มิลินทปัญหา

ปัญจายตนกัมมนิพพัตตปัญหา ที่ ๓ ราชา สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี มีพระราชโองการตรัสถามซึ่งอรรถปัญหาอื่น ต่อไปอีกเล่าว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนผู้เป็นเจ้า ยานิมานิ ปญฺจายตนานิ อันว่าอายตนะ ๕ ประการทั้งหลายเหล่าใดนี้ บังเกิดด้วยกรรมทั้งหลายต่างๆ หรือว่าเกิดด้วย กรรมสิ่งเดียว เป็นประการใด พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า เกิดด้วยกรรมทั้งหลายทั้ง ๕ ประการ จะได้เกิด แต่กรรมสิ่งเดียวหามิได้ พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสให้พระนาคเสนกระทำอุปมา ส่วนพระนาคเสนจึงอุปมาว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภาร เปรียบปานดุจหนึ่ง พืช ๕ ประการ บุคคลหว่านลงในที่อันไถแล้วเป็นอันดีคลจะงอกขึ้นทั้ง ๕ ประการ เกิดเป็น ต้นลำทรงดอกออกผลทั้ง ๕ ประการ ฉันใดก็ดี บุคคลกระทำกรรมเนื่องกันทั้ง ๕ ประการ ก็ บังเกิดไปในชาติหน้าด้วยกรรมทั้งหลายนั้น จะได้เกิดด้วยกรรมสิ่งเดียวหามิได้ ขอถวายพระพร ในที่นี้มีคำพระฎีกาจารย์สอดเข้ามาว่า ประการหนึ่งจะสงสัยว่าไฉนบุคคลกระทำกรรมทั้ง ๕ ประการ ผลกรรมทั้ง ๕ ประการจะให้ผลไปเกิดทั้ง ๕ ประการพร้อมกันทีเดียวหรือหามิได้ มีคำอธิบายว่า ให้ผลเป็นลำดับไปในชาติเบื้องหน้า ผลกรรมสิ่งนี้สิ้นแล้วผลกรรมสิ่งนั้นให้ผลไป ยังมิได้สำเร็จแก่พระนิพพานตราบใด ก็คงจะให้ผลจงได้ ถ้ากระทำบาปไว้ก็จะให้ไปบังเกิดในทุคติ ถ้ากระทำบุญก็จะได้ไปเกิดในสุคติ พระนาคเสนเจ้าจะได้บังเกิดไว้ว่า บุคคลกระทำกรรมเนื่องกันทั้ง ๕ ประการ จะส่งผลให้เกิดชาติเดียวพร้อมกันทั้งสิ้นนั้นหามิได้ แต่ว่าคงจะให้ปฏิสนธิเสวยสุข ทุกข์ให้จงได้ อนึ่งจะสงสัยว่ากรรมที่บุคคลกระทำเนื่องกันทั้ง ๕ ประการนี้ คือกรรมสิ่งไร อธิบาย ว่า กรรมเนื่องกัน ๕ ประการนี้ เหมือนบุคคล ๒ จำพวก จำพวกหนึ่งรักษาศีล ๕ จำพวก หนึ่งกระทำปาณาติบาต อทินนาทาน กาเมาสุมิจฉาจาร มุสาวาท สุราเมรัย ทั้ง ๕ ประการฉะนี้ คงจะให้ผล ถ้าบุคคลรักษาศีลก็จะให้ไปเสวยสมบัติสุขในสุคติ ถ้ากระทำปัญจพิธเวร ๕ ประการ คือปาณาติบาตเป็นต้น ก็จะได้ไปสู่ทุคติจตุราบาย ขอสัตบุรุษทั้งหลายพึงมนสิการเข้าใจด้วย ประการดังวิสัชนามานี้ พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ ได้ทรงฟังก็โสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ พระผู้เป็นเจ้ากล่าว วิสัชนามานี้สมควรแล้ว ปัญจายตนกันมนิพพัตตปัญหา คำรบ ๓ จบเท่านี้

เนื้อความมิลินทปัญหา หน้าที่ ๑๑๐. http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=45 สารบัญมิลินทปัญหา http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=0#item_45