  องฺคุลี  โปเฐสุํ  ชิตมฺหา  วต  โภ  อมฺพปาลิกาย
วญฺจิตมฺหา   วต  โภ  อมฺพปาลิกายาติ  ฯ  อถโข  เต  ลิจฺฉวี  ภควโต
ภาสิตํ      อภินนฺทิตฺวา     อนุโมทิตฺวา     อุฏฺฐายาสนา     ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ
     {๙๒.๔}   อถโข   อมฺพปาลี   คณิกา  ตสฺสา  รตฺติยา  อจฺจเยน
สเก   อาราเม   ปณีตํ   ขาทนียํ   โภชนียํ   ปฏิยาทาเปตฺวา  ภควโต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อปโลเกถ ฯ ^๒ ม. อถโข ภควา เต ลิจฺฉวี เอตทโวจ ฯ ^๓ สี. ม. ยุ.
@อธิวุตฺตํ ฯ ^๔ ยุโรปิยวินยโปตฺถเก ปน อธิวุตฺโถมฺหิ ลิจฺฉวี สฺวาตนาย คณิกาย
@ภตฺตนฺตีติ ปาลิกฺกโม ทิสฺสติ ฯ
กาลํ   อาโรจาเปสิ   กาโล   ภนฺเต   นิฏฺฐิตํ   ภตฺตนฺติ   ฯ   อถโข
ภควา     ปุพฺพณฺหสมยํ    นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรํ    อาทาย    สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆน    เยน    อมฺพปาลิคณิกาย   ปริเวสนํ   ^๑-   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ  ฯ  อถโข  อมฺพปาลี  คณิกา
พุทฺธปฺปมุขํ    ภิกฺขุสงฺฆํ    ปณีเตน    ขาทนีเยน   โภชนีเยน   สหตฺถา
สนฺตปฺเปสิ    สมฺปวาเรสิ    ฯ   อถโข   อมฺพปาลี   คณิกา   ภควนฺตํ
ภุตฺตาวึ   โอนีตปตฺตปาณึ   อญฺญตรํ   นีจํ   อาสนํ   คเหตฺวา  เอกมนฺตํ
นิสีทิ    ฯ    เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข   อมฺพปาลี   คณิกา   ภควนฺตํ
เอตทโวจ    อิมาหํ    ภนฺเต    อารามํ   พุทฺธปฺปมุขสฺส   ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทมฺมีติ   ฯ   ปฏิคฺคเหสิ   ภควา  อารามํ  ฯ  อถโข  ภควา  อมฺพปาลึ
คณิกํ   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสตฺวา   สมาทเปตฺวา   สมุตฺเตเชตฺวา
สมฺปหํเสตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  ปกฺกามิ  ฯ  ตตฺร  ^๒-  สุทํ ภควา เวสาลิยํ
วิหรนฺโต   อมฺพปาลิวเน   เอตเทว   พหุลํ   ภิกฺขูนํ  ธมฺมึ  กถํ  กโรติ
อิติ  สีลํ  อิติ  สมาธิ  อิติ  ปญฺญา  สีลปริภาวิโต  สมาธิ  มหปฺผโล โหติ
มหานิสํโส    สมาธิปริภาวิตา    ปญฺญา   มหปฺผลา   โหติ   มหานิสํสา
ปญฺญาปริภาวิตํ    จิตฺตํ    สมฺมเทว    อาสเวหิ    วิมุจฺจติ   เสยฺยถีทํ
กามาสวา ภวาสวา อวิชฺชาสวาติ ฯ
     [๙๓]    อถโข   ภควา   อมฺพปาลิวเน   ยถาภิรนฺตํ   วิหริตฺวา
อายสฺมนฺตํ      อานนฺทํ      อามนฺเตสิ      อายามานนฺท      เยน
เวฬุวคามโก   เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปริเวสนา ฯ ^๒ ม. ยุ. ตตฺรปิ ฯ ^๓ ยุ. เพลุวคามโก ฯ
อานนฺโท   ภควโต   ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถโข  ภควา  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธึ  เยน  เวฬุวคามโก  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภควา  เวฬุวคามเก
วิหรติ   ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  เอถ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว
สมนฺตา   เวสาลึ   ยถามิตฺตํ   ^๑-   ยถาสนฺทิฏฺฐํ   ยถาสมฺภตฺตํ   วสฺสํ
อุปคจฺฉถ   อหํ  ปน  อิเธว  เวฬุวคามเก  วสฺสํ  อุปคจฺฉามีติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ   โข   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ปฏิสฺสุณิตฺวา   สมนฺตา  เวสาลึ
ยถามิตฺตํ    ยถาสนฺทิฏฺฐํ    ยถาสมฺภตฺตํ    วสฺสํ    อุปคจฺฉุํ   ^๓-   ฯ
ภควา ปน ตตฺเถว เวฬุวคามเก วสฺสํ อุปคจฺฉิ ฯ
     {๙๓.๑}   อถโข  ภควโต  วสฺสูปคตสฺส  ขโร  อาพาโธ  อุปฺปชฺชิ
พาฬฺหา  เวทนา  วตฺตนฺติ  มรณนฺติกา  ฯ  ตตฺร  ^๔-  สุทํ  ภควา  สโต
สมฺปชาโน   อธิวาเสสิ   อวิหญฺญมาโน   ฯ  อถโข  ภควโต  เอตทโหสิ
น  โข  เม  ตํ  ปฏิรูปํ  โยหํ  อนามนฺเตตฺวา  อุปฏฺฐาเก อนปโลเกตฺวา
ภิกฺขุสงฺฆํ     ปรินิพฺพาเยยฺยํ    ยนฺนูนาหํ    อิมํ    อาพาธํ    วิริเยน
ปฏิปฺปณาเมตฺวา   ชีวิตสงฺขารํ  อธิฏฺฐาย  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  อถโข  ภควา
ตํ  อาพาธํ  วิริเยน  ปฏิปฺปณาเมตฺวา  ชีวิตสงฺขารํ  อธิฏฺฐาย  วิหาสิ  ฯ
อถโข  ภควโต  โส  อาพาโธ  ปฏิปฺปสฺสมฺภิ  ฯ  อถโข  ภควา  คิลานา
วุฏฺฐิโต   อจิรวุฏฺฐิโต   เคลญฺญา   วิหารา   นิกฺขมฺม  วิหารปฺปจฺฉายายํ
ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อถโข   อายสฺมา   อานนฺโท   เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยถาขิตฺตํ ฯ ^๒ ม. ยุ. อุเปถ ฯ ^๓ ม. อุปคจฺฉึสุ ฯ ^๔ ยุ. ตา ฯ
@^๕ ยุ. อธิวาเสติ ฯ
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  อานนฺโท ภควนฺตํ
เอตทโวจ  ทิฏฺฐา  ^[๑]-  ภนฺเต ภควโต ผาสุ ทิฏฺฐํ ^[๒]- ภนฺเต ภควโต
ขมนียํ  อปิจ  เม  ภนฺเต  มธุรกชาโต วิย กาโย ทิสาปิ เม น ปกฺขายนฺติ
ธมฺมาปิ  มํ  น ปฏิภนฺติ ภควโต เคลญฺเญน อปิจ เม ภนฺเต อโหสิ กาจิเทว
อสฺสาสมตฺตา  น  ตาว  ภควา  ปรินิพฺพายิสฺสติ  น  ยาว ภควา ภิกฺขุสงฺฆํ
อารพฺภ กิญฺจิเทว อุทาหรตีติ ฯ
     {๙๓.๒}  กึ  ปนานนฺท  ภิกฺขุสงฺโฆ  มยิ  ปจฺจาสึสติ  ^๓-  เทสิโต
อานนฺท    มยา    ธมฺโม    อนนฺตรํ   อพาหิรํ   กริตฺวา   นตฺถานนฺท
ตถาคตสฺส    ธมฺเมสุ   อาจริยมุฏฺฐิ   ยสฺส   นูน   อานนฺท   เอวมสฺส
อหํ   ภิกฺขุสงฺฆํ   ปริหริสฺสามีติ   วา   มมุทฺเทสิโก   ภิกฺขุสงฺโฆติ   วา
โส   นูน   อานนฺท   ภิกฺขุสงฺฆํ   อารพฺภ   กิญฺจิเทว   อุทาหเรยฺย  ฯ
ตถาคตสฺส   โข   อานนฺท   น   เอวํ   โหติ   อหํ   โข   ภิกฺขุสงฺฆํ
ปริหริสฺสามีติ   วา   มมุทฺเทสิโก   ภิกฺขุสงฺโฆติ   วา  ฯ  สกึ  อานนฺท
ตถาคโต   ภิกฺขุสงฺฆํ   อารพฺภ   กิญฺจิเทว   อุทาหริสฺสติ   ฯ  อหํ  โข
ปนานนฺท   เอตรหิ   ชิณฺโณ  วุฑฺโฒ  มหลฺลโก  อทฺธคโต  วโยอนุปฺปตฺโต
อสีติโก เม วโย วตฺตติ ฯ
     {๙๓.๓}   เสยฺยถาปิ   อานนฺท  ชรสกฏํ  ^๔-  เวฬุมิสฺสเกน  ^๕-
ยาเปติ   เอวเมว   โข   อานนฺท   เวฬุมิสฺสเกน   มญฺเญ  ตถาคตสฺส
กาโย   ยาเปติ   ฯ   ยสฺมึ   อานนฺท  สมเย  ตถาคโต  สพฺพนิมิตฺตานํ
อมนสิการา    เอกจฺจานํ   เวทนานํ   นิโรธา   อนิมิตฺตํ   เจโตสมาธึ
อุปสมฺปชฺช      วิหรติ     ผาสุตโร     อานนฺท     ตสฺมึ     สมเย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิฏฺโฐ เม ฯ ยุ. ทิฏฺฐา เม ฯ ^๒ ม. ยุ. เม ฯ ^๓ ม. ปจฺจาสีสติ ฯ
@^๔ ม. ชชฺชรสกฏํ ฯ ^๕ ม. เวขมิสฺสเกน ฯ ยุ. เวฆ ... ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตถาคตสฺส    กาโย    โหติ   ฯ   ตสฺมาติหานนฺท   อตฺตทีปา   วิหรถ
อตฺตสรณา    อนญฺญสรณา    ธมฺมทีปา    ธมฺมสรณา   อนญฺญสรณา   ฯ
กถญฺจ   อานนฺท   ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ   อตฺตสรโณ   อนญฺญสรโณ
ธมฺมทีโป    ธมฺมสรโณ    อนญฺญสรโณ   ฯ   อิธานนฺท   ภิกฺขุ   กาเย
กายานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย   โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เวทนาสุ  ฯ  จิตฺเต  ฯ  ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ
อาตาปี   สมฺปชาโน  สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เอวํ
โข    อานนฺท    ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ   อตฺตสรโณ   อนญฺญสรโณ
ธมฺมทีโป    ธมฺมสรโณ   อนญฺญสรโณ   ฯ   เย   หิ   เกจิ   อานนฺท
เอตรหิ   วา   มม   วา   อจฺจเยน  อตฺตทีปา  วิหริสฺสนฺติ  อตฺตสรณา
อนญฺญสรณา     ธมฺมทีปา     ธมฺมสรณา     อนญฺญสรณา     ตมตคฺเค
เม เต อานนฺท ภิกฺขู ภวิสฺสนฺติ เย เกจิ สิกฺขากามาติ ฯ
               มหาปรินิพฺพาเน คามกณฺฑํ สมตฺตํ ฯ
                           ทุติยภาณวารํ ฯ
     [๙๔]   อถโข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
เวสาลึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   เวสาลิยํ   ปิณฺฑาย   จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     อายสฺมนฺตํ     อานนฺทํ    อามนฺเตสิ    คณฺหาหิ
อานนฺท    นิสีทนํ    เยน   ปาวาลํ   ^๑-   เจติยํ   เตนุปสงฺกมิสฺสาม
ทิวาวิหารายาติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต
ปฏิสฺสุณิตฺวา   นิสีทนํ   อาทาย   ภควนฺตํ  ปิฏฺฐิโต  ปิฏฺฐิโต  อนุพนฺธิ  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จาปาลํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อถโข   ภควา   เยน   ปาวาลํ   เจติยํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อายสฺมาปิ   โข   อานนฺโท  ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๙๔.๑}   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  ภควา
เอตทโวจ   รมณียา   อานนฺท   เวสาลี  รมณียํ  อุเทนํ  เจติยํ  รมณียํ
โคตมกํ   เจติยํ   รมณียํ   สตฺตมฺพํ   เจติยํ   รมณียํ   พหุปุตฺตํ  เจติยํ
รมณียํ  สารนฺททํ  เจติยํ  รมณียํ  ปาวาลํ  เจติยํ  ยสฺส  กสฺสจิ  อานนฺท
จตฺตาโร    อิทฺธิปาทา    ภาวิตา    พหุลีกตา    ยานีกตา   วตฺถุกตา
อนุฏฺฐิตา   ปริจิตา   สุสมารทฺธา   โส   อากงฺขมาโน   อานนฺท  กปฺปํ
วา   ติฏฺเฐยฺย   กปฺปาวเสสํ   วา  ตถาคตสฺส  โข  อานนฺท  จตฺตาโร
อิทฺธิปาทา    ภาวิตา    พหุลีกตา    ยานีกตา    วตฺถุกตา   อนุฏฺฐิตา
ปริจิตา   สุสมารทฺธา   โส   อากงฺขมาโน   อานนฺท   ตถาคโต  กปฺปํ
วา ติฏฺเฐยฺย กปฺปาวเสสํ วาติ ฯ
     {๙๔.๒}   เอวํปิ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควตา  โอฬาริเก
นิมิตฺเต  กยิรมาเน  โอฬาริเก  โอภาเส  กยิรมาเน  นาสกฺขิ  ปฏิวิชฺฌิตุํ
น   ภควนฺตํ   ยาจิ  ติฏฺฐตุ  ภนฺเต  ภควา  กปฺปํ  ติฏฺฐตุ  สุคโต  กปฺปํ
พหุชนหิตาย    พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย
เทวมนุสฺสานนฺติ    ยถา   ตํ   มาเรน   ปริยุฏฺฐิตจิตฺโต   ฯ   ทุติยมฺปิ
โข    ภควา   ฯเปฯ   ตติยมฺปิ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ
อามนฺเตสิ    รมณียา    อานนฺท    เวสาลี   รมณียํ   อุเทนํ   เจติยํ
รมณียํ     โคตมกํ    เจติยํ    รมณียํ    สตฺตมฺพํ    เจติยํ    รมณียํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สตฺตมฺพกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
พหุปุตฺตํ    เจติยํ    รมณียํ    สารนฺททํ    เจติยํ    รมณียํ   ปาวาลํ
เจติยํ    ยสฺส    กสฺสจิ    อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา   ภาวิตา
พหุลีกตา   ยานีกตา   วตฺถุกตา   อนุฏฺฐิตา   ปริจิตา  สุสมารทฺธา  โส
อากงฺขมาโน   กปฺปํ   วา   ติฏฺเฐยฺย   กปฺปาวเสสํ   วา   ตถาคตสฺส
โข   อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา   ภาวิตา   พหุลีกตา   ยานีกตา
วตฺถุกตา    อนุฏฺฐิตา    ปริจิตา    สุสมารทฺธา    โส   อากงฺขมาโน
อานนฺท ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเฐยฺย กปฺปาวเสสํ วาติ ฯ
     {๙๔.๓}   เอวํปิ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควตา  โอฬาริเก
นิมิตฺเต    กยิรมาเน    โอฬาริเก    โอภาเส   กยิรมาเน   นาสกฺขิ
ปฏิวิชฺฌิตุํ   น   ภควนฺตํ   ยาจิ   ติฏฺฐตุ   ภนฺเต  ภควา  กปฺปํ  ติฏฺฐตุ
สุคโต    กปฺปํ    พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานนฺติ  ยถา  ตํ  มาเรน  ปริยุฏฺฐิตจิตฺโต  ฯ
อถโข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ  คจฺฉ  ตฺวํ  อานนฺท
ยสฺสทานิ   กาลํ   มญฺญสีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
ภควโต   ปฏิสฺสุณิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา  ปทกฺขิณํ
กตฺวา อวิทูเร อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ ฯ
     [๙๕]  อถโข  มาโร  ปาปิมา  อจิรปกฺกนฺเต อายสฺมนฺเต อานนฺเท
เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐาสิ  ฯ เอกมนฺตํ
ฐิโต    โข   มาโร   ปาปิมา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ปรินิพฺพาตุทานิ
ภนฺเต      ภควา      ปรินิพฺพาตุ     สุคโต     ปรินิพฺพานกาโลทานิ
ภนฺเต ภควโต
     {๙๕.๑}  ภาสิตา โข ปเนสา ภนฺเต ภควตา วาจา น ตาวาหํ ปาปิม
ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ยาว  เม  ภิกฺขู  น  สาวกา  ภวิสฺสนฺติ  วิยตฺตา วินีตา
วิสารทา    พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา   สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน   สกํ   อาจริยกํ  อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขิสฺสนฺติ  เทเสสฺสนฺติ
ปญฺญเปสฺสนฺติ   ปฏฺฐเปสฺสนฺติ   วิวริสฺสนฺติ   วิภชิสฺสนฺติ  อุตฺตานีกริสฺสนฺติ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ  เทเสสฺสนฺตีติ  เอตรหิ  โข ปน ภนฺเต ภิกฺขู ภควโต สาวกา วิยตฺตา
วินีตา  วิสารทา  พหุสฺสุตา  ธมฺมธรา  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน    สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา   อาจิกฺขนฺติ   เทเสนฺติ
ปญฺญเปนฺติ    ปฏฺฐเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ   อุปฺปนฺนํ
ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ   นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ
เทเสนฺติ    ปรินิพฺพาตุทานิ    ภนฺเต    ภควา    ปรินิพฺพาตุ    สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ ภนฺเต ภควโต
     {๙๕.๒}  ภาสิตา โข ปเนสา ภนฺเต ภควตา วาจา น ตาวาหํ ปาปิม
ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ยาว  เม  ภิกฺขุนิโย  น สาวิกา ภวิสฺสนฺติ วิยตฺตา วินีตา
วิสารทา    พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา   สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจารินิโย  สกํ  อาจริยกํ  อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขิสฺสนฺติ  ปญฺญเปสฺสนฺติ
ปฏฺฐเปสฺสนฺติ    วิวริสฺสนฺติ    วิภชิสฺสนฺติ    อุตฺตานีกริสฺสนฺติ   อุปฺปนฺนํ
ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ   นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ
เทเสสฺสนฺตีติ   เอตรหิ   โข   ปน  ภนฺเต  ภิกฺขุนิโย  ภควโต  สาวิกา
วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทา   พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา
สามีจิปฏิปนฺนา   อนุธมฺมจารินิโย  สกํ  อาจริยกํ  อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขนฺติ
เทเสนฺติ   ปญฺญเปนฺติ   ปฏฺฐเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ     เทเสนฺติ    ปรินิพฺพาตุทานิ    ภนฺเต    ภควา    ปรินิพฺพาตุ
สุคโต ปรินิพฺพานกาโลทานิ ภนฺเต ภควโต
     {๙๕.๓}  ภาสิตา โข ปเนสา ภนฺเต ภควตา วาจา น ตาวาหํ ปาปิม
ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ยาว  เม  อุปาสกา  น สาวกา ภวิสฺสนฺติ วิยตฺตา วินีตา
วิสารทา    พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา   สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน   สกํ   อาจริยกํ  อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขิสฺสนฺติ  เทเสสฺสนฺติ
ปญฺญเปสฺสนฺติ   ปฏฺฐเปสฺสนฺติ   วิวริสฺสนฺติ   วิภชิสฺสนฺติ  อุตฺตานีกริสฺสนฺติ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ  เทเสสฺสนฺตีติ  เอตรหิ  โข  ปน  ภนฺเต  อุปาสกา ภควโต สาวกา
วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทา   พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา
สามีจิปฏิปนฺนา   อนุธมฺมจาริโน   สกํ  อาจริยกํ  อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขนฺติ
เทเสนฺติ   ปญฺญเปนฺติ   ปฏฺฐเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ
อุปฺปนฺนํ      ปรปฺปวาทํ      สหธมฺเมน     สุนิคฺคหิตํ     นิคฺคเหตฺวา
สปฺปาฏิหาริยํ    ธมฺมํ    เทเสนฺติ    ปรินิพฺพาตุทานิ    ภนฺเต   ภควา
ปรินิพฺพาตุ สุคโต ปรินิพฺพานกาโลทานิ  ภนฺเต ภควโต
     {๙๕.๔}  ภาสิตา  โข  ปเนสา  ภนฺเต  ภควตา วาจา น ตาวาหํ
ปาปิม   ปรินิพฺพายิสฺสามิ   ยาว   เม  อุปาสิกา  น  สาวิกา  ภวิสฺสนฺติ
วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทา   พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา
สามีจิปฏิปนฺนา     อนุธมฺมจารินิโย     สกํ    อาจริยกํ    อุคฺคเหตฺวา
อาจิกฺขิสฺสนฺติ       เทเสสฺสนฺติ       ปญฺญเปสฺสนฺติ      ปฏฺฐเปสฺสนฺติ
วิวริสฺสนฺติ     วิภชิสฺสนฺติ     อุตฺตานีกริสฺสนฺติ    อุปฺปนฺนํ    ปรปฺปวาทํ
สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ   นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ  ธมฺมํ  เทเสสฺสนฺตีติ
เอตรหิ   โข  ปน  ภนฺเต  อุปาสิกา  ภควโต  สาวิกา  วิยตฺตา  วินีตา
วิสารทา    พหุสฺสุตา   ธมฺมธรา   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา   สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจารินิโย   สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา   อาจิกฺขนฺติ   เทเสนฺติ
ปญฺญเปนฺติ    ปฏฺฐเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ   อุปฺปนฺนํ
ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ   นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ
เทเสนฺติ    ปรินิพฺพาตุทานิ    ภนฺเต    ภควา    ปรินิพฺพาตุ    สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ ภนฺเต ภควโต
     {๙๕.๕}  ภาสิตา โข ปเนสา ภนฺเต ภควตา วาจา น ตาวาหํ ปาปิม
ปรินิพฺพายิสฺสามิ   ยาว   เม   อิทํ  พฺรหฺมจริยํ  น  อิทฺธญฺเจว  ภวิสฺสติ
ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ   พหุชญฺญํ   ปุถุภูตํ  ยาว  เทวมนุสฺเสหิ  สุปฺปกาสิตนฺติ
เอตรหิ  โข  ปน  ภนฺเต  ภควโต  อิทํ  พฺรหฺมจริยํ  อิทฺธญฺเจว   ผีตญฺจ
วิตฺถาริกํ  พหุชญฺญํ  ปุถุภูตํ  ยาว  เทวมนุสฺเสหิ  สุปฺปกาสิตํ ปรินิพฺพาตุทานิ
ภนฺเต    ภควา    ปรินิพฺพาตุ    สุคโต   ปรินิพฺพานกาโลทานิ   ภนฺเต
ภควโตติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   ภควา   มารํ   ปาปิมนฺตํ   เอตทโวจ
อปฺโปสฺสุกฺโก   ตฺวํ   ปาปิม   โหหิ   น   จิรํ   ตถาคตสฺส  ปรินิพฺพานํ
ภวิสฺสติ อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ตถาคโต ปรินิพฺพายิสฺสตีติ ฯ
     {๙๕.๖}  อถโข  ภควา ปาวาลเจติเย สโต สมฺปชาโน อายุสงฺขารํ
โอสฺสชฺชิ  ^๑-  ฯ  โอสฺสฏฺเฐ  จ ภควตา ^๒- อายุสงฺขาเร มหา ภูมิจาโล
อโหสิ  ภึสนโก  โลมหํโส  ^๓-  เทวทุนฺทภิโย  จ  ผลึสุ  ฯ อถโข ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
     [๙๖] ตุลมตุลญฺจ สมฺภวํ
            ภวสงฺขารมวสฺสชฺชิ มุนิ
            อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต
            อภินฺทิ ^๔- กวจมิวตฺตสมฺภวนฺติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑-๑๒๕. https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=1&items=96 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=1&items=96&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=10&item=1&items=96 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=10&item=1&items=96 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ https://84000.org/tipitaka/read/?index_10 https://84000.org/tipitaka/english/?index_10