บาลี ข้อ 275-330 พระไตรปิฎกเล่มที่ 10

     [๒๗๕]  ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  คจฺฉนฺโต  วา  คจฺฉามีติ
ปชานาติ     ิโต    วา    ิโตมฺหีติ    ปชานาติ    นิสินฺโน    วา
นิสินฺโนมฺหีติ    ปชานาติ   สยาโน   วา   สยาโนมฺหีติ   ปชานาติ   ฯ
ยถา    ยถา   วา   ปนสฺส   กาโย   ปณิหิโต   โหติ   ตถา   ตถา
นมฺปชานาติ   ^๒-   ฯ   อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ
พหิทฺธา    วา    กาเย   กายานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา
กาเย   กายานุปสฺสี   วิหรติ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี   วา  กายสฺมึ  วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี    วา    กายสฺมึ    วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา
กายสฺมึ   วิหรติ   ฯ   อตฺถิ   กาโยติ   วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ    ยาวเทว    าณมตฺตาย   ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ
วิหรติ   น   จ   กิญฺจิ   โลเก  อุปาทิยติ  ฯ  เอวมฺปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                   อิริยาปถปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๗๖]  ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อภิกฺกนฺเต   ปฏิกฺกนฺเต
สมฺปชานการี    โหติ    อาโลกิเต    วิโลกิเต   สมฺปชานการี   โหติ
สมฺมิญฺชิเต    ปสาริเต    สมฺปชานการี   โหติ   สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. โข ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. นํ ปชานาติ ฯ
สมฺปชานการี   โหติ   อสิเต   ปีเต   ขายิเต   สายิเต  สมฺปชานการี
โหติ    อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม    สมฺปชานการี    โหติ    คเต    ิเต
นิสินฺเน   สุตฺเต  ชาคริเต  ภาสิเต  ตุณฺหีภาเว  สมฺปชานการี  โหติ  ฯ
อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา   กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  พหิทฺธา  วา  กาเย
กายานุปสฺสี    วิหรติ    อชฺฌตฺตพหิทฺธา    วา    กาเย   กายานุปสฺสี
วิหรติ    สมุทยธมฺมานุปสฺสี    วา    กายสฺมึ   วิหรติ   วยธมฺมานุปสฺสี
วา   กายสฺมึ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา  กายสฺมึ  วิหรติ  ฯ
อตฺถิ    กาโยติ   วา   ปนสฺส   สติ   ปจฺจุปฏฺิตา   โหติ   ยาวเทว
าณมตฺตาย  ปฏิสฺสติมตฺตาย  ฯ  อนิสฺสิโต  จ  วิหรติ  น  จ กิญฺจิ โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                   สมฺปชญฺปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๗๗]  ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อิมเมว  กายํ  อุทฺธํ ปาทตลา
อโธ     เกสมตฺถกา     ตจปริยนฺตํ     ปูรนฺนานปฺปการสฺส    อสุจิโน
ปจฺจเวกฺขติ   อตฺถิ   อิมสฺมึ  กาเย  เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา  ตโจ
มํสํ   นหารู   อฏฺี   อฏฺิมิญฺชํ   วกฺกํ   หทยํ   ยกนํ   กิโลมกํ  ปิหกํ
ปปฺผาสํ    อนฺตํ    อนฺตคุณํ    อุทริยํ   กรีสํ   ปิตฺตํ   เสมฺหํ   ปุพฺโพ
โลหิตํ    เสโท   เมโท   อสฺสุ   วสา   เขโฬ   สิงฺฆาณิกา   ลสิกา
มุตฺตนฺติ ฯ
     {๒๗๗.๑}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อุภโตมุขา  มูโตฬี ^๑-  ปูรา
นานาวิหิตสฺส   ธญฺสฺส   เสยฺยถีทํ   สาลีนํ   วีหีนํ   มุคฺคานํ   มาสานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ปูโตฬีติปิ ปาโ ฯ ม. ปุโตฬิ ยุ. มุโตลิ ฯ
ติลานํ   ตณฺฑุลานํ   ตเมนํ   จกฺขุมา   ปุริโส  มุญฺจิตฺวา  ปจฺจเวกฺเขยฺย
อิเม  สาลี  อิเม  วีหี  อิเม มุคฺคา อิเม มาสา อิเม ติลา อิเม ตณฺฑุลาติ
เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อิมเมว  กายํ  อุทฺธํ  ปาทตลา  อโธ
เกสมตฺถกา    ตจปริยนฺตํ    ปูรนฺนานปฺปการสฺส   อสุจิโน   ปจฺจเวกฺขติ
อตฺถิ  อิมสฺมึ  กาเย  เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา  ตโจ มํสํ นหารู อฏฺี
อฏฺิมิญฺชํ   วกฺกํ   หทยํ   ยกนํ  กิโลมกํ  ปิหกํ  ปปฺผาสํ  อนฺตํ  อนฺตคุณํ
อุทริยํ  กรีสํ  ปิตฺตํ  เสมฺหํ  ปุพฺโพ  โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา เขโฬ
สิงฺฆาณิกา ลสิกา มุตฺตนฺติ ฯ
     {๒๗๗.๒}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ พหิทฺธา
วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  อชฺฌตฺตพหิทฺธา  วา  กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ    สมุทยธมฺมานุปสฺสี    วา    กายสฺมึ   วิหรติ   วยธมฺมานุปสฺสี
วา   กายสฺมึ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา  กายสฺมึ  วิหรติ  ฯ
อตฺถิ    กาโยติ   วา   ปนสฺส   สติ   ปจฺจุปฏฺิตา   โหติ   ยาวเทว
าณมตฺตาย   ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ  วิหรติ  น  จ  กิญฺจิ
โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                 ปฏิกูลมนสิการปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๗๘]   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อิมเมว  กายํ  ยถาิตํ
ยถาปณิหิตํ   ธาตุโส   ปจฺจเวกฺขติ   อตฺถิ   อิมสฺมึ   กาเย   ปวีธาตุ
อาโปธาตุ   เตโชธาตุ   วาโยธาตูติ   ฯ   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ทกฺโข
โคฆาตโก   วา   โคฆาตกนฺเตวาสี  วา  คาวึ  วธิตฺวา  จาตุมฺมหาปเถ
วิลโส   ปฏิวิภชิตฺวา   นิสินฺโน   อสฺส   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อิมเมว    กายํ   ยถาิตํ   ยถาปณิหิตํ   ธาตุโส   ปจฺจเวกฺขติ   อตฺถิ
อิมสฺมึ   กาเย   ปวีธาตุ  อาโปธาตุ  เตโชธาตุ  วาโยธาตูติ  ฯ  อิติ
อชฺฌตฺตํ วา ฯเปฯ วิหรติ ฯ
                  ธาตุมนสิการปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๗๙]   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เสยฺยถาปิ  ปสฺเสยฺย  สรีรํ
สีวถิกาย  ^๑-  ฉฑฺฑิตํ  เอกาหมตํ  วา  ทฺวีหมตํ วา ตีหมตํ วา อุทฺธุมาตกํ
วินีลกํ   วิปุพฺพกชาตํ   ฯ   โส   อิมเมว  กายํ  อุปสํหรติ  อยมฺปิ  โข
กาโย  เอวํธมฺโม  เอวํภาวี  เอวํอนตีโตติ  ฯ  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา ฯเปฯ
วิหรติ ฯ
     [๒๘๐]   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เสยฺยถาปิ  ปสฺเสยฺย  สรีรํ
สีวถิกาย   ฉฑฺฑิตํ   กาเกหิ   วา   ขชฺชมานํ   กุลเลหิ  วา  ขชฺชมานํ
คิชฺเฌหิ  วา  ขชฺชมานํ  ^[๒]-  สุวาเนหิ  วา  ขชฺชมานํ  สิคาเลหิ  วา
ขชฺชมานํ   วิวิเธหิ   วา   ปาณกชาเตหิ   ขชฺชมานํ   ฯ  โส  อิมเมว
กายํ อุปสํหรติ อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ
     {๒๘๐.๑}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา วา
กาเย   กายานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา  วา  กาเย  กายานุปสฺสี
วิหรติ    สมุทยธมฺมานุปสฺสี    วา    กายสฺมึ   วิหรติ   วยธมฺมานุปสฺสี
วา   กายสฺมึ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา  กายสฺมึ  วิหรติ  ฯ
อตฺถิ    กาโยติ   วา   ปนสฺส   สติ   ปจฺจุปฏฺิตา   โหติ   ยาวเทว
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ สิวถิกาย ฯ ^๒ ม. กงฺเกหิ วา ขชฺชมานํ สุนเขหิ วา ขชฺชมานํ
@พฺยคฺเฆหิ วา ขชฺชมานํ ทีปีหิ วา ขชฺชมานํ สิงฺคาเลหิ วา ... ฯ
าณมตฺตาย   ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ  วิหรติ  น  จ  กิญฺจิ
โลเก อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
     [๒๘๑]  ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เสยฺยถาปิ  ปสฺเสยฺย  สรีรํ
สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ อฏฺิสงฺขลิกํ ^๑- สมํสโลหิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
     [๒๘๒]  อฏฺิสงฺขลิกํ นิมฺมํสโลหิตมกฺขิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
     [๒๘๓]  อฏฺิสงฺขลิกํ อปคตมํสโลหิตํ นหารุสมฺพนฺธํ ฯเปฯ
     [๒๘๔]  อฏฺิกานิ  อปคตนหารุสมฺพนฺธานิ  ^๒-  ทิสาวิทิสาวิกฺขิตฺตานิ
อญฺเน  หตฺถฏฺิกํ  อญฺเน  ปาทฏฺิกํ  ^[๓]-  อญฺเน  ชงฺฆฏฺิกํ อญฺเน
อูรุฏฺิกํ   อญฺเน  กฏฏฺิกํ  ^๔-  อญฺเน  ปิฏฺฏฺิกํ  อญฺเน  กณฺฏกฏฺิกํ
อญฺเน     ผาสุกฏฺิกํ     อญฺเน     อุรฏฺิกํ    อญฺเน    อํสฏฺิกํ
อญฺเน   พาหุฏฺิกํ   อญฺเน   คีวฏฺิกํ   อญฺเน   หนุกฏฺิกํ   อญฺเน
ทนฺตฏฺิกํ   อญฺเน   สีสกฏาหํ   ฯ   โส   อิมเมว   กายํ   อุปสํหรติ
อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ ฯ
     {๒๘๔.๑}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ พหิทฺธา
วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  อชฺฌตฺตพหิทฺธา  วา  กาเย กายานุปสฺสี
วิหรติ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี   วา   กายสฺมึ   วิหรติ  วยธมฺมานุปสฺสี  วา
กายสฺมึ  วิหรติ  สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี  วา  กายสฺมึ วิหรติ ฯ อตฺถิ กาโยติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อฏฺิกสงฺขลิกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ สี. อปกตสมฺพนฺธานิ ฯ อิมสฺมิญฺจ
@ปพฺเพ หตฺถฏฺิกํ ปาทฏฺิกํ ชงฺฆฏฺิกํ อุรฏฺิกํ กฏฏฺิกํ ปิฏฺิกณฺฏกนฺติ เอวํ
@ปากฺกโม ทิสฺสติ ฯ ^๓ ม. โคปฺผกฏฺิกํ ... ฯ ^๔ ม. กฏิฏฺ ... ผาสุกฏฺิกํ
@ปิฏฺิฏฺิกํ ... ขนฺธฏฺิกํ ... อญฺเน คีวฏฺิกํ ... ฯ
วา    ปนสฺส    สติ    ปจฺจุปฏฺิตา    โหติ   ยาวเทว   าณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ   วิหรติ   น   จ   กิญฺจิ   โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
     [๒๘๕]  ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เสยฺยถาปิ  ปสฺเสยฺย  สรีรํ
สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ อฏฺิกานิ เสตานิ สงฺขวณฺณสนฺนิภานิ ^๑- ฯเปฯ
     [๒๘๖]  อฏฺิกานิ ปุญฺชกิตานิ เตโรวสฺสิกานิ ฯเปฯ
     [๒๘๗]  อฏฺิกานิ   ปูตีนิ  จุณฺณกชาตานิ  ฯ  โส  อิมเมว  กายํ
อุปสํหรติ   อยมฺปิ   โข  กาโย  เอวํธมฺโม  เอวํภาวี  เอวํอนตีโตติ  ฯ
อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา   กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  พหิทฺธา  วา  กาเย
กายานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา  กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ
สมุทยธมฺมานุปสฺสี   วา   กายสฺมึ   วิหรติ  วยธมฺมานุปสฺสี  วา  กายสฺมึ
วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา   กายสฺมึ  วิหรติ  ฯ  อตฺถิ  กาโยติ
วา    ปนสฺส    สติ    ปจฺจุปฏฺิตา    โหติ   ยาวเทว   าณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ   วิหรติ   น   จ   กิญฺจิ   โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวมฺปิ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                   นวสีวถิกาปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
                   กายานุปสฺสนา นิฏฺิตา ฯ
     [๒๘๘]  กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เวทนาสุ  เวทนานุปสฺสี  วิหรติ ฯ
อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สุขํ  วา  เวทนํ  เวทยมาโน  สุขํ เวทนํ เวทยามีติ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. สงฺขวณฺณูปนิภานิ ฯ ม. สงฺขวณฺณปฏิภาคานิ ฯ
ปชานาติ   ทุกฺขํ   วา   เวทนํ   เวทยมาโน  ทุกฺขํ  เวทนํ  เวทยามีติ
ปชานาติ   อทุกฺขมสุขํ   วา   เวทนํ   เวทยมาโน   อทุกฺขมสุขํ  เวทนํ
เวทยามีติ   ปชานาติ   สามิสํ   วา   สุขํ  เวทนํ  เวทยมาโน  สามิสํ
สุขํ  เวทนํ  เวทยามีติ  ปชานาติ  นิรามิสํ  วา  สุขํ  เวทนํ เวทยมาโน
นิรามิสํ   สุขํ   เวทนํ  เวทยามีติ  ปชานาติ  สามิสํ  วา  ทุกฺขํ  เวทนํ
เวทยมาโน   สามิสํ   ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทยามีติ   ปชานาติ   นิรามิสํ
วา   ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทยมาโน   นิรามิสํ   ทุกฺขํ  เวทนํ  เวทยามีติ
ปชานาติ    สามิสํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ   เวทยมาโน   สามิสํ
อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ   เวทยามีติ   ปชานาติ   นิรามิสํ   วา  อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ เวทยมาโน นิรามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ ฯ
     {๒๘๘.๑}   อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา  เวทนาสุ  เวทนานุปสฺสี  วิหรติ
พหิทฺธา   วา   เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา  วา
เวทนาสุ  เวทนานุปสฺสี  วิหรติ  สมุทยธมฺมานุปสฺสี  วา  เวทนาสุ  วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี    วา    เวทนาสุ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา
เวทนาสุ   วิหรติ   ฯ   อตฺถิ  เวทนาติ  วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ   ยาวเทว   าณมตฺตาย  ปฏิสฺสติมตฺตาย  ฯ  อนิสฺสิโต  จ  วิหรติ
น  จ  กิญฺจิ  โลเก  อุปาทิยติ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                  เวทนานุปสฺสนา นิฏฺิตา ฯ
     [๒๘๙]  กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  จิตฺเต  จิตฺตานุปสฺสี  วิหรติ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สราคํ   วา   จิตฺตํ  สราคํ  จิตฺตนฺติ  ปชานาติ
วีตราคํ    วา    จิตฺตํ   วีตราคํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   สโทสํ   วา
จิตฺตํ    สโทสํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   วีตโทสํ   วา   จิตฺตํ   วีตโทสํ
จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   สโมหํ   วา   จิตฺตํ   สโมหํ   จิตฺตนฺติ  ปชานาติ
วีตโมหํ    วา   จิตฺตํ   วีตโมหํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   สงฺขิตฺตํ   วา
จิตฺตํ   สงฺขิตฺตํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   วิกฺขิตฺตํ   วา   จิตฺตํ  วิกฺขิตฺตํ
จิตฺตนฺติ    ปชานาติ    มหคฺคตํ    วา    จิตฺตํ    มหคฺคตํ    จิตฺตนฺติ
ปชานาติ    อมหคฺคตํ    วา    จิตฺตํ   อมหคฺคตํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ
สอุตฺตรํ    วา   จิตฺตํ   สอุตฺตรํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   อนุตฺตรํ   วา
จิตฺตํ   อนุตฺตรํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ   สมาหิตํ   วา   จิตฺตํ   สมาหิตํ
จิตฺตนฺติ    ปชานาติ    อสมาหิตํ    วา    จิตฺตํ   อสมาหิตํ   จิตฺตนฺติ
ปชานาติ   วิมุตฺตํ   วา   จิตฺตํ   วิมุตฺตํ   จิตฺตนฺติ   ปชานาติ  อวิมุตฺตํ
วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ
     {๒๘๙.๑}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  จิตฺเต  จิตฺตานุปสฺสี  วิหรติ พหิทฺธา
วา  จิตฺเต  จิตฺตานุปสฺสี  วิหรติ  อชฺฌตฺตพหิทฺธา  วา  จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี
วิหรติ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี   วา   จิตฺตสฺมึ   วิหรติ  วยธมฺมานุปสฺสี  วา
จิตฺตสฺมึ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา  จิตฺตสฺมึ  วิหรติ  ฯ  อตฺถิ
จิตฺตนฺติ   วา   ปนสฺส   สติ  ปจฺจุปฏฺิตา  โหติ  ยาวเทว  าณมตฺตาย
ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ   วิหรติ   น   จ   กิญฺจิ   โลเก
อุปาทิยติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ ฯ
                  จิตฺตานุปสฺสนา นิฏฺิตา ฯ
     [๒๙๐]  กถญฺจ  ^[๑]-  ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฯ
อิธ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ  ปญฺจสุ  นีวรเณสุ  ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ฯ
     {๒๙๐.๑}  อิธ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ กามจฺฉนฺทํ อตฺถิ เม
อชฺฌตฺตํ   กามจฺฉนฺโทติ   ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ  กามจฺฉนฺทํ
นตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   กามจฺฉนฺโทติ   ปชานาติ  ยถา  จ  อนุปฺปนฺนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส   อุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ  ปชานาติ  ยถา  จ  อุปฺปนฺนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส   ปหานํ   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา   จ   ปหีนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๐.๒}   สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ  พฺยาปาทํ  อตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ
พฺยาปาโทติ   ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   พฺยาปาทํ  นตฺถิ  เม
อชฺฌตฺตํ   พฺยาปาโทติ   ปชานาติ   ยถา   จ  อนุปฺปนฺนสฺส  พฺยาปาทสฺส
อุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา  จ  อุปฺปนฺนสฺส  พฺยาปาทสฺส
ปหานํ   โหติ   ตญฺจ  ปชานาติ  ยถา  จ  ปหีนสฺส  พฺยาปาทสฺส  อายตึ
อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๐.๓}  สนฺตํ  วา  อชฺฌตฺตํ  ถีนมิทฺธํ  ^๒-  อตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ
ถีนมิทฺธนฺติ   ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ถีนมิทฺธํ   นตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ     ถีนมิทฺธนฺติ     ปชานาติ     ยถา     จ     อนุปฺปนฺนสฺส
ถีนมิทฺธสฺส   อุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา  จ  อุปฺปนฺนสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ ปน สทฺโท ทิสฺสติ ฯ ^๒ ม. ถินมิทฺธํ ฯ สพฺพตฺถ เอวํ าตพฺพํ ฯ
ถีนมิทฺธสฺส    ปหานํ    โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา   จ   ปหีนสฺส
ถีนมิทฺธสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๐.๔}  สนฺตํ  วา  อชฺฌตฺตํ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ  อตฺถิ  เม อชฺฌตฺตํ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนฺติ    ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
นตฺถิ   เม  อชฺฌตฺตํ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนฺติ  ปชานาติ  ยถา  จ  อนุปฺปนฺนสฺส
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส    อุปฺปาโท    โหติ    ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา   จ
อุปฺปนฺนสฺส    อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส    ปหานํ    โหติ    ตญฺจ    ปชานาติ
ยถา    จ    ปหีนสฺส   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส   อายตึ   อนุปฺปาโท   โหติ
ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๐.๕}   สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   วิจิกิจฺฉํ  อตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ
วิจิกิจฺฉาติ   ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   วิจิกิจฺฉํ   นตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ   วิจิกิจฺฉาติ   ปชานาติ   ยถา   จ   อนุปฺปนฺนาย   วิจิกิจฺฉาย
อุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา   จ  อุปฺปนฺนาย  วิจิกิจฺฉาย
ปหานํ   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ  ยถา  จ  ปหีนาย  วิจิกิจฺฉาย  อายตึ
อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๐.๖}   อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
พหิทฺธา    วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา
ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี  วา  ธมฺเมสุ  วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี   วา  ธมฺเมสุ  วิหรติ  สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี  วา  ธมฺเมสุ
วิหรติ  ฯ  อตฺถิ  ธมฺมาติ  วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา  โหติ ยาวเทว
าณมตฺตาย   ปฏิสฺสติ   มตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ   วิหรติ   น  จ
กิญฺจิ   โลเก   อุปาทิยติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ฯ
                    นีวรณปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๙๑]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
ปญฺจสุ    อุปาทานกฺขนฺเธสุ    ฯ    กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฯ
     {๒๙๑.๑}   อิธ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อิติ  รูปํ  อิติ  รูปสฺส  สมุทโย
อิติ   รูปสฺส   อตฺถงฺคโม   อิติ   เวทนา  อิติ  เวทนาย  สมุทโย  อิติ
เวทนาย    อตฺถงฺคโม   อิติ   สญฺา   อิติ   สญฺาย   สมุทโย   อิติ
สญฺาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สงฺขารา   อิติ   สงฺขารานํ  สมุทโย  อิติ
สงฺขารานํ    อตฺถงฺคโม    อิติ   วิญฺาณํ   อิติ   วิญฺาณสฺส   สมุทโย
อิติ วิญฺาณสฺส อตฺถงฺคโมติ ฯ
     {๒๙๑.๒}   อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
พหิทฺธา    วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา
ธมฺเมสุ    ธมฺมานุปสฺสี    วิหรติ    สมุทยธมฺมานุปสฺสี    วา   ธมฺเมสุ
วิหรติ    วยธมฺมานุปสฺสี   วา   ธมฺเมสุ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี
วา   ธมฺเมสุ  วิหรติ  ฯ  อตฺถิ  ธมฺมาติ  วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ    ยาวเทว    าณมตฺตาย   ปฏิสฺสติมตฺตาย   ฯ   อนิสฺสิโต   จ
วิหรติ   น   จ   กิญฺจิ   โลเก   อุปาทิยติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฯ
                     ขนฺธปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๙๒]   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมาปสฺสี  วิหรติ
ฉสุ    อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ    อายตเนสุ    ฯ   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ
     {๒๙๒.๑}  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  จกฺขุญฺจ ปชานาติ รูเป จ ปชานาติ
ยญฺจ   ตทุภยํ   ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ  สญฺโชนํ  ^๑-  ตญฺจ  ปชานาติ  ยถา
จ    อนุปฺปนฺนสฺส    สญฺโชนสฺส   อุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ
ยถา   จ   อุปฺปนฺนสฺส   สญฺโชนสฺส   ปหานํ   โหติ   ตญฺจ  ปชานาติ
ยถา   จ   ปหีนสฺส   สญฺโชนสฺส   อายตึ   อนุปฺปาโท   โหติ   ตญฺจ
ปชานาติ   ฯ   โสตญฺจ   ปชานาติ   สทฺเท  จ  ปชานาติ  ฯ  ฆานญฺจ
ปชานาติ   คนฺเธ   จ   ปชานาติ   ฯ   ชิวฺหญฺจ   ปชานาติ  รเส  จ
ปชานาติ    ฯ   กายญฺจ   ปชานาติ   โผฏฺพฺเพ   จ   ปชานาติ   ฯ
มนญฺจ    ปชานาติ    ธมฺเม   จ   ปชานาติ   ยญฺจ   ตทุภยํ   ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ    สญฺโชนํ    ตญฺจ    ปชานาติ    ยถา   จ   อนุปฺปนฺนสฺส
สญฺโชนสฺส     อุปฺปาโท    โหติ    ตญฺจ    ปชานาติ    ยถา    จ
อุปฺปนฺนสฺส   สญฺโชนสฺส   ปหานํ   โหติ   ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา  จ
ปหีนสฺส สญฺโชนสฺส อายตึ อนุปฺปาโท โหติ ตญฺจ ปชานาติ จ
     {๒๙๒.๒}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา    ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา   ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ  สมุทยธมฺมานุปสฺสี  วา  ธมฺเมสุ วิหรติ วยธมฺมานุปสฺสี
วา   ธมฺเมสุ   วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา  ธมฺเมสุ  วิหรติ  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. สํโชนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อตฺถิ    ธมฺมาติ   วา   ปนสฺส   สติ   ปจฺจุปฏฺิตา   โหติ   ยาวเทว
าณมตฺตาย    ปฏิสฺสติมตฺตาย    ฯ   อนิสฺสิโต   จ   วิหรติ   น   จ
กิญฺจิ   โลเก   อุปาทิยติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ
                    อายตนปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
     [๒๙๓]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
สตฺตสุ   โพชฺฌงฺเคสุ   ฯ   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี
วิหรติ   สตฺตสุ   โพชฺฌงฺเคสุ   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สนฺตํ  วา
อชฺฌตฺตํ    สติสมฺโพชฺฌงฺคํ    อตฺถิ    เม   อชฺฌตฺตํ   สติสมฺโพชฺฌงฺโคติ
ปชานาติ    อสนฺตํ    วา    อชฺฌตฺตํ    สติสมฺโพชฺฌงฺคํ    นตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ    สติสมฺโพชฺฌงฺโคติ    ปชานาติ    ยถา    จ    อนุปฺปนฺนสฺส
สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส    อุปฺปาโท    โหติ    ตญฺจ   ปชานาติ   ยถา   จ
อุปฺปนฺนสฺส    สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส    ภาวนาปาริปูริ    ^๑-   โหติ   ตญฺจ
ปชานาติ ฯ
     {๒๙๓.๑}   สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ   ฯเปฯ
สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ   ฯเปฯ   สนฺตํ   วา  อชฺฌตฺตํ
ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ   ฯเปฯ   สนฺตํ  วา  อชฺฌตฺตํ  ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ  ฯเปฯ
สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ   ฯเปฯ   สนฺตํ  วา  อชฺฌตฺตํ
อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ    อตฺถิ    เม    อชฺฌตฺตํ   อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคติ
ปชานาติ    อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ   นตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ      อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคติ      ปชานาติ      ยถา      จ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ ภาวนาปาริปูรี ฯ
อนุปฺปนฺนสฺส     อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส     อุปฺปาโท     โหติ    ตญฺจ
ปชานาติ      ยถา      จ     อุปฺปนฺนสฺส     อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส
ภาวนาปาริปูริ โหติ ตญฺจ ปชานาติ ฯ
     {๒๙๓.๒}  อิติ  อชฺฌตฺตํ  วา  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ พหิทฺธา
วา    ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา   ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี    วิหรติ    สมุทยธมฺมานุปสฺสี    วา    ธมฺเมสุ    วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี    วา    ธมฺเมสุ    วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา
ธมฺเมสุ   วิหรติ   ฯ   อตฺถิ   ธมฺมาติ   วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ     ยาวเทว    าณมตฺตาย    ปฏิสฺสติมตฺตาย    ฯ    อนิสฺสิโต
จ   วิหรติ   น  จ  กิญฺจิ  โลเก  อุปาทิยติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ ฯ
                   โพชฺฌงฺคปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
                        ปมภาณวารํ ฯ
     [๒๙๔]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเมสุ  ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
จตูสุ     อริยสจฺเจสุ     ฯ    กถญฺจ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   จตูสุ   อริยสจฺเจสุ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อิทํ
ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ  ปชานาติ
อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ    อยํ    ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ^[๑]- ฯ
     {๒๙๔.๑}  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ ชาติปิ ทุกฺขา ชราปิ
ทุกฺขา       มรณมฺปิ      ทุกฺขํ      โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปมภาณวาโร นิฏฺิโต ฯ
ทุกฺขา   อปฺปิเยหิ   สมฺปโยโคปิ   ทุกฺโข   ปิเยหิ   วิปฺปโยโคปิ  ทุกฺโข
ยมฺปิจฺฉํ    น    ลภติ   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   สงฺขิตฺเตน   ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
ทุกฺขา ฯ
     [๒๙๕]  กตมา  จ  ภิกฺขเว  ชาติ  ฯ  ยา  เตสํ  เตสํ  สตฺตานํ
ตมฺหิ    ตมฺหิ   สตฺตนิกาเย   ชาติ   สญฺชาติ   โอกฺกนฺติ  นิพฺพตฺติ  ^๑-
อภินิพฺพตฺติ   ขนฺธานํ   ปาตุภาโว   อายตนานํ   ปฏิลาโภ   อยํ  วุจฺจติ
ภิกฺขเว ชาติ ฯ
     {๒๙๕.๑}  กตมา  จ  ภิกฺขเว  ชรา  ฯ  ยา  เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหิ  ตมฺหิ  สตฺตนิกาเย  ชรา  ชีรณตา  ขณฺฑิจฺจํ  ปาลิจฺจํ  วลิตจตา ^๒-
อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชรา ฯ
     {๒๙๕.๒}  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  มรณํ  ฯ  ยา ^๓- เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหา  ตมฺหา  สตฺตนิกายา  จุติ  จวนตา  เภโท  อนฺตรธานํ  มจฺจุ มรณํ
กาลกิริยา  ขนฺธานํ  เภโท  กเฬวรสฺส  นิกฺเขโป ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉโท
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว มรณํ ฯ
     {๒๙๕.๓}  กตโม จ ภิกฺขเว โสโก ฯ โย โข ภิกฺขเว อญฺตรญฺตเรน
พฺยสเนน    สมนฺนาคตสฺส    อญฺตรญฺตเรน    ทุกฺขธมฺเมน    ผุฏฺสฺส
โสโก  โสจนา  โสจิตตฺตํ  อนฺโตโสโก  อนฺโตปริโสโก อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
โสโก ฯ
     {๒๙๕.๔}  กตโม จ ภิกฺขเว ปริเทโว ฯ โย โข ภิกฺขเว อญฺตรญฺตเรน
พฺยสเนน    สมนฺนาคตสฺส    อญฺตรญฺตเรน    ทุกฺขธมฺเมน    ผุฏฺสฺส
อาเทโว  ปริเทโว  อาเทวนา  ปริเทวนา  อาเทวิตตฺตํ  ปริเทวิตตฺตํ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปริเทโว ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ^๒ วลิตฺตจตาติปิ ปาโ ฯ ^๓ ม. ยํ ฯ
กตมญฺจ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ   ฯ   ยํ  โข  ภิกฺขเว  กายิกํ  ทุกฺขํ  กายิกํ
อสาตํ   กายสมฺผสฺสชํ   ทุกฺขํ   อสาตํ   เวทยิตํ   อิทํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
ทุกฺขํ ฯ
     {๒๙๕.๕}  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  โทมนสฺสํ  ฯ  ยํ โข ภิกฺขเว เจตสิกํ
ทุกฺขํ   เจตสิกํ   อสาตํ  มโนสมฺผสฺสชํ  ^๑-  ทุกฺขํ  อสาตํ  เวทยิตํ  อิทํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว โทมนสฺสํ ฯ
     {๒๙๕.๖}  กตโม  จ  ภิกฺขเว  อุปายาโส  ฯ  โย  โข  ภิกฺขเว
อญฺตรญฺตเรน      พฺยสเนน      สมนฺนาคตสฺส      อญฺตรญฺตเรน
ทุกฺขธมฺเมน      ผุฏฺสฺส     อายาโส     อุปายาโส     อายาสิตตฺตํ
อุปายาสิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อุปายาโส ฯ
     {๒๙๕.๗}  กตโม  ^๒-  จ  ภิกฺขเว  อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ฯ
อิธ  ยสฺส  เต  โหนฺติ  อนิฏฺา  อกนฺตา  อมนาปา  รูปา  สทฺทา คนฺธา
รสา  โผฏฺพฺพา  ^[๓]-  เย  วา  ปนสฺส  โหนฺติ อนตฺถกามา อหิตกามา
อผาสุกกามา   อโยคกฺเขมกามา  เตสํ  ^๔-  สงฺคติ  สมาคโม  สโมธานํ
มิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ฯ
     {๒๙๕.๘}  กตโม จ ภิกฺขเว ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ฯ อิธ ยสฺส เต
โหนฺติ   อิฏฺา  กนฺตา  มนาปา  รูปา  สทฺทา  คนฺธา  รสา  โผฏฺพฺพา
เย  วา  ปนสฺส  โหนฺติ  อตฺถกามา หิตกามา ผาสุกกามา โยคกฺเขมกามา
มาตา   วา   ปิตา  วา  ภาตา  วา  ภคินี  วา  มิตฺตา  วา  อมจฺจา
วา    าติสาโลหิตา   วา   เตสํ   อสงฺคติ   อสมาคโม   อสโมธานํ
อมิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ^๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ เจโตสมฺผสฺสชนฺติ วา ปาโ ฯ ^๒-๒ ยุ. อิเม ปาา นตฺถิ ฯ ^๓ ม. ธมฺมา ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๔ ม. ยา เตหิ สทฺธึ สงฺคติ ... อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
     {๒๙๕.๙}  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ยมฺปิจฺฉํ  น  ลภติ  ตมฺปิ  ทุกฺขํ  ฯ
ชาติธมฺมานํ   ภิกฺขเว  สตฺตานํ  เอวํ  อิจฺฉา  อุปฺปชฺชติ  อโห  วต  มยํ
น   ชาติธมฺมา   อสฺสาม   น   จ  วต  โน  ชาติ  อาคจฺเฉยฺยาติ  น
โข   ปเนตํ   อิจฺฉาย   ปตฺตพฺพํ   อิทมฺปิ   ยมฺปิจฺฉํ   น   ลภติ  ตมฺปิ
ทุกฺขํ   ฯ   ชราธมฺมานํ   ภิกฺขเว   สตฺตานํ  ฯ  พฺยาธิธมฺมานํ  ภิกฺขเว
สตฺตานํ   ฯ   มรณธมฺมานํ   ภิกฺขเว   สตฺตานํ   ฯ   โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสธมฺมานํ   ภิกฺขเว   สตฺตานํ   เอวํ   อิจฺฉา   อุปฺปชฺชติ
อโห    วต   มยํ   น   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา   อสฺสาม
น    จ   วต   โน   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา   อาคจฺเฉยฺยุนฺติ
น    โข   ปเนตํ   อิจฺฉาย   ปตฺตพฺพํ   อิทมฺปิ   ยมฺปิจฺฉํ   น   ลภติ
ตมฺปิ   ทุกฺขํ   ฯ   กตเม   จ  ภิกฺขเว  สงฺขิตฺเตน  ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
ทุกฺขา    ฯ   เสยฺยถีทํ   รูปูปาทานกฺขนฺโธ   ^๑-   เวทนูปาทานกฺขนฺโธ
สญฺูปาทานกฺขนฺโธ      สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ      วิญฺาณูปาทานกฺขนฺโธ
อิเม   วุจฺจนฺติ   ภิกฺขเว   สงฺขิตฺเตน   ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา   ทุกฺขา  ฯ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ
     [๒๙๖]  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขสมุทโย ^๒- อริยสจฺจํ ฯ ยายํ ตณฺหา
โปโนพฺภวิกา    ^๓-    นนฺทิราคสหคตา    ตตฺรตตฺราภินนฺทินี   เสยฺยถีทํ
กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา ฯ
     [๒๙๗]   สา  โข  ปเนสา  ภิกฺขเว  ตณฺหา  กตฺถ  อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ   กตฺถ   นิวิสมานา   นิวิสติ   ฯ  ยํ  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. รูปุปาทานกฺขนฺโธ ... วิญฺาณุปา ... ฯ ^๒ ม. ทุกฺขสมุทยํ ฯ
@^๓ สี. ยุ. โปโนภวิกา ฯ
เอตฺเถสา    ตณฺหา    อุปฺปชฺชมานา    อุปฺปชฺชติ   เอตฺถ   นิวิสมานา
นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๑}  กิญฺจ  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  ฯ  จกฺขุํ  โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ    เอตฺเถสา    ตณฺหา    อุปฺปชฺชมานา    อุปฺปชฺชติ    เอตฺถ
นิวิสมานา   นิวิสติ   ฯ   โสตํ   โลเก   ฯ  ฆานํ  โลเก  ฯ  ชิวฺหา
โลเก  ฯ  กาโย  โลเก  ฯ  มโน  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๒}  รูปา โลเก ฯ สทฺทา โลเก ฯ คนฺธา โลเก ฯ รสา โลเก ฯ
โผฏฺพฺพา   โลเก   ฯ   ธมฺมา   โลเก   ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๓}  จกฺขุวิญฺาณํ   โลเก   ฯ   โสตวิญฺาณํ   โลเก  ฯ
ฆานวิญฺาณํ  โลเก  ฯ  ชิวฺหาวิญฺาณํ  โลเก  ฯ  กายวิญฺาณํ  โลเก ฯ
มโนวิญฺาณํ   โลเก   ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๔}  จกฺขุสมฺผสฺโส โลเก ฯ โสตสมฺผสฺโส โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺโส
โลเก  ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺโส  โลเก  ฯ กายสมฺผสฺโส โลเก ฯ มโนสมฺผสฺโส
โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๕}  จกฺขุสมฺผสฺสชา  เวทนา โลเก ฯ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก  ฯ  ฆานสมฺผสฺสชา  เวทนา  โลเก  ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺสชา  เวทนา
โลเก   ฯ  กายสมฺผสฺสชา  เวทนา  โลเก  ฯ  มโนสมฺผสฺสชา  เวทนา
โลเก   ปิยรูปํ   สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ
เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๖}  รูปสญฺา  โลเก  ฯ  สทฺทสญฺา  โลเก  ฯ คนฺธสญฺา
โลเก   ฯ  รสสญฺา  โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพสญฺา  โลเก  ฯ  ธมฺมสญฺา
โลเก   ปิยรูปํ   สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ
เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๗}   รูปสญฺเจตนา   โลเก  ฯ  สทฺทสญฺเจตนา  โลเก  ฯ
คนฺธสญฺเจตนา   โลเก  ฯ  รสสญฺเจตนา  โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพสญฺเจตนา
โลเก   ฯ   ธมฺมสญฺเจตนา  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๘}  รูปตณฺหา  โลเก  ฯ  สทฺทตณฺหา  โลเก  ฯ คนฺธตณฺหา
โลเก  ฯ  รสตณฺหา  โลเก  ฯ โผฏฺพฺพตณฺหา โลเก ฯ ธมฺมตณฺหา โลเก
ปิยรูปํ   สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา   อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ  เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๙}  รูปวิตกฺโก  โลเก  ฯ สทฺทวิตกฺโก โลเก ฯ คนฺธวิตกฺโก
โลเก    ฯ   รสวิตกฺโก   โลเก   ฯ   โผฏฺพฺพวิตกฺโก   โลเก   ฯ
ธมฺมวิตกฺโก   โลเก   ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ฯ
     {๒๙๗.๑๐}  รูปวิจาโร  โลเก ฯ สทฺทวิจาโร โลเก ฯ คนฺธวิจาโร
โลเก  ฯ รสวิจาโร โลเก ฯ โผฏฺพฺพวิจาโร โลเก ฯ ธมฺมวิจาโร โลเก
ปิยรูปํ   สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา   อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ  เอตฺถ
นิวิสมานา นิวิสติ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ฯ
     [๒๙๘]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรโธ  ^๑-  อริยสจฺจํ  ฯ  โย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทุกฺขนิโรธํ ฯ
ตสฺสาเยว   ตณฺหาย   อเสสวิราคนิโรโธ   จาโค   ปฏินิสฺสคฺโค   มุตฺติ
อนาลโย ฯ
     {๒๙๘.๑}   สา  โข  ปเนสา  ภิกฺขเว  ตณฺหา  กตฺถ  ปหียมานา
ปหียติ    กตฺถ    นิรุชฺฌมานา    นิรุชฺฌติ    ฯ   ยํ   โลเก   ปิยรูปํ
สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา   ปหียมานา   ปหียติ  เอตฺถ  นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๒}   กิญฺจ   โลเก   ปิยรูปํ   สาตรูปํ   ฯ  จกฺขุํ  โลเก
ปิยรูปํ    สาตรูปํ    เอตฺเถสา   ตณฺหา   ปหียมานา   ปหียติ   เอตฺถ
นิรุชฺฌมานา   นิรุชฺฌติ   ฯ   โสตํ  โลเก  ฯ  ฆานํ  โลเก  ฯ  ชิวฺหา
โลเก  ฯ  กาโย  โลเก  ฯ  มโน  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา
ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๓}  รูปา  โลเก  ฯ  สทฺทา โลเก ฯ คนฺธา โลเก ฯ รสา
โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพา  โลเก  ฯ  ธมฺมา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา
ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๔}   จกฺขุวิญฺาณํ   โลเก   ฯ   โสตวิญฺาณํ   โลเก  ฯ
ฆานวิญฺาณํ  โลเก  ฯ  ชิวฺหาวิญฺาณํ  โลเก  ฯ  กายวิญฺาณํ  โลเก ฯ
มโนวิญฺาณํ   โลเก   ปิยรูปํ   สาตรูปํ   เอตฺเถสา  ตณฺหา  ปหียมานา
ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๕}  จกฺขุสมฺผสฺโส โลเก ฯ โสตสมฺผสฺโส โลเก ฯ ฆานสมฺผสฺโส
โลเก ฯ ชิวฺหาสมฺผสฺโส โลเก ฯ กายสมฺผสฺโส โลเก ฯ มโนสมฺผสฺโส โลเก
ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  ปหียมานา  ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๖}  จกฺขุสมฺผสฺสชา  เวทนา โลเก ฯ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา
โลเก  ฯ  ฆานสมฺผสฺสชา  เวทนา  โลเก  ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺสชา  เวทนา
โลเก   ฯ  กายสมฺผสฺสชา  เวทนา  โลเก  ฯ  มโนสมฺผสฺสชา  เวทนา
โลเก    ปิยรูปํ    สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา   ปหียมานา   ปหียติ
เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๗}  รูปสญฺา  โลเก  ฯ  สทฺทสญฺา  โลเก  ฯ คนฺธสญฺา
โลเก  ฯ  รสสญฺา  โลเก  ฯ โผฏฺพฺพสญฺา โลเก ฯ ธมฺมสญฺา โลเก
ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  ปหียมานา  ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๘}  รูปสญฺเจตนา  โลเก  ฯ  สทฺทสญฺเจตนา  โลเก  ฯ
คนฺธสญฺเจตนา   โลเก  ฯ  รสสญฺเจตนา  โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพสญฺเจตนา
โลเก   ฯ  ธมฺมสญฺเจตนา  โลเก  ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา
ปหียมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๙}  รูปตณฺหา  โลเก  ฯ  สทฺทตณฺหา  โลเก  ฯ คนฺธตณฺหา
โลเก  ฯ  รสตณฺหา  โลเก  ฯ โผฏฺพฺพตณฺหา โลเก ฯ ธมฺมตณฺหา โลเก
ปิยรูปํ  สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  ปหียมานา  ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๑๐}  รูปวิตกฺโก  โลเก ฯ สทฺทวิตกฺโก โลเก ฯ คนฺธวิตกฺโก
โลเก  ฯ  รสวิตกฺโก  โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพวิตกฺโก  โลเก ฯ ธมฺมวิตกฺโก
โลเก   ปิยรูปํ   สาตรูปํ  เอตฺเถสา  ตณฺหา  ปหียมานา  ปหียติ  เอตฺถ
นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ฯ
     {๒๙๘.๑๑}  รูปวิจาโร โลเก ฯ สทฺทวิจาโร โลเก ฯ คนฺธวิจาโร โลเก ฯ
รสวิจาโร  โลเก  ฯ  โผฏฺพฺพวิจาโร โลเก ฯ ธมฺมวิจาโร โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ   เอตฺเถสา   ตณฺหา   ปหียมานา   ปหียติ  เอตฺถ  นิรุชฺฌมานา
นิรุชฺฌติ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ
     [๒๙๙]  กตมญฺจ  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทา  อริยสจฺจํ  ฯ
อยเมว  อริโย  อฏฺงฺคิโก  มคฺโค  เสยฺยถีทํ  สมฺมาทิฏฺิ  สมฺมาสงฺกปฺโป
สมฺมาวาจา   สมฺมากมฺมนฺโต   สมฺมาอาชีโว   สมฺมาวายาโม   สมฺมาสติ
สมฺมาสมาธิ ฯ
     {๒๙๙.๑}  กตมา  จ  ภิกฺขเว  สมฺมาทิฏฺิ ฯ ยํ โข ภิกฺขเว ทุกฺเข
าณํ    ทุกฺขสมุทเย    าณํ   ทุกฺขนิโรเธ   าณํ   ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย าณํ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาทิฏฺิ ฯ
     {๒๙๙.๒}  กตโม  จ  ภิกฺขเว  สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป
อพฺยาปาทสงฺกปฺโป อวิหึสาสงฺกปฺโป อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ
     {๒๙๙.๓}  กตมา  จ  ภิกฺขเว  สมฺมาวาจา  ฯ มุสาวาทา เวรมณี
ปิสุณาย   วาจาย   เวรมณี   ผรุสาย   วาจาย  เวรมณี  สมฺผปฺปลาปา
เวรมณี อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา ฯ
     {๒๙๙.๔}   กตโม  จ  ภิกฺขเว  สมฺมากมฺมนฺโต  ฯ  ปาณาติปาตา
เวรมณี   อทินฺนาทานา   เวรมณี   กาเมสุ   มิจฺฉาจารา  เวรมณี  อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต ฯ
     {๒๙๙.๕}  กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาอาชีโว ฯ อิธ ภิกฺขเว อริยสาวโก
มิจฺฉาอาชีวํ  ปหาย  สมฺมาอาชีเวน  ชีวิกํ  กปฺเปติ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
สมฺมาอาชีโว ฯ
     {๒๙๙.๖}  กตโม  จ  ภิกฺขเว  สมฺมาวายาโม ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อนุปฺปนฺนานํ  ปาปกานํ  อกุสลานํ  ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ    อารภติ    จิตฺตํ   ปคฺคณฺหาติ   ปทหติ   อุปฺปนฺนานํ   ปาปกานํ
อกุสลานํ   ธมฺมานํ   ปหานาย   ฉนฺทํ   ชเนติ  วายมติ  วิริยํ  อารภติ
จิตฺตํ     ปคฺคณฺหาติ     ปทหติ     อนุปฺปนฺนานํ    กุสลานํ    ธมฺมานํ
อุปฺปาทาย   ฉนฺทํ   ชเนติ   วายมติ   วิริยํ  อารภติ  จิตฺตํ  ปคฺคณฺหาติ
ปทหติ     อุปฺปนฺนานํ     กุสลานํ    ธมฺมานํ    ิติยา    อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย   เวปุลฺลาย   ภาวนาย  ปาริปูริยา  ฉนฺทํ  ชเนติ  วายมติ
วิริยํ   อารภติ   จิตฺตํ   ปคฺคณฺหาติ   ปทหติ   ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
สมฺมาวายาโม ฯ
     {๒๙๙.๗}  กตมา  จ  ภิกฺขเว  สมฺมาสติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
กาเย   กายานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย
โลเก    อภิชฺฌาโทมนสฺสํ    เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี   วิหรติ   ฯเปฯ
จิตฺเต   ฯเปฯ   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน
สติมา   วิเนยฺย   โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   ฯ   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
สมฺมาสติ ฯ
     {๒๙๙.๘}  กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาสมาธิ  ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว
กาเมหิ  วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ  สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา  อชฺฌตฺตํ  สมฺปสาทนํ
เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ  ทุติยํ  ฌานํ
ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  สุขสฺส  จ  ปหานา  ทุกฺขสฺส  จ
ปหานา    ปุพฺเพ    ว   โสมนสฺสโทมนสฺสานํ   อตฺถงฺคมา   อทุกฺขมสุขํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ   จตุตฺถํ   ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ
ภิกฺขเว  สมฺมาสมาธิ  ฯ  อิทํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทา
อริยสจฺจํ ฯ
     {๒๙๙.๙}   อิติ   อชฺฌตฺตํ   วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี  วิหรติ
พหิทฺธา    วา   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อชฺฌตฺตพหิทฺธา   วา
ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี  วา  ธมฺเมสุ  วิหรติ
วยธมฺมานุปสฺสี    วา    ธมฺเมสุ    วิหรติ   สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   วา
ธมฺเมสุ   วิหรติ   ฯ   อตฺถิ   ธมฺมาติ   วา  ปนสฺส  สติ  ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ   ยาวเทว   าณมตฺตาย  ปฏิสฺสติมตฺตาย  ฯ  อนิสฺสิโต  จ  วิหรติ
น  จ  กิญฺจิ  โลเก  อุปาทิยติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ฯ
                     สจฺจปพฺพํ นิฏฺิตํ ฯ
                  ธมฺมานุปสฺสนา นิฏฺิตา ฯ
     [๓๐๐]  โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  อิเม  จตฺตาโร สติปฏฺาเน เอวํ
ภาเวยฺย    สตฺต    วสฺสานิ   ตสฺส   ทฺวินฺนํ   ผลานํ   อญฺตรํ   ผลํ
ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเ ว ธมฺเม อญฺา สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา ฯ
     {๓๐๐.๑}  ติฏฺนฺตุ  ภิกฺขเว  สตฺต  วสฺสานิ ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม  จตฺตาโร  สติปฏฺาเน  เอวํ ภาเวยฺย ฉ วสฺสานิ ฯ ปญฺจ วสฺสานิ ฯ
จตฺตาริ  วสฺสานิ  ฯ  ตีณิ  วสฺสานิ  ฯ  เทฺว วสฺสานิ ฯ เอกํ วสฺสํ ฯเปฯ
ติฏฺตุ  ภิกฺขเว  เอกํ  วสฺสํ  ฯ  โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  อิเม จตฺตาโร
สติปฏฺาเน   เอวํ   ภาเวยฺย   สตฺต   มาสานิ   ตสฺส  ทฺวินฺนํ  ผลานํ
อญฺตรํ    ผลํ   ปาฏิกงฺขํ   ทิฏฺเ   ว   ธมฺเม   อญฺา   สติ   วา
อุปาทิเสเส อนาคามิตา ฯ
     {๓๐๐.๒}  ติฏฺนฺตุ  ภิกฺขเว  สตฺต  มาสานิ ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม  จตฺตาโร  สติปฏฺาเน  เอวํ ภาเวยฺย ฉ มาสานิ ฯ ปญฺจ มาสานิ ฯ
จตฺตาริ  มาสานิ  ฯ  ตีณิ  มาสานิ  ฯ  เทฺว  มาสานิ  ฯ  เอกํ มาสํ ฯ
อทฺธมาสํ  ^๑-  ฯเปฯ  ติฏฺตุ  ภิกฺขเว  อทฺธมาโส ฯ โย หิ โกจิ ภิกฺขเว
อิเม  จตฺตาโร  สติปฏฺาเน  เอวํ  ภาเวยฺย  สตฺตาหํ ตสฺส ทฺวินฺนํ ผลานํ
อญฺตรํ  ผลํ  ปาฏิกงฺขํ  ทิฏฺเ  ว  ธมฺเม  อญฺา  สติ  วา อุปาทิเสเส
อนาคามิตา ^๒- ฯ
     {๓๐๐.๓}   เอกายโน   อยํ  ภิกฺขเว  มคฺโค  สตฺตานํ  วิสุทฺธิยา
โสกปริเทวานํ      สมติกฺกมาย      ทุกฺขโทมนสฺสานํ      อตฺถงฺคมาย
ายสฺส    อธิคมาย    นิพฺพานสฺส    สจฺฉิกิริยาย    ยทิทํ    จตฺตาโร
สติปฏฺานาติ   ฯ   อิติ   ยนฺตํ   วุตฺตํ   อิทเมตํ   ปฏิจฺจ  วุตฺตนฺติ  ฯ
อิทมโวจ    ภควา    ฯ    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
               มหาสติปฏฺานสุตฺตํ นิฏฺิตํ นวมํ ฯ
                         ------------------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อฑฺฒมาสํ ฯ ^๒ ม. อนาคามิตาติ ฯ
                   ปายาสิราชญฺสุตฺตํ ^๑-
     [๓๐๑]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  อายสฺมา  กุมารกสฺสโป
โกสเลสุ   จาริกํ   จรมาโน   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ   เยน   เสตพฺยา   นาม   โกสลานํ   นครํ   ตทวสริ   ฯ
ตตฺร   สุทํ   อายสฺมา   กุมารกสฺสโป   เสตพฺยายํ   วิหรติ   อุตฺตเรน
เสตพฺยํ  สีสปาวเน  ^๒-  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ปายาสิ ราชญฺโ
เสตพฺยํ    อชฺฌาวสติ    สตฺตุสฺสทํ   สติณกฏฺโทกํ   สธญฺ   ราชโภคฺคํ
รญฺา ปเสนทินา โกสเลน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํ ฯ
     {๓๐๑.๑}  เตน  โข  ปน  สมเยน  ปายาสิสฺส ราชญฺสฺส เอวรูปํ
ปาปกํ  ทิฏฺิคตํ  อุปฺปนฺนํ  โหติ  อิติปิ  นตฺถิ  ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา
โอปปาติกา   นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   ^๓-   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ
อสฺโสสุํ    โข    เสตพฺยกา    พฺราหฺมณคหปติกา   สมโณ   ขลุ   โภ
กุมารกสฺสโป   สมณสฺส   โคตมสฺส  สาวโก  โกสเลสุ  จาริกํ  จรมาโน
มหตา    ภิกฺขุสงฺเฆน    สทฺธึ    ปญฺจมตฺเตหิ    ภิกฺขุสเตหิ    เสตพฺยํ
อนุปฺปตฺโต  เสตพฺยายํ  วิหรติ  อุตฺตเรน  เสตพฺยํ  สีสปาวเน  ฯ  ตํ โข
ปน    ภวนฺตํ    กุมารกสฺสปํ    เอวํกลฺยาโณ   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคโต
ปณฺฑิโต    พฺยตฺโต    เมธาวี    พหุสฺสุโต   จิตฺตกถี   กลฺยาณปฏิภาโณ
พุทฺโธ  ^๔-  เจว  อรหา  จ  สาธุ  โข  ปน  ตถารูปานํ  อรหตํ ทสฺสนํ
โหตีติ    ฯ    อถโข    เสตพฺยกา    พฺราหฺมณคหปติกา    เสตพฺยาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปายาสิสุตฺตนฺต ฯ ม. ปายาสิสุตฺต ฯ ^๒ ม. ยุ. สึสปาวเน ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ^๓ สี. ยุ. สุกฺกฏทุกฺกฏานํ ฯ ^๔ ม. วุทฺโธ ฯ ยุ. วุฑฺโฒ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ
นิกฺขมิตฺวา    สงฺฆสงฺฆีคณีภูตา    ^๑-    อุตฺตเรนมุขา   คจฺฉนฺติ   เยน
สีสปาวนํ ^๒- ฯ
     [๓๐๒]  เตน  โข  ปน  สมเยน  ปายาสิ  ราชญฺโ อุปริปาสาเท
ทิวาเสยฺยํ   อุปคโต   โหติ   ฯ   อทฺทสา   โข   ปายาสิ   ราชญฺโ
เสตพฺยเก   พฺราหฺมณคหปติเก   เสตพฺยาย   นิกฺขมิตฺวา  สงฺฆสงฺฆีคณีภูเต
อุตฺตเรนมุเข    คจฺฉนฺเต   ^๓-   ทิสฺวา   ขตฺตํ   อามนฺเตสิ   กึ   นุ
โข   โภ   ขตฺเต  เสตพฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  เสตพฺยาย  นิกฺขมิตฺวา
สงฺฆสงฺฆีคณีภูตา อุตฺตเรนมุขา คจฺฉนฺติ เยน สีสปาวนนฺติ ^๔- ฯ
     {๓๐๒.๑}  อตฺถิ โข โภ สมโณ กุมารกสฺสโป สมณสฺส โคตมสฺส สาวโก
โกสเลสุ   จาริกํ   จรมาโน   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ   เสตพฺยํ   อนุปฺปตฺโต  เสตพฺยายํ  วิหรติ  อุตฺตเรน  เสตพฺยํ
สีสปาวเน   ตํ  โข  ปน  ภวนฺตํ  กุมารกสฺสปํ  เอวํกลฺยาโณ  กิตฺติสทฺโท
อพฺภุคฺคโต     ปณฺฑิโต     วิยตฺโต    เมธาวี    พหุสฺสุโต    จิตฺตกถี
กลฺยาณปฏิภาโณ   พุทฺโธ   เจว   อรหา   จ   ^๕-   ตเมเต   ภวนฺตํ
กุมารกสฺสปํ   ทสฺสนาย   อุปสงฺกมิสฺสนฺตีติ   ^๖-  ฯ  เตนหิ  โภ  ขตฺเต
เยน    เสตพฺยกา    พฺราหฺมณคหปติกา    เตนุปสงฺกม    อุปสงฺกมิตฺวา
เสตพฺยเก   พฺราหฺมณคหปติเก   เอวํ   วเทหิ   ปายาสิ  โภ  ราชญฺโ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. สงฺฆาสงฺฆีคณีภูตา ฯ ^๒ อิโต ปรํ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺตีติ ทิสฺสติ ฯ
@^๓ อิโต ปรํ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺเตติ ทิสฺสติ ฯ ^๔ ม. เยน สึสปาวนํ ฯ
@^๕ ม. ยุ. จาติ ฯ ^๖ ม. ยุ. อุปสงฺกมนฺตีติ ฯ
เอวมาห   อาคเมนฺตุ   กิร   ภวนฺโต   ปายาสิ   ^๑-  ราชญฺโ  สมณํ
กุมารกสฺสปํ   ทสฺสนาย  อุปสงฺกมิสฺสตีติ  ^๒-  ปุรา  สมโณ  กุมารกสฺสโป
เสตพฺยเก     พฺราหฺมณคหปติเก     พาเล     อพฺยตฺเต    สญฺาเปติ
อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   ^๓-   โลโก   อตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ    กมฺมานํ    ผลํ   วิปาโกติ   นตฺถิ   หิ   โภ   ขตฺเต
ปโร    โลโก    นตฺถิ    สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ  ฯ  เอวํ  โภติ  โข  โส  ขตฺตา  ปายาสิสฺส
ราชญฺสฺส     ปฏิสฺสุตฺวา     เยน     เสตพฺยกา    พฺราหฺมณคหปติกา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   เสตพฺยเก   พฺราหฺมณคหปติเก   เอตทโวจ
ปายาสิ  โภ  ราชญฺโ  เอวมาห  อาคเมนฺตุ  กิร  ภวนฺโต  ปายาสิ ^๔-
ราชญฺโ สมณํ กุมารกสฺสปํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตีติ ฯ
     {๓๐๒.๒}  อถโข  ปายาสิ ราชญฺโ เสตพฺยเกหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ
ปริวุโต    เยน   สีสปาวนํ   เยนายสฺมา   กุมารกสฺสโป   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมตา   กุมารกสฺสเปน   สทฺธึ   สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เสตพฺยกาปิ  โข
พฺราหฺมณคหปติกา       อปฺเปกจฺเจ       อายสฺมนฺตํ      กุมารกสฺสปํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  อปฺเปกจฺเจ  อายสฺมตา  กุมารกสฺสเปน
สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ     อปฺเปกจฺเจ     เยนายสฺมา     กุมารกสฺสโป     เตนญฺชลึ
ปณาเมตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   อปฺเปกจฺเจ   นามโคตฺตํ   สาเวตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑-๔ ม. ปายาสิปิ ฯ ^๒ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๓ ยุ. ปรโลโก ฯ
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๓๐๒.๓}  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ปายาสิ  ราชญฺโ  อายสฺมนฺตํ
กุมารกสฺสปํ  เอตทโวจ  อหญฺหิ  โภ  กสฺสป เอวํวาที เอวํทิฏฺี อิติปิ นตฺถิ
ปโร   โลโก   นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา  นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ  กมฺมานํ
ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  โสหํ ^๑- ราชญฺ เอวํวาทึ เอวํทิฏฺึ อทฺทสํ วา อสฺโสสึ
วา  กถญฺหิ  นาม  เอวํ  วเทยฺย  อิติปิ  นตฺถิ  ปโร  โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ
     {๓๐๒.๔}     เตนหิ    ราชญฺ    ตญฺเเวตฺถ    ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ
ยถา   เต   ขเมยฺย  ตถา  นํ  พฺยากเรยฺยาสิ  ตํ  กึ  มญฺสิ  ราชญฺ
อิเม  จนฺทิมสุริยา  อิมสฺมึ  วา โลเก ปรสฺมึ วา เทวา วา ^[๒]- มนุสฺสา
วาติ   ฯ   อิเม   โภ  กสฺสป  จนฺทิมสุริยา  ปรสฺมึ  โลเก  น  อิมสฺมึ
เทวา   เต   น  มนุสฺสาติ  ฯ  อิมินาปิ  โข  เต  ราชญฺ  ปริยาเยน
เอวํ   โหตุ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   โลโก  อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๓]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   เยน   เต   ปริยาเยน   เอวํ   โหติ   อิติปิ  นตฺถิ  ปโร
โลโก    นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ
ผลํ   วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  โภ  กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม  ปริยาเยน
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นาหํ ฯ ^๒ ม. ยุ. เต ฯ
เอวํ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ    สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   ฯ   ยถากถํ   วิย
ราชญฺาติ   ฯ   อิธ   เม   โภ   กสฺสป  มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา
ปาณาติปาตี   อทินฺนาทายี   กาเมสุ   มิจฺฉาจารี  มุสาวาที  ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา        สมฺผปฺปลาปี        อภิชฺฌาลู        พฺยาปนฺนจิตฺตา
มิจฺฉาทิฏฺี    เต    อปเรน   สมเยน   อาพาธิกา   โหนฺติ   ทุกฺขิตา
พาฬฺหคิลานา    ยทาหํ    ชานามิ    นทานิเม    อิมมฺหา    อาพาธา
วุฏฺหิสฺสนฺตีติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ    วทามิ  สนฺติ  โข  โภ
เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  เย  เต  ปาณาติปาตี
อทินฺนาทายี      กาเมสุ     มิจฺฉาจารี     มุสาวาที     ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา     สมฺผปฺปลาปี    อภิชฺฌาลู    พฺยาปนฺนจิตฺตา    มิจฺฉาทิฏฺี
เต   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ
อุปปชฺชนฺตีติ
     {๓๐๓.๑}   ภวนฺโต   โข   ปาณาติปาตี   อทินฺนาทายี   กาเมสุ
มิจฺฉาจารี     มุสาวาที     ปิสุณาวาจา     ผรุสวาจา    สมฺผปฺปลาปี
อภิชฺฌาลู    พฺยาปนฺนจิตฺตา    มิจฺฉาทิฏฺี    สเจ   เตสํ   ภวติ   ^๑-
สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ   ภวนฺโต   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา
อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชิสฺสนฺติ   สเจ   โภ  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺเชยฺยาถ
เยน   เม   อาคนฺตฺวา   อาโรเจยฺยาถ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร  โลโก
อตฺถิ    สตฺตา    โอปปาติกา    อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ภวตํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิปาโกติ    ภวนฺโต    โข    ปน   เม   สทฺธายิกา   ปจฺจยิกา   ยํ
ภวนฺเตภิ    ทิฏฺ    ยถา   สามํ   ทิฏฺ   เอวเมตํ   ภวิสฺสตีติ   เต
เม   สาธูติ   ปฏิสฺสุตฺวา   เนว   อาคนฺตฺวา   อาโรเจนฺติ   น   ปน
ทูตํ    ปหิณนฺติ   อยมฺปิ   โข   โภ   กสฺสป   ปริยาโย   เยน   เม
ปริยาเยน   เอวํ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก  นตฺถิ  สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๔]    เตนหิ   ราชญฺ   ตญฺเเวตฺถ   ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ   ยถา
เต   ขเมยฺย   ตถา   นํ   พฺยากเรยฺยาสิ   ตํ   กึ   มญฺสิ  ราชญฺ
อิธ   เต  ปุริสา  โจรํ  อาคุจารึ  คเหตฺวา  ทสฺเสยฺยุํ  อยนฺเต  ภนฺเต
โจโร   อาคุจารี   อิมสฺส   ยํ   อิจฺฉสิ   ตํ  ทณฺฑํ  วเทหีติ  ^๑-  เต
ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ   เตนหิ   โภ   อิมํ   ปุริสํ  ทฬฺหาย  รชฺชุยา
ปจฺฉาพาหํ   คาฬฺหพนฺธนํ  พนฺธิตฺวา  ขุรมุณฺฑํ  กาเรตฺวา  ^๒-  ขรสฺสเรน
ปณเวน  รถิยาย  ^๓-  รถิยํ  สิงฺฆาฏเกน  สิงฺฆาฏกํ  ปริเนตฺวา ทกฺขิเณน
ทฺวาเรน   นิกฺขมิตฺวา   ทกฺขิณโต   นครสฺส   อาฆาตเน  สีสํ  ฉินฺทถาติ
เต   เต   สาธูติ   ปฏิสฺสุตฺวา  ตํ  ปุริสํ  ทฬฺหาย  รชฺชุยา  ปจฺฉาพาหํ
คาฬฺหพนฺธนํ    พนฺธิตฺวา    ขุรมุณฺฑํ   กาเรตฺวา   ขรสฺสเรน   ปณเวน
รถิยาย   รถิยํ   สิงฺฆาฏเกน  สิงฺฆาฏกํ  ปริเนตฺวา  ทกฺขิเณน  ทฺวาเรน
นิกฺขมิตฺวา    ทกฺขิณโต    นครสฺส   อาฆาตเน   นิสีทาเปยฺยุํ   ลเภยฺย
นุ  โข  โภ  ^๔-  โจโร  โจรฆาเตสุ อาคเมนฺตุ ตาว ภวนฺโต โจรฆาตา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. ปเณหีติ ฯ ^๒ สี. ม. ยุ. กริตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๓ ม. รถิกาย รถิกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๔ ม. ยุ. โส ฯ
อมุกสฺมึ   ^[๑]-   คาเม  วา  นิคเม  วา  มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา
ยาวาหํ   เตสํ   อุทฺทิสิตฺวา   ^๒-  อาคจฺฉามีติ  อุทาหุ  วิปฺปลปนฺตสฺเสว
โจรฆาตา   สีสํ   ฉินฺเทยฺยุนฺติ    ฯ   น  หิ  โส  โภ  กสฺสป  โจโร
ลเภยฺย   โจรฆาเตสุ   อาคเมนฺตุ   ตาว  ภวนฺโต  โจรฆาตา  อมุกสฺมึ
คาเม   วา   นิคเม   วา  มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา  ยาวาหํ  เตสํ
อุทฺทิสิตฺวา    อาคจฺฉามีติ    อถโข   นํ   วิปฺปลปนฺตสฺเสว   โจรฆาตา
สีสํ ฉินฺเทยฺยุนฺติ ฯ
     {๓๐๔.๑}   โส  หิ  นาม  ราชญฺ  โจโร  มนุสฺโส  มนุสฺสภูเตสุ
โจรฆาเตสุ  น  ลภิสฺสติ  อาคเมนฺตุ  ตาว  ภวนฺโต  โจรฆาตา  อมุกสฺมึ
คาเม   วา   นิคเม   วา  มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา  ยาวาหํ  เตสํ
อุทฺทิสิตฺวา   อาคจฺฉามีติ   กึ   ปน   เต   มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา
ปาณาติปาตี   อทินฺนาทายี   กาเมสุ   มิจฺฉาจารี  มุสาวาที  ปิสุณาวาจา
ผรุสวาจา   สมฺผปฺปลาปี   อภิชฺฌาลู   พฺยาปนฺนจิตฺตา  มิจฺฉาทิฏฺี  ^[๓]-
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปนฺนา
ลภิสฺสนฺติ   นิรยปาเลสุ   อาคเมนฺตุ   ตาว   ภวนฺโต  นิรยปาลา  ยาว
มยํ   ปายาสิสฺส   ราชญฺสฺส   คนฺตฺวา   อาโรเจม  อิติปิ  อตฺถิ  ปโร
โลโก    อตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ
ผลํ   วิปาโก  ^๔-  อิมินาปิ  โข  เต  ราชญฺ  ปริยาเยน  เอวํ  โหตุ
อิติปิ    อตฺถิ    ปโร    โลโก   อตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ยุ. อุทฺทสฺเสตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๓ ม. เต ฯ ^๔ ม. ยุ. วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๕]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   เยน   เต   ปริยาเยน   เอวํ   โหติ   อิติปิ  นตฺถิ  ปโร
โลโก    นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ
ผลํ   วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  โภ  กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม  ปริยาเยน
เอวํ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     {๓๐๕.๑}   ยถากถํ   วิย  ราชญฺาติ  ฯ  อิธ  เม  โภ  กสฺสป
มิตฺตามจฺจา    าติสาโลหิตา   ปาณาติปาตา   ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา  กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณวาจา ^๑-
ปฏิวิรตา  ผรุสวาจา  ^๒-  ปฏิวิรตา  สมฺผปฺปลาปา  ปฏิวิรตา  อนภิชฺฌาลู
อพฺยาปนฺนจิตฺตา   สมฺมาทิฏฺี   เต  อปเรน  สมเยน  อาพาธิกา  โหนฺติ
ทุกฺขิตา   พาฬฺหคิลานา   ยทาหํ   ชานามิ  นทานิเม  อิมมฺหา  อาพาธา
วุฏฺหิสฺสนฺตีติ  ตฺยาหํ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอวํ  วทามิ  สนฺติ  โข  โภ เอเก
สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   เย   เต   ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา   ปฏิวิรตา   กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา
มุสาวาทา   ปฏิวิรตา   ปิสุณาวาจา   ปฏิวิรตา   ผรุสวาจา   ปฏิวิรตา
สมฺผปฺปลาปา        ปฏิวิรตา       อนภิชฺฌาลู       อพฺยาปนฺนจิตฺตา
สมฺมาทิฏฺี   เต   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ
@เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ... ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อุปปชฺชนฺตีติ    ภวนฺโต   โข   ปาณาติปาตา   ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา    กาเมสุ    มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา   มุสาวาทา   ปฏิวิรตา
ปิสุณาวาจา   ปฏิวิรตา   ผรุสวาจา   ปฏิวิรตา  สมฺผปฺปลาปา  ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลู     อพฺยาปนฺนจิตฺตา    สมฺมาทิฏฺี    สเจ    เตสํ    ภวติ
สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ   ภวนฺโต   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา
สุคตึ    สคฺคํ    โลกํ   อุปปชฺชิสฺสนฺติ   สเจ   โภ   กายสฺส   เภทา
ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ  อุปปชฺเชยฺยาถ  เยน  เม  อาคนฺตฺวา
อาโรเจยฺยาถ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร  โลโก  อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   ภวนฺโต   โข   ปน
เม   สทฺธายิกา   ปจฺจยิกา   ยํ   ภวนฺเตภิ   ทิฏฺ  ยถา  สามํ  ทิฏฺ
เอวเมตํ   ภวิสฺสตีติ   เต   เม   สาธูติ  ปฏิสฺสุตฺวา  เนว  อาคนฺตฺวา
อาโรเจนฺติ   น  ปน  ทูตํ  ปหิณนฺติ  อยมฺปิ  โข  โภ  กสฺสป  ปริยาโย
เยน   เม   ปริยาเยน   เอวํ  โหติ  อิติปิ  นตฺถิ  ปโร  โลโก  นตฺถิ
สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๖]  เตนหิ  ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ ^๑-
วิญฺู     ปุริสา     ภาสิตสฺส     อตฺถํ     อาชานนฺติ     เสยฺยถาปิ
ราชญฺ   ปุริโส  คูถกูเป  สสีสโก  ^๒-  นิมฺมุคฺโค  ^๓-  อสฺส  อถ  ตฺวํ
ปุริเส    อาณาเปยฺยาสิ   เตนหิ   โภ   ตํ   ปุริสํ   ตมฺหา   คูถกูปา
อุทฺธรถาติ  เต  ^๔-  เต  สาธูติ  ปฏิสฺสุตฺวา  ตํ  ปุริสํ  ตมฺหา  คูถกูปา
อุทฺธเรยฺยุํ   เต   ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ  เตนหิ  โภ  ตสฺส  ปุริสสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุปมายมิเธกจฺเจ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. สสีสกํ ฯ ^๓ ม. ยุ. นิมุคฺโค ฯ
@^๔ ม. ยุ. เตติ เอกปทเมว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กายา   เวฬุเปสิกาหิ   คูถํ   สุนิมฺมชฺชิตํ  นิมฺมชฺชถาติ  เต  เต  สาธูติ
ปฏิสฺสุตฺวา   ตสฺส   ปุริสสฺส   กายา   เวฬุเปสิกาหิ   คูถํ   สุนิมฺมชฺชิตํ
นิมฺมชฺเชยฺยุํ   เต   ตฺวํ   เอวํ  วเทยฺยาสิ  เตนหิ  โภ  ตสฺส  ปุริสสฺส
กายํ    ปณฺฑุมตฺติกาย    ติกฺขตฺตุํ    อุพฺพฏิตํ   ^๑-   อุพฺพเฏถาติ   เต
เต   สาธูติ   ปฏิสฺสุตฺวา   ^๒-   ตสฺส   ปุริสสฺส   กายํ  ปณฺฑุมตฺติกาย
ติกฺขตฺตุํ   อุพฺพฏิตํ   อุพฺพเฏยฺยุํ   เต   ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ  เตนหิ
โภ   ตํ   ปุริสํ   เตเลน   อพฺภญฺชิตฺวา   สุขุเมน   จุณฺเณน   ติกฺขตฺตุํ
สุปฺปโธตํ   กโรถาติ   เต   ตํ   ปุริสํ   เตเลน  อพฺภญฺชิตฺวา  สุขุเมน
จุณฺเณน   ติกฺขตฺตุํ   สุปฺปโธตํ   กเรยฺยุํ   เต   ตฺวํ   เอวํ  วเทยฺยาสิ
เตนหิ   โภ   ตสฺส  ปุริสสฺส  เกสมสฺสุํ  กปฺเปถาติ  เต  ตสฺส  ปุริสสฺส
เกสมสฺสุํ  กปฺเปยฺยุํ  ^[๓]- ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ เตนหิ ^[๔]- ตสฺส ปุริสสฺส
มหคฺฆญฺจ   มาลํ   มหคฺฆญฺจ  วิเลปนํ  มหคฺฆานิ  จ  วตฺถานิ  อุปหรถาติ
เต   ตสฺส   ปุริสสฺส  มหคฺฆญฺจ  มาลํ  มหคฺฆญฺจ  วิเลปนํ  มหคฺฆานิ  จ
วตฺถานิ   อุปหเรยฺยุํ   เต   ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ   เตนหิ  โภ  ตํ
ปุริสํ   ปาสาทํ  อาโรเปตฺวา  ปญฺจ  กามคุณานิ  อุปฏฺเปถาติ  ^๕-  เต
ตํ ปุริสํ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ปญฺจ กามคุณานิ อุปฏฺเปยฺยุํ ^๖-
     {๓๐๖.๑}  ตํ  กึ มญฺสิ ราชญฺ อปิ นุ ตสฺส ปุริสสฺส สุนฺหาตสฺส ^๗-
สุวิสิตฺตสฺส    ^๘-    กปฺปิตเกสมสฺสุสฺส   ^๙-   อามุตฺตมณิภรณสฺส   ^๑๐-
โอทาตวตฺถวสนสฺส   อุปริปาสาทวรคตสฺส   ปญฺจหิ  กามคุเณหิ  สมปฺปิตสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สุพฺพฏฺฏิตํ อุพฺพฏฺเฏถาติ ฯ ^๒ ม. ยุ. อิเม ปาา นตฺถิ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ^๓ ม. ยุ. เต ฯ ^๔ ม. ยุ. โภ ฯ ^๕ ม. อุปฏฺาเปถาติ ฯ ^๖ ม.
@อุปฏฺาเปยฺยุํ ฯ ^๗ สุนหาตสฺสาติปิ ปาโ ฯ ^๘ ม. ยุ. สุวิลิตฺตสฺส ฯ
@^๙ ม. สุกปฺปิต ... ฯ ^๑๐ ม. อามุกฺกมาลาภรณสฺส ฯ
สมงฺคิภูตสฺส      ปริจารยมานสฺส      ปุนเทว      ตสฺมึ     คูถกูเป
นิมฺมุชฺชิตุกามฺยตา  อสฺสาติ  ฯ  โน  หีทํ  โภ  กสฺสป  ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ
อสุจิ  โภ  กสฺสป  คูถกูโป  อสุจิ  เจว  อสุจิสงฺขาโต  จ  ทุคฺคนฺโธ  จ
ทุคฺคนฺธสงฺขาโต   จ   เชคุจฺโฉ   จ   เชคุจฺฉสงฺขาโต  จ  ปฏิกูโล  จ
ปฏิกูลสงฺขาโต   จาติ   ฯ   เอวเมว   โข  ราชญฺ  มนุสฺสา  เทวานํ
อสุจิ   เจว   อสุจิสงฺขาตา   จ   ทุคฺคนฺธา   จ   ทุคฺคนฺธสงฺขาตา  จ
เชคุจฺฉา   จ   เชคุจฺฉสงฺขาตา   จ   ปฏิกูลา   จ  ปฏิกูลสงฺขาตา  จ
โยชนสตํ  โข  ราชญฺ  มนุสฺสคนฺโธ  เทเว  อุพฺพาหติ  ^๑-  กึ  ปน เต
มิตฺตามจฺจา    าติสาโลหิตา   ปาณาติปาตา   ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา    กาเมสุ    มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา   มุสาวาทา   ปฏิวิรตา
ปิสุณาวาจา   ปฏิวิรตา   ผรุสวาจา   ปฏิวิรตา  สมฺผปฺปลาปา  ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลู   อพฺยาปนฺนจิตฺตา   สมฺมาทิฏฺี   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรฌา
สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปนฺนา   เต  อาคนฺตฺวา  อาโรเจสฺสนฺติ  อิติปิ
อตฺถิ   ปโร   โลโก   อตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  อตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   อิมินาปิ   โข   เต   ราชญฺ   ปริยาเยน
เอวํ   โหตุ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   โลโก  อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๗]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ  กมฺมานํ  ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ ปน ^[๒]- ราชญฺ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อพฺพาธติ ฯ ^๒ ม. โภ ฯ
ปริยาโย   ฯเปฯ   อตฺถิ   โภ  กสฺสป  ปริยาโย  ฯเปฯ  ยถากถํ  วิย
ราชญฺาติ   ฯ   อิธ   เม   โภ   กสฺสป  มิตฺตามจฺจา  าติสาโลหิตา
ปาณาติปาตา     ปฏิวิรตา     อทินฺนาทานา     ปฏิวิรตา     กาเมสุ
มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา  มุสาวาทา  ปฏิวิรตา  สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา
ปฏิวิรตา      เต     อปเรน     สมเยน     อาพาธิกา     โหนฺติ
ทุกฺขิตา     พาฬฺหคิลานา    ยทาหํ    ชานามิ    นทานิเม    อิมมฺหา
อาพาธา   วุฏฺหิสฺสนฺตีติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ   วทามิ  สนฺติ
โข   โภ   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  เย  เต
ปาณาติปาตา   ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา  ปฏิวิรตา  กาเมสุ  มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรตา   มุสาวาทา   ปฏิวิรตา   สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา  ปฏิวิรตา
เต   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชนฺติ
เทวานํ    ตาวตึสานํ    สหพฺยตนฺติ    ภวนฺโต    โข    ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา   ปฏิวิรตา   กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา
มุสาวาทา    ปฏิวิรตา    สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา   ปฏิวิรตา   สเจ
เตสํ   ภวติ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ  ภวนฺโต  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชิสฺสนฺติ   เทวานํ   ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ   สเจ   โข   โภ   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา  สุคตึ  สคฺคํ
โลกํ    อุปปชฺเชยฺยาถ    เทวานํ   ตาวตึสานํ   สหพฺยตํ   เยน   เม
อาคนฺตฺวา   อาโรเจยฺยาถ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร  โลโก  อตฺถิ  สตฺตา
โอปปาติกา   อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ  ภวนฺโต
โข   ปน   เม   สทฺธายิกา   ปจฺจยิกา   ยํ   ภวนฺเตภิ   ทิฏฺ  ยถา
สามํ    ทิฏฺ   เอวเมตํ   ภวิสฺสตีติ   เต   เม   สาธูติ   ปฏิสฺสุตฺวา
เนว    อาคนฺตฺวา    อาโรเจนฺติ   น   ปน   ทูตํ   ปหิณนฺติ   อยมฺปิ
โข   โภ   กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม  ปริยาเยน  เอวํ  โหติ  อิติปิ
นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๘]    เตนหิ   ราชญฺ   ตญฺเเวตฺถ   ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ   ยถา
เต   ขเมยฺย   ตถา   นํ   พฺยากเรยฺยาสิ   ยํ   โข   ปน   ราชญฺ
มานุสกํ   วสฺสสตํ   เทวานํ   ตาวตึสานํ   เอโส   เอโก   รตฺตินฺทิโว
ตาย   รตฺติยา   ตึส   รตฺติโย   มาโส  เตน  มาเสน  ทฺวาทสมาสิโย
สํวจฺฉโร   เตน   สํวจฺฉเรน   ทิพฺพํ   วสฺสสหสฺสํ   เทวานํ  ตาวตึสานํ
อายุปฺปมาณํ    เย   เต   มิตฺตามจฺจา   าติสาโลหิตา   ปาณาติปาตา
ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา   ปฏิวิรตา   กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา
มุสาวาทา  ปฏิวิรตา  สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา  ปฏิวิรตา ^[๑]- กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนา  เทวานํ  ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ   สเจ   ปน   เตสํ   เอวํ   ภวิสฺสติ   ยาว  มยํ  เทฺว  วา
ตีณิ   วา   รตฺตินฺทิวา   ^๒-   ทิพฺเพหิ   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ  สมปฺปิตา
สมงฺคิภูตา   ปริจาเรม   อถ   มยํ   ปายาสิสฺส   ราชญฺสฺส   คนฺตฺวา
อาโรเจยฺยาม   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร  โลโก  อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ  ผลํ  วิปาโกติ  อปิ  นุ  เต  อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ ^๒ ยุ. รตฺตินฺทิวานิ ฯ
อาโรเจยฺยุํ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   โลโก   อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   ฯ   โน   หีทํ  โภ
กสฺสป   อปิ   หิ   มยํ   โภ   กสฺสป   จิรกาลกตาปิ  ภเวยฺยาม  โก
ปเนตํ   โภโต   กสฺสปสฺส   อาโรเจติ   อตฺถิ  เทวา  ตาวตึสาติ  วา
เอวํทีฆายุกา   เทวา   ตาวตึสาติ   วา   น   มยํ   โภโต  กสฺสปสฺส
สทฺทหาม    อตฺถิ    เทวา   ตาวตึสาติ   วา   เอวํทีฆายุกา   เทวา
ตาวตึสาติ วา ฯ
     {๓๐๘.๑}   เสยฺยถาปิ   ราชญฺ  ชจฺจนฺโธ  ปุริโส  น  ปสฺเสยฺย
กณฺหสุกฺกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   นีลกานิ   รูปานิ   น  ปสฺเสยฺย
ปีตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   โลหิตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย
มญฺเชฏฺกานิ   ^๑-   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   สมวิสมํ   น   ปสฺเสยฺย
ตารกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   จนฺทิมสุริเย   โส   เอวํ  วเทยฺย
นตฺถิ    กณฺหสุกฺกานิ    รูปานิ   นตฺถิ   กณฺหสุกฺกานํ   รูปานํ   ทสฺสาวี
นตฺถิ    นีลกานิ    รูปานิ   นตฺถิ   นีลกานํ   รูปานํ   ทสฺสาวี   นตฺถิ
ปีตกานิ   รูปานิ   นตฺถิ   ปีตกานํ   รูปานํ   ทสฺสาวี  นตฺถิ  โลหิตกานิ
รูปานิ    นตฺถิ    โลหิตกานํ   รูปานํ   ทสฺสาวี   นตฺถิ   มญฺเชฏฺกานิ
รูปานิ    นตฺถิ    มญฺเชฏฺกานํ    รูปานํ    ทสฺสาวี   นตฺถิ   สมวิสมํ
นตฺถิ   สมวิสมสฺส   ทสฺสาวี   นตฺถิ   ตารกานิ  รูปานิ  นตฺถิ  ตารกานํ
รูปานํ   ทสฺสาวี   นตฺถิ   จนฺทิมสุริยา   นตฺถิ   จนฺทิมสุริยานํ   ทสฺสาวี
อหเมตํ   น   ชานามิ   อหเมตํ   น   ปสฺสามิ   ตสฺมา   ตํ   นตฺถีติ
สมฺมา   นุ  โข  โภ  ^๒-  ราชญฺ  วทมาโน  วเทยฺยาติ  ฯ  โน  หีทํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มญฺชิฏฺกานิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. ยุ. โส ฯ
โภ    กสฺสป    อตฺถิ    กณฺหสุกฺกานิ    รูปานิ    อตฺถิ   กณฺหสุกฺกานํ
รูปานํ    ทสฺสาวี   อตฺถิ   นีลกานิ   รูปานิ   อตฺถิ   นีลกานํ   รูปานํ
ทสฺสาวี    ฯเปฯ    อตฺถิ    สมวิสมํ    อตฺถิ    สมวิสมสฺส   ทสฺสาวี
อตฺถิ   ตารกานิ   รูปานิ   อตฺถิ   ตารกานํ   รูปานํ   ทสฺสาวี   อตฺถิ
จนฺทิมสุริยา    อตฺถิ   จนฺทิมสุริยานํ   ทสฺสาวี   อหเมตํ   น   ชานามิ
อหเมตํ   น   ปสฺสามิ   ตสฺมา   ตํ   นตฺถีติ  น  หิ  โส  โภ  กสฺสป
สมฺมา  วทมาโน  วเทยฺยาติ  ฯ  เอวเมว  โข  ตฺวํ ราชญฺ ชจฺจนฺธูปโม
มญฺเ ปฏิภาสิ ยเมตํ ^๑- เอวํ วเทสิ
     {๓๐๘.๒}  โก  ปเนตํ  โภโต  กสฺสปสฺส  อาโรเจติ  อตฺถิ เทวา
ตาวตึสาติ   วา  เอวํทีฆายุกา  เทวา  ตาวตึสาติ  วา  น  มยํ  โภโต
กสฺสปสฺส   สทฺทหาม   อตฺถิ   เทวา   ตาวตึสาติ   วา   เอวํทีฆายุกา
เทวา  ตาวตึสาติ  วา  ^๒-  น  โข  ราชญฺ เอวํ ปโร โลโก ทฏฺพฺโพ
ยถา  ตฺวํ  มญฺสิ  อิมินา  มํสจกฺขุนา  เย โข เต ราชญฺ สมณพฺราหฺมณา
อรญฺวนปตฺถานิ   ปนฺตานิ   เสนาสนานิ   ปฏิเสวนฺติ   ^๓-   เต  ตตฺถ
อปฺปมตฺตา    อาตาปิโน   ปหิตตฺตา   วิหรนฺตา   ทิพฺพจกฺขุํ   วิโสเธนฺติ
เต   ทิพฺเพน   จกฺขุนา   วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน  อิมญฺเจว  โลกํ
ปสฺสนฺติ   ปรญฺจ   สตฺเต   จ   โอปปาติเก   เอวญฺจ   โข   ราชญฺ
ปโร   โลโก   ทฏฺพฺโพ   น   เตฺวว   ยถา   ตฺวํ   มญฺสิ   อิมินา
มํสจกฺขุนา   อิมินาปิ   โข   เต   ราชญฺ   ปริยาเยน   เอวํ   โหตุ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ยํ มํ ตวํ ... ฯ ^๒ ม. วาติ ฯ ^๓ สี. ยุ. อิโต ปรํ
@อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานีติ ทิสฺสติ ฯ
อิติปิ    อตฺถิ    ปโร    โลโก   อตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   อตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๐๙]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   ฯเปฯ   อตฺถิ   โภ   กสฺสป   ปริยาโย   ฯเปฯ   ยถากถํ
วิย   ราชญฺาติ   ฯ   อิธาหํ   โภ   กสฺสป   ปสฺสามิ  สมณพฺราหฺมเณ
สีลวนฺเต   กลฺยาณธมฺเม  ชีวิตุกาเม  อมริตุกาเม  สุขกาเม  ทุกฺขปฏิกูเล
ตสฺส  มยฺหํ  โภ  กสฺสป  เอวํ โหติ สเจ โข อิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
สีลวนฺโต   กลฺยาณธมฺมา   เอวํ   ชาเนยฺยุํ  อิโต  โน  มตานํ  เสยฺโย
ภวิสฺสตีติ   อิทานีเม   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา  สีลวนฺโต  กลฺยาณธมฺมา
วิสํ  วา  ขาเทยฺยุํ  สตฺถํ  วา  อาหเรยฺยุํ  อุพฺพนฺธิตฺวา วา กาลํ กเรยฺยุํ
ปปาเต   วา  ปปเตยฺยุํ  ยสฺมา  จ  โข  อิเม  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา
สีลวนฺโต   กลฺยาณธมฺมา  น  เอวํ  ชานนฺติ  อิโต  โน  มตานํ  เสยฺโย
ภวิสฺสตีติ     ตสฺมา    อิเม    โภนฺโต    สมณพฺราหฺมณา    สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา   ชีวิตุกามา   อมริตุกามา   สุขกามา   ทุกฺขปฏิกูลา   ^๑-
อยมฺปิ  โข  โภ  กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิโต ปรํ อตฺตานํ น มาเรนฺตีติปิ ปาโ ฯ
     [๓๑๐]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู    ปุริสา    ภาสิตสฺส    อตฺถํ    อาชานนฺติ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
อญฺตรสฺส    พฺราหฺมณสฺส    เทฺว    ปชาปติโย    อเหสุํ    เอกิสฺสา
ปุตฺโต   อโหสิ   ทสวสฺสุทฺเทสิโก  วา  ทฺวาทสวสฺสุทฺเทสิโก  วา  เอกา
คพฺภินี    อุปวิชญฺา    อถโข   โส   พฺราหฺมโณ   กาลมกาสิ   อถโข
โส   มาณวโก   มาตุสปตึ   ^๑-   เอตทโวจ   ยมิทํ   โภติ  ธนํ  วา
ธญฺ    วา    รชตํ    วา   ชาตรูปํ   วา   สพฺพนฺตํ   มยฺหํ   นตฺถิ
ตุเยฺหตฺถ กิญฺจิ ปิตุ เม สนฺตโก ^๒- โภติ ทายชฺชํ นิยฺยาเทหีติ ฯ
     {๓๑๐.๑}  เอวํ วุตฺเต สา พฺราหฺมณี ตํ มาณวกํ เอตทโวจ อาคเมหิ
ตาว    ตาต   ยาว   วิชายามิ   สเจ   กุมารโก   ภวิสฺสติ   ตสฺสปิ
เอกเทโส  ภวิสฺสติ  สเจ  กุมาริกา  ภวิสฺสติ  สาปิ  เต  อุปโภคฺคา ^๓-
ภวิสฺสตีติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   โส   มาณวโก   มาตุสปตึ  เอตทโวจ
ยมิทํ   โภติ   ธนํ   วา  ธญฺ  วา  รชตํ  วา  ชาตรูปํ  วา  สพฺพนฺตํ
มยฺหํ   นตฺถิ   ตุเยฺหตฺถ   กิญฺจิ  ปิตุ  เม  สนฺตโก  ^๔-  โภติ  ทายชฺชํ
นิยฺยาเทหีติ   ฯ   ทุติยมฺปิ  โข  สา  พฺราหฺมณี  ตํ  มาณวกํ  เอตทโวจ
อาคเมหิ   ตาว   ตาต   ยาว   วิชายามิ   สเจ   กุมารโก  ภวิสฺสติ
ตสฺสปิ   เอกเทโส   ภวิสฺสติ   สเจ   กุมาริกา   ภวิสฺสติ   สาปิ  เต
อุปโภคฺคา   ภวิสฺสตีติ   ฯ   ตติยมฺปิ   โข   โส   มาณวโก  มาตุสปตึ
เอตทโวจ   ยมิทํ   โภติ   ธนํ   วา   ธญฺ  วา  รชตํ  วา  ชาตรูปํ
@เชิงอรรถ: ^๑ มาตุสปตฺตินฺติ วา ปาโ ฯ ^๒-๔ สี. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
@^๓ ม. ยุ. โอปโภคฺคา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วา   สพฺพนฺตํ   มยฺหํ   นตฺถิ   ตุเยฺหตฺถ   กิญฺจิ   ปิตุ   เม   สนฺตโก
โภติ ทายชฺชํ นิยฺยาเทหีติ ฯ
     {๓๑๐.๒}  อถโข  สา  พฺราหฺมณี  สตฺถํ คเหตฺวา โอวรกํ ปวิสิตฺวา
อุทรํ  อุปฺปาเตสิ  ^๑-  ยาว วิชานามิ ยทิ วา กุมารโก ยทิ วา กุมาริกาติ
สา   อตฺตานญฺเจว   ชีวิตญฺจ   คพฺภญฺจ  สาปเตยฺยญฺจ  ยถา  ตํ  พาลา
อพฺยตฺตา   อนยพฺยสนํ  อาปนฺนา  อโยนิโส  ทายชฺชํ  คเวสนฺตี  เอวเมว
โข   ตฺวํ  ราชญฺ  พาโล  อพฺยตฺโต  อนยพฺยสนํ  อาปชฺชิสฺสสิ  อโยนิโส
ปรโลกํ  คเวสนฺโต  เสยฺยถา  ^๒-  พฺราหฺมณี  พาลา อพฺยตฺตา อนยพฺยสนํ
อาปนฺนา อโยนิโส ทายชฺชํ คเวสนฺตี ฯ
     {๓๑๐.๓}    น    โข    ราชญฺ    สมณพฺราหฺมณา   สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา    อปกฺกํ    ปริปาเจนฺติ    อปิจ    ปริปากํ   อาคเมนฺติ
ปณฺฑิตา   ฯ   ^๓-   อญฺเหิ  ^๔-  ราชญฺ  สมณพฺราหฺมณานํ  สีลวนฺตานํ
กลฺยาณธมฺมานํ   ชีวิเตน   ยถา  ^๕-  ราชญฺ  สมณพฺราหฺมณา  สีลวนฺโต
กลฺยาณธมฺมา   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   ติฏฺนฺติ  ตถา  ^๖-  พหุปุญฺ  ปสวนฺติ
พหุชนหิตาย   จ   ปฏิปชฺชนฺติ  พหุชนสุขาย  โลกานุกมฺปาย  ^๗-  อตฺถาย
หิตาย  สุขาย  เทวมนุสฺสานํ  ฯ  อิมินาปิ  โข ^[๘]- ราชญฺเ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก ฯเปฯ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๑]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  ฯเปฯ  ผลํ  วิปาโกติ  ฯ
อตฺถิ   ปน   ราชญฺ   ปริยาโย   ฯเปฯ  อตฺถิ  โภ  กสฺสป  ปริยาโย
ฯเปฯ   ยถากถํ   วิย   ราชญฺาติ   ฯ  อิธ  เม  โภ  กสฺสป  ปุริสา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โอปาเทสิ ฯ ^๒ ม. ยุ. เสยฺยถาปิ สา ... ฯ ^๓ ม. ปณฺฑิตานํ ฯ
@^๔ ม. ยุ. อตฺโถ หิ ฯ ^๕-๖ ม. ยุ. ยถา ยถาโข ... ตถา ตถา ฯ
@^๗ ม. ยุ. โลกานุกมฺปกาย ฯ ^๘ ม. ยุ. เต ฯ
โจรํ   อาคุจารึ  คเหตฺวา  ทสฺเสนฺติ  อยนฺเต  ภนฺเต  โจโร  อาคุจารี
อิมสฺส   ยํ   อิจฺฉสิ   ตํ   ทณฺฑํ   วเทหีติ   ^๑-  ตฺยาหํ  เอวํ  วทามิ
เตนหิโภ   อิมํ   ปุริสํ   ชีวนฺตํเยว  กุมฺภิยา  ปกฺขิปิตฺวา  มุขํ  ปิทหิตฺวา
อลฺเลน   จมฺเมน   โอนทฺธิตฺวา   อลฺลาย   มตฺติกาย  พหลวิเลปนํ  ^๒-
กริตฺวา   อุทฺธนํ   อาโรเปตฺวา   อคฺคึ   เทถาติ   เต   เม   สาธูติ
ปฏิสฺสุตฺวา   ตํ   ปุริสํ   ชีวนฺตํเยว  กุมฺภิยา  ปกฺขิปิตฺวา  มุขํ  ปิทหิตฺวา
อลฺเลน   จมฺเมน  โอนทฺธิตฺวา  อลฺลาย  มตฺติกาย  พหลวิเลปนํ  กริตฺวา
อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ เทนฺติ ฯ
     {๓๑๑.๑}  ยทา  มยํ  ชานาม  กาลกโต  โส ปุริโสติ อถ ตํ กุมฺภึ
โอโรเปตฺวา  อุพฺภินฺทิตฺวา  มุขํ วิวริตฺวา สณิกํ วิโลเกม ^๓- อปฺเปวนามสฺส
ชีวํ  นิกฺขมนฺตํ  ปสฺเสยฺยามาติ  เนวสฺส  มยํ  ชีวํ  นิกฺขมนฺตํ  ปสฺสาม  ฯ
อยมฺปิ  โข  โภ  กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ
นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     {๓๑๑.๒}     เตนหิ    ราชญฺ    ตญฺเเวตฺถ    ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ
ยถา   เต  ขเมยฺย  ตถา  นํ  พฺยากเรยฺยาสิ  ฯ  อภิชานาสิ  โน  ตฺวํ
ราชญฺ   ทิวาเสยฺยํ  อุปคโต  สุปินกํ  ปสฺสิตฺวา  ^๔-  อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ   ภูมิรามเณยฺยกํ   โปกฺขรณีรามเณยฺยกนฺติ  ฯ  อภิชานามหํ
โภ   กสฺสป   ทิวาเสยฺยํ  อุปคโต  สุปินกํ  ปสฺสิตฺวา  อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ    ภูมิรามเณยฺยกํ   โปกฺขรณีรามเณยฺยกนฺติ   ฯ   รกฺขนฺติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปเณหีติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ สี. ม. ยุ. พหลาวเลปนํ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๓ ม. ยุ. นิลฺโลเกม ฯ ^๔ ม. ปสฺสิตา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตํ  ตมฺหิ  สมเย  ขุชฺชาปิ  วามนกาปิ ^๑- เจลาวิกาปิ ^๒- โกมาริกาปีติ ฯ
เอวํ   ^๓-  โภ  กสฺสป  รกฺขนฺติ  มํ  ตมฺหิ  สมเย  ขุชฺชาปิ  วามนกาปิ
เจลาวิกาปิ   โกมาริกาปีติ   ฯ   อปิ   นุ   ตา   ตุยฺหํ  ชีวํ  ปสฺสนฺติ
ปวิสนฺตํ   วา   นิกฺขมนฺตํ  วาติ  ฯ  โน  หีทํ  โภ  กสฺสป  ฯ  ตา  หิ
นาม    ราชญฺ   ตุยฺหํ   ชีวนฺตสฺส   ชีวนฺติโย   ชีวํ   น   ปสฺสิสฺสนฺติ
ปวิสนฺตํ    วา    นิกฺขมนฺตํ   วา   กึ   ปน   ตฺวํ   กาลกตสฺส   ชีวํ
ปสฺสิสฺสสิ   ปวิสนฺตํ  วา  นิกฺขมนฺตํ  วา  ฯ  อิมินาปิ  โข  เต  ราชญฺ
ปริยาเยน   เอวํ   โหตุ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   โลโก  อตฺถิ  สตฺตา
โอปปาติกา อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๒]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   ฯเปฯ   อตฺถิ   โภ   กสฺสป   ปริยาโย   ฯเปฯ   ยถากถํ
วิย   ราชญฺาติ   ฯ   อิธ   เม  โภ  กสฺสป  ปุริสา  โจรํ  อาคุจารึ
คเหตฺวา   ทสฺเสนฺติ   อยนฺเต   ภนฺเต   โจโร   อาคุจารี  อิมสฺส  ยํ
อิจฺฉสิ    ตํ   ทณฺฑํ   วเทหีติ   ตฺยาหํ   เอวํ   วทามิ   เตนหิ   โภ
อิมํ   ปุริสํ  ชีวนฺตํเยว  ตุลาย  ตุเลตฺวา  ชิยาย  อนสฺสาสกํ  มาเรตฺวา
ปุนเทว   ตุลาย   ตุเลถาติ   เต   เม   สาธูติ  ปฏิสฺสุตฺวา  ตํ  ปุริสํ
ชีวนฺตํเยว    ตุลาย    ตุเลตฺวา    ชิยาย    อนสฺสาสกํ    มาเรตฺวา
ปุเนว   ตุลาย  ตุเลนฺติ  ฯ  ยทา  โส  ชีวติ  ตทา  ลหุตโร  จ  โหติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วามนิกาปิ ฯ ^๒ ม. เวลาสิกาปิ ฯ ยุ. เวลานิกาปิ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๓ ยุ. เอวมฺปิ ฯ
มุทุตโร   จ   กมฺมญฺตโร   จ   ยทา   ปน   โส   กาลกโต   โหติ
ตทา   ครุตโร   จ   โหติ   ปตฺถินฺนตโร   จ   อกมฺมญฺตโร   จ  ฯ
อยมฺปิ   โข  โภ  กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม  ปริยาเยน  เอวํ  โหติ
อิติปิ    นตฺถิ    ปโร    โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๓]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ราชญฺ
ปุริโส   ทิวสนฺตตฺตํ   อโยคุฬํ   อาทิตฺตํ   สมฺปชฺชลิตํ  สญฺโชติภูตํ  ตุลาย
ตุเลยฺย  ^๑-  ตเมนํ  อปเรน  สมเยน  สีตํ  นิพฺพุตํ  ตุลาย ตุเลยฺย กทา
นุ   โข  โส  อโยคุโฬ  ลหุตโร  วา  โหติ  มุทุตโร  วา  กมฺมญฺตโร
วา   ยทา   วา  อาทิตฺโต  สมฺปชฺชลิโต  สญฺโชติภูโต  ยทา  วา  สีโต
นิพฺพุโตติ   ยทา   โส   โภ  กสฺสป  อโยคุโฬ  เตโชสหคโต  จ  โหติ
วาโยสหคโต    จ    อาทิตฺโต    สมฺปชฺชลิโต    สญฺโชติภูโต    ตทา
ลหุตโร   จ   โหติ   มุทุตโร   จ   กมฺมญฺตโร   จ  ยทา  ปน  โส
อโยคุโฬ   เนว   เตโชสหคโต  โหติ  น  วาโยสหคโต  สีโต  นิพฺพุโต
ตทา   ครุตโร   จ   โหติ   ปตฺถินฺนตโร   จ  อกมฺมญฺตโร  จาติ  ฯ
เอวเมว   โข   ราชญฺ   ยทา   อยํ   กาโย  อายุสหคโต  จ  โหติ
อุสฺมาสหคโต     จ    วิญฺาณสหคโต    จ    ตทา    ลหุตโร    จ
โหติ   มุทุตโร   จ   กมฺมญฺตโร   จ   ยทา   ปนายํ   กาโย  เนว
อายุสหคโต   จ   โหติ   น   อุสฺมาสหคโต  จ  น  วิญฺาณสหคโต  จ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โตเลยฺย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตทา   ครุตโร   จ   โหติ   ปตฺถินฺนตโร   จ   อกมฺมญฺตโร   จ  ฯ
อิมินาปิ   โข   เต   ราชญฺ   ปริยาเยน   เอวํ   โหตุ  อิติปิ  อตฺถิ
ปโร    โลโก    อตฺถิ    สตฺตา   โอปปาติกา   อตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๔]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   ฯเปฯ   อตฺถิ   โภ  กสฺสป  ปริยาโย  ฯเปฯ  ยถากถํ  วิย
ราชญฺาติ  ฯ  อิธ  เม  โภ  กสฺสป  ปุริสา  โจรํ  อาคุจารึ  คเหตฺวา
ทสฺเสนฺติ   อยนฺเต   ภนฺเต   โจโร   อาคุจารี   อิมสฺส   ยํ   อิจฺฉสิ
ตํ   ทณฺฑํ   วเทหีติ   ตฺยาหํ   เอวํ   วทามิ   เตนหิ  โภ  อิมํ  ปุริสํ
อนุปหจฺจ     ฉวิญฺจ     จมฺมญฺจ     มํสญฺจ     นหารุญฺจ     อฏฺิญฺจ
อฏฺิมิญฺชญฺจ    ชีวิตา    โวโรเปถ    อปฺเปวนามสฺส   ชีวํ   นิกฺขมนฺตํ
ปสฺเสยฺยามาติ   เต   เม   สาธูติ   ปฏิสฺสุตฺวา   ตํ   ปุริสํ  อนุปหจฺจ
ฉวิญฺจ    จมฺมญฺจ   มํสญฺจ   นหารุญฺจ   อฏฺิญฺจ   อฏฺิมิญฺชญฺจ   ชีวิตา
โวโรเปนฺติ   ฯ   ยทา   โส   อทฺธมโต   โหติ  ตฺยาหํ  เอวํ  วทามิ
เตนหิ   โภ   อิมํ   ปุริสํ   อุตฺตานํ   นิปาเตถ   อปฺเปวนามสฺส   ชีวํ
นิกฺขมนฺตํ   ปสฺเสยฺยามาติ   เต   ตํ   ปุริสํ   อุตฺตานํ   นิปาเตนฺติ  ฯ
เนวสฺส   มยํ   ชีวํ   นิกฺขมนฺตํ   ปสฺสาม  ตฺยาหํ  เอวํ  วทามิ  เตนหิ
โภ   อิมํ   ปุริสํ   อวกุชฺชํ   นิปาเตถ   ปสฺเสน   นิปาเตถ   ทุติเยน
ปสฺเสน    นิปาเตถ    อุทฺธํ    เปถ    โอมุทฺธกํ   เปถ   ปาณินา
อาโกเฏถ   เลณฺฑุนา   ^๑-   อาโกเฏถ   ทณฺเฑน  อาโกเฏถ  สตฺเถน
อาโกเฏถ    โอธุนาถ    สนฺธุนาถ    นิทฺธุนาถ   อปฺเปวนามสฺส   ชีวํ
นิกฺขมนฺตํ    ปสฺเสยฺยามาติ    เต    ตํ   ปุริสํ   โอธุนนฺติ   สนฺธุนนฺติ
นิทฺธุนนฺติ   ฯ  เนวสฺส  มยํ  ชีวํ  นิกฺขมนฺตํ  ปสฺเสยฺยาม  ^๒-  ฯ  ตสฺส
ตเทว   จกฺขุํ   โหติ  เต  รูปา  ตญฺจายตนํ  นปฺปฏิสํเวเทติ  ฯ  ตเทว
โสตํ   โหติ   เต   สทฺทา   ตญฺจายตนํ   นปฺปฏิสํเวเทติ   ฯ   ตเทว
ฆานํ   โหติ   เต  คนฺธา  ตญฺจายตนํ  นปฺปฏิสํเวเทติ  ฯ  สาเยว  ^๓-
ชิวฺหา   โหติ   เต   รสา   ตญฺจายตนํ   นปฺปฏิสํเวเทติ   ฯ   เสฺวว
กาโย   โหติ   เต   โผฏฺพฺพา  ตญฺจายตนํ  นปฺปฏิสํเวเทติ  ฯ  อยมฺปิ
โข   โภ   กสฺสป  ปริยาโย  เยน  เม  ปริยาเยน  เอวํ  โหติ  อิติปิ
นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา  โอปปาติกา  นตฺถิ  สุกตทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๕]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
อญฺตโร    สงฺขธโม   สงฺขมาทาย   ปจฺจนฺติมํ   ชนปทํ   อคมาสิ   ฯ
โส    เยน   อญฺตโร   คาโม   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มชฺเฌ
คามสฺส   ิโต   ติกฺขตฺตุํ   สงฺขํ  อุปฬาเสตฺวา  สงฺขํ  ภูมิยํ  นิกฺขิปิตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  อถโข  ราชญฺ  เตสํ  ปจฺจนฺตชนปทานํ มนุสฺสานํ ^๔-
@เชิงอรรถ: ^๑ เลฑฺฑุนาติปิ ปาโ ฯ ^๒ ม. ปสฺสาม ฯ ^๓ ม. สาว ฯ ^๔ สี. ยุ.
@ปจฺจนฺตชานํ มนุสฺสานํ ฯ ม. ปจฺจนฺตชนปทมนุสฺสานํ ฯ
เอตทโหสิ   อมฺโภ   กสฺส   ^๑-   นุ  โข  เอโส  สทฺโท  เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย  เอวํมทนิโย  เอวํพนฺธนิโย  เอวํมุญฺจนิโยติ  ฯ  สนฺนิปติตฺวา
ตํ   สงฺขธมํ   เอตทโวจุํ   อมฺโภ   กสฺส   นุ   โข   เอโส   สทฺโท
เอวํรชนิโย   เอวํกมฺมนิโย   เอวํมทนิโย   เอวํพนฺธนิโย  เอวํมุญฺจนิโยติ
เอโส   โข   โภ   สงฺโข   นาม   ยสฺส   โส   สทฺโท  เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย   เอวํมทนิโย   เอวํพนฺธนิโย   เอวํมุญฺจนิโยติ  ฯ  เต  ตํ
สงฺขํ   อุตฺตานํ   นิปาเตสุํ  วเทหิ  โภ  สงฺข  วเทหิ  โภ  สงฺขาติ  ฯ
เนว  โส  สงฺโข  สทฺทมกาสิ  ฯ  เต  ตํ สงฺขํ อวกุชฺชํ นิปาเตสุํ ปสฺเสน
นิปาเตสุํ    ทุติเยน    ปสฺเสน   นิปาเตสุํ   อุทฺธํ   เปสุํ   โอมุทฺธกํ
เปสุํ     ปาณินา    อาโกเฏสุํ    เลณฺฑุนา    อาโกเฏสุํ    ทณฺเฑน
อาโกเฏสุํ   สตฺเถน   อาโกเฏสุํ   โอธุนึสุ   สนฺธุนึสุ   นิทฺธุนึสุ  วเทหิ
โภ สงฺข วเทหิ โภ สงฺขาติ ฯ เนว โส สงฺโข สทฺทมกาสิ ฯ
     {๓๑๕.๑}  อถโข  ราชญฺ ตสฺส สงฺขธมสฺส เอตทโหสิ ยาว โข ^๒-
พาลา  อิเม  ปจฺจนฺตชนปทา  มนุสฺสา  กถญฺหิ  นาม  อโยนิโส  สงฺขสทฺทํ
คเวสิสฺสนฺตีติ   ฯ   เตสํ  เปกฺขมานานํ  สงฺขํ  คเหตฺวา  ติกฺขตฺตุํ  สงฺขํ
อุปฬาเสตฺวา   สงฺขํ   อาทาย   ปกฺกามิ   ฯ   อถโข   ราชญฺ  เตสํ
ปจฺจนฺตชนปทานํ   มนุสฺสานํ   เอตทโหสิ   ยทา   กิร  โภ  อยํ  สงฺโข
นาม   ปุริสสหคโต  จ  โหติ  วายามสหคโต  จ  วาโยสหคโต  ^๓-  จ
ตทายํ   สงฺโข   สทฺทํ  กโรติ  ยทา  ปนายํ  สงฺโข  เนว  ปุริสสหคโต
โหติ   น   วายามสหคโต   น   วาโยสหคโต   นายํ   สงฺโข   สทฺทํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. กิสฺส นุ โข ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. ยุ. โข สทฺโท
@นตฺถิ ฯ ^๓ ม. วายุสหคโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กโรตีติ   ฯ   เอวเมว   โข  ราชญฺ  ยทายํ  กาโย  อายุสหคโต  จ
โหติ    อุสฺมาสหคโต    จ    วิญฺาณสหคโต   จ   ตทา   อภิกฺกมติปิ
ปฏิกฺกมติปิ    ติฏฺติปิ    นิสีทติปิ   เสยฺยํปิ   กปฺเปติ   จกฺขุนาปิ   รูปํ
ปสฺสติ     โสเตนปิ    สทฺทํ    สุณาติ    ฆาเนนปิ    คนฺธํ    ฆายติ
ชิวฺหายปิ   รสํ   สายติ   กาเยนปิ   โผฏฺพฺพํ   ผุสติ   มนสาปิ  ธมฺมํ
วิชานาติ   ยทา   ปนายํ   กาโย   เนว   อายุสหคโต   จ  โหติ  น
อุสฺมาสหคโต   จ   น   วิญฺาณสหคโต   จ   ตทา   เนว   อภิกฺกมติ
น   ปฏิกฺกมติ   น   ติฏฺติ   น  นิสีทติ  น  เสยฺยํ  กปฺเปติ  จกฺขุนาปิ
รูปํ   น   ปสฺสติ   โสเตนปิ   สทฺทํ   น   สุณาติ  ฆาเนนปิ  คนฺธํ  น
ฆายติ   ชิวฺหายปิ   รสํ   น   สายติ   กาเยนปิ   โผฏฺพฺพํ  น  ผุสติ
มนสาปิ  ธมฺมํ  น  วิชานาติ  ฯ  อิมินาปิ  โข  เต  ราชญฺ  ปริยาเยน
เอวํ   โหตุ   อิติปิ   อตฺถิ   ปโร   โลโก  อตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
                      ปมภาณวารํ ฯ
     [๓๑๖]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข  เอวมฺเม
เอตฺถ   โหติ   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร  โลโก  นตฺถิ  สตฺตา  โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ  วิปาโกติ  ฯ  อตฺถิ  ปน  ราชญฺ
ปริยาโย   ฯเปฯ   อตฺถิ   โภ  กสฺสป  ปริยาโย  ฯเปฯ  ยถากถํ  วิย
ราชญฺาติ  ฯ  อิธ  เม  โภ  กสฺสป  ปุริสา  โจรํ  อาคุจารึ  คเหตฺวา
ทสฺเสนฺติ   อยํ   เต   ภนฺเต   โจโร   อาคุจารี   อิมสฺส  ยํ  อิจฺฉสิ
ตํ    ทณฺฑํ   วเทหีติ   ตฺยาหํ   เอวํ   วทามิ   เตนหิ   โภ   อิมสฺส
ปุริสสฺส    ฉวึ    ฉินฺทถ   อปฺเปวนามสฺส   ชีวํ   ปสฺเสยฺยามาติ   เต
ตสฺส  ปุริสสฺส  ฉวึ  ฉินฺทนฺติ  ฯ  เนวสฺส  มยํ  ชีวํ  ปสฺสาม  ฯ  ตฺยาหํ
เอวํ   วทามิ   เตนหิ  โภ  อิมสฺส  ปุริสสฺส  จมฺมํ  ฉินฺทถ  มํสํ  ฉินฺทถ
นหารุํ    ฉินฺทถ    อฏฺึ   ฉินฺทถ   อฏฺิมิญฺชํ   ฉินฺทถ   อปฺเปวนามสฺส
ชีวํ   ปสฺเสยฺยามาติ   เต   ตสฺส   ปุริสสฺส   อฏฺิมิญฺชํ   ฉินฺทนฺติ   ฯ
เนวสฺส  มยํ  ชีวํ  ปสฺสาม  ^๑-  ฯ  อยมฺปิ  โข  โภ  กสฺสป  ปริยาโย
เยน   เม   ปริยาเยน   เอวํ  โหติ  อิติปิ  นตฺถิ  ปโร  โลโก  นตฺถิ
สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
     [๓๑๗]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
อญฺตโร   อคฺคิโก   ชฏิโล   อรญฺายตเน  ปณฺณกุฏิยา  สมฺมติ  ^๒-  ฯ
อถโข  ราชญฺ  อญฺตโร  ชนปโท  สตฺถวาโส  ^๓-  วุฏฺาสิ  ฯ  อถโข
โส   สตฺถวาโส   ^๔-   ตสฺส   อคฺคิกสฺส  ชฏิลสฺส  อสฺสมสฺส  สามนฺตา
เอกรตฺตึ  วสิตฺวา  ปกฺกามิ  ฯ  อถโข  ราชญฺ  ตสฺส  อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส
เอตทโหสิ    ยนฺนูนาหํ    เยน    โส    สตฺถวาโส   เตนุปสงฺกเมยฺยํ
อปฺเปวนาเมตฺถ    กิญฺจิ   อุปกรณํ   อธิคจฺเฉยฺยนฺติ   ฯ   อถโข   โส
อคฺคิโก    ชฏิโล    กาลสฺเสว    วุฏฺาย    เยน   โส   สตฺถวาโส
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อทฺทส   ตสฺมึ   สตฺถวาเส   ทหรํ  กุมารํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปสฺเสยฺยาม ฯ ^๒ ม. สี. ยุ. วสติ ฯ ^๓ สี. ยุ. ชนปทปเทโส ฯ
@ม. ชนปเท สตฺโถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๔ ม. ยุ. โส สตฺโถ ฯ
มณฺฑํ   อุตฺตานเสยฺยกํ   ฉฑฺฑิตํ   ฯ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ   น  โข
เม   ตํ   ปฏิรูปํ   ยํ   เม   เปกฺขมานสฺส  มนุสฺสภูโต  กาลํ  กเรยฺย
ยนฺนูนาหํ    อิมํ    ทารกํ   อสฺสมํ   เนตฺวา   อาปาเทยฺยํ   โปเสยฺยํ
วฑฺเฒยฺยนฺติ   ฯ   อถโข   โส   อคฺคิโก   ชฏิโล   ตํ  ทารกํ  อสฺสมํ
เนตฺวา    อาปาเทสิ   โปเสสิ   วฑฺเฒสิ   ฯ   ยทา   โส   ทารโก
ทสวสฺสุทฺเทสิโก   วา   โหติ   ทฺวาทสวสฺสุทฺเทสิโก   วา  อถโข  ตสฺส
อคฺคิกสฺส   ชฏิลสฺส   ชนปเท   กิญฺจิเทว   กรณียํ   อุปฺปชฺชิ  ฯ  อถโข
โส   อคฺคิโก   ชฏิโล   ตํ  ทารกํ  เอตทโวจ  อิจฺฉามหํ  ตาต  ชนปทํ
คนฺตุํ   อคฺคึ   ตาต   ปริจเรยฺยาสิ   มา   จ   เต   อคฺคิ   นิพฺพายิ
สเจ  ว  ^๑-  เต  อคฺคิ  นิพฺพาเยยฺย  อยํ  วาสี  อิมานิ  กฏฺานิ  อิทํ
อรณิสหิตํ    อคฺคึ   นิพฺพตฺเตตฺวา   อคฺคึ   ปริจเรยฺยาสีติ   ฯ   อถโข
โส  อคฺคิโก  ชฏิโล  ตํ  ทารกํ  เอวํ  อนุสาสิตฺวา  ชนปทํ  อคมาสิ  ฯ
ตสฺส ขิฑฺฑาปสุตสฺส อคฺคิ นิพฺพายิ ฯ
     {๓๑๗.๑}  อถโข  ตสฺส  ทารกสฺส  เอตทโหสิ  ปิตา  โข มํ เอวํ
อวจ  อคฺคึ  ตาต  ปริจเรยฺยาสิ  มา  จ  เต  อคฺคิ นิพฺพายิ สเจ ว เต
อคฺคิ   นิพฺพาเยยฺย   อยํ   วาสี  อิมานิ  กฏฺานิ  อิทํ  อรณิสหิตํ  อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา  อคฺคึ  ปริจเรยฺยาสีติ  ยนฺนูนาหํ  อคฺคึ  นิพฺพตฺเตตฺวา  อคฺคึ
ปริจเรยฺยนฺติ  ฯ  อถโข  โส  ทารโก อรณิสหิตํ วาสิยา ตจฺฉิ อปฺเปวนาม
อคฺคึ   อธิคจฺเฉยฺยนฺติ   ฯ  เนว  โส  อคฺคึ  อธิคจฺฉิ  อรณิสหิตํ  ทฺวิธา
ผาเลสิ   ติธา   ผาเลสิ   จตุธา   ผาเลสิ   ปญฺจธา  ผาเลสิ  ทสธา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ... จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ผาเลสิ   วีสติธา   ^๑-  ผาเลสิ  สกลิกํ  สกลิกํ  อกาสิ  สกลิกํ  สกลิกํ
กริตฺวา  อุทุกฺขเล  โกเฏสิ  อุทุกฺขเล  โกเฏตฺวา  มหาวาเต  โอผุนิ ^๒-
อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนว โส อคฺคึ อธิคจฺฉิ ฯ
     {๓๑๗.๒}  อถโข โส อคฺคิโก ชฏิโล ชนปเท ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา เยน
สโก   อสฺสโม   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ   ทารกํ   เอตทโวจ
กจฺจิ   เต   ตาต   อคฺคิ  นิพฺพุโตติ  ฯ  อิธ  เม  ตาต  ขิฑฺฑาปสุตสฺส
อคฺคิ   นิพฺพายิ   ตสฺส   เม   เอตทโหสิ   ปิตา  โข  มํ  เอวํ  อวจ
อคฺคึ  ตาต  ปริจเรยฺยาสิ  มา  จ  เต  ตาต  อคฺคิ  นิพฺพายิ  สเจ  ว
เต   อคฺคิ   นิพฺพาเยยฺย   อยํ   วาสี  อิมานิ  กฏฺานิ  อิทํ  อรณิสหิตํ
อคฺคึ     นิพฺพตฺเตตฺวา    อคฺคึ    ปริจเรยฺยาสีติ    ยนฺนูนาหํ    อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา    อคฺคึ    ปริจเรยฺยนฺติ    อถโขหํ    ตาต    อรณิสหิตํ
วาสิยา    ตจฺฉึ    อปฺเปวนาม   อคฺคึ   อธิคจฺเฉยฺยนฺติ   ฯ   เนวาหํ
อคฺคึ   อธิคจฺฉึ   อรณิสหิตํ   ทฺวิธา   ผาเลสึ   ติธา   ผาเลสึ  จตุธา
ผาเลสึ  ปญฺจธา  ผาเลสึ  ทสธา  ผาเลสึ  วีสติธา  ^๓-  ผาเลสึ สกลิกํ
สกลิกํ   อกาสึ   สกลิกํ   สกลิกํ  กริตฺวา  อุทุกฺขเล  โกเฏสึ  อุทุกฺขเล
โกเฏตฺวา   มหาวาเต   โอผุนึ  ^๔-  อปฺเปวนาม  อคฺคึ  อธิคจฺเฉยฺยนฺติ
เนวาหํ อคฺคึ อธิคจฺฉินฺติ ฯ
     {๓๑๗.๓}   อถโข   ตสฺส   อคฺคิกสฺส  ชฏิลสฺส  เอตทโหสิ  ยาว
พาโล    อยํ   ทารโก   อพฺยตฺโต   กถญฺหิ   นาม   อโยนิโส   อคฺคึ
คเวสิสฺสตีติ       ฯ       ตสฺส       เปกฺขมานสฺส       อรณิสหิตํ
@เชิงอรรถ: ^๑-๓ สี. ม. ยุ. สตธา ฯ ^๒ ม. ยุ. โอปุนิ ฯ ^๔ ม. ยุ. โอปุนึ ฯ
คเหตฺวา   อคฺคึ   นิพฺพตฺเตตฺวา   ตํ   ทารกํ   เอตทโวจ   เอวํ  โข
ตาต   อคฺคิ   นิพฺพตฺเตตพฺโพ   น  เตฺวว  ยถา  ตฺวํ  พาโล  อพฺยตฺโต
อโยนิโส  อคฺคึ  คเวสิสฺสสีติ  ^๑-  ฯ  เอวเมว  โข  ตฺวํ ราชญฺ พาโล
อพฺยตฺโต    อโยนิโส    ปรโลกํ   คเวสิสฺสสิ   ปฏินิสฺสชฺเชตํ   ราชญฺ
ปาปกํ    ทิฏฺิคตํ    ปฏินิสฺสชฺเชตํ    ราชญฺ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   มา
เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     [๓๑๘]  กิญฺจาปิ  ภวํ  กสฺสโป  เอวมาห  อถโข  เนวาหํ สกฺโกมิ
อิทํ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิตุํ   ราชาปิ   มํ   ปเสนทิ  โกสโล
ชานาติ    ติโรราชาโนปิ    ปายาสิ   ราชญฺโ   เอวํวาที   เอวํทิฏฺี
อิติปิ    นตฺถิ    ปโร    โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   ฯ  สจาหํ  โภ  กสฺสป  อิทํ
ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ   ภวิสฺสนฺติ   เม   วตฺตาโร   ยาว
พาโล   ปายาสิ   ราชญฺโ   อพฺยตฺโต   ทุคฺคหิตคาหีติ   โกเปนปิ   นํ
หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
     [๓๑๙]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
มหาสกฏสตฺโถ    สกฏสหสฺสํ    ปุรตฺถิมา    ชนปทา    ปจฺฉิมํ   ชนปทํ
อคมาสิ   ฯ  โสเยว  ^๒-  คจฺฉติ  ขิปฺปํเยว  ปริยาทิยติ  ติณํ  กฏฺโทกํ
หริตกปณฺณํ   ^๓-   ฯ  ตสฺมึ  โข  ปน  สตฺเถ  เทฺว  สตฺถวาหา  อเหสุํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. คเวสีติ ฯ ^๒ ม. ยุ. โส เยน เยน ... ฯ ^๓ สี. ยุ. หริตกวนฺตํ ฯ
เอโก   ปญฺจนฺนํ   สกฏสตานํ   เอโก   ปญฺจนฺนํ  สกฏสตานํ  ฯ  อถโข
เตสํ   สตฺถวาหานํ   เอตทโหสิ   อยํ   โข  มหาสกฏสตฺโถ  สกฏสหสฺสํ
เต   มยํ   เยน   เยน  คจฺฉาม  ขิปฺปเมว  ปริยาทิยติ  ติณํ  กฏฺโทกํ
หริตกปณฺณํ   ยนฺนูน   มยํ   อิมํ   สตฺถํ   ทฺวิธา   วิภเชยฺยาม  เอกโต
ปญฺจ   สกฏสตานิ   เอกโต   ปญฺจ   สกฏสตานีติ   ฯ   เต  ตํ  สตฺถํ
ทฺวิธา วิภชึสุ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ ฯ
     {๓๑๙.๑}  เอโก  ตาว  สตฺถวาโห  พหุํ  ติณญฺจ  กฏฺญฺจ อุทกญฺจ
อาโรเปตฺวา  สตฺถํ  ปยาเปสิ  ^๑-  ฯ  ทฺวีหตีหปยาโต  ^๒-  โข ปน โส
สตฺโถ    อทฺทส    ปุริสํ    กาฬํ    โลหิตกฺขึ   ^๓-   อาสนฺนทฺธกลาปํ
กุมุทมาลํ   ^๔-   อลฺลวตฺถํ   อลฺลเกสํ  กทฺทมมกฺขิเตหิ  จกฺเกหิ  ภเทฺรน
รเถน  ปฏิปถํ  อาคจฺฉนฺตํ  ทิสฺวา  เอตทโวจ  กุโต  โภ  อาคจฺฉสีติ  ฯ
อมุกมฺหา   ชนปทาติ   ฯ  กุหึ  คมิสฺสสีติ  ฯ  อมุกํ  นาม  ชนปทนฺติ  ฯ
กจฺจิ  โภ  ปุรโต  กนฺตาเร  มหาเมโฆ  อภิปฺปวุฏฺโติ ฯ เอวํ โภ ปุรโต
กนฺตาเร    มหาเมโฆ    อภิปฺปวุฏฺโ   อาสิตฺโตทกานิ   วฏุมานิ   พหุํ
ติณญฺจ   กฏฺญฺจ   อุทกญฺจ   ฉฑฺเฑถ   โภ   ปุราณานิ  ติณานิ  กฏฺานิ
อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
     {๓๑๙.๒}  อถโข  โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ อยํ โภ ปุริโส
เอวมาห   ปุรโต   กนฺตาเร   มหาเมโฆ   อภิปฺปวุฏฺโ  อาสิตฺโตทกานิ
วฏุมานิ   พหุํ   ติณญฺจ   กฏฺญฺจ   อุทกญฺจ   ฉฑฺเฑถ   โภ   ปุราณานิ
ติณานิ    กฏฺานิ    อุทกานิ    ลหุภาเรหิ    สกเฏหิ    สีฆํ   คจฺฉถ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. ปายาเปสิ ฯ ^๒ สี. ยุ. ... ปายาโต ฯ ^๓ ม. โลหิตกฺขํ สนฺนทฺธกลาปํ ฯ
@^๔ ม. กุมุทมาลึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
มา   โยคฺคานิ   กิลมิตฺถาติ   ฉฑฺเฑถ   โภ  ปุราณานิ  ติณานิ  กฏฺานิ
อุทกานิ   ลหุภาเรหิ   สกเฏหิ   สตฺถํ   ปยาเปถาติ   ฯ   เอวํ  โภติ
โข    เต    สตฺถิกา    ตสฺส   สตฺถวาหสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ฉฑฺเฑตฺวา
ปุราณานิ    ติณานิ    กฏฺานิ   อุทกานิ   ลหุภาเรหิ   สกเฏหิ   สตฺถํ
ปยาเปสุํ   ฯ   เต   ปเมปิ  สตฺถวาเส  น  อทฺทสํสุ  ติณํ  วา  กฏฺ
วา  อุทกํ  วา  ทุติเยปิ  สตฺถวาเส  ฯ  ตติเยปิ  สตฺถวาเส ฯ จตุตฺเถปิ
สตฺถวาเส   ฯ   ปญฺจเมปิ   สตฺถวาเส   ฯ   ฉฏฺเปิ   สตฺถวาเส  ฯ
สตฺตเมปิ   สตฺถวาเส   น   อทฺทสํสุ   ติณํ  วา  กฏฺ  วา  อุทกํ  วา
สพฺเพ   ว   อนยพฺยสนํ   อาปชฺชึสุเยว   ^๑-  ฯ  ตสฺมึ  สตฺเถ  อเหสุํ
มนุสฺสา  วา  ปสู  วา  ฯ  สพฺเพ  ว  โส  ยกฺโข  อมนุสฺโส ภกฺเขสิ ฯ
อฏฺิกาเนว เสสานิ ^๒- ฯ
     {๓๑๙.๓}   ยทา   อญฺาสิ   ทุติโย   สตฺถวาโห   พหุนิกฺขนฺตโร
โขทานิ   โส   สตฺโถติ   พหุํ   ติณญฺจ  กฏฺญฺจ  อุทกญฺจ  อาโรเปตฺวา
สตฺถํ  ปยาเปสิ  ฯ  ทฺวีหตีหปยาโต  โข  ปน  โส  สตฺโถ  อทฺทส  ปุริสํ
กาฬํ    โลหิตกฺขึ    อาสนฺนทฺธกลาปํ   กุมุทมาลํ   อลฺลวตฺถํ   อลฺลเกสํ
กทฺทมมกฺขิเตหิ   จกฺเกหิ   ภเทฺรน   รเถน   ปฏิปถํ  อาคจฺฉนฺตํ  ทิสฺวา
เอตทโวจ    กุโต   โภ   อาคจฺฉสีติ   ฯ   อมุกมฺหา   ชนปทาติ   ฯ
กุหึ   คมิสฺสสีติ   ฯ   อมุกํ   นาม   ชนปทนฺติ   ฯ  กจฺจิ  โภ  ปุรโต
กนฺตาเร   มหาเมโฆ   อภิปฺปวุฏฺโติ   ฯ  เอวํ  โภ  ปุรโต  กนฺตาเร
มหาเมโฆ         อภิปฺปวุฏฺโ        อาสิตฺโตทกานิ        วฏุมานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาปชฺชึสุ ฯ เย จ ตสฺมึ ... ฯ ^๒ สี. ยุ. เสเสสิ ฯ
พหุํ     ติณญฺจ     กฏฺญฺจ    อุทกญฺจ    ฉฑฺเฑถ    โภ    ปุราณานิ
ติณานิ   กฏฺานิ   อุทกาน   ลหุภาเรหิ   สกเฏหิ   สีฆํ   สีฆํ   คจฺฉถ
มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
     {๓๑๙.๔}  อถโข  โส  สตฺถวาโห  สตฺถิเก  อามนฺเตสิ  อยํ  โภ
ปุริโส    เอวมาห    ปุรโต    กนฺตาเร    มหาเมโฆ    อภิปฺปวุฏฺโ
อาสิตฺโตทกานิ     วฏุมานิ     พหุํ     ติณญฺจ     กฏฺญฺจ    อุทกญฺจ
ฉฑฺเฑถ    โภ    ปุราณานิ    ติณานิ   กฏฺานิ   อุทกานิ   ลหุภาเรหิ
สกเฏหิ   สีฆํ   สีฆํ   คจฺฉถ   มา   โยคฺคานิ   กิลมิตฺถาติ   อยํ  โภ
ปุริโส   เนว   อมฺหากํ   มิตฺโต   น  าติสาโลหิโต  กถํ  มยํ  อิมสฺส
สทฺธาย    คมิสฺสาม    น    โว    ฉฑฺเฑตพฺพานิ   ปุราณานิ   ติณานิ
กฏฺานิ   อุทกานิ   ฯ   ยถาภเตน   ^๑-   ภณฺเฑน   สตฺถํ   ปยาเปถ
น   โน   ปุราณํ   ฉฑฺเฑสฺสามาติ   ฯ  เอวํ  โภติ  โข  เต  สตฺถิกา
ตสฺส   สตฺถวาหสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ยถาภเตน  ภณฺเฑน  สตฺถํ  ปยาเปสุํ  ฯ
เต   ปเมปิ  สตฺถวาเส  น  อทฺทสํสุ  ติณํ  วา  กฏฺ  วา  อุทกํ  วา
ทุติเยปิ  สตฺถวาเส  ฯ  ตติเยปิ  สตฺถวาเส  ฯ  จตุตฺเถปิ  สตฺถวาเส ฯ
ปญฺจเมปิ   สตฺถวาเส  ฯ  ฉฏฺเปิ  สตฺถวาเส  ฯ  สตฺตเมปิ  สตฺถวาเส
น   อทฺทสํสุ   ติณํ   วา   กฏฺ  วา  อุทกํ  วา  ตญฺจ  สตฺถํ  อทฺทสํสุ
อนยพฺยสนํ   อาปนฺนํเยว   ^๒-   ฯ   ตสฺมึ   สตฺเถ   อเหสุํ   มนุสฺสา
วา   ปสู   วา   ฯ  เตสญฺจ  อฏฺิกาเนว  อทฺทสํสุ  ฯ  เตน  ยกฺเขน
อมนุสฺเสน ภกฺขิตา ^๓- ฯ
     {๓๑๙.๕}    อถโข    โส    สตฺถวาโห   สตฺถิเก   อามนฺเตสิ
อยํ   โข   โภ   โส   สตฺโถ   อนยพฺยสนํ  อาปนฺโน  ยถา  ตํ  เตน
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ยถากเตน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. อาปนฺนํ ฯ เย จ ... ฯ
@ยุ. อาปนฺนํ ฯ เย ว ฯ ^๓ ม. ยุ. ภกฺขิตานํ ฯ
พาเลน    สตฺถวาเหน    ปริณายเกน   ฯ   เตนหิ   โภ   ยานมฺหากํ
สตฺเถ    อปฺปสารานิ    ปณิยานิ    ตานิ   ฉฑฺเฑตฺวา   ยานิ   อิมสฺมึ
สตฺเถ   มหาสารานิ   ปณิยานิ   ตานิ   อาทิยถาติ   ฯ   เอวํ   โภติ
โข   เต   สตฺถิกา   ตสฺส   สตฺถวาหสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ยานิ   สกสฺมึ
สตฺเถ    อปฺปสารานิ    ปณิยานิ    ตานิ    ฉฑฺเฑตฺวา   ยานิ   ตสฺมึ
สตฺเถ    มหาสารานิ    ปณิยานิ    ตานิ   อาทิยิตฺวา   โสตฺถินา   ตํ
กนฺตารํ นิตฺถรึสุ ยถา ตํ ปณฺฑิเตน สตฺถวาเหน ปริณายเกน ฯ
     {๓๑๙.๖}  เอวเมว  โข  ตฺวํ  ราชญฺ พาโล อพฺยตฺโต อนยพฺยสนํ
อาปชฺชิสฺสสิ   อโยนิโส   ปรโลกํ   คเวสนฺโต   เสยฺยถาปิ  โส  ปุริโส
สตฺถวาโห   เยปิ   ตว   โสตพฺพํ   สทฺธาตพฺพํ   ^๑-  มญฺิสฺสนฺติ  เตปิ
อนยพฺยสนํ    อาปชฺชิสฺสนฺติ   เสยฺยถาปิ   เต   สตฺถิกา   ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺเชตํ   ราชญฺ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     [๓๒๐]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข   เนวาหํ
สกฺโกมิ   อิทํ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิตุํ   ราชาปิ   มํ  ปเสนทิ
โกสโล    ชานาติ    ติโรราชาโนปิ    ปายาสิ   ราชญฺโ   เอวํวาที
เอวํทิฏฺี   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา
นตฺถิ    สุกตทุกฺกฏานํ    กมฺมานํ    ผลํ    วิปาโกติ    สจาหํ    โภ
กสฺสป    อิมํ    ปาปกํ    ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ   ภวิสฺสนฺติ   เม
วตฺตาโร   ยาว   พาโล   ปายาสิ   ราชญฺโ  อพฺยตฺโต  ทุคฺคหิตคาหีติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สทฺทหาตพฺพํ ฯ
โกเปนปิ   นํ   หริสฺสามิ   มกฺเขนปิ   นํ   หริสฺสามิ   ปฬาเสนปิ   นํ
หริสฺสามีติ ฯ
     [๓๒๑]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
อญฺตโร    สูกรโปสโก    ปุริโส    สกมฺหา    คามา   อญฺ   คามํ
อคมาสิ   ตตฺถ   อทฺทส   ปหูตํ   สุกฺขํ   คูถํ   ฉฑฺฑิตํ   ฯ  ทิสฺวานสฺส
เอตทโหสิ   อยํ   โข   ปหูโต   สุกฺขคูโถ  ฉฑฺฑิโต  ^๑-  มม  สูกรานํ
ภกฺโข   ^๒-  ยนฺนูนาหํ  อิโต  สุกฺขคูถํ  หเรยฺยนฺติ  ฯ  โส  อุตฺตราสงฺคํ
ปตฺถริตฺวา    ปหูตํ    สุกฺขคูถํ   อากิริตฺวา   ภณฺฑิกํ   พนฺธิตฺวา   สีเส
อุจฺโจโรเปตฺวา ^๓- อคมาสิ ฯ
     {๓๒๑.๑}   ตสฺส   อนฺตรามคฺเค   มหาอกาลเมโฆ   ปาวสฺสิ  ฯ
โส   อุคฺฆรนฺตํ   ปคฺฆรนฺตํ   ยาว   อคฺคนขา  คูเถน  มกฺขิโต  คูถภารํ
อาทาย  อคมาสิ  ฯ  ตเมนํ  มนุสฺสา  ทิสฺวา  เอวมาหํสุ  กจฺจิ  โน ตฺวํ
ภเณ   อุมฺมตฺโต   กจฺจิ  นุ  ^๔-  วิเจโต  ^๕-  กถญฺหิ  นาม  อุคฺฆรนฺตํ
ปคฺฆรนฺตํ  ยาว  อคฺคนขา  คูเถน  มกฺขิโต  คูถภารํ  หริยิสฺสสีติ  ^๖-  ฯ
ตุเมฺห  เขฺวตฺถ  ภเณ  อุมฺมตฺตา  ตุเมฺห  วิเจตา  ^๗-  ตถา  หิ ปน เม
สูกรภตฺตนฺติ  ฯ  เอวเมว  โข  ตฺวํ  ราชญฺ  คูถภาริกูปโม  ^๘-  มญฺเ
ปฏิภาสิ    ปฏินิสฺสชฺเชตํ    ราชญฺ    ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ สูกรภตฺตํ ฯ ยุ. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ ฯ ^๒ สี. มมญฺจ สูกรภตฺโต ฯ
@^๓ ม. อจฺจาโรเปตฺวา ฯ สี. ยุ. อุพฺพาเหตฺวา ฯ ^๔ ม. ยุ. นุสทฺโท นตฺถิ ฯ ๕-๗ ยุ.
@เวเจโต เวเจตา ฯ ^๖ หริสฺสสีติ ปาเน ภวิตพฺพํ ฯ ^๘ สี. ยุ. คูถหาริกูปโม ฯ
     [๓๒๒]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข   เนวาหํ
สกฺโกมิ   อิทํ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิตุํ   ราชาปิ   มํ  ปเสนทิ
โกสโล    ชานาติ    ติโรราชาโนปิ    ปายาสิ   ราชญฺโ   เอวํวาที
เอวํทิฏฺี   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   สจาหํ   โภ  กสฺสป
อิทํ    ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ   ภวิสฺสนฺติ   เม   วตฺตาโร
ยาว   พาโล   ปายาสิ   ราชญฺโ   อพฺยตฺโต  ทุคฺคหิตคาหีติ  โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
     [๓๒๓]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
เทฺว  อกฺขธุตฺตา  อกฺเขหิ  ทิพฺพึสุ  ฯ  เอโก  อกฺขธุตฺโต  อาคตาคตํ กลึ
คิลติ   ฯ   อทฺทสา   โข  ทุติโย  อกฺขธุตฺโต  ตํ  อกฺขธุตฺตํ  อาคตาคตํ
กลึ   คิลนฺตํ   ทิสฺวา   ตํ   อกฺขธุตฺตํ   เอตทโวจ   ตฺวํ   โข   สมฺม
เอกนฺติเกน ชินาสิ เทหิ เม สมฺม อกฺเข ปโชหริสฺสามีติ ^๑- ฯ
     {๓๒๓.๑}  เอวํ  สมฺมาติ  โข  โส  อกฺขธุตฺโต  ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส
อกฺเข  ปาทาสิ  ฯ  อถโข  โส  อกฺขธุตฺโต อกฺเข วิเสน ปริภาเวตฺวา ตํ
อกฺขธุตฺตํ   เอตทโวจ   เอหิ   โข   สมฺม   อกฺเขหิ  ทิพฺพิสฺสามาติ  ฯ
เอวํ   สมฺมาติ  โข  โส  อกฺขธุตฺโต  ตสฺส  อกฺขธุตฺตสฺส  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ
ทุติยมฺปิ   โข   เต   อกฺขธุตฺตา   อกฺเขหิ   ทิพฺพึสุ   ฯ  ทุติยมฺปิ  โข
@เชิงอรรถ: ^๑ ปโชหิสฺสามีตีติ ปน ปาเน ภวิตพฺพํ ฯ
โส   อกฺขธุตฺโต   อาคตาคตํ   กลึ   คิลติ   ฯ   อทฺทสา  โข  ทุติโย
อกฺขธุตฺโต   ตํ   อกฺขธุตฺตํ   ทุติยมฺปิ   อาคตาคตํ   กลึ  คิลนฺตํ  ทิสฺวา
ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ
     [๓๒๔]  ลิตฺตํ ปรเมน เตชสา
                คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ
                คิลเร ^๑- ปาปธุตฺตา กปณา
                เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ
     [๓๒๕]  เอวเมว  โข  ตฺวํ  ราชญฺ  อกฺขธุตฺตกูปโม  ^๒-  มญฺเ
ปฏิภาสิ    ปฏินิสฺสชฺเชตํ    ราชญฺ    ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺ    ปาปกํ    ทิฏฺิคตํ   มา   เต   อโหสิ   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย
ทุกฺขายาติ ฯ
     [๓๒๖]   กิญฺจาปิ   ภวํ   กสฺสโป   เอวมาห   อถโข   เนวาหํ
สกฺโกมิ   อิทํ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิตุํ   ราชาปิ   มํ  ปเสนทิ
โกสโล    ชานาติ    ติโรราชาโนปิ    ปายาสิ   ราชญฺโ   เอวํวาที
เอวํทิฏฺี   อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   สจาหํ   โภ  กสฺสป
อิทํ    ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ   ภวิสฺสนฺติ   เม   วตฺตาโร
ยาว   พาโล   ปายาสิ   ราชญฺโ   อพฺยตฺโต  ทุคฺคหิตคาหีติ  โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
     [๓๒๗]   เตนหิ   ราชญฺ  อุปมนฺเต  กริสฺสามิ  อุปมายปีเธกจฺเจ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. คิลเร คิล ปาปธุตฺต ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ ^๒ ยุ. อกฺขธุตฺตูปโม ฯ
วิญฺู   ปุริสา   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชานนฺติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ราชญฺ
อญฺตโร  ชนปเท  ^๑-  วุฏฺาสิ  ฯ  อถโข  สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ
อายาม   สมฺม   เยน  โส  ชนปโท  เตนุปสงฺกมิสฺสาม  อปฺเปวนาเมตฺถ
กิญฺจิ   ธนํ   อธิคจฺเฉยฺยามาติ   ฯ   เอวํ   สมฺมาติ   โข   สหายโก
สหายกสฺส   ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   เต   เยน  โส  ชนปโท  เยน  อญฺตรํ
คามปชฺชํ   ^๒-   เตนุปสงฺกมึสุ   ตตฺถ  อทฺทสํสุ  ปหูตํ  สาณํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ
ทิสฺวา    สหายโก    สหายกํ   อามนฺเตสิ   อิทํ   โข   สมฺม   ปหูตํ
สาณํ    ฉฑฺฑิตํ    เตนหิ    สมฺม   ตฺวญฺจ   สาณภารํ   พนฺธ   อหญฺจ
สาณภารํ พนฺธิสฺสามิ อุโภ สาณภารํ อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ
     {๓๒๗.๑}   เอวํ  สมฺมาติ  โข  สหายโก  สหายกสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา
สาณภารํ  พนฺธิ  ฯ  เต  อุโภ  สาณภารํ  อาทาย เยน อญฺตรํ คามปชฺชํ
เตนุปสงฺกมึสุ   ตตฺถ   อทฺทสํสุ   ปหูตํ   สาณสุตฺตํ   ฉฑฺฑิตํ   ฯ  ทิสฺวา
สหายโก   สหายกํ   อามนฺเตสิ  ยสฺส  โข  สมฺม  อตฺถาย  อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ    อิทํ    ปหูตํ    สาณสุตฺตํ    ฉฑฺฑิตํ    เตนหิ   สมฺม   ตฺวญฺจ
สาณภารํ     ฉฑฺเฑหิ     อหญฺจ     สาณภารํ    ฉฑฺเฑสฺสามิ    อุโภ
สาณสุตฺตภารํ  อาทาย  คมิสฺสามาติ  ฯ  อยํ  โข  เม  สมฺม  สาณภาโร
ทุราคโต  ^๓-  จ  สุสนฺนทฺโธ  จ  อลํ  เม  ตฺวํ  ปชานาหีติ  ฯ  อถโข
โส สหายโก สาณภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณสุตฺตภารํ อาทิยิ ฯ
     {๓๒๗.๒}  เต  เยน  อญฺตรํ คามปชฺชํ เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ
ปหูตา  สาณิโย  ฉฑฺฑิตา  ฯ  ทิสฺวา  สหายโก  สหายกํ  อามนฺเตสิ ยสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ชนปโท ฯ ^๒ ม. คามปฏฺฏํ ฯ สี. คามปตฺตํ ฯ ยุ. คามปทฺธนํ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ ^๓ ม. ยุ. ทุราภโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โข   สมฺม   อตฺถาย   อิจฺเฉยฺยาม   สาณํ   วา  สาณสุตฺตํ  วา  อิมา
ปหูตา    สาณิโย    ฉฑฺฑิตา    เตนหิ    สมฺม    ตฺวญฺจ    สาณภารํ
ฉฑฺเฑหิ    อหญฺจ    สาณสุตฺตภารํ    ฉฑฺเฑสฺสามิ    อุโภ    สาณิภารํ
อาทาย  คมิสฺสามาติ  ฯ  อยํ  โข  เม  สมฺม  สาณภาโร  ทุราคโต  จ
สุสนฺนทฺโธ   จ   อลํ   เม  ตฺวํ  ปชานาหีติ  ฯ  อถโข  โส  สหายโก
สาณสุตฺตภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณิภารํ อาทิยิ ฯ
     {๓๒๗.๓}   เต   เยน   อญฺตรํ  คามปชฺชํ  เตนุปสงฺกมึสุ  ตตฺถ
อทฺทสํสุ   ปหูตํ   โขมํ   ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  โขมสุตฺตํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ
ทิสฺวา   ปหูตํ   โขมทุสฺสํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  กปฺปาสํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ
ทิสฺวา   ปหูตํ   กปฺปาสิกสุตฺตํ   ฉฑฺฑิตํ   ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  กปฺปาสิกทุสฺสํ
ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  อยสํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  โลหํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา   ปหูตํ   ติปุํ   ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  สิสํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา
ปหูตํ   สชฺฌุํ   ^๑-  ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา  ปหูตํ  สุวณฺณํ  ฉฑฺฑิตํ  ฯ  ทิสฺวา
สหายโก   สหายกํ   อามนฺเตสิ  ยสฺส  โข  สมฺม  อตฺถาย  อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ   วา   สาณสุตฺตํ   วา   สาณิโย  วา  โขมํ  วา  โขมสุตฺตํ  วา
โขมทุสฺสํ    วา    กปฺปาสํ   วา   กปฺปาสิกสุตฺตํ   วา   กปฺปาสิกทุสฺสํ
วา   อยสํ  วา  โลหํ  วา  ติปุํ  วา  สิสํ  วา  สชฺฌุํ  วา  อิทํ  ปหูตํ
สุวณฺณํ     ฉฑฺฑิตํ    เตนหิ    สมฺม    ตฺวญฺจ    สาณภารํ    ฉฑฺเฑหิ
อหญฺจ     สชฺฌุภารํ     ฉฑฺเฑสฺสามิ    อุโภ    สุวณฺณภารํ    อาทาย
คมิสฺสามาติ  ฯ  อยํ  โข  เม  สมฺม  สาณภาโร  ทุราคโต จ สุสนฺนทฺโธ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. สชฺฌํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
จ   อลํ   เม   ตฺวํ   ปชานาหีติ  ฯ  อถโข  โส  สหายโก  สชฺฌุภารํ
ฉฑฺเฑตฺวา สุวณฺณภารํ อาทิยิ ฯ
     {๓๒๗.๔}  เต  เยน  สโก  คาโม  เตนุปสงฺกมึสุ ฯ ตตฺถ โย โส
สหายโก  สาณภารํ  อาทาย  อคมาสิ  ตสฺส  เนว  มาตาปิตโร อภินนฺทึสุ
น   ปุตฺตทารา  อภินนฺทึสุ  น  มิตฺตามจฺจา  อภินนฺทึสุ  น  จ  ตโตนิทานํ
สุขํ  โสมนสฺสํ  อธิคจฺฉิ  ฯ  โย  ปน  โส  สหายโก  สุวณฺณภารํ อาทาย
อคมาสิ   ตสฺส   มาตาปิตโร   ^๑-   อภินนฺทึสุ   ปุตฺตทาราปิ  อภินนฺทึสุ
มิตฺตามจฺจาปิ   อภินนฺทึสุ   ตโตนิทานญฺจ   สุขํ   โสมนสฺสํ   อธิคจฺฉิ  ฯ
เอวเมว  โข  ^[๒]-  ราชญฺ สาณภาริกูปโม มญฺเ ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ   ปฏินิสฺสชฺเชตํ   ราชญฺ   ปาปกํ   ทิฏฺิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     [๓๒๘]  ปุริเมน  ^๓-  จาหํ  โอปมฺเมน  โภโต กสฺสปสฺส อตฺตมโน
อภิรทฺโธ    อปิจาหํ   อิมานิ   วิจิตฺรานิ   ปญฺหาปฏิภาณานิ   โสตุกาโม
เอวาหํ    ภวนฺตํ   กสฺสปํ   ปจฺจนิกํ   กาตพฺพํ   อวมญฺิสฺสํ   อภิกฺกนฺตํ
โภ    กสฺสป    อภิกฺกนฺตํ    โภ   กสฺสป   เสยฺยถาปิ   โภ   กสฺสป
นิกฺกุชฺชิตํ    วา    อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬฺหสฺส
วา   มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย
จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺติ  เอวเมว  โภตา  กสฺสเปน  อเนกปริยาเยน
ธมฺโม     ปกาสิโต    เอสาหํ    โภ    กสฺสป    ภควนฺตํ    โคตมํ
สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ   ภวํ   กสฺสโป
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. มาตาปิตโรปิ ฯ ^๒ ม. ยุ. ตฺวํ ฯ ^๓ ม. ปุริเมเนว อหํ ฯ ยุ.
@ปุริเมเนวาหํ ฯ
ธาเรตุ   อชฺชตคฺเค   ปาณุเปตํ   สรณงฺคตํ  อิจฺฉามิ  จาหํ  โภ  กสฺสป
มหายญฺ    ยชิตุํ    อนุสาสตุ   มํ   ภวํ   กสฺสโป   ยํ   มม   อสฺส
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
     {๓๒๘.๑}   ยถารูเป  โข  ราชญฺ  ยญฺเ  คาโว  วา  หญฺนฺติ
อเชฬกา   วา  หญฺนฺติ  กุกฺกุฏสูกรา  วา  หญฺนฺติ  วิวิธา  วา  ปาณา
สงฺฆาตํ   อาปชฺชนฺติ  ปฏิคฺคาหกา  จ  โหนฺติ  มิจฺฉาทิฏฺี  มิจฺฉาสงฺกปฺปา
มิจฺฉาวาจา   มิจฺฉากมฺมนฺตา   มิจฺฉาอาชีวา   มิจฺฉาวายามา   มิจฺฉาสตี
มิจฺฉาสมาธี  ฯ  เอวรูโป  โข  ราชญฺ  ยญฺโ  น  มหปฺผโล  โหติ  น
มหานิสํโส  น  มหาชุติโก  น  มหาวิปฺผาโร ฯ เสยฺยถาปิ ราชญฺ กสฺสโก
พีชนงฺคลํ  อาทาย  วนํ  ปวิเสยฺย  โส  ตตฺถ  ทุกฺเขตฺเต  ทุพฺภุมฺเม  ^๑-
อวิหตขาณุกณฺฏเก   พีชานิ   ปติฏฺาเปยฺย  ขณฺฑานิ  ปูตีนิ  วาตาตปหตานิ
อสารทานิ   อสุขสยิตานิ   เทโว   จ   น   กาเลน  กาลํ  สมฺมาธารํ
อนุปฺปเวจฺเฉยฺย    อปิ   นุ   ตานิ   พีชานิ   วุฑฺฒึ   วิรุฬฺหึ   เวปุลฺลํ
อาปชฺเชยฺยุํ กสฺสโก วา วิปุลํ ผลํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ
     {๓๒๘.๒}  น ^๒- เอวํ โภ กสฺสป ฯ เอวเมว โข ราชญฺ ยถารูเป
ยญฺเ   คาโว  วา  หญฺนฺติ  อเชฬกา  วา  หญฺนฺติ  กุกฺกุฏสูกรา  วา
หญฺนฺติ   วิวิธา   วา   ปาณา   สงฺฆาตํ   อาปชฺชนฺติ  ปฏิคฺคาหกา  จ
โหนฺติ    มิจฺฉาทิฏฺี    มิจฺฉาสงฺกปฺปา    มิจฺฉาวาจา    มิจฺฉากมฺมนฺตา
มิจฺฉาอาชีวา   มิจฺฉาวายามา   มิจฺฉาสตี   มิจฺฉาสมาธี   ฯ   เอวรูโป
@เชิงอรรถ: ^๑ ทุพฺภูเมติ วา ปาโ ฯ ^๒ ม. ยุ. โน หิทํ โภ กสฺสป ฯ
โข    ราชญฺ   ยญฺโ   น   มหปฺผโล   โหติ   น   มหานิสํโส   น
มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโร ฯ
     {๓๒๘.๓}  ยถารูเป  จ  โข  ราชญฺ  ยญฺเ เนว คาโว หญฺนฺติ
น   อเชฬกา   หญฺนฺติ   น   กุกฺกุฏสูกรา  หญฺนฺติ  น  วิวิธา  ^[๑]-
ปาณา    สงฺฆาตํ   อาปชฺชนฺติ   ปฏิคฺคาหกา   จ   โหนฺติ   สมฺมาทิฏฺี
สมฺมาสงฺกปฺปา      สมฺมาวาจา      สมฺมากมฺมนฺตา      สมฺมาอาชีวา
สมฺมาวายามา   สมฺมาสตี   สมฺมาสมาธี   ฯ   เอวรูโป   โข  ราชญฺ
ยญฺโ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร ฯ
     {๓๒๘.๔}   เสยฺยถาปิ   ราชญฺ   กสฺสโก   พีชนงฺคลํ   อาทาย
วนํ   ปวิเสยฺย   โส   ตตฺถ   สุกฺเขตฺเต   สุภุมฺเม   สิวิหตขาณุกณฺฏเก
พีชานิ   ปติฏฺาเปยฺย   อขณฺฑานิ   อปูตีนิ   อวาตาตปหตานิ   สารทานิ
สุขสยิตานิ   เทโว   จ   กาเลน   กาลํ   สมฺมาธารํ  อนุปฺปเวจฺเฉยฺย
อปิ   นุ   ตานิ   พีชานิ   วุฑฺฒึ  วิรุฬฺหึ  เวปุลฺลํ  อาปชฺเชยฺยุํ  กสฺสโก
วา  วิปุลํ  ผลํ  อธิคจฺเฉยฺยาติ  ฯ  เอวํ  โภ  กสฺสป  ฯ  เอวเมว โข
ราชญฺ   ยถารูเป   ยญฺเ   เนว   คาโว   หญฺนฺติ   น   อเชฬกา
หญฺนฺติ   น   กุกฺกุฏสูกรา  หญฺนฺติ  น  วิวิธา  ^[๒]-  ปาณา  สงฺฆาตํ
อาปชฺชนฺติ    ปฏิคฺคาหกา    จ    โหนฺติ   สมฺมาทิฏฺี   สมฺมาสงฺกปฺปา
สมฺมาวาจา   สมฺมากมฺมนฺตา   สมฺมาอาชีวา   สมฺมาวายามา   สมฺมาสตี
สมฺมาสมาธี   ฯ   เอวรูโป   โข   ราชญฺ   ยญฺโ   มหปฺผโล  โหติ
มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโรติ ฯ
     [๓๒๙]     อถโข    ปายาสิ    ราชญฺโ    ทานํ    ปฏฺเปสิ
@เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. วา ฯ
สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ    ฯ    ตสฺมึ   โข   ปน   ทาเน
เอวรูปํ  โภชนํ  ทียติ  กาณาชิกํ  ^๑-  พิลงฺคทุติยํ โจรกานิ ^๒- จ วตฺถานิ
คุฬวาลกานิ   ฯ   ตสฺมึ   โข   ปน   ทาเน   อุตฺตโร  นาม  มาณโว
วาวโฏ  ^๓-  อโหสิ  ฯ  โส  ทานํ  ทตฺวา  เอวมนุทฺทิสติ อิมินา ทาเนน
ปายาสึ   ราชญฺเมว   อิมสฺมึ   โลเก   สมาคจฺฉึ   มา  ปรสฺมินฺติ  ฯ
อสฺโสสิ   โข   ปายาสิ  ราชญฺโ  อุตฺตโร  กิร  มาณโว  ทานํ  ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสติ  อิมินา  ^๔-  ทาเนน  ปายาสึ  ราชญฺเมว  อิมสฺมึ  โลเก
สมาคจฺฉึ มา ปรสฺมินฺติ ฯ
     {๓๒๙.๑}  อถโข  ปายาสิ  ราชญฺโ อุตฺตรํ มาณวํ อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ  สพฺพํ  ^๕-  กิร  ตฺวํ  ตาต  อุตฺตร  ทานํ ทตฺวา เอวมนุทฺทิสสิ
อิมินา   ทาเนน   ปายาสึ   ราชญฺเมว  อิมสฺมึ  โลเก  สมาคจฺฉึ  มา
ปรสฺมินฺติ  ฯ  เอวํ  โภ  ฯ  กสฺมา  ปน  ตฺวํ  ตาต  อุตฺตร ทานํ ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสสิ  อิมินา  ทาเนน  ฯเปฯ  มา  ปรสฺมินฺติ  น  นุ  มยํ  ตาต
อุตฺตร  ปุญฺตฺถิกา  ทานสฺเสว  ผลํ  ปาฏิกงฺขิโนติ  ฯ  โภโต  โข ทาเน
เอวรูปํ   โภชนํ   ทียติ  กาณาชิกํ  พิลงฺคทุติยํ  ^[๖]-  ภวํ  ปาทาปิ  น
อิจฺเฉยฺย   สมฺผุสิตุํ   กุโต   ภุญฺชิตุํ  โจรกานิ  จ  วตฺถานิ  คุฬวาลกานิ
ภวํ  ปาทาปิ  น  อิจฺเฉยฺย  สมฺผุสิตุํ  กุโต  ปริทหิตุํ  ภวํ  โข  ปนมฺหากํ
ปิโย   มนาโป   กถํ   มยํ   ปิยํ   มนาปํ  อมนาเปน  สํโยเชมาติ  ฯ
เตนหิ    ตฺวํ    ตาต   อุตฺตร   ยาทิสาหํ   โภชนํ   ภุญฺชามิ   ตาทิสํ
@เชิงอรรถ: ^๑ กฌาชกนฺติ วา ปาโ ฯ ^๒ ม. โธรกานิ ฯ สี. ยุ. เถรกานิ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ^๓ สี. ยุ. วฺยาวโฏ ฯ ^๔ ม. อิมิมาหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@^๕ ม. ยุ. สจฺจํ ฯ ^๖ ม. ยํ ฯ
โภชนํ    ปฏฺเปหิ   ยาทิสานิ   จาหํ   วตฺถานิ   ปริทหามิ   ตาทิสานิ
จ   วตฺถานิ   ปฏฺเปหีติ   ฯ   เอวํ   โภติ   โข   อุตฺตโร  มาณโว
ปายาสิราชญฺสฺส   ^๑-   ปฏิสฺสุตฺวา   ยาทิสํ  โภชนํ  ปายาสิ  ราชญฺโ
ภุญฺชติ   ตาทิสํ   โภชนํ   ปฏฺเปสิ   ยาทิสานิ   จ   วตฺถานิ  ปายาสิ
ราชญฺโ ปริทหติ ตาทิสานิ จ วตฺถานิ ปฏฺเปสิ ฯ
     {๓๒๙.๒}   อถโข   ปายาสิ   ราชญฺโ  อสกฺกจฺจํ  ทานํ  ทตฺวา
อสหตฺถา  ทานํ  ทตฺวา  อจิตฺติกตํ  ^๒-  ทานํ  ทตฺวา  อปวิฏฺ  ^๓- ทานํ
ทตฺวา    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ   เทวานํ
สหพฺยตํ  อุปปชฺชิ  สุญฺ  เสรีสกวิมานํ  ฯ  โย  ปเนตสฺส  ทาเน วาวโฏ
อโหสิ   อุตฺตโร   นาม   มาณโว  โส  สกฺกจฺจํ  ทานํ  ทตฺวา  สหตฺถา
ทานํ   ทตฺวา   จิตฺติกตํ  ทานํ  ทตฺวา  อนปวิฏฺ  ทานํ  ทตฺวา  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ  อุปปชฺชิ  เทวานํ  ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ ฯ
     [๓๓๐]   เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  ควมฺปติ  อภิกฺขณํ
สุญฺ   เสรีสกวิมานํ   ทิวาวิหารํ   คจฺฉติ  ฯ  อถโข  ปายาสิเทวปุตฺโต
เยนายสฺมา     ควมฺปติ     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ
ควมฺปตึ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ  ิตํ  โข
ปายาสิเทวปุตฺตํ  อายสฺมา  ควมฺปติ  เอตทโวจ  โกสิ  ตฺวํ  อาวุโสติ  ฯ
อหํ   ภนฺเต  ปายาสิ  ราชญฺโติ  ฯ  น  นุ  ตฺวํ  อาวุโส  เอวํทิฏฺิโก
อโหสิ    อิติปิ    นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา
@เชิงอรรถ: ^๑ ปายาสิสฺส ราชญฺสฺสาติ ปาเน ภวิตพฺพํ ฯ ม. อีทิสเมว ฯ ^๒ ม. อจิตฺตีกตํ ฯ
@^๓ สี. ม. ยุ. อปวิทฺธํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ   ฯ   สจฺจาหํ  ภนฺเต
เอวํทิฏฺิโก    อโหสึ    อิติปิ   นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ   สตฺตา
โอปปาติกา   นตฺถิ   สุกตทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโกติ  อปิจาหํ
อยฺเยน กุมารกสฺสเปน เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺิคตา วิเวจิโตติ ฯ
     {๓๓๐.๑}  โย  ปน  เต  อาวุโส  ทาเน  วาวโฏ อโหสิ อุตฺตโร
นาม  มาณโว  โส  กุหึ  อุปปนฺโนติ  ฯ  โย  เม  ภนฺเต ทาเน วาวโฏ
อโหสิ   อุตฺตโร   นาม   มาณโว  โส  สกฺกจฺจํ  ทานํ  ทตฺวา  สหตฺถา
ทานํ   ทตฺวา   จิตฺติกตํ  ทานํ  ทตฺวา  อนปวิฏฺ  ทานํ  ทตฺวา  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺโน  เทวานํ  ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ    อหํ    ปน   ภนฺเต   อสกฺกจฺจํ   ทานํ   ทตฺวา   อสหตฺถา
ทานํ   ทตฺวา   อจิตฺติกตํ  ทานํ  ทตฺวา  อปวิฏฺ  ทานํ  ทตฺวา  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ   เทวานํ   สหพฺยตํ   อุปปนฺโน
สุญฺ   เสรีสกวิมานํ   เตนหิ   ภนฺเต   ควมฺปติ   มนุสฺสโลกํ   คนฺตฺวา
เอวมาโรเจหิ   สกฺกจฺจํ   ทานํ   เทถ   สหตฺถา  ทานํ  เทถ  จิตฺติกตํ
ทานํ   เทถ   อนปวิฏฺ   ทานํ   เทถ   ปายาสิ   ราชญฺโ  อสกฺกจฺจํ
ทานํ    ทตฺวา   อสหตฺถา   ทานํ   ทตฺวา   อจิตฺติกตํ   ทานํ   ทตฺวา
อปวิฏฺ   ทานํ   ทตฺวา  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  จาตุมฺมหาราชิกานํ
เทวานํ   สหพฺยตํ   อุปปนฺโน   สุญฺ   เสรีสกวิมานํ   โย   ปน  ตสฺส
ทาเน   วาวโฏ   อโหสิ   อุตฺตโร  นาม  มาณโว  โส  สกฺกจฺจํ  ทานํ
ทตฺวา   สหตฺถา   ทานํ  ทตฺวา  จิตฺติกตํ  ทานํ  ทตฺวา  อนปวิฏฺ  ทานํ
ทตฺวา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ  อุปปนฺโน
เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตนฺติ ฯ
     {๓๓๐.๒}   อถโข   อายสฺมา   ควมฺปติ   มนุสฺสโลกํ  อาคนฺตฺวา
เอวมาโรเจสิ  สกฺกจฺจํ  ทานํ  เทถ  สหตฺถา  ทานํ  เทถ  จิตฺติกตํ ทานํ
เทถ  อนปวิฏฺ  ทานํ  เทถ  ปายาสิ  ราชญฺโ  อสกฺกจฺจํ  ทานํ  ทตฺวา
อสหตฺถา   ทานํ  ทตฺวา  อจิตฺติกตํ  ทานํ  ทตฺวา  อปวิฏฺ  ทานํ  ทตฺวา
กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ   เทวานํ   สหพฺยตํ
อุปปนฺโน   สุญฺ  เสรีสกวิมานํ  โย  ปน  ตสฺส  ทาเน  วาวโฏ  อโหสิ
อุตฺตโร  นาม  มาณโว  โส  สกฺกจฺจํ  ทานํ  ทตฺวา  สหตฺถา ทานํ ทตฺวา
จิตฺติกตํ   ทานํ   ทตฺวา   อนปวิฏฺ   ทานํ   ทตฺวา   กายสฺส   เภทา
ปรมฺมรณา    สุคตึ    สคฺคํ    โลกํ   อุปปนฺโน   เทวานํ   ตาวตึสานํ
สหพฺยตนฺติ ฯ
                  ปายาสิราชญฺสุตฺตํ นิฏฺิตํ ทสมํ ฯ
                                  --------
                                ตสฺสุทฺทานํ
        อปทานํ ^๑- นิทานญฺจ      นิพฺพานญฺจ สุทสฺสนํ
        ชนวสภโควินฺทํ               สมยํ สกฺกปญฺหกํ ^๒-
        สติปฏฺานปายาสิ            มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติ ^๓- ฯ
                                  --------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. มหาปทาน นิทานํ ฯ ^๒ สี. ยุ. สกฺกเมว จ ฯ ^๓ สี. ยุ. มหาวคฺคสฺส
@สงฺคโห ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๓๒๗-๓๙๖. https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=275&items=56&mode=bracket อ่านโดยใช้เนื้อความเป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=275&items=56 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=10&item=275&items=56&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=10&item=275&items=56&mode=bracket ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=275 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ https://84000.org/tipitaka/read/?index_10 https://84000.org/tipitaka/english/?index_10