ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 40 / 1อ่านอรรถกถา 40 / 17อรรถกถา เล่มที่ 40 ข้อ 18อ่านอรรถกถา 40 / 19อ่านอรรถกถา 40 / 1767
อรรถกถา มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑
มาติกานิกเขปวาร ปัจจยวิภังควาร ฌานปัจจัย

               อรรถกถาฌานปัจจัยนิทเทส               
               วรรณนานิทเทสแห่งฌานปัจจัย               
               ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัยในฌานปัจจัยนิทเทสต่อไป.
               บทว่า ฌานงฺคานิ ได้แก่ องค์ฌาน ๗ กล่าวคือวิตก วิจาร ปีติ โสมนัส โทมนัส อุเบกขาและจิตเตกัคคตา ที่เกิดขึ้นในจิตที่เหลือ เว้นทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐. ก็เพราะหมวดแห่งวิญญาณ ๕ เป็นเพียงการตกไป (แห่งจิตในอารมณ์) อุเบกขา สุขและทุกข์ แม้จะมีอยู่ในจิตเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ไม่ทรงยกขึ้นว่าเป็นองค์ฌาน เพราะไม่มีการเข้าไปเพ่งอารมณ์.
               ก็บรรดาองค์ฌานเหล่านั้น องค์ฌานแม้ในอเหตุกจิตที่เหลือ พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ไม่ทรงยกขึ้น (ว่าเป็นฌานปัจจัย) เหมือนกัน เพราะถูกตัดขาดไปแล้ว แต่ในการประมวลธรรมในอธิการนี้ ทรงยกขึ้นไว้ด้วย.
               แม้ในบทว่า ตํ สมุฏฐานานํ นี้ ผู้ศึกษาพึงทราบว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสงเคราะห์เอากัมมรูป.
               สมจริงดังที่พระองค์ตรัสไว้ในปัญหาวาระว่า "ในปฏิสนธิขณะ องค์ฌานที่เป็นวิปากาพยากตะ เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ที่สัมปยุตและกัมมรูป ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย."
               พรรณนาบาลีในอธิการนี้เพียงเท่านี้.
               ก็ฌานปัจจัยนี้คือองค์ฌาน ๗ จำแนกโดยประเภทแห่งชาติมี ๔ ชาติ คือกุศล อกุศล วิบากและกิริยา. ว่าด้วยอำนาจแห่งภูมิอีกครั้ง จำแนกได้ ๑๒ ภูมิ คือกุศล ๔ อกุศล ๑ วิบาก ๔ กิริยา ๓.
               ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัจโดยการจำแนกด้วยประการต่างๆ ในฌานปัจจัยนี้ ดังกล่าวมาแล้ว.
               ในฌานปัจจัยที่จำแนกออกอย่างนี้ องค์ฌานที่เป็นกุศลทั้ง ๔ ภูมิ เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และจิตตชรูปในปัญจโวการภพ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. องค์ฌานที่เหลือเว้นที่เป็นรูปาวจร เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้นในอรูปภพ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย.
               แม้ในอกุศลเป็นต้นก็นัยนี้เหมือนกัน.
               องค์ฌานที่เป็นกามาวจรวิบากและรูปาวจรวิบาก เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตและจิตตชรูปในปวัตติกาล, เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และกัมมชรูปในปฏิสนธิกาล. องค์ฌานที่เป็นอรูปวิบาก เป็นฌานปัจจัยเฉพาะแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้น (ในอรูปภพ) และโลกุตตรวิบากที่เกิดในอรูปภพก็เหมือนกัน.
               แต่ในปัญจโวการภพ องค์ฌานที่เป็นโลกุตตรวิบากนั้น เป็นปัจจัยแก่จิตตชรูปด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. องค์ฌานที่เป็นกิริยาทั้ง ๓ ภูมิ เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และจิตตชรูปในปัญจโวการภพ. องค์ฌานที่เกิดในอรูปภพเป็นปัจจัยเฉพาะแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้น ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย.
               ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัย แม้โดยธรรมที่เป็นปัจจยุบบันในฌานปัจจัยนี้ ดังกล่าวมาแล้วแล.

               วรรณนานิทเทสแห่งฌานปัจจัย จบ.               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑ มาติกานิกเขปวาร ปัจจยวิภังควาร ฌานปัจจัย จบ.
อ่านอรรถกถา 40 / 1อ่านอรรถกถา 40 / 17อรรถกถา เล่มที่ 40 ข้อ 18อ่านอรรถกถา 40 / 19อ่านอรรถกถา 40 / 1767
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=40&A=220&Z=221
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9823
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9823
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๑๗  เมษายน  พ.ศ.  ๒๕๕๗
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :