สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส ชาตกํ
ทุติโย ภาโค
---------
ปญฺญาสนิปาตํ
๑ นฬินิกาชาตกํ
[๑] อุทฺทยฺหเต ๑- ชนปโท รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสติ
เอหิ นฬินิเก คจฺฉ ตํ เม พฺราหฺมณมานย ฯ
[๒] นาหํ ทุกฺขกฺขมา ราช นาหํ อทฺธานโกวิทา
กถํ อหํ คมิสฺสามิ วนํ กุญฺชรเสวิตํ ฯ
[๓] |๓.๑| ผีตํ ชนปทํ คนฺตฺวา หตฺถินา จ รเถน จ
ทารุสงฺฆาฏยาเนน เอวํ คจฺฉ นฬินิเก ฯ
|๓.๒| หตฺถี อสฺสา รถา ๒- ปตฺตี คจฺเฉวาทาย ขตฺติเย
ตเวว วณฺณรูเปน วสํ ตมานยิสฺสสิ ฯ
[๔] |๔.๑| กทลิทฺธชปญฺญาโณ อาภุชิปริวาริโต
เอโส ปทิสฺสติ รมฺโม อิสิสิงฺคสฺส อสฺสโม ฯ
|๔.๒| เอโส อคฺคิสฺส สงฺขาโต เอโส ธูโม ปทิสฺสติ
มญฺเญ โน อคฺคึ หาเปติ อิสิสิงฺโค มหิทฺธิโก ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. อุฑฺฑยฺหเต ฯ ๒ ม. หตฺถิอสฺสรเถ ฯ
[๕] |๕.๑| ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ
อิสิสิงฺโค ปาวิสิ ภีโต อสฺสมํ ปณฺณฉาทนํ ฯ
|๕.๒| อสฺสมสฺส จ สา ทฺวาเร เคณฺฑุเกนสฺส กีฬติ
วิทํสยนฺตี องฺคานิ คุยฺหํ ปกาสิตานิ จ ฯ
|๕.๓| ตญฺจ ทิสฺวาน กีฬนฺตึ ปณฺณสาลคโต ชฏี
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
[๖] อมฺโภ โก นาม โส รุกฺโข ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น ตํ โอหาย คจฺฉติ ฯ
[๗] อสฺสมสฺส มม พฺรหฺเม สมีเป คนฺธมาทเน
พหโว ๑- ตาทิสา รุกฺขา ยสฺส เตวํ คตํ ผลํ
ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ น มํ โอหาย คจฺฉติ ฯ
[๘] เอตุ ภวํ อสฺสมิมํ อเทตุ
ปชฺชญฺจ ภกฺขญฺจ ปฏิจฺฉ ทมฺมิ
อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ
อิโต ภวํ มูลผลานิ ภุญฺชตุ ๒- ฯ
[๙] กินฺเต อิทํ อูรูนมนฺตรสฺมึ
สุปิจฺฉิตํ กณฺหริวปฺปกาสติ
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ
โกเส นุ เต อุตฺตมงฺคํ ปวิฏฺฐํ ฯ
[๑๐] |๑๐.๑| อหํ วเน มูลผเลสนํ จรํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปพฺพเต ฯ ๒ สี. ขาทตุ ฯ
อสาทยึ อจฺฉํ สุโฆรรูปํ
โส มํ ปติตฺวา สหสชฺฌปฺปตฺโต
ปนุชฺช มํ อพฺพุหิ อุตฺตมงฺคํ ฯ
|๑๐.๒| สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ
สพฺพญฺจ กาลํ น ลภามิ สาตํ
ปโห ภวํ กณฺฑุมิมํ วิเนตุํ
กุรุตํ ภวํ ยาจิโต พฺราหฺมณตฺถํ ฯ
[๑๑] คมฺภีรรูโป เต วโณ สโลหิโต
อปูติโก ปนฺนคนฺโธ ๑- มหา จ
กโรมิ เต กิญฺจิ กสายโยคํ
ยถา ภวํ ปรมสุขี ภเวยฺย ฯ
[๑๒] น มนฺตโยคา น กสายโยคา
น โอสธา พฺรหฺมจาริ กมนฺติ
ฆฏฺเฏ มุทุเกน องฺเคน ๒- วิเนหิ กณฺฑุํ ๓-
ยถา อหํ ปรมสุขี ภเวยฺยํ ฯ
[๑๓] อิโต นุ โภโต กตเมน อสฺสโม
กจฺจิ ภวํ อภิรมสิ อรญฺเญ
กจฺจิ นุ เต มูลผลํ ปหูตํ
กจฺจิ ภวนฺตํ น วิหึสนฺติ วาฬา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปกฺกคนฺโธ ฯ ม. วณคนฺโธ ฯ ๒ สี. ยํ เต มุทุ เตน ฯ ๓ ยุ. กณฺฑูกํ ฯ
[๑๔] |๑๔.๑| อิโต อุชุํ อุตฺตรายํ ทิสายํ
เขมา นที หิมวนฺตา ปภาติ
ตสฺสา ตีเร อสฺสโม มยฺห รมฺโม
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๒| อมฺพา จ สาลา ติลกา ๑- จ ชมฺพุโย
อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา
สมนฺตโต กึปุริสาภิคีตํ
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๓| ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เมตฺถ
วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปํ
ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ
อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺห ปสฺเส ฯ
|๑๔.๔| ผลา จ มูลา จ ปหูตเมตฺถ
วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตา
อายนฺติ จ ลุทฺทกา ตํ ปเทสํ
มา เม ตโต มูลผลํ อหาสุํ ฯ
[๑๕] ปิตา มม มูลผเลสนํ คโต
อิทานิ อาคจฺฉติ สายกาเล
อุโภว คจฺฉามเส อสฺสมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ติณฺฑุกาติปิ ฯ
ยาว ปิตา มูลผลโต เอตุ ฯ
[๑๖] อญฺเญ พหู อิสโย สาธุรูปา
ราชีสโย อนุมคฺเค วสนฺติ
เตเยว ปุจฺเฉสิ มมสฺสมนฺตํ
เต ตํ นยิสฺสนฺติ มมํ สกาเส ฯ
[๑๗] |๑๗.๑| น เต กฏฺฐานิ ภินฺนานิ น เต อุทกมาภตํ
อคฺคิปิ เต น หาปิโต กินฺนุ มนฺโทว ฌายสิ ฯ
|๑๗.๒| ภินฺนานิ กฏฺฐานิ หุโต จ อคฺคิ
ตปนีปิ เต สมิตา พฺรหฺมจารี
ปีฐญฺจ มยฺหํ อุทกญฺจ โหติ
รมสิ ตุวํ พฺรหฺมภูโต ปุรตฺถา ฯ
|๑๗.๓| อภินฺนกฏฺโฐสิ อนาภโตทโก
อหาสิตคฺคีสิ อสิทฺธโภชโน
น เม ตุวํ อาลปสิ มมชฺช
นฏฺฐํ นุ กึ เจตสิกญฺจ ทุกฺขํ ฯ
[๑๘] |๑๘.๑| อิธาคมา ชฏิโล พฺรหฺมจารี
สุทสฺสเนยฺโย สุตนู วิเนติ
เนวาติทีโฆ น ปนาติรสฺโส
สุกณฺหกณฺหจฺฉทเนหิ โภโต ฯ
|๑๘.๒| อมสฺสุชาโต อปุราณวณฺณี
อาธารรูปญฺจ ปนสฺส กณฺเฐ
เทฺว ยมา ๑- คณฺฑา อุเร สุชาตา ๒-
สุวณฺณติณฺฑุสนฺนิภา ๓- ปภสฺสรา ฯ
|๑๘.๓| มุขญฺจ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยํ
กณฺเณสุ ลมฺพนฺติ จ กุญฺจิตคฺคา
เต โชตเร จรโต มาณวสฺส
สุตฺตญฺจ ยํ สํยมานํ ชฏานํ
|๑๘.๔| อญฺญา จ ตสฺส สํยมานิ จตสฺโส
นีลา ปีตา โลหิตกา จ เสตา
ตา สํสเร จรโต มาณวสฺส
ติริฏิสงฺฆาริว ปาวุสมฺหิ ฯ
|๑๘.๕| น เมขลํ มุญฺชมยํ ธาเรติ
น สนฺถเร โน ปน ปพฺพชสฺส
ตา โชตเร ชงฺฆนนฺตเร ๔- วิลคฺคา
สเตริตา ๕- วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข ฯ
|๑๘.๖| อขิลกานิ จ อวณฺฏกานิ
เหฏฺฐา นภฺยา กฏิสโมหิตานิ
อฆฏฺฏิตา นิจฺจกีฬํ กโรนฺติ
หนฺตาต กึ รุกฺขผลานิ ตานิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เทฺวปสฺส ฯ ยุ. ทฺวาสฺส ฯ ๒ ม. อุเรสุ ชาตา ฯ ๓ ม. สุวณฺณตินฺทุกนิภา ฯ
@ย. โสวณฺณปิณฺฑูปนิภา ฯ ๔ ม. ชฆนนฺตเร ฯ ๕ ม. สเตรตา ฯ
|๑๘.๗| ชฏา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา
ปโรสตํ เวลฺลิตคฺคา สุคนฺธา
เทฺวธาสิโร สาธุวิภตฺตรูโป
อโห นุโข มยฺห ตถา ชฏาสฺสุ ฯ
|๑๘.๘| ยทา จ โส ปกิรติ ตา ชฏาโย
วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปา
นีลุปฺปลํ วาตสเมริตํว
ตเถว สํวายติ ๑- ปนสฺสโม อยํ ฯ
|๑๘.๙| ปงฺโก จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺโย
เนตาทิโส ยาทิโส มยฺห กาโย ๒-
โส วายติ เอริโต มาลุเตน
วนํ ยถา อคฺคคิมฺเห สุผุลฺลํ ฯ
|๑๘.๑๐| นิหนฺติ โส รุกฺขผลํ ปฐพฺยา
สุจิตฺตรูปํ รุจิรํ ทสฺสเนยฺยํ
ขิตฺตญฺจ ตสฺส ปุนเรติ หตฺถํ
หนฺตาต กึ รุกฺขผลํ นุโข ตํ ฯ
|๑๘.๑๑| ทนฺตา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา
สุทฺธา สมา สงฺขวรูปปนฺนา
มโน ปสาเทนฺติ วิวริยมานา
น หิ ๓- นูน โส สากมขาทิ เตหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํวาติ ฯ ๒ ม. มยฺหํ กาเย ฯ ๓ สี. ยุ. สพฺพตฺถ น ห... ฯ
|๑๘.๑๒| อกกฺกสํ อคฺคฬิตํ มุหุํ มุทุํ
อุชุํ อนุทฺธตํ อจปลมสฺส ภาสิตํ
รุทํ มนุญฺญํ กรวีกสุสฺสรํ
หทยงฺคมํ รญฺชยเตว เม มโน ฯ
|๑๘.๑๓| พินฺทุสฺสโร นาติวิสฺสฏฺฐวาโกฺย ๑-
น นูน สชฺฌายมติปฺปยุตฺโต
อิจฺฉามิ โข ๒- ตํ ปุนเทว ทฏฺฐุํ
มิตฺตญฺหิ ๓- เม มาณวาหุ ๔- ปุรตฺถา ฯ
|๑๘.๑๔| สุสนฺธิ สพฺพตฺถ วิมฏฺฐิมํ วณํ
ปุถุ สุชาตํ ขรปตฺตสนฺนิภํ
เตเนว มํ อุตฺตริยาน มาณโว
วิวริย อูรํ ชฆเนน ปีฬยิ ฯ
|๑๘.๑๕| ตปนฺติ อาภนฺติ วิโรจเร จ
สเตริตา ๕- วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข
พาหา มุทู อญฺชนโลมสทิสา
วิจิตฺรวฏฺฏงฺคุลิกสฺส โสภเร ฯ
|๑๘.๑๖| อกกฺกสงฺโค น จ ทีฆโลโม
นขสฺส ทีฆา อปิ โลหิตคฺคา
มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชนฺโต
กลฺยาณรูโป รมยํ อุปฏฺฐหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นาติวิสฬวาโกฺย ฯ ๒ ม. โภ ฯ ๓ ม. มิตฺโต หิ ฯ ๔ ม. มาณโวหุ ฯ
@๕ ม. สเตรตา ฯ
|๑๘.๑๗| ทุมสฺส ตูลูปนิภา ปภสฺสรา
สุวณฺณกมฺพูตลวฏฺฏสุจฺฉวี
หตฺถา มุทู เตหิ มํ สํผุสิตฺวา
อิโต คโต เตน มํ ทหนฺติ ตาต ฯ
|๑๘.๑๘| น นูน โส ขาริวิธํ อหาสิ
น นูน โส กฏฺฐานิ สยํ อภญฺชิ
น นูน โส หนฺติ ทุเม กุฐาริยา
นปิสฺส หตฺเถสุ ขิลานิ อตฺถิ ฯ
|๑๘.๑๙| อจฺโฉว โข ตสฺส วณํ อกาสิ
โส มํ พฺรวี สุขิตํ มํ กโรหิ
ตาหํ กรึ เตน มมาปิ ๑- โสขฺยํ
โส จ พฺรวี สุขิโตสฺมีติ พฺรหฺเม ฯ
|๑๘.๒๐| อยญฺจ เต มาลุวปณฺณสนฺถตา
วิกิณฺณรูปาว มยา จ เตน จ
กิลนฺตรูปา อุทเก รมิตฺวา
ปุนปฺปุนํ ปณฺณกุฏึ วชาม ฯ
|๑๘.๒๑| น มชฺช มนฺตา ปฏิภนฺติ ตาต
น อคฺคิหุตฺตํ นปิ ยญฺญ ตตฺร ๒-
น จาปิ เต มูลผลานิ ภุญฺเช
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มมาสิ ฯ ๒ สี. ยญฺญตนฺตฺรํ ฯ ม. ยญฺญตนฺตํ ฯ
ยาว น ปสฺสามิ ตํ พฺรหฺมจารึ ฯ
|๑๘.๒๒| อทฺธา ปชานาสิ ตุวํปิ ตาต
ยสฺสํ ทิสายํ ๑- วสเต พฺรหฺมจารี
ตํ มํ ทิสํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ
มา เต อหํ อมริมสฺสมมฺหิ ฯ
|๑๘.๒๓| วิจิตฺรผุลฺลญฺหิ ๒- วนํ สุตํ มยา
ทิชาภิฆุฏฺฐํ ทิชสงฺฆเสวิตํ
ตํ มํ วนํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ
ปุรา เต ปาณํ วิชหามิ อสฺสเม ฯ
[๑๙] |๑๙.๑| อิมสฺมาหํ โชติรเส วนมฺหิ
คนฺธพฺพเทวจฺฉรสงฺฆเสวิเต
อิสีนมาวาเส สนนฺตนมฺหิ
เนตาทิสํ อรตึ ปาปุเณถ ฯ
|๑๙.๒| ภวนฺติ มิตฺตานิ อโถ น โหนฺติ
ญาตีสุ มิตฺเตสุ กโรนฺติ เปมํ
อยญฺจ ชมฺโม กิสฺส ทิวา ๓- นิวิฏฺโฐ
โย เนว ชานาติ กุโตมฺหิ อาคโต ฯ
|๑๙.๓| สํวาเสน หิ มิตฺตานิ สนฺธิยนฺติ ปุนปฺปุนํ
เสฺวว มิตฺโต ๔- อสงฺคนฺตุ อสํวาเสน ชีรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทิสํ ฯ ๒ สี.ยุ. วิจิตรปุปฺผํ ฯ ๓ สี. ริวา ฯ ม. วา ฯ ๔ ยุ. สา จ เมตฺติ ฯ
|๑๙.๔| สเจ ตุวํ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ
สเจ ตุวํ สลฺลเป ๑- พฺรหฺมจารินา
สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน
ตโปคุณํ ขิปฺปมิมํ ปหสฺสสิ ฯ
|๑๙.๕| ปุนปิ เจ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ
ปุนปิ เจ สลฺลเป ๒- พฺรหฺมจารินา
สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน
อุสฺมาคตํ ขิปฺปมิมํ ปหสฺสสิ ฯ
|๑๙.๖| ภูตานิ เหตานิ จรนฺติ ตาต
วิรูปรูเปน มนุสฺสโลเก
น ตานิ เสเวถ นโร สปญฺโญ
อาสชฺชนํ ๓- นสฺสติ พฺรหฺมจารีติ ฯ
นฬินิกาชาตกํ ปฐมํ ฯ
---------
อุมฺมาทนฺตีชาตกํ
[๒๐] |๒๐.๑| นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺท
ปากาเรน ปณฺฑุมเยน คุตฺตํ
กา ทิสฺสติ อคฺคิสิขาว ทูเร
เวหายสํ ๔- ปพฺพตคฺเคว อจฺจิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. สลฺลปิ ฯ ๓ ม. อาสชฺช นํ ฯ ๔ สี. ยุ. เวหาสยํ ฯ
|๒๐.๒| ธีตา นฺวายํ กสฺส สุนนฺท โหติ
สุณิสา นฺวายํ กสฺส อโถปิ ภริยา
อกฺขาหิ เม ขิปฺปมิเธว ปุฏฺโฐ
อวาวตา ยทิ วา อตฺถิ ภตฺตา ฯ
[๒๑] |๒๑.๑| อหํ หิ ชานามิ ชนินฺท เอตํ
มตฺยา จ เปตฺยา จ อโถปิ อสฺสา
ตเวว โส ปุริโส ภูมิปาล
รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต ตวตฺเถ ฯ
|๒๑.๒| อิทฺโธ จ ผีโต จ สุวฑฺฒิโต จ
อมจฺโจ จ เต อญฺญตโร ชนินฺท
ตทฺเสว สา ภริยา อภิปารกสฺส
อุมฺมาทนฺตีติ นามเธยฺเยน ราช ฯ
[๒๒] อมฺโภ อมฺโภ นามมิทํ อิมิสฺสา
มตฺยา จ เปตฺยา จ กตํ สุสาธุ
ตถาหิ มยฺหํ อวโลกยนฺตี
อุมฺมตฺตกํ อุมฺมาทนฺตี อกาสิ ฯ
[๒๓] |๒๓.๑| ยา ปุณฺณมาเส มิคมนฺทโลจนา
อุปาวิสี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
เทฺว ปุณฺณมาโย ตทหู อมญฺญึ
ทิสฺวาน ปาราวฏรตฺตวาสินึ ฯ
|๒๓.๒| อฬารปมฺเหหิ สุเภหิ วคฺคุภิ
ปโลภยนฺตี มํ ยทา อุทิกฺขติ
วิชมฺหมานา ๑- หรเตว เม มโน
ชาตา วเน กึปุริสีว ปพฺพเต ฯ
|๒๓.๓| ตทา หิ พฺรหตี สามา อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
เอกจฺจวสนา นารี มิคี ภนฺตาวุทิกฺขติ ฯ
|๒๓.๔| กทาสฺสุ มํ ตมฺพนขา สุโลมา
พาหามุทู จนฺทนสารลิตฺตา
วฏฺฏงฺคุลี สนฺนตธีรกุตฺติยา
นารี อุปญฺญิสฺสติ สีสโต สุภา ฯ
|๒๓.๕| กทาสฺสุ มํ กาญฺจนชาลุรจฺฉทา
ธีตา ติรีฏิสฺส วิลากมชฺฌา ๒-
มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชิสฺสติ
พฺรหาวเน ชาตทุมํว มาลุวา ฯ
|๒๓.๖| กทาสฺสุ มํ ๓- ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี
พินฺทุตฺถนี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
มุขํ มุเขน อุปนามยิสฺสติ
โสณฺโฑว โสณฺฑสฺส สุราย ถาลํ ฯ
|๒๓.๗| ยทาทฺทสํ ตํ ติฏฺฐนฺตึ สพฺพคตฺตํ ๔- มโนรมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชฺมฺภมานา ฯ ๒ ม. วิลคฺคมชฺฌา ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ ม. สพฺพภทฺทํ ฯ
ตโต สกสฺส จิตฺตสฺส นาวโพธามิ กญฺจิ นํ ฯ
|๒๓.๘| อุมฺมาทนฺตี มยา ทิฏฺฐา ๑- อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
น สุปฺปามิ ทิวารตฺตึ สหสฺสํว ปราชิโต ฯ
|๒๓.๙| สกฺโก เจ ๒- เม วรํ ทชฺชา โส จ ลพฺเภถ เม วโร
เอกรตฺตํ ทฺวิรตฺตํ วา ภเวยฺย ๓- อภิปารโก
อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวาน สีวิราชา ตโต สิยา ๔- ฯ
[๒๔] ภูตานิ เม ภูตปตี นมสฺสโต
อาคมฺม ยกฺโข อิทเมตทพฺรวิ
รญฺโญ มโน อุมฺมาทนฺตฺยา นิวิฏฺโฐ
ททามิ เต ตํ ปริจารยสฺสุ ฯ
[๒๕] ปุญฺญา จ ธํเส ๕- อมโร น จมฺหิ
ชโน จ เม ปาปมิทญฺจ ชญฺญา
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ๖- ฯ
[๒๖] ชนินฺท นาญฺญตฺร ตยา มยา วา
สพฺพาปิ กมฺมสฺส กตสฺส ชญฺญา
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๒๗] |๒๗.๑| โย ปาปกํ กมฺม กรํ มนุสฺโส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุมฺมาทนฺติมหํ ทิฏฺฐา ฯ ๒ สี. ยุ. จ ฯ ๓ ม. ภเวยฺยํ ฯ ๔ ม. สิยํ ฯ
@๕ ม. ยุ. ปุญฺญา วิธํเส ฯ ๖ ม. อทฏฺฐา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โส มญฺญติ มายิทํ ๑- มญฺญึสุ อญฺเญ
ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตํ
ยุตฺตา จ เย โหนฺติ นรา ปฐพฺยา ฯ
|๒๗.๒| อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
สทฺเธยฺย ๒- โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๒๘] อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
คจฺเฉว ตฺวํ อุมฺมาทนฺตึ ภทฺทนฺเต ๓-
สีโหว เสลสฺส คุหํ อุเปติ ฯ
[๒๙] น ปีฬิตา อตฺตทุกฺเขน ธีรา
สุขปฺผลํ กมฺม ปริจฺจชนฺติ
สมฺโมหิตา วาปิ สุเขน มตฺตา
น ปาปกมฺมญฺจ สมาจรนฺติ ฯ
[๓๐] ตุวญฺหิ มาตา จ ปิตา จ มยฺหํ
ภตฺตา ปตี โปสโก เทวตา จ
ทาโส อหํ ตุยฺห สปุตฺตทาโร
ยถาสุขํ สีวิ ๔- กโรหิ กามํ ฯ
[๓๑] โย อิสฺสโรมฺหีติ กโรติ ปาปํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มายิท ฯ ๒ สี. ม. สทฺทเหยฺย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ภทนฺเต ฯ
@๔ ม. สามิ ฯ
กตฺวา จ โส นุตฺตปเต ๑- ปเรสํ
น เตน โส ชีวติ ทีฆมายุํ ๒-
เทวาปิ ปาเปน สเมกฺขเร นํ ฯ
[๓๒] อญฺญาตกํ สามิเกหิ ปทินฺนํ
ธมฺเม ฐิตา เย ปฏิจฺฉนฺติ ทานํ
ปฏิจฺฉกา ทายกา จาปิ ตตฺถ
สุขปฺผลญฺเญว กโรนฺติ กมฺมํ ฯ
[๓๓] อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๓๔] อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๓๕] โย อตฺตทุกฺเขน ปรสฺส ทุกฺขํ
สุเขน วา อตฺตสุขํ ทหติ ๓-
ยเถวิทํ มยฺห ตถา ปเรสํ
โย เอวํ ปชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ ฯ
[๓๖] อญฺโญ นุ เต โกจิ ปโร ปฐพฺยา
@เชิงอรรถ: ๑ นุตฺตสเตติปิ ฯ ๒ ม. ทีฆมายุ ฯ ๓ ม. ทหาติ ฯ
สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต
ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
[๓๗] ชนินฺท ชานาสิ ปิยา มเมสา
น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล
ปิเยน เต ทมฺมิ ปิยํ ชนินฺท
ปิยทายิโน เทว ปิยํ ลภนฺติ ฯ
[๓๘] โส นูนาหํ วธิสฺสามิ อตฺตานํ กามเหตุกํ
น หิ ธมฺมํ อธมฺเมน อหํ วธิตุมุสฺสเห ฯ
[๓๙] สเจ ตุวํ มยฺห สตึ ชนินฺท
น กามยาสิ นรวีร เสฏฺฐ
จชามิ นํ สพฺพชนสฺส มชฺเฌ ๑-
มยา ปมุตฺตํ ตโต อวฺหเยสิ นํ ฯ
[๔๐] อทูสิยญฺเจ อภิปารก ตุวํ
จชาสิ กตฺเต อหิตาย ตฺยสฺส
มหา จ เต อุปวาโทปิ อสฺส
น จาปิ ตฺยสฺส นครมฺหิ ปกฺโข ฯ
[๔๑] |๔๑.๑| อหํ สหิสฺสํ อุปวาทเมตํ
นินฺทํ ปสํสํ ครหญฺจ สพฺพํ
มเมตมาคจฺฉตุ ภูมิปาล
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สิพฺพยา ฯ
ยถาสุขํ สีวิ ๑- กโรหิ กามํ ฯ
|๔๑.๒| โย เนว นินฺทํ น ปุนปฺปสํสํ ๒-
อาทิยติ ครหํ โนปิ ปูชํ
สิรี จ ลกฺขี จ อเปติ ตมฺหา
อาโป สุวุฏฺฐีว ยถา ถลมฺหา ฯ
|๔๑.๓| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขญฺจ สุขญฺจ เอตฺโต
ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ
อุรสา อหํ ปฏิจฺฉิสฺสามิ ๓- สพฺพํ
ปฐวี ยถา ถาวรานํ ตสานํ ฯ
[๔๒] ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ
ทุกฺขญฺจ นิจฺฉามิ อหํ ปเรสํ
เอโกปิมํ ตารยิสฺสามิ ๔- ภารํ
ธมฺเม ฐิโต กิญฺจิ อหาปยนฺโต ฯ
[๔๓] สคฺคูปคํ ปุญฺญกมฺมํ ชนินฺท
มา เม ตุวํ อนฺตรายํ อกาสิ
ททามิ เต อุมฺมาทนฺตึ ปสนฺโน
ราชาว ยญฺเญ ธนํ พฺราหฺมณานํ ฯ
[๔๔] อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
สขา มมํ อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
นินฺเทยฺยุ เทวา ปิตโร จ สพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สิพฺพ ฯ ๒ ม. ปนปฺปสํสํ ฯ ๓ ม. ปจฺจุตฺตริสฺสามิ ฯ ยุ. ปจฺจุปทิสฺสามิ ฯ
@๔ ม. หารยิสฺสามิ ฯ
ปาปญฺจ ปสฺสํ อภิสมฺปรายํ ฯ
[๔๕] น เหตํ ธมฺมํ ๑- สีวิราช วชฺชุํ
สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ
ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
[๔๖] อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
สขา มมํ อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ
สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ ฯ
[๔๗] อาหุเนยฺโย เมสิ หิตานุกมฺปี
ธาตา วิธาตา จสิ กามปาโล
ตยี หุตา ราช มหปฺผลา หิ ๒-
กาเมน เม อุมฺมาทนฺตึ ปฏิจฺฉ ฯ
[๔๘] อทฺธา หิ สพฺพํ อภิปารก ตุวํ
ธมฺมํ อจารี มม กตฺตุปุตฺต
อญฺโญ นุ เต โก อิธ โสตฺถิกตฺตา
ทฺวิปโท นโร อรุเณ ชีวโลเก ฯ
[๔๙] ตฺวํ นุ เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ
ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ
โส ธมฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เหตธมฺมํ ฯ ๒ ยุ. มหปฺผลา หิ เม ฯ
ธมฺมญฺจ เม เทสย ธมฺมปาล ฯ
[๕๐] |๕๐.๑| ตทิงฺฆ อภิปารก สุโณหิ วจนํ มม
ธมฺมนฺเต เทสยิสฺสามิ สตํ อาเสวิตํ อหํ ฯ
|๕๐.๒| สาธุ ธมฺมรุจี ราชา สาธุ ปญฺญาณวา นโร
สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ ปาปสฺสากรณํ สุขํ ฯ
|๕๐.๓| อกฺโกธนสฺส วิชิเต ฐิตธมฺมสฺส ราชิโน
สุขํ มนุสฺสา อาเสถ สีตจฺฉายาย สงฺฆเร ฯ
|๕๐.๔| น จาหเมตํ อภิโรจยามิ
กมฺมํ อสเมกฺขกตํ อสาธุ
เยวาปิ ญตฺวาน สยํ กโรนฺติ
อุปมา อิมา มยฺห ตุวํ สุโณหิ ฯ
|๕๐.๕| ควญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
|๕๐.๖| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
|๕๐.๗| ควญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต อุชุํ คเต สติ ฯ
|๕๐.๘| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจปิ ๑- ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเจ ฯ
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
|๕๐.๙| น จาปาหํ อธมฺเมน อมรตฺตมภิปตฺถเย
อิมํ วา ปฐวึ สพฺพํ วิเชตุํ อภิปารก ฯ
|๕๐.๑๐| ยญฺหิ กิญฺจิ มนุสฺเสสุ รตนํ อิธ วิชฺชติ
คาโว ทาโส หิรญฺญญฺจ วตฺถิยํ หริจนฺทนํ ฯ
|๕๐.๑๑| อสฺสิตฺถิโย จ รตนํ มณิกญฺจ
ยญฺจาปิเม จนฺทสุริยา อภิปาลยนฺติ
น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺย
มชฺเฌ สิวีนํ อุสโภสฺมิ ชาโต ฯ
|๕๐.๑๒| เนตา หิตา ๑- อุคฺคโต รฏฺฐปาโล
ธมฺมํ สิวีนํ อปจายมาโน
โส ธมฺมเมวานุวิจินฺตยนฺโต
ตสฺมา สเก จิตฺตวเส น วตฺโต ฯ
[๕๑] |๕๑.๑| อทฺธา ตุวํ มหาราช นิจฺจํ อพฺยสนํ สิวํ
กริสฺสสิ จิรํ รชฺชํ ปญฺญา หิ ตว ตาทิสี ฯ
|๕๑.๒| เอตนฺเต อนุโมทาม ยํ ธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ
ธมฺมํ ปมชฺช ขตฺติโย รฏฺฐา ๒- จวติ อิสฺสโร ฯ
|๕๑.๓| ธมฺมญฺจร ๓- มหาราช มาตาปิตูสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๔| ธมฺมญฺจร มหาราช ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปิตา ฯ ๒ สี. ฐานา ฯ ๓ ม. สพฺพตฺถ ธมฺมํ จเร... ฯ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๕| ธมฺมญฺจร มหาราช มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๖| ธมฺมญฺจร มหาราช วาหเนสุ พเลสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๗| ธมฺมญฺจร มหาราช คาเมสุ นิคเมสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๘| ธมฺมญฺจร มหาราช รฏฺเฐสุ ชนปเทสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๙| ธมฺมญฺจร มหาราช สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๐| ธมฺมญฺจร มหาราช มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๑| ธมฺมญฺจร มหาราช ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
|๕๑.๑๒| ธมฺมญฺจร มหาราช อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา มา ธมฺมํ ราช ปามโทติ ฯ
อุมฺมาทนฺตีชาตกํ ทุติยํ ฯ
---------
๓ มหาโพธิชาตกํ
[๕๒] กินฺนุ ทณฺฑํ กิมาชินํ กึ ฉตฺตํ กึ อุปาหนํ
กึ องฺกุสญฺจ ปตฺตญฺจ สงฺฆาฏิญฺจาปิ พฺราหฺมณ
ตรมานรูโป คณฺหาสิ กินฺนุ ปตฺถยเส ทิสํ ฯ
[๕๓] |๕๓.๑| ทฺวาทเสตานิ วสฺสานิ วสิตานิ ตวนฺติเก
นาภิชานามิ โสเณน ปิงฺคเลนาภิกูชิตํ ฯ
|๕๓.๒| สฺวายํ ทิตฺโตว นทติ สุกฺกทาฐํ วิทํสยํ
ตว สุตฺวา สภริยสฺส วีตสทฺธสฺส มํ ปติ ฯ
[๕๔] อหุ เอส กโต โทโส ยถา ภาสสิ พฺราหฺมณ
เอส ภิยฺโย ปสีทามิ วส พฺราหฺมณ มา คมา ฯ
[๕๕] |๕๕.๑| สพฺพเสโต ปุเร อาสิ ตโตปิ สพโล อหุ
สพฺพโลหิตโกทานิ กาโล ปกฺกมิตุํ มม ฯ
|๕๕.๒| อพฺภนฺตรํ ปุเร อาสิ ตโต มชฺเฌ ตโต พหิ
ปุรา นิทฺธมนา โหติ สยเมว วชามหํ ฯ
|๕๕.๓| วีตสทฺธํ น เสเวยฺย อุทปานํวโนทกํ
สเจปิ นํ อนุขเณ วาริกทฺทมคนฺธิกํ ฯ
|๕๕.๔| ปสนฺนเมว เสเวยฺย อปฺปสนฺนํ วิวชฺชเย
ปสนฺนํ ปยิรุปาเสยฺย รหทํวุทกตฺถิโก ฯ
|๕๕.๕| ภเช ภชนฺตํ ปุริสํ อภชนฺตํ น ภชฺชเย
อสปฺปุริสธมฺโม โส โย ภชนฺตํ น ภชฺชติ ฯ
|๕๕.๖| โย ภชนฺตํ น ภชติ เสวมานํ น เสวติ
สเว มนุสฺสปาปิฏฺโฐ มิโค สาขสฺสิโต ยถา ฯ
|๕๕.๗| อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา อสโม สรเณน จ
เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ อกาเล ยาจนาย จ ฯ
|๕๕.๘| ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ น จ คจฺเฉ จิราจิรํ
กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย เอวํ มิตฺตา น ชิรเร ๑- ฯ
|๕๕.๙| อติจิรํ นิวาเสน ปิโย ภวติ อปฺปิโย
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม ปุรา เต โหม อปฺปิยา ฯ
[๕๖] เอวํ เจ ยาจมานานํ อญฺชลึ นาวพุชฺฌสิ
ปริจาริกานํ สตฺตานํ ๒- วจนํ น กโรสิ โน
เอวนฺตํ อภิยาจาม ปุน กยิราสิ ปริยายํ ฯ
[๕๗] เอวญฺเจ โน วิหรตํ อนฺตราโย น เหสฺสติ
ตุยฺห วาปิ ๓- มหาราช มยฺห วา ๔- รฏฺฐวฑฺฒน
อปฺเปว นาม ปสฺเสม อโหรตฺตานมจฺจเย ฯ
[๕๘] |๕๘.๑| อุทีรณา เจ สงฺคตฺยา ภาวายมนุวตฺตติ ฯ
อกามา อกรณียํ วา กรณียํ วาปิ กฺรุพฺพติ ๕-
อกามกรณียสฺมึ กวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ๖- ฯ
|๕๘.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๕๘.๓| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ชียเร ฯ ๒ ม. ปริจารกานํ สตํ ฯ ๓ สี. ตุมฺหญฺจาปิ ฯ ยุ. ตุยฺหญฺจาปิ ฯ
@๔ สี. อมฺหํ วา ฯ ยุ. มยฺหญฺจ ฯ ๕ ม. กุพฺพติ ฯ ๖ ม. ลิปฺปติ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๗ ม. วิชานิยา ฯ
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๕๙] |๕๙.๑| อิสฺสโร สพฺพโลกสฺส สเจ กปฺเปติ ชีวิตํ
อิทฺธึ พฺยสนภาวญฺจ กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
นิทฺเทสการี ปุริโส อิสฺสโร เตน ลิมฺปติ ฯ
|๕๙.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย ๑-
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๐] |๖๐.๑| สเจ ปุพฺเพกตเหตุ สุขทุกฺขํ นิคจฺฉติ
โปราณกํ กตํ ปาปํ ตเมโส มุญฺจเต อิณํ
โปราณกอิณโมกฺโข กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
|๖๐.๒| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๐.๓| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๑] |๖๑.๑| จตุนฺนํเยวุปาทาย รูปํ สมฺโภติ ปาณินํ
ยโต จ รูปํ สมฺโภติ ตตฺเถวานุปคจฺฉติ ฯ
|๖๑.๒| อิเธว ชีวติ ชีโว เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสติ
อุจฺฉิชฺชติ อยํ โลโก เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา
อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมึ กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชานิยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
|๖๑.๓| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๑.๔| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๒] อาหุ ขตฺตวิธา ๑- โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
มาตรํ ปิตรํ หญฺเญ อโถ เชฏฺฐํปิ ภาตรํ
หเนยฺย ปุตฺตทาเร จ อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา ฯ
[๖๓] |๖๓.๑| ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ ๒- หิ ปาปโก ฯ
|๖๓.๒| อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน สมูลมปิ อพฺภุเห
อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๓.๓| โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ กลฺยาโณ น จ ปาปโก
โภโต เจ วจนํ สจฺจํ สุหโต วานโร มยา ฯ
|๖๓.๔| อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส อปราธํ วิชานิย
น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ฯ
[๖๔] |๖๔.๑| อเหตุวาโท ปุริโส โย จ อิสฺสรกุตฺติโก
ปุพฺเพกตี จ อุจฺเฉที โย จ ขตฺตวิโธ ๓- นโร ฯ
|๖๔.๒| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ขตฺตวิทา ฯ ๒ ยุ. มิตฺตทูภี ฯ ๓ ม. ขตฺตวิโท ฯ
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต ๑- กฏุกุทฺรโย ฯ
[๖๕] |๖๕.๑| อุรพฺภรูเปน พกาสุ ๒- ปุพฺเพ
อสงฺกิโต อชยูถํ อุเปติ
หนฺตฺวา อุรณึ อชิยํ ๓- อชญฺจ
หนฺตฺวา สยิตฺวา ๔- เยนกามํ ปเลติ ฯ
|๖๕.๒| ตถาวิเธเก สมณพฺราหฺมณาเส
ฉทนํ กตฺวา วญฺจยนฺติ มนุสฺเส
อนาสกา ถณฺฑิลเสยฺยกา จ
รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
ปริยายภตฺตญฺจ อปานกตฺตา
ปาปาจารา อรหนฺโต วทานา ฯ
|๖๕.๓| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย ฯ
|๖๕.๔| ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ เหตุญฺจ อปวทนฺติ ๕- เย
ปรการํ อตฺตการญฺจ เย ตุจฺฉํ สมวณฺณยุํ ฯ
|๖๕.๕| เอเต อสปฺปุริสา โลเก พาลา ปณฺฑิตมานิโน
กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ อโถ อญฺญมฺปิ การเย
อสปฺปุริสสํสคฺโค ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย ฯ
|๖๕.๖| สเจ หิ วีริยํ นาสฺส กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทุกฺกโฏ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. วกสฺสุ ฯ ยุ. วกาสุ ฯ ๓ ม.
@อชิกํ ฯ ๔ ม. อุตฺราสยิตฺวา ฯ ๕ ม. อเหตุญฺจ ปวทนฺติ ฯ
น ภเร วฑฺฒกึ ราชา นปิ ยนฺตานิ การเย ฯ
|๖๕.๗| ยสฺมา จ วีริยํ อตฺถิ กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
ตสฺมา ยนฺตานิ กาเรติ ราชา ภรติ วฑฺฒกึ ฯ
|๖๕.๘| ยทิ วสฺสสตํ เทโว น วสฺเส น หิมํ ปเต
อุจฺฉิชฺเชยฺย อยํ โลโก วินสฺเสยฺย อยํ ปชา ฯ
|๖๕.๙| ยสฺมา จ วสฺสตี เทโว หิมญฺจานุผุสียติ ๑-
ตสฺมา สสฺสานิ ปจฺจนฺติ รฏฺฐญฺจ ปาลยเต จิรํ ฯ
|๖๕.๑๐| ควญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
|๖๕.๑๑| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
|๖๕.๑๒| ควญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ๒- อุชุํ คจฺฉนฺติ ๓- เนตฺเต อุชุํ คเต สติ ฯ
|๖๕.๑๓| เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจปิ ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
|๖๕.๑๔| มหารุกฺขสฺส ผลิโน อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ
รสญฺจสฺส น ชานาติ พีชญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. หิมญฺจานุผุสายติ ฯ ๒ ม. คาวี ฯ ๓ ม. ยนฺติ ฯ
|๖๕.๑๕| มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ อธมฺเมน โย ปสาสติ
รสญฺจสฺส น ชานาติ รฏฺฐญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๖| มหารุกฺขสฺส ผลิโน ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ
รสญฺจสฺส วิชานาติ พีชญฺจสฺส น นสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๗| มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ ธมฺเมน โย ปสาสติ
รสญฺจสฺส วิชานาติ รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติ ฯ
|๖๕.๑๘| โย จ ราชา ชนปทํ อธมฺเมน ปสาสติ
สพฺโพสธีภิ โส ราชา วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโย ฯ
|๖๕.๑๙| ตเถว เนคเม หึสํ เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย
โอชทานพลีกาเร ส โกเสน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๐| ปหารวรเขตฺตญฺญู สงฺคาเม กตนิสฺสเม
อุสฺสิเต หึสยํ ราชา ส พเลน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๑| ตเถว อิสโย หึสํ สํยเม พฺรหฺมจาริเย ๑-
อธมฺมจารี ขตฺติโย โส สคฺเคน วิรุชฺฌติ ฯ
|๖๕.๒๒| โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ ภริยํ หนฺติ อทูสกํ ๒-
ลุทฺทํ ปสวเต ฐานํ ๓- ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติ
|๖๕.๒๓| ธมฺมํ จเร ชานปเท เนคเมสุ ๔- พเลสุ จ
อิสโย จ น หึเสยฺย ปุตฺตทาเร สมญฺจเร ฯ
|๖๕.๒๔| ส ตาทิโส ภูมิปติ รฏฺฐปาโล อโกธโน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. พฺรหฺมจาริโน ฯ ม. สญฺญเต พฺรหฺมจาริโย ฯ ๒ ม. อทูสิกํ ฯ ๓ สี. ปาปํ ฯ
@๔ สี. นิคเมสุ ฯ
สามนฺเต ๑- สมฺปกมฺเปติ อินฺโทว อสุราธิโปติ ฯ
มหาโพธิชาตกํ ตติยํ ฯ
---------
ตสฺสุทฺทานํ ฯ
สนิฬีนิกมวฺหยโน ปฐโม
ทุติโย ปน สอุมฺมทนฺตีวโร
ตติโย ปน โพธิสิรีวฺหยโน
กถิตา ปน ตีณิ ชิเนน สุภา ฯ
ปญฺญาสนิปาตํ นิฏฺฐิตํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สปตฺเต ฯ
สฏฺฐินิปาตํ
๑ โสณกชาตกํ
[๖๖] |๖๖.๑| กสฺส สุตฺวา สตํ ทมฺมิ สหสฺสํ ทิฏฺฐโสณกํ ๑-
โก เม โสณกมกฺขาติ สหายํ ปํสุกีฬิตํ ฯ
|๖๖.๒| อถ พฺรวิ มาณวโก ทหโร ปญฺจจูฬโก
มยฺหํ สุตฺวา สตํ เทหิ สหสฺสํ ทิฏฺฐโสณกํ ๒-
อหํ เต ๓- โสณกมกฺขิสฺสํ สหายํ ปํสุกีฬิตํ ฯ
[๖๗] กตรสฺมึ โส ชนปเท รฏฺเฐสุ นิคเมสุ จ
กตฺถ โสณกมทฺทกฺขิ ๔- ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ฯ
[๖๘] |๖๘.๑| ตเวว เทว วิชิเต ตเววุยฺยานภูมิยา
อุชุวํสา มหาสาลา นีโลภาสา มโนรมา ฯ
|๖๘.๒| ติฏฺฐนฺติ เมฆสมานา รมฺมา อญฺโญญฺญนิสฺสิตา
เตสํ มูลสฺมิ โสณโก ฌายติ อนุปาทิโน
อุปาทาเนสุ โลเกสุ ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโต ฯ
[๖๙] |๖๙.๑| ตโต จ ราชา ปายาสิ เสนาย จตุรงฺคิยา
การาเปตฺวา สมํ มคฺคํ อคมา เยน โสณโก ฯ
|๖๙.๒| อุยฺยานภูมึ คนฺตฺวาน วิจรนฺโต พฺรหาวเน
@เชิงอรรถ: ๑-๒ สี. ยุ. ทฏฺฐุ-ฯ ๓ สี. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ สี. ยุ. กตฺถ เต โสณโก
@ทิฏฺโฐ ฯ
อาสีนํ โสณกํ ทกฺขิ ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตํ ฯ
[๗๐] กปโณ วตายํ ๑- ภิกฺขุ มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต
อมาติโก อปิติโก รุกฺขมูลสฺมิ ฌายติ ฯ
[๗๑] |๗๑.๑| อิมํ วากฺยํ นิสาเมตฺวา โสณโก เอตทพฺรวิ
น ราช กปโณ โหติ ธมฺมํ กาเยน ผสฺสยํ ฯ
|๗๑.๒| โยธ ๒- ธมฺมํ นิรงฺกตฺวา อธมฺมํ อนุวตฺตติ
ส ราช กปโณ โหติ ปาโป ปาปปรายโน ฯ
[๗๒] อรินฺทโมติ เม นามํ กาสิราชาติ มํ วิทู
กจฺจิ โภโต สุขเสยฺยา อิธ ปตฺตสฺส โสณก ฯ
[๗๓] |๗๓.๑| สทาปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
น เตสํ โกฏฺเฐ โอเปนฺติ น กุมฺเภ น กโฬปิยา
ปรินิฏฺฐิตเมสานา เตน ยาเปนฺติ สุพฺพตา ฯ
|๗๓.๒| ทุติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
อนวชฺชปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ น จ โกจูปโรธติ ฯ
|๗๓.๓| ตติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
นิพฺพุโต ปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ น จ โกจูปโรธติ ฯ
|๗๓.๔| จตุตฺถมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
มุตฺตสฺส รฏฺเฐ จรโต สงฺโค ยสฺส น วิชฺชติ ฯ
|๗๓.๕| ปญฺจมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
นครมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ นาสฺส กิญฺจิ อฑยฺหถ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วตยํ ฯ ๒ ม. โย จ ฯ
|๗๓.๖| ฉฏฺฐมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
รฏฺเฐ วิลุมฺปมานมฺหิ นาสฺส กญฺจิ อหารถ ๑- ฯ
|๗๓.๗| สตฺตมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
โจเรหิ รกฺขิตํ มคฺคํ เย จญฺเญ ปริปนฺถิกา
ปตฺตจีวรมาทาย โสตฺถึ คจฺฉติ สุพฺพโต ฯ
|๗๓.๘| อฏฺฐมมฺปิ ภทฺรมธนสฺส อนาคารสฺส ภิกฺขุโน
ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมติ อนเปกฺโขว คจฺฉติ ฯ
[๗๔] |๗๔.๑| พหูปิ ภทฺรา เอเตสํ ๒- โย ตฺวํ ภิกฺขุ ปสํสสิ
อหญฺจ คิทฺโธ กาเมสุ กถํ กาหามิ โสณก ฯ
|๗๔.๒| ปิยา เม มานุสา กามา อโถ ทิพฺยาปิ เม ปิยา
อถ เกน นุ วณฺเณน อุโภ โลเก ลภามเส ฯ
[๗๕] |๗๕.๑| กาเม ๓- คิทฺธา กามรตา กาเมสุ อธิมุจฺฉิตา
นรา ปาปานิ กตฺวาน อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
|๗๕.๒| เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน ๔- นิกฺขนฺตา อกุโตภยา
เอโกทิภาวาธิคตา น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
|๗๕.๓| อุปมนฺเต กริสฺสามิ ตํ สุโณหิ อรินฺทม
อุปมาย มิเธกจฺเจ ๕- อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตา ฯ
|๗๕.๔| คงฺคาย กุณปํ ทิวา วุยฺหมานํ มหณฺณเว
วายโส สมจินฺเตสิ อปฺปปญฺโญ อเจตโส ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อหีรถ ฯ ๒ สี. พหูนิ สมณภทฺรานิ ฯ ยุ. พหูปิ ภทฺรกา เอเต ฯ
@๓ สี. ยุ. กาเมสุ ฯ ๔ สี. ยุ. ปหตฺวาน ฯ ๕ สี. ยุ. ปิเธกจฺเจ ฯ
|๗๕.๕| ยานญฺจ วติทํ ลทฺธํ ภกฺโข จายํ อนปฺปโก
ตตฺถ รตฺตึ ตตฺถ ทิวา ตตฺเถว นิรโต มโน ฯ
|๗๕.๖| ขาทํ นาคสฺส มํสานิ ปิวํ ภาคีรโสทกํ
สมฺปสฺสํ วนเจตฺยานิ น ปเลตฺถ วิหงฺคโม ฯ
|๗๕.๗| ตญฺจ โอตรณี คงฺคา ปมตฺตํ กุณเป รตํ
สมุทฺทํ อชฺฌคาหาสิ อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ ฯ
|๗๕.๘| โส จ ภกฺขปริกฺขีโณ อุทปตฺวา ๑- วิหงฺคโม
น ปจฺฉโต น ปุรโต นุตฺตรํ โนปิ ทกฺขิณํ ฯ
|๗๕.๙| ทีปํ โส นชฺฌคา คญฺฉิ อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ
โส จ ตตฺเถว ปาปตฺถ ยถา ทุพฺพลโก ตถา ฯ
|๗๕.๑๐| ตญฺจ สามุทฺทิกา มจฺฉา กุมฺภีลา มกรา สุสู
ปสยฺหการา ขาทึสุ ผนฺทมานํ วิปกฺขิกํ ๒- ฯ
|๗๕.๑๑| เอวเมว ตุวํ ราช เย จญฺเญ กามโภคิโน
คิทฺธา เจ น วมิสฺสนฺติ กากปญฺญาย ๓- เต วิทู ฯ
|๗๕.๑๒| เอสา เต อุปมา ราช อตฺถสนฺทสฺสนี กตา
ตฺวญฺจ ปญฺญายเส เตน ยทิ กาหสิ วา น วา ฯ
[๗๖] เอกวาจํปิ ทฺวิวาจํ ภเณยฺย อนุกมฺปโก
ตตุตฺตรึ น ภาเสยฺย ทาโส วยฺยสฺส ๔- สนฺติเก ฯ
[๗๗] อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ โสณโก อมิตพุทฺธิมา
เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ อนุสาสิตฺวาน ขตฺติยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุปฺปติตฺวา ฯ ยุ. อุทาปตฺวา ฯ ๒ ม. วิปกฺขกํ ฯ สี. ยุ. วิปกฺขินํ ฯ
@๓ กากปญฺญาว ฯ ๔ สี. ทาโส อยฺยสฺส ฯ ยุ. ทาโส อยิรสฺส ฯ
[๗๘] |๗๘.๑| โก นุเม ราชกตฺตาโร สูตา เวยฺยตฺติมาคตา ๑-
รชฺชํ นิยฺยาทยิสฺสามิ นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก ฯ
|๗๘.๒| อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ โก ชญฺญา มรณํ สุเว
นาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ กามานํ วสมนฺวคา ๒- ฯ
[๗๙] อตฺถิ เต ทหโร ปุตฺโต ทีฆาวุ รฏฺฐวฑฺฒโน
ตํ รชฺเช อภิสิญฺจสฺสุ โส โน ราชา ภวิสฺสติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้าที่ ๑-๓๕.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=28&item=1&items=79
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=28&item=1&items=79&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=28&item=1&items=79
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=28&item=1&items=79
ศึกษาอรรถกถาชาดกนี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
https://84000.org/tipitaka/read/?index_28
https://84000.org/tipitaka/english/?index_28
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
