สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส ชาตกํ
ทุติโย ภาโค
---------
ปญฺญาสนิปาตํ
๑ นฬินิกาชาตกํ
[๑] อุทฺทยฺหเต ๑- ชนปโท รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสติ
เอหิ นฬินิเก คจฺฉ ตํ เม พฺราหฺมณมานย ฯ
[๒] นาหํ ทุกฺขกฺขมา ราช นาหํ อทฺธานโกวิทา
กถํ อหํ คมิสฺสามิ วนํ กุญฺชรเสวิตํ ฯ
[๓] |๓.๑| ผีตํ ชนปทํ คนฺตฺวา หตฺถินา จ รเถน จ
ทารุสงฺฆาฏยาเนน เอวํ คจฺฉ นฬินิเก ฯ
|๓.๒| หตฺถี อสฺสา รถา ๒- ปตฺตี คจฺเฉวาทาย ขตฺติเย
ตเวว วณฺณรูเปน วสํ ตมานยิสฺสสิ ฯ
[๔] |๔.๑| กทลิทฺธชปญฺญาโณ อาภุชิปริวาริโต
เอโส ปทิสฺสติ รมฺโม อิสิสิงฺคสฺส อสฺสโม ฯ
|๔.๒| เอโส อคฺคิสฺส สงฺขาโต เอโส ธูโม ปทิสฺสติ
มญฺเญ โน อคฺคึ หาเปติ อิสิสิงฺโค มหิทฺธิโก ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อุฑฺฑยฺหเต ฯ ๒ ม. หตฺถิอสฺสรเถ ฯ
[๕] |๕.๑| ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ
อิสิสิงฺโค ปาวิสิ ภีโต อสฺสมํ ปณฺณฉาทนํ ฯ
|๕.๒| อสฺสมสฺส จ สา ทฺวาเร เคณฺฑุเกนสฺส กีฬติ
วิทํสยนฺตี องฺคานิ คุยฺหํ ปกาสิตานิ จ ฯ
|๕.๓| ตญฺจ ทิสฺวาน กีฬนฺตึ ปณฺณสาลคโต ชฏี
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
[๖] อมฺโภ โก นาม โส รุกฺโข ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น ตํ โอหาย คจฺฉติ ฯ
[๗] อสฺสมสฺส มม พฺรหฺเม สมีเป คนฺธมาทเน
พหโว ๑- ตาทิสา รุกฺขา ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น มํ โอหาย คจฺฉติ ฯ
[๘] เอตุ ภวํ อสฺสมิมํ อเทตุ
ปชฺชญฺจ ภกฺขญฺจ ปฏิจฺฉ ทมฺมิ
อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ
อิโต ภวํ มูลผลานิ ภุญฺชตุ ๒- ฯ
[๙] กินฺเต อิทํ อูรูนมนฺตรสฺมึ
สุปิจฺฉิตํ กณฺหริวปฺปกาสติ
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
โกเส นุ เต อุตฺตมงฺคํ ปวิฏฺฐํ ฯ
[๑๐] |๑๐.๑| อหํ วเน มูลผเลสนํ จรํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปพฺพเต ฯ ๒ สี. ขาทตุ ฯ
อสาทยึ อจฺฉํ สุโฆรรูปํ
โส มํ ปติตฺวา สหสชฺฌปฺปตฺโต
ปนุชฺช มํ อพฺพุหิ อุตฺตมงฺคํ ฯ
|๑๐.๒| สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ
สพฺพญฺจ กาลํ น ลภามิ สาตํ
ปโห ภวํ กณฺฑุมิมํ วิเนตุํ
กุรุตํ ภวํ ยาจิโต พฺราหฺมณตฺถํ ฯ
[๑๑] คมฺภีรรูโป เต วโณ สโลหิโต
อปูติโก ปนฺนคนฺโธ ๑- มหา จ
กโรมิ เต กิญฺจิ กสายโยคํ
ยถา ภวํ ปรมสุขี ภเวยฺย ฯ
[๑๒] น มนฺตโยคา น กสายโยคา
น โอสธา พฺรหฺมจาริ กมนฺติ
ฆฏฺเฏ มุทุเกน องฺเคน ๒- วิเนหิ กณฺฑุํ ๓-
ยถา อหํ ปรมสุขี ภเวยฺยํ ฯ
[๑๓] อิโต นุ โภโต กตเมน อสฺสโม
กจฺจิ ภวํ อภิรมสิ อรญฺเญ
กจฺจิ นุ เต มูลผลํ ปหูตํ
กจฺจิ ภวนฺตํ น วิหึสนฺติ วาฬา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปกฺกคนฺโธ ฯ ม. วณคนฺโธ ฯ ๒ สี. ยํ เต มุทุ เตน ฯ ๓ ยุ. กณฺฑูกํ ฯ
[๑๔] |๑๔.๑| อิโต อุชุํ อุตฺตรายํ ทิสายํ
เขมา นที หิมวนฺตา ปภาติ
ตสฺสา ตีเร อสฺสโม มยฺห รมฺโม
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๒| อมฺพา จ สาลา ติลกา ๑- จ ชมฺพุโย
อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา
สมนฺตโต กึปุริสาภิคีตํ
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๓| ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เมตฺถ
วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปํ
ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๔| ผลา จ มูลา จ ปหูตเมตฺถ
วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตา
อายนฺติ จ ลุทฺทกา ตํ ปเทสํ
มา เม ตโต มูลผลํ อหาสุํ ฯ
[๑๕] ปิตา มม มูลผเลสนํ คโต
อิทานิ อาคจฺฉติ สายกาเล
อุโภว คจฺฉามเส อสฺสมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ติณฺฑุกาติปิ ฯ
ยาว ปิตา มูลผลโต เอตุ ฯ
[๑๖] อญฺเญ พหู อิสโย สาธุรูปา
ราชีสโย อนุมคฺเค วสนฺติ
เตเยว ปุจฺเฉสิ มมสฺสมนฺตํ
เต ตํ นยิสฺสนฺติ มมํ สกาเส ฯ
[๑๗] |๑๗.๑| น เต กฏฺฐานิ ภินฺนานิ น เต อุทกมาภตํ
อคฺคิปิ เต น หาปิโต กินฺนุ มนฺโทว ฌายสิ ฯ
|๑๗.๒| ภินฺนานิ กฏฺฐานิ หุโต จ อคฺคิ
ตปนีปิ เต สมิตา พฺรหฺมจารี
ปีฐญฺจ มยฺหํ อุทกญฺจ โหติ
รมสิ ตุวํ พฺรหฺมภูโต ปุรตฺถา ฯ
|๑๗.๓| อภินฺนกฏฺโฐสิ อนาภโตทโก
อหาสิตคฺคีสิ อสิทฺธโภชโน
น เม ตุวํ อาลปสิ มมชฺช
นฏฺฐํ นุ กึ เจตสิกญฺจ ทุกฺขํ ฯ
[๑๘] |๑๘.๑| อิธาคมา ชฏิโล พฺรหฺมจารี
สุทสฺสเนยฺโย สุตนู วิเนติ
เนวาติทีโฆ น ปนาติรสฺโส
สุกณฺหกณฺหจฺฉทเนหิ โภโต ฯ
|๑๘.๒| อมสฺสุชาโต อปุราณวณฺณี
อาธารรูปญฺจ ปนสฺส กณฺเฐ
เทฺว ยมา ๑- คณฺฑา อุเร สุชาตา ๒-
สุวณฺณติณฺฑุสนฺนิภา ๓- ปภสฺสรา ฯ
|๑๘.๓| มุขญฺจ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยํ
กณฺเณสุ ลมฺพนฺติ จ กุญฺจิตคฺคา
เต โชตเร จรโต มาณวสฺส
สุตฺตญฺจ ยํ สํยมานํ ชฏานํ
|๑๘.๔| อญฺญา จ ตสฺส สํยมานิ จตสฺโส
นีลา ปีตา โลหิตกา จ เสตา
ตา สํสเร จรโต มาณวสฺส
ติริฏิสงฺฆาริว ปาวุสมฺหิ ฯ
|๑๘.๕| น เมขลํ มุญฺชมยํ ธาเรติ
น สนฺถเร โน ปน ปพฺพชสฺส
ตา โชตเร ชงฺฆนนฺตเร ๔- วิลคฺคา
สเตริตา ๕- วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข ฯ
|๑๘.๖| อขิลกานิ จ อวณฺฏกานิ
เหฏฺฐา นภฺยา กฏิสโมหิตานิ
อฆฏฺฏิตา นิจฺจกีฬํ กโรนฺติ
หนฺตาต กึ รุกฺขผลานิ ตานิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เทฺวปสฺส ฯ ยุ. ทฺวาสฺส ฯ ๒ ม. อุเรสุ ชาตา ฯ ๓ ม. สุวณฺณตินฺทุกนิภา ฯ
@ย. โสวณฺณปิณฺฑูปนิภา ฯ ๔ ม. ชฆนนฺตเร ฯ ๕ ม. สเตรตา ฯ
|๑๘.๗| ชฏา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา
ปโรสตํ เวลฺลิตคฺคา สุคนฺธา
เทฺวธาสิโร สาธุวิภตฺตรูโป
อโห นุโข มยฺห ตถา ชฏาสฺสุ ฯ
|๑๘.๘| ยทา จ โส ปกิรติ ตา ชฏาโย
วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปา
นีลุปฺปลํ วาตสเมริตํว
ตเถว สํวายติ ๑- ปนสฺสโม อยํ ฯ
|๑๘.๙| ปงฺโก จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺโย
เนตาทิโส ยาทิโส มยฺห กาโย ๒-
โส วายติ เอริโต มาลุเตน
วนํ ยถา อคฺคคิมฺเห สุผุลฺลํ ฯ
|๑๘.๑๐| นิหนฺติ โส รุกฺขผลํ ปฐพฺยา
สุจิตฺตรูปํ รุจิรํ ทสฺสเนยฺยํ
ขิตฺตญฺจ ตสฺส ปุนเรติ หตฺถํ
หนฺตาต กึ รุกฺขผลํ นุโข ตํ ฯ
|๑๘.๑๑| ทนฺตา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา
สุทฺธา สมา สงฺขวรูปปนฺนา
มโน ปสาเทนฺติ วิวริยมานา
น หิ ๓- นูน โส สากมขาทิ เตหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํวาติ ฯ ๒ ม. มยฺหํ กาเย ฯ ๓ สี. ยุ. สพฺพตฺถ น ห... ฯ
|๑๘.๑๒| อกกฺกสํ อคฺคฬิตํ มุหุํ มุทุํ
อุชุํ อนุทฺธตํ อจปลมสฺส ภาสิตํ
รุทํ มนุญฺญํ กรวีกสุสฺสรํ
หทยงฺคมํ รญฺชยเตว เม มโน ฯ
|๑๘.๑๓| พินฺทุสฺสโร นาติวิสฺสฏฺฐวาโกฺย ๑-
น นูน สชฺฌายมติปฺปยุตฺโต
อิจฺฉามิ โข ๒- ตํ ปุนเทว ทฏฺฐุํ
มิตฺตญฺหิ ๓- เม มาณวาหุ ๔- ปุรตฺถา ฯ
|๑๘.๑๔| สุสนฺธิ สพฺพตฺถ วิมฏฺฐิมํ วณํ
ปุถุ สุชาตํ ขรปตฺตสนฺนิภํ
เตเนว มํ อุตฺตริยาน มาณโว
วิวริย อูรํ ชฆเนน ปีฬยิ ฯ
|๑๘.๑๕| ตปนฺติ อาภนฺติ วิโรจเร จ
สเตริตา ๕- วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข
พาหา มุทู อญฺชนโลมสทิสา
วิจิตฺรวฏฺฏงฺคุลิกสฺส โสภเร ฯ
|๑๘.๑๖| อกกฺกสงฺโค น จ ทีฆโลโม
นขสฺส ทีฆา อปิ โลหิตคฺคา
มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชนฺโต
กลฺยาณรูโป รมยํ อุปฏฺฐหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นาติวิสฬวาโกฺย ฯ ๒ ม. โภ ฯ ๓ ม. มิตฺโต หิ ฯ ๔ ม. มาณโวหุ ฯ
@๕ ม. สเตรตา ฯ
|๑๘.๑๗| ทุมสฺส ตูลูปนิภา ปภสฺสรา
สุวณฺณกมฺพูตลวฏฺฏสุจฺฉวี
หตฺถา มุทู เตหิ มํ สํผุสิตฺวา
อิโต คโต เตน มํ ทหนฺติ ตาต ฯ
|๑๘.๑๘| น นูน โส ขาริวิธํ อหาสิ
น นูน โส กฏฺฐานิ สยํ อภญฺชิ
น นูน โส หนฺติ ทุเม กุฐาริยา
นปิสฺส หตฺเถสุ ขิลานิ อตฺถิ ฯ
|๑๘.๑๙| อจฺโฉว โข ตสฺส วณํ อกาสิ
โส มํ พฺรวี สุขิตํ มํ กโรหิ
ตาหํ กรึ เตน มมาปิ ๑- โสขฺยํ
โส จ พฺรวี สุขิโตสฺมีติ พฺรหฺเม ฯ
|๑๘.๒๐| อยญฺจ เต มาลุวปณฺณสนฺถตา
วิกิณฺณรูปาว มยา จ เตน จ
กิลนฺตรูปา อุทเก รมิตฺวา
ปุนปฺปุนํ ปณฺณกุฏึ วชาม ฯ
|๑๘.๒๑| น มชฺช มนฺตา ปฏิภนฺติ ตาต
น อคฺคิหุตฺตํ นปิ ยญฺญ ตตฺร ๒-
น จาปิ เต มูลผลานิ ภุญฺเช
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มมาสิ ฯ ๒ สี. ยญฺญตนฺตฺรํ ฯ ม. ยญฺญตนฺตํ ฯ
ยาว น ปสฺสามิ ตํ พฺรหฺมจารึ ฯ
|๑๘.๒๒| อทฺธา ปชานาสิ ตุวํปิ ตาต
ยสฺสํ ทิสายํ ๑- วสเต พฺรหฺมจารี
ตํ มํ ทิสํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ
มา เต อหํ อมริมสฺสมมฺหิ ฯ
|๑๘.๒๓| วิจิตฺรผุลฺลญฺหิ ๒- วนํ สุตํ มยา
ทิชาภิฆุฏฺฐํ ทิชสงฺฆเสวิตํ
ตํ มํ วนํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ
ปุรา เต ปาณํ วิชหามิ อสฺสเม ฯ
[๑๙] |๑๙.๑| อิมสฺมาหํ โชติรเส วนมฺหิ
คนฺธพฺพเทวจฺฉรสงฺฆเสวิเต
อิสีนมาวาเส สนนฺตนมฺหิ
เนตาทิสํ อรตึ ปาปุเณถ ฯ
|๑๙.๒| ภวนฺติ มิตฺตานิ อโถ น โหนฺติ
ญาตีสุ มิตฺเตสุ กโรนฺติ เปมํ
อยญฺจ ชมฺโม กิสฺส ทิวา ๓- นิวิฏฺโฐ
โย เนว ชานาติ กุโตมฺหิ อาคโต ฯ
|๑๙.๓| สํวาเสน หิ มิตฺตานิ สนฺธิยนฺติ ปุนปฺปุนํ
เสฺวว มิตฺโต ๔- อสงฺคนฺตุ อสํวาเสน ชีรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทิสํ ฯ ๒ สี.ยุ. วิจิตรปุปฺผํ ฯ ๓ สี. ริวา ฯ ม. วา ฯ ๔ ยุ. สา จ เมตฺติ ฯ
|๑๙.๔| สเจ ตุวํ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ
สเจ ตุวํ สลฺลเป ๑- พฺรหฺมจารินา
สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน
ตโปคุณํ ขิปฺปมิมํ ปหสฺสสิ ฯ
|๑๙.๕| ปุนปิ เจ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ
ปุนปิ เจ สลฺลเป ๒- พฺรหฺมจารินา
สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน
อุสฺมาคตํ ขิปฺปมิมํ ปหสฺสสิ ฯ
|๑๙.๖| ภูตานิ เหตานิ จรนฺติ ตาต
วิรูปรูเปน มนุสฺสโลเก
น ตานิ เสเวถ นโร สปญฺโญ
อาสชฺชนํ ๓- นสฺสติ พฺรหฺมจารีติ ฯ
นฬินิกาชาตกํ ปฐมํ ฯ
---------
อุมฺมาทนฺตีชาตกํ
[๒๐] |๒๐.๑| นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺท
ปากาเรน ปณฺฑุมเยน คุตฺตํ
กา ทิสฺสติ อคฺคิสิขาว ทูเร
เวหายสํ ๔- ปพฺพตคฺเคว อจฺจิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. สลฺลปิ ฯ ๓ ม. อาสชฺช นํ ฯ ๔ สี. ยุ. เวหาสยํ ฯ
|๒๐.๒| ธีตา นฺวายํ กสฺส สุนนฺท โหติ
สุณิสา นฺวายํ กสฺส อโถปิ ภริยา
อกฺขาหิ เม ขิปฺปมิเธว ปุฏฺโฐ
อวาวตา ยทิ วา อตฺถิ ภตฺตา ฯ
[๒๑] |๒๑.๑| อหํ หิ ชานามิ ชนินฺท เอตํ
มตฺยา จ เปตฺยา จ อโถปิ อสฺสา
ตเวว โส ปุริโส ภูมิปาล
รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต ตวตฺเถ ฯ
|๒๑.๒| อิทฺโธ จ ผีโต จ สุวฑฺฒิโต จ
อมจฺโจ จ เต อญฺญตโร ชนินฺท
ตทฺเสว สา ภริยา อภิปารกสฺส
อุมฺมาทนฺตีติ นามเธยฺเยน ราช ฯ
[๒๒] อมฺโภ อมฺโภ นามมิทํ อิมิสฺสา
มตฺยา จ เปตฺยา จ กตํ สุสาธุ
ตถาหิ มยฺหํ อวโลกยนฺตี
อุมฺมตฺตกํ อุมฺมาทนฺตี อกาสิ ฯ
[๒๓] |๒๓.๑| ยา ปุณฺณมาเส มิคมนฺทโลจนา
อุปาวิสี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
เทฺว ปุณฺณมาโย ตทหู อมญฺญึ
ทิสฺวาน ปาราวฏรตฺตวาสินึ ฯ
|๒๓.๒| อฬารปมฺเหหิ สุเภหิ วคฺคุภิ
ปโลภยนฺตี มํ ยทา อุทิกฺขติ
วิชมฺหมานา ๑- หรเตว เม มโน
ชาตา วเน กึปุริสีว ปพฺพเต ฯ
|๒๓.๓| ตทา หิ พฺรหตี สามา อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
เอกจฺจวสนา นารี มิคี ภนฺตาวุทิกฺขติ ฯ
|๒๓.๔| กทาสฺสุ มํ ตมฺพนขา สุโลมา
พาหามุทู จนฺทนสารลิตฺตา
วฏฺฏงฺคุลี สนฺนตธีรกุตฺติยา
นารี อุปญฺญิสฺสติ สีสโต สุภา ฯ
|๒๓.๕| กทาสฺสุ มํ กาญฺจนชาลุรจฺฉทา
ธีตา ติรีฏิสฺส วิลากมชฺฌา ๒-
มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชิสฺสติ
พฺรหาวเน ชาตทุมํว มาลุวา ฯ
|๒๓.๖| กทาสฺสุ มํ ๓- ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี
พินฺทุตฺถนี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
มุขํ มุเขน อุปนามยิสฺสติ
โสณฺโฑว โสณฺฑสฺส สุราย ถาลํ ฯ
|๒๓.๗| ยทาทฺทสํ ตํ ติฏฺฐนฺตึ สพฺพคตฺตํ ๔- มโนรมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชฺมฺภมานา ฯ ๒ ม. วิลคฺคมชฺฌา ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ ม. สพฺพภทฺทํ ฯ
ตโต สกสฺส จิตฺตสฺส นาวโพธามิ กญฺจิ นํ ฯ
|๒๓.๘| อุมฺมาทนฺตี มยา ทิฏฺฐา ๑- อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
น สุปฺปามิ ทิวารตฺตึ สหสฺสํว ปราชิโต ฯ
|๒๓.๙| สกฺโก เจ ๒- เม วรํ ทชฺชา โส จ ลพฺเภถ เม วโร
เอกรตฺตํ ทฺวิรตฺตํ วา ภเวยฺย ๓- อภิปารโก
อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวาน สีวิราชา ตโต สิยา ๔- ฯ
[๒๔] ภูตานิ เม ภูตปตี นมสฺสโต
อาคมฺม ยกฺโข อิทเมตทพฺรวิ
รญฺโญ มโน อุมฺมาทนฺตฺยา นิวิฏฺโฐ
ททามิ เต ตํ ปริจารยสฺสุ ฯ
[๒๕] ปุญฺญา จ ธํเส ๕- อมโร น จมฺหิ
ชโน จ เม ปาปมิทญฺจ ชญฺญา
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ๖- ฯ
[๒๖] ชนินฺท นาญฺญตฺร ตยา มยา วา
สพฺพาปิ กมฺมสฺส กตสฺส ชญฺญา
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๒๗] |๒๗.๑| โย ปาปกํ กมฺม กรํ มนุสฺโส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุมฺมาทนฺติมหํ ทิฏฺฐา ฯ ๒ สี. ยุ. จ ฯ ๓ ม. ภเวยฺยํ ฯ ๔ ม. สิยํ ฯ
@๕ ม. ยุ. ปุญฺญา วิธํเส ฯ ๖ ม. อทฏฺฐา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โส มญฺญติ มายิทํ ๑- มญฺญึสุ อญฺเญ
ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตํ
ยุตฺตา จ เย โหนฺติ นรา ปฐพฺยา ฯ
|๒๗.๒| อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
สทฺเธยฺย ๒- โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๒๘] อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
คจฺเฉว ตฺวํ อุมฺมาทนฺตึ ภทฺทนฺเต ๓-
สีโหว เสลสฺส คุหํ อุเปติ ฯ
[๒๙] น ปีฬิตา อตฺตทุกฺเขน ธีรา
สุขปฺผลํ กมฺม ปริจฺจชนฺติ
สมฺโมหิตา วาปิ สุเขน มตฺตา
น ปาปกมฺมญฺจ สมาจรนฺติ ฯ
[๓๐] ตุวญฺหิ มาตา จ ปิตา จ มยฺหํ
ภตฺตา ปตี โปสโก เทวตา จ
ทาโส อหํ ตุยฺห สปุตฺตทาโร
ยถาสุขํ สีวิ ๔- กโรหิ กามํ ฯ
[๓๑] โย อิสฺสโรมฺหีติ กโรติ ปาปํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มายิท ฯ ๒ สี. ม. สทฺทเหยฺย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ภทนฺเต ฯ
@๔ ม. สามิ ฯ
กตฺวา จ โส นุตฺตปเต ๑- ปเรสํ
น เตน โส ชีวติ ทีฆมายุํ ๒-
เทวาปิ ปาเปน สเมกฺขเร นํ ฯ
[๓๒] อญฺญาตกํ สามิเกหิ ปทินฺนํ
ธมฺเม ฐิตา เย ปฏิจฺฉนฺติ ทานํ
ปฏิจฺฉกา ทายกา จาปิ ตตฺถ
สุขปฺผลญฺเญว กโรนฺติ กมฺมํ ฯ
[๓๓] อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๓๔] อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๓๕] โย อตฺตทุกฺเขน ปรสฺส ทุกฺขํ
สุเขน วา อตฺตสุขํ ทหติ ๓-
ยเถวิทํ มยฺห ตถา ปเรสํ
โย เอวํ ปชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ ฯ
[๓๖] อญฺโญ นุ เต โกจิ ปโร ปฐพฺยา
@เชิงอรรถ: ๑ นุตฺตสเตติปิ ฯ ๒ ม. ทีฆมายุ ฯ ๓ ม. ทหาติ ฯ
สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๓๗] ชนินฺท ชานาสิ ปิยา มเมสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
ปิเยน เต ทมฺมิ ปิยํ ชนินฺท
ปิยทายิโน เทว ปิยํ ลภนฺติ ฯ
[๓๘] โส นูนาหํ วธิสฺสามิ อตฺตานํ กามเหตุกํ
น หิ ธมฺมํ อธมฺเมน อหํ วธิตุมุสฺสเห ฯ
[๓๙] สเจ ตุวํ มยฺห สตึ ชนินฺท
น กามยาสิ นรวีร เสฏฺฐ
จชามิ นํ สพฺพชนสฺส มชฺเฌ ๑-
มยา ปมุตฺตํ ตโต อวฺหเยสิ นํ ฯ
[๔๐] อทูสิยญฺเจ อภิปารก ตุวํ
จชาสิ กตฺเต อหิตาย ตฺยสฺส
มหา จ เต อุปวาโทปิ อสฺส
น จาปิ ตฺยสฺส นครมฺหิ ปกฺโข ฯ
[๔๑] |๔๑.๑| อหํ สหิสฺสํ อุปวาทเมตํ
นินฺทํ ปสํสํ ครหญฺจ สพฺพํ
มเมตมาคจฺฉตุ ภูมิปาล
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สิพฺพยา ฯ
ยถาสุขํ สีวิ ๑- กโรหิ กามํ ฯ
|๔๑.๒| โย เนว นินฺทํ น ปุนปฺปสํสํ ๒-
อาทิยติ ครหํ โนปิ ปูชํ
สิรี จ ลกฺขี จ อเปติ ตมฺหา
อาโป สุวุฏฺฐีว ยถา ถลมฺหา ฯ
|๔๑.๓| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขญฺจ สุขญฺจ เอตฺโต
ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ
อุรสา อหํ ปฏิจฺฉิสฺสามิ ๓- สพฺพํ
ปฐวี ยถา ถาวรานํ ตสานํ ฯ
[๔๒] ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ
ทุกฺขญฺจ นิจฺฉามิ อหํ ปเรสํ
เอโกปิมํ ตารยิสฺสามิ ๔- ภารํ
ธมฺเม ฐิโต กิญฺจิ อหาปยนฺโต ฯ
[๔๓] สคฺคูปคํ ปุญฺญกมฺมํ ชนินฺท
มา เม ตุวํ อนฺตรายํ อกาสิ
ททามิ เต อุมฺมาทนฺตึ ปสนฺโน
ราชาว ยญฺเญ ธนํ พฺราหฺมณานํ ฯ
[๔๔] อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
สขา มมํ อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
นินฺเทยฺยุ เทวา ปิตโร จ สพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สิพฺพ ฯ ๒ ม. ปนปฺปสํสํ ฯ ๓ ม. ปจฺจุตฺตริสฺสามิ ฯ ยุ. ปจฺจุปทิสฺสามิ ฯ
@๔ ม. หารยิสฺสามิ ฯ
ปาปญฺจ ปสฺสํ อภิสมฺปรายํ ฯ
[๔๕] น เหตํ ธมฺมํ ๑- สีวิราช วชฺชุํ
สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๔๖] อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
สขา มมํ อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ
สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ ฯ
[๔๗] อาหุเนยฺโย เมสิ หิตานุกมฺปี
ธาตา วิธาตา จสิ กามปาโล
ตยี หุตา ราช มหปฺผลา หิ ๒-
กาเมน เม อุมฺมาทนฺตึ ปฏิจฺฉ ฯ
[๔๘] อทฺธา หิ สพฺพํ อภิปารก ตุวํ
ธมฺมํ อจารี มม กตฺตุปุตฺต
อญฺโญ นุ เต โก อิธ โสตฺถิกตฺตา
ทฺวิปโท นโร อรุเณ ชีวโลเก ฯ
[๔๙] ตฺวํ นุ เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ
ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ
โส ธมฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เหตธมฺมํ ฯ ๒ ยุ. มหปฺผลา หิ เม ฯ
ธมฺมญฺจ เม เทสย ธมฺมปาล ฯ
[๕๐] |๕๐.๑| ตทิงฺฆ อภิปารก สุโณหิ วจนํ มม
ธมฺมนฺเต เทสยิสฺสามิ สตํ อาเสวิตํ อหํ ฯ
|๕๐.๒| สาธุ ธมฺมรุจี ราชา สาธุ ปญฺญาณวา นโร
สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ ปาปสฺสากรณํ สุขํ ฯ
|๕๐.๓| อกฺโกธนสฺส วิชิเต ฐิตธมฺมสฺส ราชิโน
สุขํ มนุสฺสา อาเสถ สีตจฺฉายาย สงฺฆเร ฯ
|๕๐.๔| น จาหเมตํ อภิโรจยามิ
กมฺมํ อสเมกฺขกตํ อสาธุ
เยวาปิ ญตฺวาน สยํ กโรนฺติ
อุปมา อิมา มยฺห ตุวํ สุโณหิ ฯ
|๕๐.๕| ควญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
|๕๐.๖| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
|๕๐.๗| ควญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต อุชุํ คเต สติ ฯ
|๕๐.๘| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจปิ ๑- ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเจ ฯ
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
|๕๐.๙| น จาปาหํ อธมฺเมน อมรตฺตมภิปตฺถเย
อิมํ วา ปฐวึ สพฺพํ วิเชตุํ อภิปารก ฯ
|๕๐.๑๐| ยญฺหิ กิญฺจิ มนุสฺเสสุ รตนํ อิธ วิชฺชติ
คาโว ทาโส หิรญฺญญฺจ วตฺถิยํ หริจนฺทนํ ฯ
|๕๐.๑๑| อสฺสิตฺถิโย จ รตนํ มณิกญฺจ
ยญฺจาปิเม จนฺทสุริยา อภิปาลยนฺติ
น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺย
มชฺเฌ สิวีนํ อุสโภสฺมิ ชาโต ฯ
|๕๐.๑๒| เนตา หิตา ๑- อุคฺคโต รฏฺฐปาโล
ธมฺมํ สิวีนํ อปจายมาโน
โส ธมฺมเมวานุวิจินฺตยนฺโต
ตสฺมา สเก จิตฺตวเส น วตฺโต ฯ
[๕๑] |๕๑.๑| อทฺธา ตุวํ มหาราช นิจฺจํ อพฺยสนํ สิวํ
กริสฺสสิ จิรํ รชฺชํ ปญฺญา หิ ตว ตาทิสี ฯ
|๕๑.๒| เอตนฺเต อนุโมทาม ยํ ธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ
ธมฺมํ ปมชฺช ขตฺติโย รฏฺฐา ๒- จวติ อิสฺสโร ฯ
|๕๑.๓| ธมฺมญฺจร ๓- มหาราช มาตาปิตูสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๔| ธมฺมญฺจร มหาราช ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปิตา ฯ ๒ สี. ฐานา ฯ ๓ ม. สพฺพตฺถ ธมฺมํ จเร... ฯ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๕| ธมฺมญฺจร มหาราช มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๖| ธมฺมญฺจร มหาราช วาหเนสุ พเลสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๗| ธมฺมญฺจร มหาราช คาเมสุ นิคเมสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๘| ธมฺมญฺจร มหาราช รฏฺเฐสุ ชนปเทสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๙| ธมฺมญฺจร มหาราช สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๐| ธมฺมญฺจร มหาราช มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๑| ธมฺมญฺจร มหาราช ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๒| ธมฺมญฺจร มหาราช อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา มา ธมฺมํ ราช ปามโทติ ฯ
อุมฺมาทนฺตีชาตกํ ทุติยํ ฯ
---------
๓ มหาโพธิชาตกํ
[๕๒] กินฺนุ ทณฺฑํ กิมาชินํ กึ ฉตฺตํ กึ อุปาหนํ
กึ องฺกุสญฺจ ปตฺตญฺจ สงฺฆาฏิญฺจาปิ พฺราหฺมณ
ตรมานรูโป คณฺหาสิ กินฺนุ ปตฺถยเส ทิสํ ฯ
[๕๓] |๕๓.๑| ทฺวาทเสตานิ วสฺสานิ วสิตานิ ตวนฺติเก
นาภิชานามิ โสเณน ปิงฺคเลนาภิกูชิตํ ฯ
|๕๓.๒| สฺวายํ ทิตฺโตว นทติ สุกฺกทาฐํ วิทํสยํ
ตว สุตฺวา สภริยสฺส วีตสทฺธสฺส มํ ปติ ฯ
[๕๔] อหุ เอส กโต โทโส ยถา ภาสสิ พฺราหฺมณ
เอส ภิยฺโย ปสีทามิ วส พฺราหฺมณ มา คมา ฯ
[๕๕] |๕๕.๑| สพฺพเสโต ปุเร อาสิ ตโตปิ สพโล อหุ
สพฺพโลหิตโกทานิ กาโล ปกฺกมิตุํ มม ฯ
|๕๕.๒| อพฺภนฺตรํ ปุเร อาสิ ตโต มชฺเฌ ตโต พหิ
ปุรา นิทฺธมนา โหติ สยเมว วชามหํ ฯ
|๕๕.๓| วีตสทฺธํ น เสเวยฺย อุทปานํวโนทกํ
สเจปิ นํ อนุขเณ วาริกทฺทมคนฺธิกํ ฯ
|๕๕.๔| ปสนฺนเมว เสเวยฺย อปฺปสนฺนํ วิวชฺชเย
ปสนฺนํ ปยิรุปาเสยฺย รหทํวุทกตฺถิโก ฯ
|๕๕.๕| ภเช ภชนฺตํ ปุริสํ อภชนฺตํ น ภชฺชเย
อสปฺปุริสธมฺโม โส โย ภชนฺตํ น ภชฺชติ ฯ
|๕๕.๖| โย ภชนฺตํ น ภชติ เสวมานํ น เสวติ
สเว มนุสฺสปาปิฏฺโฐ มิโค สาขสฺสิโต ยถา ฯ
|๕๕.๗| อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา อสโม สรเณน จ
เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ อกาเล ยาจนาย จ ฯ
|๕๕.๘| ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ น จ คจฺเฉ จิราจิรํ
กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย เอวํ มิตฺตา น ชิรเร ๑- ฯ
|๕๕.๙| อติจิรํ นิวาเสน ปิโย ภวติ อปฺปิโย
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม ปุรา เต โหม อปฺปิยา ฯ
[๕๖] เอวํ เจ ยาจมานานํ อญฺชลึ นาวพุชฺฌสิ
ปริจาริกานํ สตฺตานํ ๒- วจนํ น กโรสิ โน
เอวนฺตํ อภิยาจาม ปุน กยิราสิ ปริยายํ ฯ
[๕๗] เอวญฺเจ โน วิหรตํ อนฺตราโย น เหสฺสติ
ตุยฺห วาปิ ๓- มหาราช มยฺห วา ๔- รฏฺฐวฑฺฒน
อปฺเปว นาม ปสฺเสม อโหรตฺตานมจฺจเย ฯ
[๕๘] |๕๘.๑| อุทีรณา เจ สงฺคตฺยา ภาวายมนุวตฺตติ ฯ
อกามา อกรณียํ วา กรณียํ วาปิ กฺรุพฺพติ ๕-
อกามกรณียสฺมึ กวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ๖- ฯ
|๕๘.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๕๘.๓| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ชียเร ฯ ๒ ม. ปริจารกานํ สตํ ฯ ๓ สี. ตุมฺหญฺจาปิ ฯ ยุ. ตุยฺหญฺจาปิ ฯ
@๔ สี. อมฺหํ วา ฯ ยุ. มยฺหญฺจ ฯ ๕ ม. กุพฺพติ ฯ ๖ ม. ลิปฺปติ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๗ ม. วิชานิยา ฯ
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๕๙] |๕๙.๑| อิสฺสโร สพฺพโลกสฺส สเจ กปฺเปติ ชีวิตํ
อิทฺธึ พฺยสนภาวญฺจ กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
นิทฺเทสการี ปุริโส อิสฺสโร เตน ลิมฺปติ ฯ
|๕๙.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย ๑-
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๐] |๖๐.๑| สเจ ปุพฺเพกตเหตุ สุขทุกฺขํ นิคจฺฉติ
โปราณกํ กตํ ปาปํ ตเมโส มุญฺจเต อิณํ
โปราณกอิณโมกฺโข กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
|๖๐.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๐.๓| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๑] |๖๑.๑| จตุนฺนํเยวุปาทาย รูปํ สมฺโภติ ปาณินํ
ยโต จ รูปํ สมฺโภติ ตตฺเถวานุปคจฺฉติ ฯ
|๖๑.๒| อิเธว ชีวติ ชีโว เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสติ
อุจฺฉิชฺชติ อยํ โลโก เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา
อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมึ กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชานิยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
|๖๑.๓| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๑.๔| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๒] อาหุ ขตฺตวิธา ๑- โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
มาตรํ ปิตรํ หญฺเญ อโถ เชฏฺฐํปิ ภาตรํ
หเนยฺย ปุตฺตทาเร จ อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา ฯ
[๖๓] |๖๓.๑| ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ ๒- หิ ปาปโก ฯ
|๖๓.๒| อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน สมูลมปิ อพฺภุเห
อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๓.๓| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๓.๔| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๔] |๖๔.๑| อเหตุวาโท ปุริโส โย จ อิสฺสรกุตฺติโก
ปุพฺเพกตี จ อุจฺเฉที โย จ ขตฺตวิโธ ๓- นโร ฯ
|๖๔.๒| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ขตฺตวิทา ฯ ๒ ยุ. มิตฺตทูภี ฯ ๓ ม. ขตฺตวิโท ฯ
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต ๑- กฏุกุทฺรโย ฯ
[๖๕] |๖๕.๑| อุรพฺภรูเปน พกาสุ ๒- ปุพฺเพ
อสงฺกิโต อชยูถํ อุเปติ
หนฺตฺวา อุรณึ อชิยํ ๓- อชญฺจ
หนฺตฺวา สยิตฺวา ๔- เยนกามํ ปเลติ ฯ
|๖๕.๒| ตถาวิเธเก สมณพฺราหฺมณาเส
ฉทนํ กตฺวา วญฺจยนฺติ มนุสฺเส
อนาสกา ถณฺฑิลเสยฺยกา จ
รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
ปริยายภตฺตญฺจ อปานกตฺตา
ปาปาจารา อรหนฺโต วทานา ฯ
|๖๕.๓| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย ฯ
|๖๕.๔| ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ เหตุญฺจ อปวทนฺติ ๕- เย
ปรการํ อตฺตการญฺจ เย ตุจฺฉํ สมวณฺณยุํ ฯ
|๖๕.๕| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย ฯ
|๖๕.๖| สเจ หิ วีริยํ นาสฺส กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทุกฺกโฏ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. วกสฺสุ ฯ ยุ. วกาสุ ฯ ๓ ม.
@อชิกํ ฯ ๔ ม. อุตฺราสยิตฺวา ฯ ๕ ม. อเหตุญฺจ ปวทนฺติ ฯ
น ภเร วฑฺฒกึ ราชา นปิ ยนฺตานิ การเย ฯ
|๖๕.๗| ยสฺมา จ วีริยํ อตฺถิ กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
ตสฺมา ยนฺตานิ กาเรติ ราชา ภรติ วฑฺฒกึ ฯ
|๖๕.๘| ยทิ วสฺสสตํ เทโว น วสฺเส น หิมํ ปเต
อุจฺฉิชฺเชยฺย อยํ โลโก วินสฺเสยฺย อยํ ปชา ฯ
|๖๕.๙| ยสฺมา จ วสฺสตี เทโว หิมญฺจานุผุสียติ ๑-
ตสฺมา สสฺสานิ ปจฺจนฺติ รฏฺฐญฺจ ปาลยเต จิรํ ฯ
|๖๕.๑๐| ควญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
|๖๕.๑๑| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
|๖๕.๑๒| ควญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ๒- อุชุํ คจฺฉนฺติ ๓- เนตฺเต อุชุํ คเต สติ ฯ
|๖๕.๑๓| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจปิ ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
|๖๕.๑๔| มหารุกฺขสฺส ผลิโน อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ
รสญฺจสฺส น ชานาติ พีชญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. หิมญฺจานุผุสายติ ฯ ๒ ม. คาวี ฯ ๓ ม. ยนฺติ ฯ
|๖๕.๑๕| มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ อธมฺเมน โย ปสาสติ
รสญฺจสฺส น ชานาติ รฏฺฐญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๖| มหารุกฺขสฺส ผลิโน ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ
รสญฺจสฺส วิชานาติ พีชญฺจสฺส น นสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๗| มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ ธมฺเมน โย ปสาสติ
รสญฺจสฺส วิชานาติ รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๘| โย จ ราชา ชนปทํ อธมฺเมน ปสาสติ
สพฺโพสธีภิ โส ราชา วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโย ฯ
|๖๕.๑๙| ตเถว เนคเม หึสํ เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย
โอชทานพลีกาเร ส โกเสน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๐| ปหารวรเขตฺตญฺญู สงฺคาเม กตนิสฺสเม
อุสฺสิเต หึสยํ ราชา ส พเลน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๑| ตเถว อิสโย หึสํ สํยเม พฺรหฺมจาริเย ๑-
อธมฺมจารี ขตฺติโย โส สคฺเคน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๒| โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ ภริยํ หนฺติ อทูสกํ ๒-
ลุทฺทํ ปสวเต ฐานํ ๓- ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติ
|๖๕.๒๓| ธมฺมํ จเร ชานปเท เนคเมสุ ๔- พเลสุ จ
อิสโย จ น หึเสยฺย ปุตฺตทาเร สมญฺจเร ฯ
|๖๕.๒๔| ส ตาทิโส ภูมิปติ รฏฺฐปาโล อโกธโน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. พฺรหฺมจาริโน ฯ ม. สญฺญเต พฺรหฺมจาริโย ฯ ๒ ม. อทูสิกํ ฯ ๓ สี. ปาปํ ฯ
@๔ สี. นิคเมสุ ฯ
สามนฺเต ๑- สมฺปกมฺเปติ อินฺโทว อสุราธิโปติ ฯ
มหาโพธิชาตกํ ตติยํ ฯ
---------
ตสฺสุทฺทานํ ฯ
สนิฬีนิกมวฺหยโน ปฐโม
ทุติโย ปน สอุมฺมทนฺตีวโร
ตติโย ปน โพธิสิรีวฺหยโน
กถิตา ปน ตีณิ ชิเนน สุภา ฯ
ปญฺญาสนิปาตํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สปตฺเต ฯ
สฏฺฐินิปาตํ
๑ โสณกชาตกํ
[๖๖] |๖๖.๑| กสฺส สุตฺวา สตํ ทมฺมิ สหสฺสํ ทิฏฺฐโสณกํ ๑-
โก เม โสณกมกฺขาติ สหายํ ปํสุกีฬิตํ ฯ
|๖๖.๒| อถ พฺรวิ มาณวโก ทหโร ปญฺจจูฬโก
มยฺหํ สุตฺวา สตํ เทหิ สหสฺสํ ทิฏฺฐโสณกํ ๒-
อหํ เต ๓- โสณกมกฺขิสฺสํ สหายํ ปํสุกีฬิตํ ฯ
[๖๗] กตรสฺมึ โส ชนปเท รฏฺเฐสุ นิคเมสุ จ
กตฺถ โสณกมทฺทกฺขิ ๔- ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ฯ
[๖๘] |๖๘.๑| ตเวว เทว วิชิเต ตเววุยฺยานภูมิยา
อุชุวํสา มหาสาลา นีโลภาสา มโนรมา ฯ
|๖๘.๒| ติฏฺฐนฺติ เมฆสมานา รมฺมา อญฺโญญฺญนิสฺสิตา
เตสํ มูลสฺมิ โสณโก ฌายติ อนุปาทิโน
อุปาทาเนสุ โลเกสุ ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโต ฯ
[๖๙] |๖๙.๑| ตโต จ ราชา ปายาสิ เสนาย จตุรงฺคิยา
การาเปตฺวา สมํ มคฺคํ อคมา เยน โสณโก ฯ
|๖๙.๒| อุยฺยานภูมึ คนฺตฺวาน วิจรนฺโต พฺรหาวเน
@เชิงอรรถ: ๑-๒ สี. ยุ. ทฏฺฐุ-ฯ ๓ สี. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ สี. ยุ. กตฺถ เต โสณโก
@ทิฏฺโฐ ฯ
อาสีนํ โสณกํ ทกฺขิ ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตํ ฯ
[๗๐] กปโณ วตายํ ๑- ภิกฺขุ มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต
อมาติโก อปิติโก รุกฺขมูลสฺมิ ฌายติ ฯ
[๗๑] |๗๑.๑| อิมํ วากฺยํ นิสาเมตฺวา โสณโก เอตทพฺรวิ
น ราช กปโณ โหติ ธมฺมํ กาเยน ผสฺสยํ ฯ
|๗๑.๒| โยธ ๒- ธมฺมํ นิรงฺกตฺวา อธมฺมํ อนุวตฺตติ
ส ราช กปโณ โหติ ปาโป ปาปปรายโน ฯ
[๗๒] อรินฺทโมติ เม นามํ กาสิราชาติ มํ วิทู
กจฺจิ โภโต สุขเสยฺยา อิธ ปตฺตสฺส โสณก ฯ
[๗๓] |๗๓.๑| สทาปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
น เตสํ โกฏฺเฐ โอเปนฺติ น กุมฺเภ น กโฬปิยา
ปรินิฏฺฐิตเมสานา เตน ยาเปนฺติ สุพฺพตา ฯ
|๗๓.๒| ทุติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
อนวชฺชปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ น จ โกจูปโรธติ ฯ
|๗๓.๓| ตติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
นิพฺพุโต ปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ น จ โกจูปโรธติ ฯ
|๗๓.๔| จตุตฺถมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
มุตฺตสฺส รฏฺเฐ จรโต สงฺโค ยสฺส น วิชฺชติ ฯ
|๗๓.๕| ปญฺจมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
นครมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ นาสฺส กิญฺจิ อฑยฺหถ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วตยํ ฯ ๒ ม. โย จ ฯ
|๗๓.๖| ฉฏฺฐมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
รฏฺเฐ วิลุมฺปมานมฺหิ นาสฺส กญฺจิ อหารถ ๑- ฯ
|๗๓.๗| สตฺตมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
โจเรหิ รกฺขิตํ มคฺคํ เย จญฺเญ ปริปนฺถิกา
ปตฺตจีวรมาทาย โสตฺถึ คจฺฉติ สุพฺพโต ฯ
|๗๓.๘| อฏฺฐมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมติ อนเปกฺโขว คจฺฉติ ฯ
[๗๔] |๗๔.๑| พหูปิ ภทฺรา เอเตสํ ๒- โย ตฺวํ ภิกฺขุ ปสํสสิ
อหญฺจ คิทฺโธ กาเมสุ กถํ กาหามิ โสณก ฯ
|๗๔.๒| ปิยา เม มานุสา กามา อโถ ทิพฺยาปิ เม ปิยา
อถ เกน นุ วณฺเณน อุโภ โลเก ลภามเส ฯ
[๗๕] |๗๕.๑| กาเม ๓- คิทฺธา กามรตา กาเมสุ อธิมุจฺฉิตา
นรา ปาปานิ กตฺวาน อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
|๗๕.๒| เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน ๔- นิกฺขนฺตา อกุโตภยา
เอโกทิภาวาธิคตา น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
|๗๕.๓| อุปมนฺเต กริสฺสามิ ตํ สุโณหิ อรินฺทม
อุปมาย มิเธกจฺเจ ๕- อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตา ฯ
|๗๕.๔| คงฺคาย กุณปํ ทิวา วุยฺหมานํ มหณฺณเว
วายโส สมจินฺเตสิ อปฺปปญฺโญ อเจตโส ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อหีรถ ฯ ๒ สี. พหูนิ สมณภทฺรานิ ฯ ยุ. พหูปิ ภทฺรกา เอเต ฯ
@๓ สี. ยุ. กาเมสุ ฯ ๔ สี. ยุ. ปหตฺวาน ฯ ๕ สี. ยุ. ปิเธกจฺเจ ฯ
|๗๕.๕| ยานญฺจ วติทํ ลทฺธํ ภกฺโข จายํ อนปฺปโก
ตตฺถ รตฺตึ ตตฺถ ทิวา ตตฺเถว นิรโต มโน ฯ
|๗๕.๖| ขาทํ นาคสฺส มํสานิ ปิวํ ภาคีรโสทกํ
สมฺปสฺสํ วนเจตฺยานิ น ปเลตฺถ วิหงฺคโม ฯ
|๗๕.๗| ตญฺจ โอตรณี คงฺคา ปมตฺตํ กุณเป รตํ
สมุทฺทํ อชฺฌคาหาสิ อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ ฯ
|๗๕.๘| โส จ ภกฺขปริกฺขีโณ อุทปตฺวา ๑- วิหงฺคโม
น ปจฺฉโต น ปุรโต นุตฺตรํ โนปิ ทกฺขิณํ ฯ
|๗๕.๙| ทีปํ โส นชฺฌคา คญฺฉิ อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ
โส จ ตตฺเถว ปาปตฺถ ยถา ทุพฺพลโก ตถา ฯ
|๗๕.๑๐| ตญฺจ สามุทฺทิกา มจฺฉา กุมฺภีลา มกรา สุสู
ปสยฺหการา ขาทึสุ ผนฺทมานํ วิปกฺขิกํ ๒- ฯ
|๗๕.๑๑| เอวเมว ตุวํ ราช เย จญฺเญ กามโภคิโน
คิทฺธา เจ น วมิสฺสนฺติ กากปญฺญาย ๓- เต วิทู ฯ
|๗๕.๑๒| เอสา เต อุปมา ราช อตฺถสนฺทสฺสนี กตา
ตฺวญฺจ ปญฺญายเส เตน ยทิ กาหสิ วา น วา ฯ
[๗๖] เอกวาจํปิ ทฺวิวาจํ ภเณยฺย อนุกมฺปโก
ตตุตฺตรึ น ภาเสยฺย ทาโส วยฺยสฺส ๔- สนฺติเก ฯ
[๗๗] อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ โสณโก อมิตพุทฺธิมา
เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ อนุสาสิตฺวาน ขตฺติยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุปฺปติตฺวา ฯ ยุ. อุทาปตฺวา ฯ ๒ ม. วิปกฺขกํ ฯ สี. ยุ. วิปกฺขินํ ฯ
@๓ กากปญฺญาว ฯ ๔ สี. ทาโส อยฺยสฺส ฯ ยุ. ทาโส อยิรสฺส ฯ
[๗๘] |๗๘.๑| โก นุเม ราชกตฺตาโร สูตา เวยฺยตฺติมาคตา ๑-
รชฺชํ นิยฺยาทยิสฺสามิ นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก ฯ
|๗๘.๒| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
นาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคา ๒- ฯ
[๗๙] อตฺถิ เต ทหโร ปุตฺโต ทีฆาวุ รฏฺฐวฑฺฒโน
ตํ รชฺเช อภิสิญฺจสฺสุ โส โน ราชา ภวิสฺสติ ฯ
[๘๐] ขิปฺปํ กุมารํ อาเนถ ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ
ตํ รชฺเช อภิสิญฺจสฺสุ โส โว ราชา ภวิสฺสติ ฯ
[๘๑] |๘๑.๑| ตโต กุมารมาเนสุํ ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ
ตํ ทิสฺวา อาลปิ ราชา เอกปุตฺตํ มโนรมํ ฯ
|๘๑.๒| สฏฺฐี คามสหสฺสานิ ปริปุณฺณานิ สพฺพโส
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๓| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
|๘๑.๔| สฏฺฐี นาคสหสฺสานิ สพฺพาลงฺการภูสิตา
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา เหมกปฺปนวาสสา ฯ
|๘๑.๕| อารูฬฺหา คามณีเยภิ โตมรงฺกุสปาณิภิ
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๖| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุทฺทา เวยฺยตฺตมาคตา ฯ ๒ ม. วสมนฺวคํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
|๘๑.๗| สฏฺฐี อสฺสสหสฺสานิ สพฺพาลงฺการภูสิตา
อาชานียา จ ๑- ชาติยา สินฺธวา สีฆวาหนา
|๘๑.๘| อารูฬฺหา คามณีเยภิ อินฺทิยาจาปธาริภิ
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๙| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
|๘๑.๑๐| สฏฺฐี รถสหสฺสานิ สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา สพฺพาลงฺการภูสิตา ฯ
|๘๑.๑๑| อารูฬฺหา คามณีเยภิ จาปหตฺเถหิ จมฺมิภิ ๒-
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๑๒| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
|๘๑.๑๓| สฏฺฐี เธนุสหสฺสานิ โรหญฺญา ปุงฺควูสภา
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๑๔| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
|๘๑.๑๕| โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ สพฺพาลงฺการภูสิตา
วิจิตฺรวตฺถาภรณา อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต ฯ
|๘๑.๑๖| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ว ฯ ๒ ม. วมฺมิภิ ฯ
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคํ ฯ
[๘๒] |๘๒.๑| ทหรสฺเสว เม ตาต มาตา มตาติ เม สุตํ
ตยา วินา อหํ ตาต ชีวิตุํปิ น อุสฺสเห ฯ
|๘๒.๒| ยถา อารญฺญกํ นาคํ โปโต อเนฺวติ ปจฺฉโต
เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ สเมสุ วิสเมสุ จ ฯ
|๘๒.๓| เอวนฺตํ อนุคจฺฉามิ ปุตฺตมาทาย ๑- ปจฺฉโต
สุภโร เต ภวิสฺสามิ น เต เหสฺสามิ ทุพฺภโร ฯ
[๘๓] ยถา สามุทฺทิกํ นาวํ วาณิชานํ ธเนสินํ
โวหาโร ตตฺถ คเณฺหยฺย วาณิชา พฺยสนี สิยา
เอวเมวายํ ปุตฺตก ๒- อนฺตรายกโร มม ฯ
[๘๔] อิมํ กุมารํ ปาเปถ ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ
ตตฺถ กมฺพุสหตฺถาโย ยถา สกฺกํว อจฺฉรา
ตา นํ ตตฺถ รมิสฺสนฺติ ๓- ตาหิ เจโส ๔- รมิสฺสติ ฯ
[๘๕] |๘๕.๑| ตโต กุมารํ ปาเปสุํ ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ
ตํ ทิสฺวา อวจุํ กญฺญา ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ ฯ
|๘๕.๒| เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ อาทู สกฺโก ปุรินฺทโท
โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ
[๘๖] นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ นปิ สกฺโก ปุรินฺทโท
กาสิรญฺโญ อหํ ปุตฺโต ทีฆาวุ รฏฺฐวฑฺฒโน
มมํ ภรถ ภทฺทํ โว อหํ ภตฺตา ภวามิ โว ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปตฺตมาทาย ฯ ๒ ม. ปุตฺตกลิ ฯ ๓ ม รเมสฺสนฺติ ฯ ๔ ยุ. เมโส ฯ
[๘๗] ตํ ตตฺถ อวจุํ กญฺญา ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ
กุหึ ราชา อนุปฺปตฺโต อิโต ราชา กุหึ คโต ฯ
[๘๘] |๘๘.๑| ปงฺกํ ราชา อติกฺกนฺโต ถเล ราชา ปติฏฺฐิโต
อกณฺฏกํ อคหนํ ปฏิปนฺโน มหาปถํ ฯ
|๘๘.๒| อหญฺจ ปฏิปนฺโนสฺมิ มคฺคํ ทุคฺคติคามินํ
สกณฺฏกํ สคหนํ เยน คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
[๘๙] ตสฺส เต สฺวาคตํ ราช สีหสฺเสว คิริพฺพชํ
อนุสาส มหาราช ตฺวํ โน สพฺพาสมิสฺสโรติ ฯ
โสณกชาตกํ ปฐมํ ฯ
---------
๒ สงฺกิจฺจชาตกํ
[๙๐] |๙๐.๑| ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ พฺรหฺมทตฺตํ รเถสภํ
อถสฺส ปฏิเวเทสิ ยสฺสาสิ อนุกมฺปโก ฯ
|๙๐.๒| สงฺกิจฺจายํ อนุปฺปตฺโต อิสีนํ สาธุสมฺมโต
ตรมานรูโป นิยฺยาหิ ขิปฺปํ ปสฺส มเหสินํ ฯ
|๙๐.๓| ตโต จ ราชา ตรมาโน ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ
มิตฺตามจฺจปริพฺยูโฬฺห ๑- อคมาสิ รเถสโภ ฯ
|๙๐.๔| นิกฺขิปฺป ปญฺจ กกุธานิ กาสีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน
วาลวีชนิมุณฺหีสํ ขคฺคํ ฉตฺตญฺจุปาหนํ ฯ
|๙๐.๕| โอรุยฺห ราชา ยานมฺหา ฐปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. -ปริพฺพูโฬฺห ฯ
อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ สงฺกิจฺจมุปสงฺกมิ ฯ
|๙๐.๖| อุปสงฺกมิตฺวา โส ราชา สมฺโมทิ อิสินา สห
ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อุปาวิสิ ฯ
|๙๐.๗| เอกมนฺตํ นิสินฺโนว อถ กาลํ อมญฺญถ
ตโต ปาปานิ กมฺมานิ ปุจฺฉิตุํ ปฏิปชฺชถ ฯ
|๙๐.๘| อิสึ ปุจฺฉาม ๑- สงฺกิจฺจํ อิสีนํ สาธุสมฺมตํ
อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ อิสิสงฺฆปุรกฺขตํ ฯ
|๙๐.๙| กํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ นรา ธมฺมาติจาริโน
อติจิณฺโณ มยา ธมฺโม ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ฯ
[๙๑] |๙๑.๑| อิสิ อวจ สงฺกิจฺโจ กาสีนํ รฏฺฐวฑฺฒนํ
อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ มหาราช สุโณหิ เม ฯ
|๙๑.๒| อุปฺปเถน วชนฺตสฺส โย มคฺคมนุสาสติ
ตสฺส เจ วจนํ กยิรา นาสฺส มคฺเคยฺย กณฺฏโก ฯ
|๙๑.๓| อธมฺมํ ปฏิปนฺนสฺส โย ธมฺมมนุสาสติ
ตสฺส เจ วจนํ กยิรา น โส คจฺเฉยฺย ทุคฺคตึ ฯ
[๙๒] |๙๒.๑| ธมฺโม ปโถ มหาราช อธมฺโม ปน อุปฺปโถ
อธมฺโม นิรยํ เนติ ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตึ ฯ
|๙๒.๒| อธมฺมจาริโน ราช นรา วิสมชีวิโน
ยํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ นิรเย เต สุโณหิ เม ฯ
|๙๒.๓| สญฺชีโว กาฬสุตฺโต จ สงฺฆาโฏ ๒- เทฺว จ โรรุวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ปุจฺฉามิ ฯ ๒ ม. สงฺฆาโต ฯ
อถาปโร มหาวีจิ ตาปโน จ ปตาปโน ฯ
|๙๒.๔| อิจฺเจเต อฏฺฐ นิรยา อกฺขาตา ทูรติกฺกมา
อากิณฺณา ลุทฺทกมฺเมหิ ปจฺเจกา โสฬสุสฺสทา ฯ
|๙๒.๕| กทริยา ตาปนา ๑- โฆรา อจฺจิมนฺโต ๒- มหพฺภยา
โลมหํสนรูปา จ เภสฺมา ปฏิภยา ทุขา ฯ
|๙๒.๖| จตุกฺกณฺณา ๓- จตุทฺวารา วิภตฺตา ภาคโส มิตา
อโยปาการปริยนฺตา อยสา ปฏิกุชฺชิตา ฯ
|๙๒.๗| เตสํ อโยมยา ภูมิ ชลิตา เตชสา ยุตา
สมนฺตา โยชนสตํ ผุฏา ติฏฺฐนฺติ สพฺพทา ฯ
|๙๒.๘| เอเต ปตนฺติ นิรเย อุทฺธํปาทา อวํสิรา
อิสีนํ อติวตฺตาโร สญฺญตานํ ตปสฺสินํ ฯ
|๙๒.๙| เต ภูนหุโน ปจฺจนฺติ มจฺฉา พิลกตา ยถา
สํวจฺฉเร อสงฺเขยฺเย นรา กิพฺพิสการิโน ฯ
|๙๒.๑๐| ฑยฺหมาเนน คตฺเตน นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ
นิรยา นาธิคจฺฉนฺติ ทฺวารํ นิกฺขมเนสิโน ฯ
|๙๒.๑๑| ปุรตฺถิเมน ธาวนฺติ ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต
อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ
ยํ ยญฺหิ ทฺวารํ คจฺฉนฺติ ตนฺตเทว ปิถิยฺยเร ๔- ฯ
|๙๒.๑๒| พหูนิ สตสหสฺสานิ ชนา นิรยคามิโน
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ ปตฺวา ทุกฺขํ อนปฺปกํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. กทรียตปนา ฯ ม. กทริยตาปนา ฯ ๒ ยุ. อจฺจิมนฺตา ฯ ๓ จตุกฺโกณาติปิ ฯ
@๔ ม. ปิธียเร ฯ สี. ปิถิยฺยติ ฯ
|๙๒.๑๓| อาสีวิสํว กุปฺปิตํ เตชสึ ทูรติกฺกมํ
น สาธุรูเป อาสีเท สญฺญตานํ ตปสฺสินํ ฯ
|๙๒.๑๔| อติกาโย มหิสฺสาโส อชฺชุโน เกกกาธิโป
สหสฺสพาหุ อุจฺฉินฺโน อิสิมาสชฺช โคตมํ ฯ
|๙๒.๑๕| อรชํ รชสา วจฺฉํ กีสํ อวกฺรีย ๑- ทณฺฑกี
ตาโลว มูลโต ฉินฺโน ส ราชา วิภวงฺคโต ฯ
|๙๒.๑๖| อุปหจฺจ มนํ เมชฺโฌ ๒- มาตงฺคสฺมึ ยสสฺสิเน
สปาริสชฺโช อุจฺฉินฺโน เมชฺฌารญฺญํ ๓- ตทา อหุ ฯ
|๙๒.๑๗| กณฺหทีปายนาสชฺช อิสึ อนฺธกเวนฺทโย ๔-
อญฺญมญฺญํ มุสเล ๕- หนฺตฺวา สมฺปตฺตา ยมสาธนํ ฯ
|๙๒.๑๘| อถายํ อิสินา สตฺโต อนฺตลิกฺขจโร ปุเร
ปาเวกฺขิ ปฐวึ เจจฺโจ หีนตฺโต กาลปริยายํ ฯ
|๙๒.๑๙| ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา
อทุฏฺฐจิตฺโต ภาเสยฺย คิรํ สจฺจูปสญฺหิตํ ฯ
|๙๒.๒๐| มนสา เจ ปทุฏฺเฐน โย นโร เปกฺขเต มุนึ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ คนฺตฺวา โส นิรยํ อโธ ฯ
|๙๒.๒๑| เย วุฑฺเฒ ปริภาสนฺติ ผรุสูปกฺกมา ชนา
อนปจฺจา อทายาทา ตาลวตฺถู ๖- ภวนฺติ เต ฯ
|๙๒.๒๒| โย จ ปพฺพชิตํ หนฺติ กตกิจฺจํ มเหสินํ
ส กาฬสุตฺเต นิรเย จิรํ รตฺตาย ปจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อวกิริย ฯ ๒ ม. มชฺโฌ ฯ ๓ ม. มชฺฌารญฺญํ ฯ ๔ สี. ยุ. อนฺธกเวณฺหุโย ฯ
@ม. -เวณฺฑโย ฯ ๕ ม. อญฺโญญฺญํ มุสลา ฯ ๖ ม. ตาลวตฺถุ ฯ ยุ. ตาลาวตฺถุ ฯ
|๙๒.๒๓| โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ รฏฺฐวิทฺธํสโน มโต ๑-
ตาปยิตฺวา ชนปทํ ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ ฯ
|๙๒.๒๔| โส จ วสฺสสหสฺสานํ ๒- สตํ ทิพฺยานิ ปจฺจติ
อจฺจิสงฺฆปเรโต โส ทุกฺขํ เวเทติ เวทนํ ฯ
|๙๒.๒๕| ตสฺส อคฺคิสิขา กายา นิจฺฉรนฺติ ปภสฺสรา
เตโชภกฺขสฺส คตฺตานิ โลมคฺเคหิ ๓- นเขหิ จ ฯ
|๙๒.๒๖| ฑยฺหมาเนน คตฺเตน นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ
ทุกฺขาภิตุนฺโน นทติ นาโค ตุณฺฑฏฺฏิโต ๔- ยถา ฯ
|๙๒.๒๗| โย โลภา ปิตรํ หนฺติ โทสา วา ปุริสาธโม
ส กาฬสุตฺเต นิรเย จิรํ รตฺตาย ปจฺจติ ฯ
|๙๒.๒๘| ส ตาทิโส ปจฺจติ โลหกุมฺภิยํ
ปกฺกญฺจ สตฺตีหิ หนนฺติ นิตฺตจํ
อนฺธํ กริตฺวา มุตฺตกรีสภกฺขํ
ขาเร นิมุชฺชนฺติ ตถาวิธํ นรํ ฯ
|๙๒.๒๙| ตตฺตํ ปกฺกุฏฺฐิตมโยคุฬญฺจ
ทีเฆ จ ผาเล จิรรตฺตตาปิเต
วิกฺขมฺภมาทาย วิภชฺช ๕- รชฺชุภิ
วิวเฏ มุเข สํสวยนฺติ ๖- รกฺขสา ฯ
|๙๒.๓๐| สามา จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา
กาโกลสงฺฆา จ ทิชา อโยมุขา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จฺโต ฯ ม. มโค ฯ ๒ ม. -สหสฺสานิ ฯ ๓ ม. โลเมหิ จ ฯ
@๔ สี. ตุตฺตทฺทิโต ฯ ม. ตุตฺตฏฺฏิโต ฯ ๕ สี. วิพทฺธ ฯ ม. วิพนฺธ ฯ ๖ สี. ยุ.
@สํจวยนฺติ ฯ ม. สมฺปวิสนฺติ ฯ
สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ
ชิวฺหํ วิภชฺช วิฆาสํ สโลหิตํ ฯ
|๙๒.๓๑| ตํ ทฑฺฒตาลํ ปริภินฺนคตฺตํ
นิปฺโปถยนฺตา อนุวิจรนฺติ รกฺขสา
รตี หิ เตสํ ทุขิโน ปนีตเร
เอตาทิสสฺมึ นิรเย วสนฺติ
เยเกจิ โลเก อิธ เปตฺติฆาติโน ฯ
|๙๒.๓๒| ปุตฺโต จ มาตรํ หนฺตฺวา อิโต คนฺตฺวา ยมกฺขยํ
ภุสมาปชฺชเต ทุกฺขํ อตฺตกมฺมผลูปโค ฯ
|๙๒.๓๓| อมนุสฺสา อติพาลา หนฺตารํ ชนยนฺติยา
อโยมเยหิ วาเลหิ ปีฬยนฺติ ปุนปฺปุนํ ฯ
|๙๒.๓๔| ตํ ปสฺสวํ ๑- สกา คตฺตา รุธิรํ ๒- อตฺตสมฺภวํ
ตมฺพโลหวิลีนํว ตตฺตํ ปาเยนฺติ มตฺติฆํ ฯ
|๙๒.๓๕| ชิคุจฺฉํ กุณปํ ปูตึ ทุคฺคนฺธํ คูถกทฺทมํ
ปุพฺพโลหิตสงฺกาสํ รหโทคฺคยฺห ๓- ติฏฺฐติ ฯ
|๙๒.๓๖| ตเมนํ กิมิโย ๔- ตตฺถ อติกายา อโยมุขา
ฉวึ เภตฺวาน ๕- ขาทนฺติ ปคิทฺธา ๖- มํสโลหิเต ฯ
|๙๒.๓๗| โส จ ตํ นิรยํ ปตฺโต นิมุคฺโค สตโปริสํ
ปูติกํ กุณปํ วาติ สมนฺตา สตโยชนํ ฯ
|๙๒.๓๘| จกฺขุมาปิ หิ จกฺขูนิ ๗- เตน คนฺเธน ชิยฺยติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตมสฺสวํ ฯ ยุ. ตํ ปสฺสุตํ ฯ ๒ ม. รุหิรํ ฯ ๓ ม. รหทโมคยฺห ฯ
@๔ ม. กิมโย ฯ ๕ สี. ยุ. เฉตฺวาน ฯ ๖ ม. สํคิทฺธา ฯ ๗ ม. จกฺขูหิ ฯ
เอตาทิสํ พฺรหฺมทตฺต มาตุโฆ ลภเต ทุขํ ฯ
|๙๒.๓๙| ขุรธารมนุกฺกมฺม ติกฺขํ ทูรภิสมฺภวํ
ปตนฺติ คพฺภปาตินิโย ๑- ทุคฺคํ เวตฺตรณึ นทึ ฯ
|๙๒.๔๐| อโยมยา สิมฺพลิโย โสฬสงฺคุลิกณฺฏกา
อุภโต มภิลมฺพนฺติ ทุคฺคํ เวตฺตรณึ นทึ ฯ
|๙๒.๔๑| เต อจฺจิมนฺโต ติฏฺฐนฺติ อคฺคิกฺขนฺธาว อารกา
อาทิตฺตา ชาตเวเทน อุทฺธํ โยชนมุคฺคตา ฯ
|๙๒.๔๒| เอเต ปชฺชนฺติ ๒- นิรเย ตตฺเต ติขิณกณฺฏเก
นาริโย จ อติจารินิโย ๓- นรา จ ปรทารคู ฯ
|๙๒.๔๓| เต ปตนฺติ อโธกฺขนฺธา วิวตฺตา วิหตา ปุถู
สยนฺติ วินิวิทฺธงฺคา ทีฆํ ชคฺคนฺติ สพฺพทา ๔- ฯ
|๙๒.๔๔| ตโต รตฺยา วิวสเน ๕- มหตึ ปพฺพตูปมํ
โลหกุมฺภึ ปวชฺชนฺติ ตตฺตํ อคฺคิสมูทกํ ฯ
|๙๒.๔๕| เอวํ ทิวา จ รตฺโต จ ทุสฺสีลา โมหปารุตา
อนุโภนฺติ สกํ กมฺมํ ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน ฯ
|๙๒.๔๖| ยา จ ภริยา ธนกฺกีตา สามิกํ อติมญฺญติ
สสฺสุํ วา สสฺสุรํ วาปิ เชฏฺฐํ วาปิ นนนฺทนํ ๖-
|๙๒.๔๗| ตสฺสา วงฺเกน ชิวฺหคฺคํ นิพฺพหนฺติ สพนฺธนํ ฯ
ส พฺยามมตฺตํ กิมินํ ชิวฺหํ ปสฺสติ อตฺตโน ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คพฺภปาติโย ฯ ๒ ม. วชนฺติ ฯ สี. ยุ. สชนฺติ ฯ ๓ ม. อติจารา ฯ
@๔ สี. ยุ. สํวรึ ฯ ๕ ม. วิวสาเน ฯ ๖ ม. นนนฺทรํ ฯ ๗ ม. อตฺตนิ ฯ
วิญฺญาเปตุํ น สกฺโกติ ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ ฯ
|๙๒.๔๘| โอรพฺภิกา สูกริกา มจฺฉิกา มิคพนฺธกา
โจรา โคฆาตกา ลุทฺทา อวณฺเณ วณฺณการกา ฯ
|๙๒.๔๙| สตฺตีหิ โลหกูเฏหิ เนตฺตึเสหิ อุสูหิ จ
หญฺญมานา ขารนทึ ปปตนฺติ อวํสิรา ฯ
|๙๒.๕๐| สายํ ปาโต กูฏการี อโยกูเฏหิ หญฺญติ
ตโต วนฺตํ ทุรตฺตานํ ปเรสํ ภุญฺชเต ๑- สทา ฯ
|๙๒.๕๑| ธงฺกา เภรณฺฑกา คิชฺฌา กาโกลา จ อโยมุขา
วิปฺผนฺทมานํ ขาทนฺติ นรํ กิพฺพิสการกํ ฯ
|๙๒.๕๒| เย มิเคน มิคํ หนฺติ ปกฺขึ วา ปน ปกฺขินา
อสนฺโต รชสา ฉนฺนา คนฺตฺวา ๒- เต นิรยุสฺสทํ ๓- ฯ
[๙๓] สนฺโตว ๔- อุทฺธํ คจฺฉนฺติ สุจิณฺเณนีธ กมฺมุนา
สุจิณฺณสฺส ผลํ ปสฺส สินฺทา ๕- เทวา สพฺรหฺมกา
ตนฺตํ พฺรูมิ มหาราช ธมฺมํ รฏฺฐปตี จร
ตถา ตถา ๖- ราช จราหิ ธมฺมํ
ยถา ตํ สุจิณฺณํ นานุตปฺเปยฺย ปจฺฉาติ ฯ
สงฺกิจฺจชาตกํ ทุติยํ ฯ
---------
ตสฺสุทฺทานํ ฯ
อถ สฏฺฐินิปาตมฺหิ สุณาถ มม ภาสิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภุญฺชเร ฯ ๒ ม. คนฺตา ฯ ๓ ยุ. นิรยํ อโธ ฯ ๔ ม. -จ ฯ
@๕ ม. สอินฺทา ฯ ๖ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ชาตกสวฺหยโน ปวโร
โสณกอรินฺทมสวฺหยโน
ตถาวุตฺตรเถสภสงฺกิจฺจวโร ฯ
สฏฺฐินิปาตํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------
สตฺตตินิปาตํ
๑ กุสชาตกํ
[๙๔] อิทนฺเต รฏฺฐํ สธนํ สโยคฺคํ
สกายุรํ สพฺพกามูปปนฺนํ
อิทนฺเต รชฺชํ อนุสาส อมฺม
คจฺฉามหํ ยตฺถ ปิยา ปภาวตี ฯ
[๙๕] อนุชุภูเตน หรํ มหนฺตํ
ทิวา จ รตฺโต จ นิสีถกาเล
ปฏิคจฺฉ ตฺวํ ขิปฺปํ กุสาวตึ [๑]-
นิจฺฉามิ ทุพฺพณฺณมหํ วสนฺตํ ฯ
[๙๖] |๙๖.๑| นาหํ คมิสฺสามิ อิโต กุสาวตึ
ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว
รมามิ มทฺทสฺส นิเกตรมฺเม
หิตฺวาน รฏฺฐํ ตว ทสฺสเน รโต ฯ
|๙๖.๒| ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว
สมฺมูฬฺหรูโป วิจรามิ เมทนึ ๒-
ทิสํ น ชานามิ กุโตมฺหิ อาคโต
ตยิมฺหิ มตฺโต มิคมนฺทโลจเน
|๙๖.๓| โสวณฺณจีรวสเน ชาตรูปสุเมขเล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กุส ฯ ๒ ม. เมทินึ ฯ
สุสฺโสณิ ตว กามา หิ นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก ฯ
[๙๗] อภูติ ตสฺส โภ โหติ โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉติ
อกามํ ราช กาเมหิ ๑- อกนฺโต กนฺตมิจฺฉสิ ๒- ฯ
[๙๘] อกามํ วา สกามํ วา โย นโร ลภเต ปิยํ
ลาภเมตฺถ ปสํสาม อลาโภ ตตฺถ ปาปโก ฯ
[๙๙] ปาสาณสารํ ขณสิ กณิการสฺส ทารุนา
วาตํ ชาเลน พาเธสิ โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉสิ ฯ
[๑๐๐] |๑๐๐.๑| ปาสาโณ นูน เต หทเย โอหิโต มุทุลกฺขเณ
โย เต สาตํ น วินฺทามิ ติโรชนปทาคโต ฯ
|๑๐๐.๒| ยทา มํ ภกุฏึ ๓- กตฺวา ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ ๔-
อาฬาริโก ตทา โหมิ รญฺโญ มทฺทสฺสนฺเตปุเร ๕- ฯ
|๑๐๐.๓| ยทา อุมฺหยมานา มํ ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ ๔-
นาฬาริโก ตทา โหมิ ราชา โหมิ ตทา กุโส ฯ
[๑๐๑] สเจ หิ วจนํ สจฺจํ เนมิตฺตานํ ภวิสฺสติ
เนว เม ตฺวํ ปตี อสฺส กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธา ฯ
[๑๐๒] สเจ หิ วจนํ สจฺจํ อญฺเญสํ ยทิ วา มมํ
เนว ตุยฺหํ ปตี อตฺถิ อญฺโญ สีหสฺสรา กุสา ฯ
[๑๐๓] |๑๐๓.๑| เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ
สเจ มํ นาคนาสูรุํ โอโลเกยฺย ปภาวตี ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กาเมสิ ฯ ๒ ม. อกนฺตํ กนฺตุมิจฺฉสิ ฯ ๓ สี. ยุ. ภูกุฏึ ฯ ๔ สี. ยุ.
@ราชปุตฺติ อทิกฺขสิ ฯ ๕ สี. ยุ. มทฺทสฺส ถีปุเร ฯ
|๑๐๓.๒| เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ
สเจ มํ นาคนาสูรุํ อาลเปยฺย ปภาวตี ฯ
|๑๐๓.๓| เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ
สเจ มํ นาคนาสูรุํ อุมฺหาเยยฺย ปภาวตี ฯ
|๑๐๓.๔| เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ
สเจ มํ นาคนาสูรุํ ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี ฯ
|๑๐๓.๕| เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ
สเจ มํ นาคนาสูรุํ ปาณีภิ อุปสํผุเส ฯ
[๑๐๔] น หิ นูนายํ ราชปุตฺตี กุเส สาตํปิ วินฺทติ
อาฬาริเก ภเต โปเส เวตฺตเนน อนตฺถิเก ฯ
[๑๐๕] น หิ นูน อยํ ขุชฺชา ลภติ ชิวฺหาย เฉทนํ
สุนิสิเตน สตฺเถน เอวํ ทุพฺภาสิตํ ภณํ ฯ
[๑๐๖] |๑๐๖.๑| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มหายโสติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๒| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี ๑-
มหทฺธโนติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๓| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มหพฺพโลติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๔| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มหารฏฺโฐติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปภาวติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
|๑๐๖.๕| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มหาราชาติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๖| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
สีหสฺสโรติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๗| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
วคฺคุสฺสโรติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๘| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
พินฺทุสฺสโรติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๙| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มญฺชุสฺสโรติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๑๐| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
มธุรสฺสโรติ ๑- กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๑๑| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
สตสิปฺโปติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๑๒| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
ขตฺติโยติปิ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
|๑๐๖.๑๓| มา นํ รูเปน ปาเมสิ อาโรเหน ปภาวตี
กุสราชาติ กตฺวาน กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ ฯ
[๑๐๗] เอเต นาคา อุปตฺถทฺธา สพฺเพ ติฏฺฐนฺติ วมฺมิกา ๒-
ปุรา มทฺทนฺติ ปาการํ อาเนเตตํ ปภาวตึ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มธุสฺสโรติ ฯ ๒ ม. วมฺมิตา ฯ
[๑๐๘] สตฺต พิเล ๑- กริตฺวาน อหเมตํ ปภาวตึ
ขตฺติยานํ ปทสฺสามิ เย มํ หนฺตุํ อิธาคตา ฯ
[๑๐๙] อวุฏฺฐหิ ราชปุตฺตี สามา โกเสยฺยวาสินี
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ทาสีคณปุรกฺขตา ฯ
[๑๑๐] |๑๑๐.๑| ตํ นูน กกฺกูปนิเสวิตํ มุขํ
อาทาสทนฺตาถรุปจฺจเวกฺขิตํ
สุภํ สุเนตฺตํ วิรชํ อนงฺคณํ
ฉุฑฺฑํ วเน ฐสฺสติ ขตฺติเยหิ ฯ
|๑๑๐.๒| เต นูน เม อสิเต เวลฺลิตคฺเค
เกเส มุทู จนฺทนสารลิตฺเต
สมากุเล สีวถิกาย มชฺเฌ
ปาเทหิ คิชฺฌา ปริกฑฺฒยนฺติ ๒- ฯ
|๑๑๐.๓| ตา นูน เม ตมฺพนขา สุโลมา
พาหา มุทู จนฺทนสารลิตฺตา
ฉินฺนา วเน อุชฺฌิตา ขตฺติเยหิ
คยฺห ธงฺโก ๓- คจฺฉติ เยน กามํ ฯ
|๑๑๐.๔| เต นูน ตาลูปนิเภ อลมฺเพ
นิเสวิเต กาสิกจนฺทเนน
ถเนสุ เม ลมฺพิสฺสติ สิคาโล
มาตูว ปุตฺโต ตรุโณ ตนุโช ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ขณฺเฑ ฯ ๒ ม ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ ฯ ๓ ยุ. วโก ฯ
|๑๑๐.๕| ตํ นูน โสณึ ปุถุลํ สุโกฏฺฏิตํ
นิเสวิตํ กญฺจนเมขลาหิ
ฉินฺนํ วเน ขตฺติเยหิ อวตฺถํ
สิคาลสงฺฆา ปริกฑฺฒยนฺติ ๑- ฯ
|๑๑๐.๖| โสณา ธงฺกา ๒- สิคาลา จ เย จญฺเญ สนฺติ ทาฐิโน
อชรา นูน เหสฺสนฺติ ภกฺขยิตฺวา ปภาวตึ ฯ
|๑๑๐.๗| สเจ มํสานิ หรึสุ ขตฺติยา ทูรคามิโน
อฏฺฐีนิ อมฺม ยาจิตฺวา อนุปนฺเถ ทหาถ นํ ฯ
|๑๑๐.๘| เขตฺตานิ อมฺม กาเรตฺวา กณิกาเรตฺถ โรปเย ๓-
ยทา เต ปุปฺผิตา อสฺสุ เหมนฺตานํ หิมจฺจเย
สเรยฺยาถ มมํ อมฺม เอวํวณฺณา ปภาวตี ฯ
[๑๑๑] ตสฺสา มาตา อุทฏฺฐาสิ ขตฺติยา เทววณฺณินี
ทิสฺวา อสิญฺจ สูนญฺจ รญฺโญ มทฺทสฺสนฺเตปุเร ฯ
[๑๑๒] อิมินา นูน อสินา สุสญฺญํ ตนุมชฺฌิมํ
ธีตรํ มทฺท ๔- หนฺตฺวาน ขตฺติยานํ ปทสฺสสิ ๕- ฯ
[๑๑๓] |๑๑๓.๑| น เม อกาสิ วจนํ อตฺถกามาย ปุตฺติเก
สาชฺช โลหิตสญฺฉนฺนา คจฺฉสิ ยมสาธนํ ฯ
|๑๑๓.๒| เอวมาปชฺชติ โปโส ปาปิยญฺจ นิคจฺฉติ
โย เจ ๖- หิตานํ วจนํ น กโรติ อตฺถทสฺสินํ ฯ
|๑๑๓.๓| สเจว อชฺช ธาเรสิ กุมารํ จารุทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ ฯ ๒ ยุ. วกา ฯ ๓ ม. โรปย ฯ ๔ ยุ. มทฺโท ฯ
@๕ ยุ. ปทสฺสติ ฯ ๖ ม. เว ฯ
กุเสน ชาตํ ขตฺติยํ สุวณฺณมณิเมขลํ ฯ
|๑๑๓.๔| ปูชิตํ ๑- ญาติสงฺเฆหิ น คจฺฉสิ ยมกฺขยํ
ยตฺถสฺสุ เภรี นทติ กุญฺชโร จ นิกูชติ
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท กึ นุ สุขตรํ ตโต ฯ
|๑๑๓.๕| อสฺโส หสิยติ ๒- ทฺวาเร กุมาโร อุปโรทติ
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท กึ นุ สุขตรํ ตโต ฯ
|๑๑๓.๖| มยูรโกญฺจาภิรุเท โกกิลาภินิกูชิเต
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท กึ นุ สุขตรํ ตโต ฯ
[๑๑๔] กหํ นุ โส สตฺตุมทฺทโน ปรรฏฺฐปฺปมทฺทโน
กุโส โสฬารปญฺญาโณ โย โน ทุกฺขา ปโมจเย ฯ
[๑๑๕] อิเธว โส สตฺตุมทฺทโน ปรรฏฺฐปฺปมทฺทโน
กุโส โสฬารปญฺญาโณ โย เน สพฺเพ วธิสฺสติ ๓- ฯ
[๑๑๖] อุมฺมตฺติกา นุ ภณสิ อนฺธพาลา ปภาสสิ
กุโส เจ อาคโต อสฺส กึ นุ ๔- ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ
[๑๑๗] เอโส อาฬาริโก โปโส กุมารีปุรมนฺตเร
ทฬฺหํ กตฺวาน สํเวลฺลํ ๕- กุมฺภึ โธวติ โอนโต ฯ
[๑๑๘] เวณี ตฺวมสิ จณฺฑาลี อาทูสิ กุลคนฺธินี
กถํ มทฺทกุเล ชาตา ทาสํ กยิราสิ กามุกํ ฯ
[๑๑๙] นมฺหิ เวณี น จณฺฑาลี น จมฺหิ กุลคนฺธินี
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปูชิตา ฯ ๒ ม. อสฺโส จ สิสติ ฯ ๓ สี. โย โน ทุกฺขา ปโมจเย ฯ
@๔ ม. น ฯ ๕ ม. เวลฺลึ ฯ
[๑๒๐] |๑๒๐.๑| โย พฺราหฺมณสหสฺสานิ สทา โภเชติ วึสติ ๑-
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
|๑๒๐.๒| ยสฺส นาคสหสฺสานิ สทา โยเชนฺติ วีสติ
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
|๑๒๐.๓| ยสฺส อสฺสสหสฺสานิ สทา โยเชนฺติ วีสติ
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
|๑๒๐.๔| ยสฺส รถสหสฺสานิ สทา โยเชนฺติ วีสติ
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
[๒]-
|๑๒๐.๕| ยสฺส เธนุสหสฺสานิ สทา ทูหนฺติ วีสติ
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต ตฺวํ นุ ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
[๑๒๑] ตคฺฆ เต ทุกฺกฏํ พาเล ยํ ขตฺติยํ มหพฺพลํ
นาคํ มณฺฑูกวณฺเณน น นํ อกฺขาสิ มาคตํ ๓- ฯ
[๑๒๒] อปราธํ มหาราช ตฺวํ โน ขม รเถสภ
ยํ ตฺวํ ๔- อญฺญาตเวเสน นญฺญาสิมฺหา อิธาคตํ ฯ
[๑๒๓] มาทิสสฺส น ตํ ฉนฺนํ โยหํ อาฬาริโก ภเว
ตฺวญฺเญว เม ปสีทสฺสุ นตฺถิ เต เทว ทุกฺกฏํ ฯ
[๑๒๔] คจฺฉ พาเล ขมาเปหิ กุสราชํ มหพฺพลํ
ขมาปิโต กุสราชา โส เต ทสฺสติ ชีวิตํ ฯ
[๑๒๕] ปิตุสฺส วจนํ สุตฺวา เทววณฺณี ปภาวตี
สิรสา อคฺคหี ปาเท กุสราชํ มหพฺพลํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วีสตึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๒ สี. ยุ. ยสฺส อุสภสหสฺสานิ สทา โยเชนฺติ วีสตึ ฯ
@ โอกฺกาก ... ... ... ... ... ... ... ทาโสติ มญฺญสิ ฯ
@๓ ม. น นํ อกฺขาสิธาคตํ ฯ ๔ ม. ตํ ฯ
[๑๒๖] |๑๒๖.๑| ยาว ๑- รตฺโย อติกฺกนฺตา ตามา เทว ตยา วินา
วนฺเท เต สิรสา ปาเท มา เม กุชฺฌ รเถสภ ฯ
|๑๒๖.๒| สจฺจนฺเต ๒- ปฏิชานามิ มหาราช สุโณหิ เม
น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ กเรยฺยามิ อหํ ปุน ฯ
|๑๒๖.๓| เอวญฺจ ยาจมานาย วจนํ เม น กาหสิ
อิทานิ มํ ตาโต หนฺตฺวา ขตฺติยานํ ปทสฺสติ ฯ
[๑๒๗] |๑๒๗.๑| เอวนฺเต ยาจมานาย กึ น กาหามิ เต วโจ
วิกุทฺโธ ตฺยสฺมิ กลฺยาณี มา ตฺวํ ภายิ ปภาวตี ฯ
|๑๒๗.๒| สจฺจนฺเต ๒- ปฏิชานามิ ราชปุตฺตี สุโณหิ เม
น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ กเรยฺยามิ อหํ ปุน ฯ
|๑๒๗.๓| ตว กามา หิ สุสฺโสณิ พหุทุกฺขํ ติติกฺขิสํ
พหุมทฺทกุลํ หนฺตฺวา นยิตุํ ตํ ปภาวตี ฯ
[๑๒๘] |๑๒๘.๑| โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส นานาจิตฺเต สมาหิเต
อถ ทกฺขถ เม เวคํ วิธเมนฺตสฺส ๓- สตฺตโว ฯ
|๑๒๘.๒| ตญฺจ ตตฺถ อุทิกฺขึสุ รญฺโญ มทฺทสฺสนฺเตปุเร ๔-
วิชมฺภมานํ สีหํว โปเฐนฺตํ ทิคุณํ ภุชํ ฯ
[๑๒๙] |๑๒๙.๑| หตฺถิกฺขนฺธญฺจ อารุยฺห อาโรเปตฺวา ปภาวตึ
สงฺคามํ โอตริตฺวาน สีหนาทํ นที กุโส ฯ
|๑๒๙.๒| ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา สีหสฺเสวีตเร มิคา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยามา ฯ ๒ ม. สพฺพํ เต ฯ ๓ ม. วิธมนฺตสฺส ฯ ๔ สี. มทฺทสฺส ถีปุเร ฯ
ขตฺติยา วิปลายึสุ กุสสทฺทภยฏฺฏิตา ๑- ฯ
|๑๒๙.๓| หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา
อญฺญมญฺญสฺส ฉินฺทนฺติ กุสสทฺทภยฏฺฏิตา ฯ
|๑๒๙.๔| ตสฺมึ สงฺคามสีสสฺมึ ปสฺสิตฺวา หฏฺฐมานโส ๒-
กุสสฺส รญฺโญ เทวินฺโท อทา เวโรจนํ มณึ ฯ
|๑๒๙.๕| โส ตํ วิชิตฺวา สงฺคามํ ลทฺธา เวโรจนํ มณึ
หตฺถิกฺขนฺธคโต ราชา ปาเวกฺขิ นครํ ปุรํ ฯ
|๑๒๙.๖| ชีวคฺคาหํ คเหตฺวาน พนฺธิตฺวา สตฺต ขตฺติเย
สสฺสุรสฺสูปนาเมสิ อิเม เต เทว สตฺตโว ฯ
|๑๒๙.๗| สพฺเพว เต วสํ คตา อมิตฺตา วิหตา ตว
กามํ กโรหิ เต ตยา มุญฺจ วา เต หนสฺสุ วา ฯ
[๑๓๐] ตุเยฺหว สตฺตโว เอเต นหิ เต มยฺห สตฺตโว
ตฺวญฺเญว โน มหาราช มุญฺจ วา เต หนสฺสุ วา ฯ
[๑๓๑] อิมา เต ธีตโร สตฺต เทวกญฺญูปมา สุภา
ททาหิ เนสํ เอเกกํ โหนฺตุ ชามาตโร ตว ฯ
[๑๓๒] อมฺหากญฺเจว ตาสญฺจ ตฺวํ โน สพฺเพสมิสฺสโร
ตฺวญฺเญว โน มหาราช เทหิ เนสํ ยทิจฺฉสิ ฯ
[๑๓๓] |๑๓๓.๑| เอกเมกสฺส เอเกกํ อทา สีหสฺสโร กุโส
ขตฺติยานํ ตทา เตสํ รญฺโญ มทฺทสฺส ธีตโร ฯ
|๑๓๓.๒| ปีณิตา เตน ลาเภน ตุฏฺฐา สีหสฺสเร กุเส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กุสสทฺทภยฏฺฐิตา ฯ ๒ สี. ตุฏฺฐมานโส ฯ
สกรฏฺฐานิ ปายึสุ ขตฺติยา สตฺต ตาวเท ฯ
|๑๓๓.๓| ปภาวติญฺจ อาทาย มณึ เวโรจนํ สุภํ ๑-
กุสาวตึ กุโส ราชา อคมาสิ มหพฺพโล ฯ
|๑๓๓.๔| ตฺยสฺสุ เอกรเถ ยนฺตา ปวิสนฺตา กุสาวตึ
สมานา วณฺณรูเปน นาญฺญมญฺญาติโรจิสุํ ๒- ฯ
|๑๓๓.๕| มาตา ปุตฺเตน สงฺคญฺฉิ อุภโย จ ชยมฺปตี
สมคฺคา เต ตทา อาสุํ ผีตํ ธรณิมาวสุนฺติ ฯ
กุสชาตกํ ปฐมํ ฯ
---------
๒ โสณนนฺทชาตกํ
[๑๓๔] เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ อาทู ๓- สกฺโก ปุรินฺทโท
มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ
[๑๓๕] นมฺหิ ๔- เทโว น คนฺธพฺโพ นมฺหิ ๕- สกฺโก ปุรินฺทโท
มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา เอวํ ชานาหิ ภารถ ฯ
[๑๓๖] |๑๓๖.๑| กตรูปมิทํ โภโต ๖- เวยฺยาวจฺจํ อนปฺปกํ
เทวมฺหิ วสฺสนามมฺหิ อโนวสฺสํ ภวํ อกา ฯ
|๑๓๖.๒| ตโต วาตาตเป โฆเร สีตจฺฉายํ ภวํ อกา ฯ
ตโต อมิตฺตมชฺเฌสุ สรตาณํ ภวํ อกา ฯ
|๑๓๖.๓| ตโต ผีตานิ รฏฺฐานิ วสิโน เต ภวํ อกา
ตโต เอกสตํ ขเตฺย อนุยนฺเต ๗- ภวํ อกา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ตทา ฯ ๒ สี. นาญฺญมญฺญมติโรจยุํ ฯ ๓ ม. อทุ ฯ สี. ยุ. อาทฺ ฯ
@๔-๕ ม. นาปิ ฯ ๖ สี. ยุ. โภตา ฯ ๗ ยุ. อนุยุตฺเต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
|๑๓๖.๔| ปติตาสฺสุ มยํ โภโต วร ตํ ภุญฺชมิจฺฉสิ
หตฺถิยานํ อสฺสรถํ นาริโย จ อลงฺกตา
นิเวสนานิ รมฺมานิ มยํ โภโต ททามเส ฯ
|๑๓๖.๕| อถวงฺเค วา มคเธ มยํ โภโต ททามเส
อถวา อสฺสกาวนฺตึ สุมนา ทมฺม เต มยํ ฯ
|๑๓๖.๖| อุปฑฺฒํ วาปิ รชฺชสฺส มยํ โภโต ททามเส
สเจ เต อตฺโถ รชฺเชน อนุสาส ยทิจฺฉสิ ฯ
[๑๓๗] น เม อตฺโถปิ รชฺเชน นคเรน ธเนน วา
อโถปิ ชนปเทน อตฺโถ มยฺหํ น วิชฺชติ ฯ
[๑๓๘] |๑๓๘.๑| โภโตว รฏฺเฐ วิชิเต อรญฺเญ อตฺถิ อสฺสโม
ปิตา มยฺหํ ชเนตฺตี จ อุโภ สมฺมนฺติ อสฺสเม ฯ
|๑๓๘.๒| เตสาหํ ปุพฺพาจริเยสุ ปุญฺญํ น ลภามิ กาตเว
ภวนฺตํ อชฺฌาวรํ กตฺวา โสณํ ยาเจมุ สํวรํ ฯ
[๑๓๙] กโรมิ เต ตํ วจนํ ยํ มํ ภณสิ พฺราหฺมณ
เอตญฺจ โข โน อกฺขาหิ กีวนฺโต โหนฺตุ ยาจกา ฯ
[๑๔๐] ปโรสตํ ชานปทา มหาสาลา จ พฺราหฺมณา
อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ อภิชาตา ยสสฺสิโน
ภวญฺจ ราชา มโนโช อลํ เหสฺสนฺติ ยาจกา ฯ
[๑๔๑] หตฺถี อสฺเส จ โยเชนฺตุ รถํ สนฺนยฺห สารถิ
อาพนฺธนานิ คณฺหาถ ปาทาสุสฺสารยทฺธเช ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปาเทสุสฺสารยํ ธเช ฯ
อสฺสมนฺตํ คมิสฺสามิ ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย ฯ
[๑๔๒] ตโต จ ราชา ปายาสิ เสนาย จตุรงฺคินี
อคมาสิ อสฺสมํ รมฺมํ ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย ฯ
[๑๔๓] กสฺส กาทมฺพโย กาโช เวหาสํ จตุรงฺคุลํ
อํสํ อสํผุสํ เอติ อุทหารสฺส ๑- คจฺฉโต ฯ
[๑๔๔] |๑๔๔.๑| อหํ โสโณ มหาราช ตาปโส สหิตพฺพโต
ภรามิ มาตาปิตโร รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต ฯ
|๑๔๔.๒| วนผลญฺจ มูลญฺจ อาหริตฺวา ทิสมฺปติ
โปเสมิ มาตาปิตโร ปุพฺเพกตมนุสฺสรํ ฯ
[๑๔๕] อิจฺฉาม อสฺสมํ คนฺตุํ ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย
มคฺคํ โน โสณ อกฺขาหิ เยน คจฺเฉมุ ๒- อสฺสมํ ฯ
[๑๔๖] อยํ เอกปที ราช เยเนตํ เมฆสนฺนิภํ
โกวิลาเรหิ สญฺฉนฺนํ เอตฺถ สมฺมติ โกสิโย ฯ
[๑๔๗] |๑๔๗.๑| อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ ตรมาโน มหาอิสิ
เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ อนุสาเสตฺวาน ขตฺติเย ฯ
|๑๔๗.๒| อสฺสมํ ปริมชฺชิตฺวา ปญฺญเปตฺวาน ๓- อาสนํ
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา ปิตรํ ปฏิโพธยิ ฯ
|๑๔๗.๓| อิเม อายนฺติ ราชาโน อภิชาตา ยสสฺสิโน
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน นิสีท ตฺวํ ๔- มหาอิเส ฯ
|๑๔๗.๔| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา ตรมาโน มหาอิสิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทหาราย ฯ ๒ สี. คจฺฉาม ฯ ๓ ม. ปญฺญาเปตฺวาน ฯ ๔ สี. นิสีทาหิ ฯ
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน สทฺวารมฺหิ อุปาวิสิ ฯ
[๑๔๘] |๑๔๘.๑| ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ ชลนฺตํริว เตชสา
ขตฺตสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ โกสิโย เอตทพฺรวิ ฯ
|๑๔๘.๒| กสฺส เภรี มุทิงฺคา จ สงฺขา ปณวทินฺทิมา ๑-
ปุรโต ปฏิปนฺนานิ หาสยนฺตา รเถสภํ ฯ
|๑๔๘.๓| กสฺส กญฺจนปฏฺเฏน ปุถุนา วิชฺชุวณฺณินา
ยุวา กลาปสนฺนทฺโธ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๔| อุกฺกามุขปหฏฺฐํว ขทิรงฺคารสนฺนิภํ
มุขญฺจ รุจิราภาติ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๕| กสฺส ปคฺคหิตํ ฉตฺตํ สสลากํ มโนรมํ
อาทิจฺจรํสาวรณํ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๖| กสฺส องฺคํ ปริคฺคยฺห วาลวีชนิมุตฺตมํ
จรนฺติ วรปุญฺญสฺส ๒- หตฺถิกฺขนฺเธน อายโต ฯ
|๑๔๘.๗| กสฺส เสตานิ ฉตฺตานิ อาชานียา จ วมฺมิกา ๓-
สมนฺตา ปริกิรนฺติ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๘| กสฺส เอกสตํ ขตฺยา อนุยนฺตา ยสสฺสิโน
สมนฺตา อนุปริยนฺติ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๙| หตฺถิอสฺสรถปตฺติ- เสนา จ จตุรงฺคินี
สมนฺตา อนุปริยนฺติ โก เอติ สิริยา ชลํ ฯ
|๑๔๘.๑๐| กสฺเสสา มหตี เสนา ปิฏฺฐิโต อนุวตฺตติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ปณวเทณฺฑิมา ฯ ๒ สี. ยุ. วรปญฺญสฺส ฯ ๓ ม. วมฺมิตา ฯ
อกฺโขภินี ๑- อปริยนฺตา สาครสฺเสว อูมิโย ฯ
[๑๔๙] |๑๔๙.๑| ราชาภิราชา มโนโช อินฺโทว ชยตํ ปติ
นนฺทสฺสชฺฌาวรํ เอติ อสฺสมํ พฺรหฺมจารินํ ฯ
|๑๔๙.๒| ตสฺเสสา มหตี เสนา ปิฏฺฐิโต อนุวตฺตติ
อกฺโขภินี อปริยนฺตา สาครสฺเสว อูมิโย ฯ
[๑๕๐] อนุลิตฺตา จนฺทเนน กาสิกุตฺตมธาริโน ๒-
สพฺเพ ปญฺชลิกา หุตฺวา อิสีนํ อชฺฌุปาคมุํ ฯ
[๑๕๑] |๑๕๑.๑| กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ
กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ กจฺจิ มูลผลา พหู ฯ
|๑๕๑.๒| กจฺจิ ฑํสา มกสา จ อปฺปเมว สิรึสปา ๓-
วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ ฯ
[๑๕๒] |๑๕๒.๑| กุสลญฺเจว โน ราช อโถ ราช อนามยํ
อโถ อุญฺเฉน ยาเปม อโถ มูลผลา พหู ฯ
|๑๕๒.๒| อโถ ฑํสา มกสา จ อปฺปเมว สิรึสปา
วเน พาฬมิคากิณฺเณ หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ ฯ
|๑๕๒.๓| พหูนิ วสฺสปูคานิ อสฺสเม สมฺมตํ ๔- อิธ
นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ อาพาธํ อมโนรมํ ฯ
|๑๕๒.๔| สฺวาคตนฺเต มหาราช อโถ เต อทุราคตํ
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต ยํ อิธตฺถิ ปเวทย ฯ
|๑๕๒.๕| ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ มธุเก กาสมาริโย ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อกฺโขภนี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ม. อกฺโขภณี ฯ ๒ ยุ. กาสิวตฺถธาริโน ฯ
@๓ ม. สรีสปา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔ สี. วสโต อิธ ฯ ๕ ม. กาสุมาริโย ฯ
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ ภุญฺช ราช วรํ วรํ ฯ
|๑๕๒.๖| อิทํปิ ปานิยํ สีตํ อาภตํ คิริคพฺภรา
ตโต ปิว มหาราช สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ ฯ
[๑๕๓] |๑๕๓.๑| ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ
นนฺทสฺสาปิ นิสาเมถ วจนํ โส ๑- ปวกฺขติ ฯ
|๑๕๓.๒| อชฺฌาวรมฺหา นนฺทสฺส โภโต สนฺติกมาคตา
สุณาตุ เม ๒- ภวํ วจนํ นนฺทสฺส ปริสาย จ ฯ
[๑๕๔] |๑๕๔.๑| ปโรสตํ ชานปทา มหาสาลา จ พฺราหฺมณา
อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ อภิชาตา ยสสฺสิโน
ภวญฺจ ราชา มโนโช อนุมญฺญนฺตุ เม วโจ ฯ
|๑๕๔.๒| เย จ สนฺติ ๓- สมิตาโร ยกฺขานิ อิธมสฺสเม
อรญฺเญ ภูตภพฺยานิ สุณนฺตุ วจนํ มม ฯ
|๑๕๔.๓| นโม กตฺวาน ภูตานํ อิสึ วกฺขามิ สุพฺพตํ
โส ตฺยาหํ ทกฺขิณา พาห ตว โกสิย สมฺมโต ฯ
|๑๕๔.๔| ปิตรํ เม ชเนตฺตึ จ ภตฺตุกามสฺส เม สโต
วีร ปุญฺญมิทํ ฐานํ มา มํ โกสิย วารย ฯ
|๑๕๔.๕| สพฺภิเหตํ อุปญฺญาตํ มเมตํ อุปนิสฺสช
อุฏฺฐานปาริจริยาย ทีฆรตฺตํ ตยา กตํ
มาตาปิตูสุ ปุญฺญานิ มม โลกทโท ภว ฯ
|๑๕๔.๖| ตเถว สนฺติ มนุชา ธมฺเม ธมฺมปทํ วิทู
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยํ ฯ ยุ. ยํ โส ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ สี. เย วสนฺติ ฯ
@ยุ. เย หิ สนฺติ ฯ
มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส ยถา ชานาสิ ตฺวํ อิเส ฯ
|๑๕๔.๗| อุฏฺฐานปาริจริยาย มาตาปิตุสุขาวหํ
ตํ มํ ปุญฺญานิ วาเรติ อริยมคฺคาวโร นโร ฯ
[๑๕๕] |๑๕๕.๑| สุณนฺตุ โภนฺโต วจนํ ภาตุรชฺฌาวรา มม
กุลวํสํ มหาราช โปราณํ ปริหาปยํ
อธมฺมจารี เชฏฺเฐสุ ๑- นิรยํ โส อุปปชฺชติ ๒- ฯ
|๑๕๕.๒| เย จ ธมฺมสฺส กุสลา โปราณสฺส ทิสํปติ
จาริตฺเตน จ สมฺปนฺนา น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
|๑๕๕.๓| มาตา ปิตา จ ภาตา จ ภคินี ญาติพนฺธวา
สพฺเพ เชฏฺฐสฺส เต ภารา เอวํ ชานาหิ ภารถ ๓- ฯ
|๑๕๕.๔| อาทิยิตฺวา ครุํ ภารํ นาวิโก วิย อุสฺสเห
ธมฺมญฺจ นปฺปมชฺชามิ เชฏฺโฐ จสฺมิ รเถสภ ฯ
[๑๕๖] |๑๕๖.๑| อธิคตมฺหา ตเม ญาณํ ชาลํว ชาตเวทโต
เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ โกสิโย ปวิทํสยิ ฯ
|๑๕๖.๒| ยถา อุทยมาทิจฺโจ วาสุเทโว ปภงฺกโร
ปาณีนํ ปวิทํเสติ รูปํ กลฺยาณปาปกํ
เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ โกสิโย ปวิทํสยิ ฯ
[๑๕๗] เอวํ เม ยาจมานสฺส อญฺชลึ นาวพุชฺฌถ
ตว ปฏฺฐจโร ๔- เหสฺสํ วุฏฺฐิโต ปริจารโก ฯ
[๑๕๘] |๑๕๘.๑| อทฺธา นนฺท วิชานาสิ สทฺธมฺมํ สพฺภิเทสิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โย เชฏฺโฐ ฯ ๒ ม. โสปปชฺชติ ฯ ๓ ม. ภารธ ฯ ๔ ม. ปทฺธจโร ฯ
@ยุ. พทฺธญฺจโร ฯ
อริโย อริยสมาจาโร พาฬฺหํ ตฺวํ มม รุจฺจสิ ฯ
|๑๕๘.๒| ภวนฺตํ วทามิ โภติญฺจ สุณาถ วจนํ มม
นายํ ภาโร ภารมตฺโต ๑- อหุ มยฺหํ กุทาจนํ ฯ
|๑๕๘.๓| ตํ มํ อุปฏฺฐิตํ สนฺตํ มาตาปิตุสุขาวหํ
นนฺโท อชฺฌาวรํ กตฺวา อุปฏฺฐานาย ยาจติ ฯ
|๑๕๘.๔| โย เจ ๒- อิจฺฉติ กาเมน สนฺตานํ พฺรหฺมจารินํ
นนฺทํ โว วรถ ๓- เอโก กํ นนฺโท อุปติฏฺฐตุ ฯ
[๑๕๙] ตยา ตาต อนุญฺญาตา โสณ ตํ นิสฺสิตา มยํ
อุปฆาตุํ ลเภ นนฺทํ มุทฺธนิ พฺรหฺมจารินํ ฯ
[๑๖๐] |๑๖๐.๑| อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ ปวาลํ ๔- มาลุเตริตํ
จิรสฺสํ นนฺทํ ทิสฺวาน หทยํ เม ปเวธติ ฯ
|๑๖๐.๒| ยทา สุตฺตาปิ สุปฺปนฺเต ๕- นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ
อุทคฺคา สุมนา โหมิ นนฺโท โน อาคโต อยํ ฯ
|๑๖๐.๓| ยทา จ ปฏิพุชฺฌิตฺวา นนฺทํ ปสฺสามิ นาคตํ
ภิยฺโย อาวิสติ โสโก โทมนสฺสญฺจนปฺปกํ ฯ
|๑๖๐.๔| สาหํ อชฺช จิรสฺสํปิ นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ
ภตฺตุ จ มยฺหญฺจ ปิโย นนฺโท โน ปาวิสี ฆรํ ฯ
|๑๖๐.๕| ปิตุ จ ๖- นนฺโท สุปฺปิโย ยํ นนฺโท นปฺปวเส ฆรํ ๗-
ลภตุ ตาต นนฺโท ตํ มํ นนฺโท อุปติฏฺฐตุ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภารมโต ฯ ๒ ม. เว ฯ ๓ ยุ. นนฺทํ ว วทถ ฯ ๔ ม. ปวาฬํ ฯ
@๕ ม. สุปิเน ฯ ๖ ม. ปิตุปิ ฯ ๗ ม. ฆรา ฯ
[๑๖๑] |๑๖๑.๑| อนุกมฺปกา ปติฏฺฐา จ ปุพฺเพ รสทที จ โน
มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส มาตา ตํ วรเต อิเส ฯ
|๑๖๑.๒| ปุพฺเพ รสทที โคตฺตี มาตา ปุญฺญูปสญฺหิตา
มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส มาตา ตํ วรเต อิเส ฯ
[๑๖๒] |๑๖๒.๑| อากงฺขมานา ปุตฺตผลํ เทวตาย นมสฺสติ
นกฺขตฺตานิ จ ปุจฺฉติ อุตุสํวจฺฉรานิ จ ฯ
|๑๖๒.๒| ตสฺสา อุตุสิ ๑- นฺหาตาย โหติ คพฺภสฺสวกฺกโม ๒-
เตน โทหฬินี โหติ สุหทา เตน วุจฺจติ ฯ
|๑๖๒.๓| สํวจฺฉรํ วา อูนํ วา ปริหริตฺวา วิชายติ
เตน สา ชนยนฺตีติ ชเนตฺตี เตน วุจฺจติ ฯ
|๑๖๒.๔| ถนกฺขีเรน คีเตน องฺคปาวุรเณน จ
โรทนฺตํ ปุตฺตํ โตเสติ โตเสนฺตี เตน วุจฺจติ ฯ
|๑๖๒.๕| ตโต วาตาตเป โฆเร มมฺมํ กตฺวา อุทิกฺขติ
ทารกํ อปฺปชานนฺตํ โปเสนฺตี เตน วุจฺจติ ฯ
|๑๖๒.๖| ยญฺจ มาตุ ธนํ โหติ ยญฺจ โหติ ปิตุทฺธนํ
อุภยมฺเปตสฺส โคเปติ อปิ ปุตฺตสฺส โน สิยา ฯ
|๑๖๒.๗| เอวํ ปุตฺต อทุํ ปุตฺต อิติ มาตา วิหญฺญติ
ปมตฺตํ ปรทาเรสุ นิสฺสิเว ๓- ปตฺตโยพฺพเน
สายํ ปุตฺตํ อนายนฺตํ อิติ มาตา วิหญฺญติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุตุมฺหิ ฯ ๒ ม. คพฺภสฺสโวกฺกโม ฯ ๓ ม. นิสีเถ ฯ
|๑๖๒.๘| เอวํ กิจฺฉาภโต โปโส มาตุ อปริจารโก
มาตริ มิจฺฉาจริตฺวาน นิรยํ โส อุปปชฺชติ ๑- ฯ
|๑๖๒.๙| เอวํ กิจฺฉาภโต โปโส ปิตุ อปริจารโก
ปิตริ มิจฺฉาจริตฺวาน นิรยํ โส อุปปชฺชติ ฯ
|๑๖๒.๑๐| ธนมฺปิ ๒- ธนกามานํ นสฺสติ อิติ เม สุตํ
มาตรํ อปริจริตฺวาน กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ ฯ
|๑๖๒.๑๑| ธนมฺปิ ๓- ธนกามานํ นสฺสติ อิติ เม สุตํ
ปิตรํ อปริจริตฺวาน กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ ฯ
|๑๖๒.๑๒| อานนฺโท จ ปโมโท จ สทา หสิตกีฬิตํ
มาตรํ ปริจริตฺวาน ลพฺภเมตํ วิชานโต ฯ
|๑๖๒.๑๓| อานนฺโท จ ปโมโท จ สทา หสิตกีฬิตํ
ปิตรํ ปริจริตฺวาน ลพฺภเมตํ วิชานโต ฯ
|๑๖๒.๑๔| ทานญฺจ ปิยวาจญฺจ ๔- อตฺถจริยา จ ยา อิธ
สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ ฯ
|๑๖๒.๑๕| เอเต โข สงฺคหา โลเก รถสฺสาณีว ยายโต
เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ น มาตา ปุตฺตการณา
ลเภถ มานํ ปูชํ วา ปิตา วา ปุตฺตการณา ฯ
|๑๖๒.๑๖| ยสฺมา จ สงฺคหา เอเต สมเวกฺขนฺติ ๕- ปณฺฑิตา
ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ ปาสํสา จ ภวนฺติ เต ฯ
|๑๖๒.๑๗| พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โสปปชฺชติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒-๓ ม. ธนาปิ ฯ ๔ ม. เปยฺยวชฺชญฺจ ฯ
@๕ ม. สมฺมเวกฺขนฺติ ฯ
อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ ปชาย อนุกมฺปกา ฯ
|๑๖๒.๑๘| ตสฺมา หิ เต นมสฺเสยฺย สกฺกเรยฺย จ ปณฺฑิโต
อนฺเนน อโถ ปาเนน วตฺเถน สยเนน จ
อุจฺฉาทเนน นฺหาเนน ปาทานํ โธวเนน จ ฯ
|๑๖๒.๑๙| ตาย นํ ปาริจริยาย ๑- มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
โสณนนฺทชาตกํ ทุติยํ ฯ
---------
ตสฺสุทฺทานํ
อถ สตฺตติมมฺหิ นิปาตวเร
สภาวนฺตุกุสาวติราชวโร
อถ โสณสุนนฺทวโร จ ปุน
อภิวาสิต สตฺตติมมฺหิ สุเต ฯ
สตฺตตินิปาตํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปริจริยาย ฯ
อสีตินิปาตํ
๑ จุลฺลหํสชาตกํ
[๑๖๓] สุมุข อนุปจินนฺตา ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา
คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ นตฺถิ พนฺเธ ๑- สหายตา ฯ
[๑๖๔] |๑๖๔.๑| คจฺเฉ วาหํ น วา คจฺเฉ น เตน อมโร สิยํ
สุขิตนฺตํ อุปาสิตฺวา ทุกฺขิตนฺตํ กถํ ชเห ฯ
|๑๖๔.๒| มรณํ วา ตยา สทฺธึ ชีวิตํ วา ตยา วินา
ตเทว มรณํ เสยฺโย ยญฺเจ ชีเว ตยา วินา ฯ
|๑๖๔.๓| เนส ธมฺโม มหาราช ยนฺตํ เอวํ คตํ ชเห
ยา คติ ตุยฺหํ สา มยฺหํ รุจฺจเต วิหคาธิป ฯ
[๑๖๕] |๑๖๕.๑| กา นุ ปาเสน พนฺธสฺส ๒- คติ อญฺญา มหานสา
สา กถํ เจตยานสฺส มุตฺตสฺส ตว รุจฺจติ ฯ
|๑๖๕.๒| กํ วา ตฺวํ ปสฺสเส อตฺถํ มม ตุยฺหญฺจ ปกฺขิม
ญาตีนํวาวสิฏฺฐานํ อุภินฺนํ ชีวิตกฺขเย ฯ
|๑๖๕.๓| ยนฺน กญฺจนเทฺวปิจฺฉ ๓- อนฺเธน ตมสา กตํ
ตาทิเส สญฺจชํ ปาณํ กิมตฺถมภิโชตเย ๔- ฯ
[๑๖๖] |๑๖๖.๑| กถํ นุ ปตตํ เสฏฺฐ ธมฺเม อตฺถํ น พุชฺฌสิ
ธมฺโม อปจิโต สนฺโต อตฺถํ ทสฺเสติ ปาณินํ ฯ
|๑๖๖.๒| โสหํ ธมฺมํ อเปกฺขาโน ธมฺมา จตฺถํ สมุฏฺฐิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พทฺเธ ฯ ๒ ม. พทฺธสฺส ฯ ๓ ม. กญฺจนเทปิญฺฉ ฯ ๔ ม. กมตฺถ ... ฯ
ภตฺติญฺจ ตยิ สมฺปสฺสํ นาวกงฺขามิ ชีวิตํ ฯ
|๑๖๖.๓| อทฺธา เอโส สตํ ธมฺโม โย มิตฺโต มิตฺตมาปเท
น จเช ชีวิตสฺสาปิ เหตุ ธมฺมมนุสฺสรํ ฯ
[๑๖๗] |๑๖๗.๑| สฺวายํ ธมฺโม จ เต จิณฺโณ ภตฺติ จ วิทิตา มยิ
กามํ กรสฺสุ มเยฺหตํ คจฺเฉวานุมโต มยา ฯ
|๑๖๗.๒| อปิเตฺววํ คเต กาเล ยํ ขณฺฑํ ๑- ญาตินํ มยา
ตยา ตํ พุทฺธิสมฺปนฺน ๒- อสฺส ปรมสํวุตํ ฯ
[๑๖๘] |๑๖๘.๑| อิจฺเจวํ มนฺตยนฺตานํ อริยานํ อริยวุตฺตินํ
ปจฺจทิสฺสถ เนสาโท อาตุรานมิวนฺตโก ฯ
|๑๖๘.๒| เต สตฺตุมภิสญฺจิกฺข ทีฆรตฺตํ หิตา ทิชา
ตุณฺหี มาสิตฺถ อุภโย น สญฺจเลสุมาสนา ฯ
|๑๖๘.๓| ธตรฏฺเฐ จ ทิสฺวาน สมุฑฺเฑนฺเต ตโต ตโต
อภิกฺกมถ เวเคน ทิชสตฺตุ ทิชาธิเป ฯ
|๑๖๘.๔| โส จ เวเคนภิกฺกมฺม อาสชฺช ปรเม ทิเช
ปจฺจกมฺปิตฺถ ๓- เนสาโท พนฺธา อิติ วิจินฺตยํ ฯ
|๑๖๘.๕| เอกญฺจ พนฺธมาสีนํ อพนฺธญฺจ ปุนาปรํ
อาสชฺช พนฺธมาสีนํ เปกฺขมานมทีนวํ ฯ
|๑๖๘.๖| ตโต โส วิมโตเยว ปณฺฑเร อชฺฌภาสถ
ปวฑฺฒกาเย อาสีเน ทิชสงฺฆคณาธิเป ฯ
|๑๖๘.๗| ยนฺนุ ปาเสน มหตา พนฺโธ น กุรุเต ทิสํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. พทฺธํ ฯ ยุ. พนฺธํ ฯ ๒ ม. พุทฺธิสมฺปนฺนํ ฯ ๓ ม. ปจฺจกมิตฺถ ฯ
อถ กสฺมา อพนฺโธ ตฺวํ พลี ปกฺขี น คจฺฉสิ ฯ
|๑๖๘.๘| กึ นุ ตฺยายํ ทิโช โหติ มุตฺโต พนฺธํ อุปาสสิ
โอหาย สกุณา ยนฺติ กึ เอโก อวหียสิ ฯ
[๑๖๙] ราชา เม โส ทิชามิตฺต สขา ปาณสโม จ เม
เนว นํ วิชหิสฺสามิ ยาว กาลปริยายํ ๑- ฯ
[๑๗๐] กถํ ปนายํ วิหงฺโค นาทฺทส ปาสโมฑฺฑิตํ
ปทํ เหตํ มหนฺตานํ โพทฺธุมรหนฺติ อาปทํ ฯ
[๑๗๑] ยทา ปราภโว โหติ โปโส ชีวิตสงฺขเย
อถ ชาลญฺจ ปาสญฺจ อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ ฯ
[๑๗๒] อปิ เตฺวว มหาปญฺญ ปาสา พหุวิธา กตา
คุยฺหมาสชฺช ๒- พชฺฌนฺติ อเถวํ ชีวิตกฺขเย ฯ
[๑๗๓] อปิ นายํ ตยา สทฺธึ สํวาสสฺส ๓- สุขุทฺรโย
อปิ โน อนุมญฺญาสิ อปิ โน ชีวิตํ ทเท ฯ
[๑๗๔] น เจว เม ตฺวํ พนฺโธสิ นปิ อิจฺฉามิ เต วธํ
กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา ชีว ตฺวํ อนิโฆ จิรํ ฯ
[๑๗๕] |๑๗๕.๑| เนวาหเมตมิจฺฉามิ อญฺญเตฺรตสฺส ชีวิตา
สเจ เอเกน ตุฏฺโฐสิ มุญฺเจตํ มญฺจ ภกฺขย ฯ
|๑๗๕.๒| อาโรหปริณาเหน ตุลฺยสฺมา วยสา อุโภ
น เต ลาเภน ชินตฺถิ ๔- เอเตน นิมินา ตุวํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ กาลปริสฺสยนฺติปิ ฯ ๒ สี. ยุ. คูฬฺหมาสชฺช ฯ ๓ สี. ยุ. สมฺภาสสฺส ฯ
@๔ ม. ชีวตฺถิ ฯ โอนตาติปิ ฯ
|๑๗๕.๓| ตทิงฺฆ สมเปกฺขสฺสุ ๑- โหตุ คิทฺธิ ตวสฺมสุ ๒-
มํ ปุพฺเพ พนฺธปาเสน ปจฺฉา มุญฺจ ทิชาธิปํ ฯ
|๑๗๕.๔| ตาวเทว จ เต ลาโภ กตสฺส ๓- ยาจนาย จ
มิตฺติ จ ธตรฏฺเฐหิ ยาว ชีวาย เต สิยา ฯ
[๑๗๖] |๑๗๖.๑| ปสฺสนฺตุ โน มหาสงฺฆา ตยา มุตฺตํ อิโต คตํ
มิตฺตามจฺจา จ ภจฺจา จ ปุตฺตทารา จ พนฺธวา ฯ
|๑๗๖.๒| น จ เต ตาทิสา มิตฺตา พหูนํ อิธ วิชฺชเร
ยถา ตฺวํ ธตรฏฺฐสฺส ปาณสาธารโณ สขา ฯ
|๑๗๖.๓| โส เต สหายํ มุญฺจามิ โหติ ราชา ตวานุโค
กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา ญาติมชฺเฌ วิโรจถ ฯ
[๑๗๗] |๑๗๗.๑| โส ปตีโต ปมุตฺเตน ภตฺตุนา ภตฺตุคารโว
อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ
|๑๗๗.๒| เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ สห สพฺเพหิ ญาติภิ
ยถาหมชฺช นนฺทามิ มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปํ ฯ
[๑๗๘] |๑๗๘.๑| เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉเส
ลาภํ ตวายํ ธตรฏฺโฐ ปาปํ กิญฺจิ น ทกฺขติ ฯ
|๑๗๘.๒| ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา ๔- รญฺโญ ทสฺเสหิ โน อุโภ
อพนฺเธ ปกตีภูเต กาเช อุภยโต ฐิเต ฯ
|๑๗๘.๓| ธตรฏฺฐา มหาราช หํสาธิปติโน อิเม
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ย. สมเวกฺขสฺสุ ฯ ๒ ม. ตวมฺหสุ ฯ ๓ ม. กตาสฺส ฯ ๔ ม. เนตฺวา ฯ
อยํ หิ ราชา หํสานํ อยํ เสนาปตีตโร ฯ
|๑๗๘.๔| อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา หํสราชํ นราธิโป
ปตีโต สุมโน วิตฺโต พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ ฯ
[๑๗๙] |๑๗๙.๑| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา กมฺมุนา อุปปาทยิ
ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา รญฺโญ หํเส อทสฺสยิ
อพนฺเธ ปกตีภูเต กาเช อุภยโต ฐิเต ฯ
|๑๗๙.๒| ธตรฏฺฐา มหาราช หํสาธิปติโน อิเม
อยํ หิ ราชา หํสานํ อยํ เสนาปตีตโร ฯ
[๑๘๐] กถํ ปนิเม วิหงฺคา ตว หตฺถตฺถมาคตา ๑-
กถํ ลุทฺโท มหนฺตานํ อิสฺสเร อิธ อชฺฌคา ฯ
[๑๘๑] |๑๘๑.๑| วิหิตา สนฺติเม ปาสา ปลฺลเลสุ ชนาธิป
ยํ ยทายตนํ มญฺเญ ทิชานํ ปาณโรธนํ ฯ
|๑๘๑.๒| ตาทิสํ ปาสมาสชฺช หํสราชา อพชฺฌถ
ตํ อพนฺโธ อุปาสีโน มมายํ อชฺฌภาสถ ฯ
|๑๘๑.๓| สุทุกฺกรํ อนริเยหิ ทหเต ภาวมุตฺตมํ
ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต ธมฺมยุตฺโต วิหงฺคโม ฯ
|๑๘๑.๔| อตฺตโนยํ ๒- จชิตฺวาน ชีวิตํ ชีวิตารโห
อนุตฺถุนนฺโต อาสีโน ภตฺตุ ยาจิตฺถ ชีวิตํ ฯ
|๑๘๑.๕| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา ปสาทมหมชฺฌคา
ตโต นํ ปามุจึ ปาสา อนุญฺญาสึ สุเขน จ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. หตฺถตฺตมาคตา ฯ ๒ ม. อตฺตนายํ ฯ
|๑๘๑.๖| โส ปตีโต ปมุตฺเตน ภตฺตุนา ภตฺตุคารโว
อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ ฯ
|๑๘๑.๗| เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ สห สพฺเพหิ ญาติภิ
ยถาหมชฺช นนฺทามิ มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปํ ฯ
|๑๘๑.๘| เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉเส
ลาภํ ตฺยายํ ๑- ธตรฏฺโฐ ปาปํ กิญฺจิ น ทกฺขติ ฯ
|๑๘๑.๙| ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา ๒- รญฺโญ ทสฺเสหิ โน อุโภ
อพนฺเธ ปกตีภูเต กาเช อุภยโต ฐิเต ฯ
|๑๘๑.๑๐| ธตรฏฺฐา มหาราช หํสาธิปติโน อิเม
อยญฺหิ ราชา หํสานํ อยํ เสนาปตีตโร ฯ
|๑๘๑.๑๑| อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา หํสราชํ นราธิโป
ปตีโต สุมโน วิตฺโต พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ ฯ
|๑๘๑.๑๒| เอวเมตสฺส วจนา อานีตาเม อุโภ มยา
เอตฺเถว หิ อิเม อสฺสุ ๓- อุโภ อนุมตา มยา ฯ
|๑๘๑.๑๓| โสยํ เอวงฺคโต ปกฺขี ทิโช ปรมธมฺมิโก
มาทิสสฺส หิ ลุทฺทสฺส ชนเยยฺยาถ มทฺทวํ ฯ
|๑๘๑.๑๔| อุปยานญฺจ เต เทว นาญฺญํ ปสฺสามิ เอทิสํ
สพฺพสากุณิกคาเม ๔- ตํ ปสฺส มนุชาธิป ฯ
[๑๘๒] |๑๘๒.๑| ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ ปีเฐ โสวณฺณเย สุเภ
อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตวายํ ฯ ๒ ม. เนตฺวา ฯ ๓ ม. อาสุํ ฯ ๔ ม...กุณิกาคาเม ฯ
|๑๘๒.๒| กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ
กจฺจิ รฏฺฐมิทํ ผีตํ ธมฺเมน มนุสาสสิ ฯ
[๑๘๓] กุสลญฺเจว เม หํส อโถ หํส อนามยํ
อโถ รฏฺฐมิทํ ผีตํ ธมฺเมน มนุสาสหํ ฯ
[๑๘๔] กจฺจิ นุ เต ๑- อมจฺเจสุ โทโส โกจิ น วิชฺชติ
กจฺจิ จ เต ตวตฺเถสุ นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ ฯ
[๑๘๕] อโถปิ เม อมจฺเจสุ โทโส โกจิ น วิชฺชติ
อโถปิ เต มมตฺเถสุ นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ ฯ
[๑๘๖] กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา อสฺสวา ปิยภาณินี
ปุตฺตรูปยสูเปตา ตว ฉนฺทวสานุคา ฯ
[๑๘๗] อโถ เม สาทิสี ภริยา อสฺสวา ปิยภาณินี
ปุตฺตรูปยสูเปตา มม ฉนฺทวสานุคา ฯ
[๑๘๘] |๑๘๘.๑| ภวนฺนุ ๒- กจฺจิ นุ มหา- สตฺตุหตฺถตฺถตํ ๓- คโต
ทุกฺขมาปชฺช ๔- วิปุลํ ตสฺมึ ปฐมมาปเท ฯ
|๑๘๘.๒| กจฺจิ ยนฺนาปติตฺวาน ทณฺเฑน สมโปถยิ
เอวเมเตสํ ชมฺมานํ ปาติกํ ภวติ ตาวเท ฯ
[๑๘๙] |๑๘๙.๑| เขมมาสิ มหาราช เอวมาปริยาสติ ๕-
น จายํ กิญฺจิรสฺมาสุ สตฺตูว สมปชฺชถ ฯ
|๑๘๙.๒| ปจฺจกมฺปิตฺถ ๖- เนสาโท ปุพฺเพว อชฺฌภาสถ
ตทายํ สุมุโขเยว ปณฺฑิโต ปจฺจภาสถ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กจฺจิ โภโต ฯ ๒ ม. ภวนฺตํ ฯ สี. ยุ. ภวํ ตุ ฯ ๓ ม. ...สตฺตุหตฺถตฺตํ ฯ
@๔ ม. ทุกฺขมาปชฺชิ ฯ ๕ ม. เอวมาปทิยา สติ ฯ สี. ยุ. เอวมาปทิ สํสติ ฯ
@๖ ม. ปจฺจกมิตฺถ ฯ
|๑๘๙.๓| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา ปสาทมยมชฺฌคา
ตโต มํ ปามุจิ ปาสา อนุญฺญาสิ สุเขน จ ฯ
|๑๘๙.๔| อิทญฺจ สุมุเขเนว เอตทตฺถาย จินฺติตํ
โภโต สกาเส อาคมนํ เอตสฺส ธนมิจฺฉตา ฯ
[๑๙๐] สฺวาคตญฺเจวิทํ ภวตํ ปตีโต จสฺมิ ทสฺสนา
เอโส จาปิ พหุวิตฺตํ ลภตํ ยาวทิจฺฉติ ฯ
[๑๙๑] สนฺตปฺปยิตฺวา เนสาทํ โภเคหิ มนุชาธิโป
อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค ๑- วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ ฯ
[๑๙๒] |๑๙๒.๑| ยํ ขลุ ธมฺมมาธีนํ วโส วตฺตติ กิญฺจิ นํ ๒-
สพฺพตฺถิสฺสริยํ ภวตํ ปสาสถ ยทิจฺฉถ ฯ
|๑๙๒.๒| ทานตฺถํ อุปโภตฺตุํ วา ยญฺจญฺญํ อุปกปฺปติ
เอตํ ททามิ โว วิตฺตํ อิสฺสริยํ วิสฺสชามิ โว ฯ
[๑๙๓] ยถา จ มฺยายํ สุมุโข อชฺฌภาเสยฺย ปณฺฑิโต
กามสา พุทฺธิสมฺปนฺโน ตมสฺส ๓- ปรมปฺปิยํ ฯ
[๑๙๔] |๑๙๔.๑| อหํ ขลุ มหาราช นาคราชาริวนฺตรํ
ปฏิวตฺตุํ น สกฺโกมิ น เม โส วินโย สิยา ฯ
|๑๙๔.๒| อมฺหากญฺเจว โส ๔- เสฏฺโฐ ตฺวญฺจ อุตฺตมสตฺตโว
ภูมิปาโล มนุสฺสินฺโท ปูชา พหูหิ เหตุภิ ฯ
|๑๙๔.๓| เตสํ อุภินฺนํ ภณตํ วตฺตมาเน วินิจฺฉเย
นนฺตรํ ๕- ปฏิวตฺตพฺพํ เปสฺเสน มนุชาธิป ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วกุกงฺคํ ฯ ๒ ม. กิญฺจนํ ฯ ๓ ม. ตํ มฺยาสฺส ฯ ๔ สี. ยุ. โย ฯ
@๕ สี. ยุ. นานฺตรํ ฯ
[๑๙๕] |๑๙๕.๑| ธมฺเมน กิร เนสาโท ปณฺฑิโต อณฺฑโช อิติ
น เหว อกตตฺตสฺส นโย เอตาทิโส สิยา ฯ
|๑๙๕.๒| เอวํ อคฺคปกติมา เอวํ อุตฺตมสตฺตโว
ยาวตตฺถิ มยา ทิฏฺฐา นาญฺญํ ปสฺสามิ เอทิสํ ฯ
|๑๙๕.๓| ตุฏฺโฐสฺมิ โว ปกติยา วากฺเยน มธุเรน จ
เอโส จาปิ มมจฺฉนฺโท จิรํ ปสฺเสยฺย โว อุโภ ฯ
[๑๙๖] |๑๙๖.๑| ยํ กิจฺจํ ปรเม มิตฺเต กตมสฺมาสุ ตํ ตยา
ปตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺยมฺหา ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว ฯ
|๑๙๖.๒| อทุญฺจ นูน สุมหา- ญาติสงฺฆสฺสมนฺตรํ
อทสฺสเนน อสฺมากํ ทุกฺขํ พหูสุ ปกฺขิสุ ฯ
|๑๙๖.๓| เตสํ โสกวิฆาตาย ตยา อนุมตา มยํ
ตํ ปทกฺขิณโต กตฺวา ญาตี ปสฺเสมุรินฺทม ฯ
|๑๙๖.๔| อทฺธาหํ วิปุลํ ปีตึ ภวตํ วินฺทามิ ทสฺสนา
เอโส วาปิ มหาอตฺโถ ญาติวิสฺสาสนา สิยา ฯ
[๑๙๗] |๑๙๗.๑| อิทํ วตฺวา ธตรฏฺโฐ หํสราชา นราธิปํ
อุตฺตมํ ชวมนฺวาย ญาติสงฺฆมุปาคมุํ ฯ
|๑๙๗.๒| เต อโรเค อนุปฺปตฺเต ทิสฺวาน ปรเม ทิเช
เกกาติมกรุํ หํสา ปุถุสทฺโท อชายถ ฯ
|๑๙๗.๓| เต ปตีตา ปมุตฺเตน ภตฺตุนา ภตฺตุคารวา
สมนฺตา ปริกรึสุ ๑- อณฺฑชา ลทฺธปจฺจยา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริกิรึสุ ฯ
[๑๙๘] เอวํ มิตฺตวตํ อตฺถา สพฺเพ โหนฺติ ปทกฺขิณา
หํสา ยถา ธตรฏฺฐา ญาติสงฺฆมุปาคมุนฺติ ฯ
จุลฺลหํสชาตกํ ปฐมํ ฯ
---------
๒ มหาหํสชาตกํ
[๑๙๙] |๑๙๙.๑| เอเต หํสา ปกฺกมนฺติ วงฺกงฺคา ภยเมริตา
หริตฺตจ เหมวณฺณ กามํ สุมุข ปกฺกม ฯ
|๑๙๙.๒| โอหาย มํ ญาติคณา เอกํ ปาสวสํ คตํ
อนเปกฺขมานา คจฺฉนฺติ กึ เอโก อวหียสิ ฯ
|๑๙๙.๓| ปเตว ปตตํ เสฏฺฐ นตฺถิ พนฺเธ ๑- สหายตา
มา อนีฆาย หาเปสิ กามํ สุมุข ปกฺกม ฯ
[๒๐๐] |๒๐๐.๑| นาหํ ทุกฺขปเรโตปิ ธตรฏฺฐ ตุวํ ชเห
ชีวิตํ มรณํ วา เม ตยา สทฺธึ ภวิสฺสติ ฯ
|๒๐๐.๒| นาหํ ทุกฺขปเรโตปิ ธตรฏฺฐ ตุวํ ชเห
น มํ อนริยสํยุตฺเต กมฺเม โยเชตุมรหสิ ฯ
|๒๐๐.๓| สกุมาโร สขา ตฺยสฺมิ สจิตฺเตสฺมิ ๒- เต ฐิโต
ญาโต เสนาปติ ตฺยาหํ หํสานํ ปวรุตฺตม
|๒๐๐.๔| กถมหํ วิกตฺถิสฺสํ ๓- ญาติมชฺเฌ อิโต คโต
ตํ หิตฺวา ปตตํ เสฏฺฐ กินฺเต วกฺขามิโต คโต
อิธ ปาณํ จชิสฺสามิ นานริยํ กตฺตุมุสฺสเห ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พทฺเธ ฯ ๒ ม. สจิตฺเต จสฺมิ ฯ ๓ ยุ. วิกตฺติสฺสํ ฯ
[๒๐๑] |๒๐๑.๑| เอโส หิ ธมฺโม สุมุข ยํ ตฺวํ อริยปเถ ฐิโต
โย ภตฺตารํ สขารํ มํ น ปริจฺจตฺตุมุสฺสเห ฯ
|๒๐๑.๒| ตญฺหิ เม เปกฺขมานสฺส ภยํ นเตฺวว ชายติ
อธิคจฺฉสิ ตฺวํ มยฺหํ เอวํภูตสฺส ชีวิตํ ฯ
[๒๐๒] |๒๐๒.๑| อิจฺเจวํ มนฺตยนฺตานํ อริยานํ อริยวุตฺตินํ
ทณฺฑมาทาย เนสาโท อาปตี ตุริโต ภุสํ ฯ
|๒๐๒.๒| ตมาปตนฺตํ ทิสฺวาน สุมุโข อติพฺรูหยิ ๑-
อฏฺฐาสิ ปุรโต รญฺโญ หํโส วิสฺสาสยํ พฺยถํ ฯ
|๒๐๒.๓| มา ภายิ ปตตํ เสฏฺฐ น หิ ภายนฺติ ตาทิสา
อหํ โยคํ ปยุญฺชิสฺสํ ยุตฺตํ ธมฺมูปสญฺหิตํ
เตน ปริยาปทาเนน ขิปฺปํ ปาสา ปโมกฺขสิ ฯ
[๒๐๓] |๒๐๓.๑| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา สุมุขสฺส สุภาสิตํ
ปหฏฺฐโลโม เนสาโท อญฺชลิสฺสูปนามยิ ๒- ฯ
|๒๐๓.๒| น เม สุตํ วา ทิฏฺฐํ วา ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช
อริยํ พฺรูหนฺโต ๓- วงฺกงฺโค จชนฺโต มานุสึ คิรํ ฯ
|๒๐๓.๓| กินฺนุ ตายํ ทิโช โหติ มุตฺโต พนฺธํ ๔- อุปาสสิ
โอหาย สกุณา ยนฺติ กึ เอโก อวหียสิ ฯ
[๒๐๔] |๒๐๔.๑| ราชา เม โส ทิชามิตฺต เสนาปจฺจสฺส การยึ
ตมาปเท ปริจฺจตฺตุํ นุสฺสเห วิหคาธิปํ ฯ
|๒๐๔.๒| มหาคณายํ ๕- ภตฺตา เม มา เอโก พฺยสนํ อคา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อปริพฺรูหยิ ฯ ๒ ม. อญฺชลิสฺส ปณามยิ ฯ ๓ ม. พฺรุวาโน ฯ
@๔ ม. พทฺธํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๕ ม. มหาคณาย ฯ
ยถา ตํ สมฺม เนสาท ภตฺตายํ อภิโต รเม ฯ
[๒๐๕] อริยวุตฺติ ๑- วงฺกงฺค โย ปิณฺฑมปจายสิ
จชามิ เต ตํ ภตฺตารํ คจฺฉถูโภ ยถาสุขํ ฯ
[๒๐๖] |๒๐๖.๑| สเจ อตฺตปฺปโยเคน โอหิโต หํสปกฺขินํ
ปฏิคฺคณฺหาม เต สมฺม เอตํ อภยทกฺขิณํ ฯ
|๒๐๖.๒| โน เจ อตฺตปฺปโยเคน โอหิโต หํสปกฺขินํ
อนิสฺสโร มุญฺจํ อเมฺห เถยฺยํ กยิราสิ ลุทฺทก ฯ
[๒๐๗] ยสฺส ตฺวํ ภตโก รญฺโญ กามํ ตสฺเสว ปาปย
ตสฺส ๒- สํยมโน ราชา ยถาภิญฺญํ กริสฺสติ ฯ
[๒๐๘] |๒๐๘.๑| อิจฺเจวํ วุตฺโต เนสาโท เหมวณฺเณ หริตฺตเจ
อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห ๓- ปญฺชเร อชฺฌโวทหิ ฯ
|๒๐๘.๒| เต ปญฺชรคเต ปกฺขี อุโภ ภสฺสรวณฺณิเน
สุมุขํ ธตรฏฺฐญฺจ ลุทฺโท อาทาย ปกฺกมิ ฯ
[๒๐๙] |๒๐๙.๑| หริยมาโน ธตรฏฺโฐ สุมุขํ เอตทพฺรวิ
พาฬฺหํ ภายามิ สุมุข สามาย ลกฺขณูรุยา
อสฺมากํ วธมญฺญาย อถตฺตานํ วธิสฺสติ ฯ
|๒๐๙.๒| ปากหํสา จ สุมุข สุเหมา เหมสุตฺตจา
โกญฺจี สมุทฺทตีเรว กปณา นูน รุจฺจติ ฯ
[๒๑๐] |๒๑๐.๑| เอวํ มหนฺโต โลกสฺส อปฺปเมยฺโย มหาคณี
เอกิตฺถิมนุโสเจยฺย นยิทํ ปญฺญวโตมิว ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อริยวตฺตสิ ฯ ๒ ม. ตตฺถ ฯ ๓ ม. สงฺคยฺห ฯ
|๒๑๐.๒| วาโตว คนฺธมาเทติ อุภยํ เฉกปาปกํ
พาโล อามกปกฺกํว โลโล อนฺโธว อามิสํ ฯ
|๒๑๐.๓| อวินิจฺฉยญฺญู อตฺเถสุ มนฺโทว ปฏิภาสิ มํ
กิจฺจากิจฺจํ น ชานาสิ สมฺปตฺโต กาลปริยายํ ฯ
|๒๑๐.๔| อฑฺฒุมฺมตฺโต อุทีเรสิ โย เสยฺโย มญฺญสิตฺถิโย
พหุสาธารณา เหตา โสณฺฑานํว สุราฆรํ ฯ
|๒๑๐.๕| มายา เจตา มรีจีว โสกา โรคา จุปทฺทวา
ขราว พนฺธนา เจตา มจฺจุปาสา คุหาสยา
ตาสุ โย วิสฺสเส โปโส โส นเรสุ นราธโม ฯ
[๒๑๑] |๒๑๑.๑| ยํ วุฑฺเฒหิ อุปญฺญาตํ โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
มหาภูติตฺถิโย นาม โลกสฺมึ อุปปชฺชิสุํ ฯ
|๒๑๑.๒| ขิฑฺฑา ปณิหิตา ตาสุ รติ ตาสุ ปติฏฺฐิตา
วีชานิ ตาสุ รูหนฺติ ยทิทํ สตฺตา ปชายเร
ตาสุ โก นิพฺพิเช ๑- โปโส ปาณมาสชฺช ปาณิภิ ฯ
|๒๑๑.๓| ตฺวเมว นาญฺโญ สุมุข ถีนํ อตฺเถสุ ยุญฺชสิ
ตสฺส ตฺยชฺช ภเย ชาเต ภีเตน ชายเต มติ ฯ
|๒๑๑.๔| สพฺโพ หิ สํสยํ ปตฺโต ภยํ ภีรุ ติติกฺขติ
ปณฺฑิตา หิ มหนฺตาโน อตฺเถ ยุญฺชนฺติ ทุยฺยุเช ฯ
|๒๑๑.๕| เอตทตฺถาย ราชาโน สูรมิจฺฉนฺติ มนฺตินํ
ปฏิพาหติ ยํ สูโร อาปทํ อตฺตปริยายํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นิพฺพิเท ฯ
|๒๑๑.๖| มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ รญฺโญ สูทา มหานเส
ตถาหิ วณฺโณ ปตฺตานํ ผลํ เวฬุํว ตํ วธิ ฯ
|๒๑๑.๗| มุตฺโตปิ เนจฺฉสิ อุฑฺเฑตุํ สยํ พนฺธํ อุปาคมิ
โสปชฺช สํสยํ ปตฺโต อตฺถํ คณฺหาหิ มา มุขํ ฯ
[๒๑๒] โส ตฺวํ ๑- โยคํ ปยุญฺชสฺสุ ยุตฺตํ ธมฺมูปสญฺหิตํ
ตว ปริยาปทาเนน มม ปาเณสนํ จร ฯ
[๒๑๓] มา ภายิ ปตตํ เสฏฺฐ น หิ ภายนฺติ ตาทิสา
อหํ โยคํ ปยุญฺชิสฺสํ ยุตฺตํ ธมฺมูปสญฺหิตํ
มม ปริยาปทาเนน ขิปฺปํ ปาสา ปโมกฺขสิ ฯ
[๒๑๔] โส ลุทฺโท หํสกาเชน ราชทฺวารํ อุปาคมิ
ปฏิเวเทถ มํ รญฺโญ ธตรฏฺฐายมาคโต ฯ
[๒๑๕] |๒๑๕.๑| เต ทิสฺวา ปุญฺญสงฺกาเส อุโภ ลกฺขณสมฺมเต ๒-
ขลุ สญฺญมโน ราชา อมจฺเจ อชฺฌภาสถ ฯ
|๒๑๕.๒| เทถ ลุทฺทสฺส วตฺถานิ อนฺนํ ปานญฺจ โภชนํ
กามงฺกโร หิรญฺญสฺส ยาวนฺโต เอส อิจฺฉติ ฯ
[๒๑๖] |๒๑๖.๑| ทิสฺวา ลุทฺทํ ปสนฺนตฺตํ กาสิราเชตทพฺรวิ ๓-
ยทายํ ๔- สมฺม เขมก ปุณฺณา หํเสหิ ติฏฺฐติ ฯ
|๒๑๖.๒| กถํ รุจิมชฺฌคตํ ปาสหตฺโถ อุปาคมิ
โอกิณฺณํ ญาติสงฺเฆหิ นิมฺมชฺฌิมํ กถํ คหิ ฯ
[๒๑๗] |๒๑๗.๑| อชฺช เม สตฺตมา รตฺติ อาทานานิ ๕- อุปาสโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตํ ฯ ๒ สี. ยุ. ลกฺขญฺญาสมฺมเต ฯ ๓ ม. กาสิราชา ตทพฺรวิ ฯ ๔ ยทฺยายํ ฯ
@๕ ม. อทนานิ ฯ
ปทเมตสฺส อเนฺวสํ อปฺปมตฺโต ฆฏสฺสิโต ฯ
|๒๑๗.๒| อถสฺส ปทมทฺทกฺขึ จรโต อาทเนสนํ
ตตฺถาหํ โอทหึ ปาสํ เอวนฺตํ ทิชมคฺคหึ ฯ
[๒๑๘] ลุทฺท เทฺว อิเม สกุณา อถ เอโกติ ภาสสิ
จิตฺตํ นุ เต วิปริยตฺตํ ๑- อาทู กินฺนุ ชิคึสสิ ฯ
[๒๑๙] |๒๑๙.๑| ยสฺส โลหิตกา ตาลา ตปเนยฺยานิภา ๒- สุภา
อุรํ สํหจฺจ ติฏฺฐนฺติ โส เม พนฺธํ อุปาคมิ ฯ
|๒๑๙.๒| อถายํ ภสฺสโร ปกฺขี อพนฺโธ พนฺธมาตุรํ
อริยํ พฺรูหนฺโต ๓- อฏฺฐาสิ วทนฺโต ๔- มานุสึ คิรํ ฯ
[๒๒๐] กถนฺนุทานิ ๕- สุมุข หนุํ สํหจฺจ ติฏฺฐสิ
อาทู เม ปริสํ ปตฺโต ภยา ภีโต น ภาสสิ ฯ
[๒๒๑] นาหํ กาสิปติ ภีโต โอคฺคยฺห ปริสํ ตว
นาหํ ภยา น ภาสิสฺสํ วากฺยํ อตฺถสฺมิ ตาทิเส ฯ
[๒๒๒] |๒๒๒.๑| น เต อภิสฺสรํ ปสฺเส น รเถ นปิ ปตฺติเก
นาสฺส จมฺมํ ว กีฏํ วา วมฺมิเน ๖- จ ธนุคฺคเห ฯ
|๒๒๒.๒| น หิรญฺญํ สุวณฺณํ วา นครํ วา สุมาปิตํ
โอกิณฺณปริขํ ทุคฺคํ ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺฐกํ
ยตฺถ ปวิฏฺโฐ สุมุข ภายิตพฺพํ น ภายสิ ฯ
[๒๒๓] |๒๒๓.๑| น เม อภิสฺสเรนตฺโถ นคเรน ธเนน วา
อปเถน ปถํ ยาม อนฺตลิกฺเข จรา มยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ วิปลฺลตฺถนฺติปิ ฯ ๒ ม. ตปนียนิภา ฯ ๓ ม. พฺรุวาโน ฯ ๔ ม. จชนฺโต ฯ
@๕ ม. อถ กึ ทานิ ฯ สี. ยุ. อถ กินฺนุ ฯ ๖ ม. วมฺมิเต ฯ
|๒๒๓.๒| สุตา จ ปณฺฑิตาตฺยมฺหา นิปุณา จตฺถจินฺตกา ๑-
ภาเสมตฺถวตึ วาจํ สจฺเจ จสฺส ปติฏฺฐิโต ฯ
|๒๒๓.๓| กิญฺจ ตุยฺหํ อสจฺจสฺส อนริยสฺส กริสฺสติ
มุสาวาทิสฺส ลุทฺทสฺส ภณิตํปิ สุภาสิตํ ฯ
[๒๒๔] |๒๒๔.๑| ตํ พฺราหฺมณานํ วจนา อิมํ เขมมการยิ
อภยญฺจ ตยา ฆุฏฺฐํ อิมาโย ทสธา ทิสา ฯ
|๒๒๔.๒| โอคฺคยฺห เต โปกฺขรณึ วิปฺปสนฺโนทกํ สุจึ
ปหูตํ ขาทนํ ๒- ตตฺถ อหึสา เจตฺถ ปกฺขินํ ฯ
|๒๒๔.๓| อิทํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ อาคตมฺหา ตวนฺติเก
เต เต พนฺธสฺมา ปาเสน เอตนฺเต ภาสิตํ มุสา ฯ
|๒๒๔.๔| มุสาวาทํ ปุรกฺขตฺวา อิจฺฉาโลภญฺจ ปาปกํ
อุโภสนฺธึ อติกฺกมฺม อสาตํ อุปปชฺชติ ฯ
[๒๒๕] |๒๒๕.๑| นาปรชฺฌาม สุมุข นปิ โลภาว มคฺคหึ
สุตา จ ปณฺฑิตาตฺยตฺถ นิปุณา จตฺถจินฺตกา ๓- ฯ
|๒๒๕.๒| อปฺเปวตฺถวตึ วาจํ พฺยาหเรยฺยุํ ๔- อิธาคตา
ตถาตํ สมฺม เนสาโท วุตฺโต สุมุข มคฺคหิ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้าที่ ๑-๘๓.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=28&item=1&items=225
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=28&item=1&items=225&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=28&item=1&items=225
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=28&item=1&items=225
ศึกษาอรรถกถาชาดกนี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
https://84000.org/tipitaka/read/?index_28
https://84000.org/tipitaka/english/?index_28
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
