ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 26 / 1อ่านอรรถกถา 26 / 177อรรถกถา เล่มที่ 26 ข้อ 178อ่านอรรถกถา 26 / 179อ่านอรรถกถา 26 / 474
อรรถกถา ขุททกนิกาย เถรคาถา เอกกนิบาต วรรคที่ ๕
๑. สิริวัฑฒเถรคาถา

               วรรควรรณนาที่ ๕               
               อรรถกถาสิริวัฑฒเถรคาถา               
               คาถาของท่านพระสิริวัฑฒเถระ เริ่มต้นว่า วิวรมนุปตนฺติ วิชฺชุตา.
               เรื่องราวของท่านเป็นอย่างไร?
               แม้พระเถระนั้นก็เป็นผู้มีอธิการอันกระทำไว้แล้วในพระพุทธเจ้าองค์ก่อนๆ สั่งสมกุศลอันเป็นอุปนิสัยแห่งพระนิพพานไว้ในภพนั้นๆ บังเกิดในเรือนแห่งตระกูล ในกาลของพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่าวิปัสสี ในกัปที่ ๙๑ แต่ภัทรกัปนี้ ถึงความเป็นผู้รู้แล้ว เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่าวิปัสสี กระทำการบูชาด้วยดอกหงอนไก่ ด้วยบุญกรรมนั้นไป บังเกิดในเทวโลก กระทำบุญแล้วท่องเที่ยวไปๆ มาๆ อยู่ในสุคติภพนั่นแหละ เกิดในตระกูลพราหมณ์ผู้สมบูรณ์ด้วยสมบัติ ในพระนครราชคฤห์ ใน พุทธุปบาทกาลนี้. เขาได้มีนามว่า "สิริวัฑฒะ".
               สิริวัฑฒกุมารเจริญวัยแล้ว เกิดความเลื่อมใสในพระบรมศาสดาและในพระสัทธรรม ในสมาคมของพระเจ้าพิมพิสาร บวชแล้ว เพราะสมบูรณ์ด้วยเหตุ.
               ก็ครั้นท่านบวชแล้ว กระทำบุพกิจเสร็จแล้ว เป็นผู้ขวนขวายในกรรมฐาน อยู่ในถ้ำของภูเขา ในราวป่าแห่งใดแห่งหนึ่ง ไม่ไกลจากภูเขาเวภารบรรพต.
               ก็ในสมัยนั้น ฝนนอกฤดูเริ่มตั้งเค้าขึ้นหนาแน่น. สายฟ้าแลบแผ่ไปทั่วดุจจะลอดเข้าไปสู่ช่องเขา. ความร้อนในฤดูร้อนของพระเถระผู้ถูกความร้อนในฤดูร้อนครอบงำ ก็สงบลง เพราะลมที่พัดเมฆลอยไปเป็นกลุ่มใหญ่. จิตได้เป็นเอกัคคตารมณ์ เพราะได้ฤดูเป็นที่สบาย.
               พระเถระมีจิตตั้งมั่นแล้ว ขวนขวายวิปัสสนา บรรลุพระอรหัตแล้ว.
               สมดังคาถาประพันธ์ที่ท่านกล่าวไว้ในอปทานว่า๑-
               พระสัพพัญญูผู้เป็นนายกของโลก เช่นกับด้วยทองคำอันล้ำค่า พระองค์เป็นผู้นำของโลกเสด็จลงสระน้ำสรงสนานอยู่ เรามีจิตเบิกบาน มีใจโสมนัส ได้ถือเอาดอกหงอนไก่ไปบูชา แด่พระสัพพัญญูพระนามว่าวิปัสสี ผู้จอมประชา ผู้คงที่
               ในกัปที่ ๙๑ แต่ภัทรกัปนี้ เราได้บูชาพระพุทธเจ้าด้วยดอกไม้ใด ด้วยการบูชานั้น เราไม่รู้จักทุคติเลย นี้เป็นผลแห่งพุทธบูชา
               ในกัปที่ ๒๗ แต่ภัทรกัปนี้ ได้มีพระเจ้าจักรพรรดิทรงพระนามว่าภิมรถะ ทรงสมบูรณ์ด้วยแก้ว ๗ ประการ มีพลมาก.
               เราเผากิเลสทั้งหลายแล้ว ฯลฯ คำสอนของพระพุทธเจ้า เรากระทำสำเร็จแล้ว ดังนี้.
____________________________
๑- ขุ. อ. เล่ม ๒๖/ข้อ ๒๐๕

               ก็ครั้นท่านบรรลุพระอรหัตแล้ว เมื่อจะเปล่งอุทานอันเนื่องด้วยตนโดยอ้างถึงพระอรหัตผล ได้ภาษิตคาถาว่า
                         สายฟ้าแลบ ส่องแสงลอดเข้าไปตามช่องแห่งภูเขา
                         เวภาระและภูเขาปัณฑวะ ฉันใด ภิกษุผู้เป็นบุตร
                         แห่งพระพุทธเจ้าผู้คงที่ ไม่มีผู้เปรียบปราน อยู่ใน
                         ช่องแห่งภูเขาเจริญฌานอยู่ ฉันนั้น ดังนี้.

               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า วิวรํ ได้แก่ ช่องที่มีในระหว่าง คือตรงกลาง.
               บทว่า อนุปตนฺติ ความว่า ตกไป คือเป็นไปในลักษณะคล้อยตาม. อธิบายว่า สว่างจ้า.
               ก็ที่ชื่อว่าความเป็นไปของสายฟ้า ก็คือฟ้าแลบนั่นเอง. เพราะประกอบอนุศัพท์เข้าไป ในบทว่า วิวรํ นี้ จึงใช้เป็นทุติยาวิภัตติ เหมือนในประโยคว่า รุกฺขมนุวิชฺโชตนฺติ (สายฟ้าแลบไปตามช่องต้นไม้).
               บทว่า วิชฺชุลตา แปลว่า สายฟ้า.
               บทว่า เวภารสฺส จ ปณฺฑวสฺส จ ประกอบความว่า ส่องแสงลอดเข้าไปตามช่องแห่งภูเขาเวภาระและปัณฑวะ.
               บทว่า นควิวรคโต ความว่า เข้าไปสู่ช่องแห่งภูเขา คือถ้ำของภูเขา.
               บทว่า ฌายติ ความว่า เพ่งด้วยอารัมมณูปนิชฌานและลักขณูปนิชฌาน คือเมื่อขวนขวายสมถะและวิปัสสนา ชื่อว่าย่อมยังฌานให้เจริญ.
               บทว่า ปุตฺโต อปฺปฏิมสฺส ตาทิโน ความว่า เป็นบุตรผู้เกิดแต่พระอุระของพระผู้มีพระภาคพุทธเจ้า ผู้ไม่มีที่เปรียบ คือเว้นจาก ข้อเปรียบเทียบ ด้วยความถึงพร้อมแห่งธรรมกายมีกองแห่งศีลเป็นต้น และด้วยความถึงพร้อมแห่งรูปกาย ชื่อว่าผู้คงที่ เพราะถึงพร้อมด้วยลักษณะของผู้คงที่.
               พึงทราบความว่า ก็ด้วยคำว่า ปุตฺตศัพท์ ในคาถานี้นั่นแล ชื่อว่าเป็นอันพระเถระพยากรณ์พระอรหัตผลแล้ว เพราะแสดงถึงความที่ตนเป็นผู้เกิดตามพระบรมศาสดา.

               จบอรรถกถาสิริวัฑฒเถรคาถา               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา ขุททกนิกาย เถรคาถา เอกกนิบาต วรรคที่ ๕ ๑. สิริวัฑฒเถรคาถา จบ.
อ่านอรรถกถา 26 / 1อ่านอรรถกถา 26 / 177อรรถกถา เล่มที่ 26 ข้อ 178อ่านอรรถกถา 26 / 179อ่านอรรถกถา 26 / 474
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=26&A=5226&Z=5231
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=3721
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=3721
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๒๓  มกราคม  พ.ศ.  ๒๕๕๐
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :