บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๘

หน้าที่ ๒๔๓.

ทุกฺขนิโรธนฺติ วจนโต วา. "ทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ ทุกฺขปโมกฺเขน นิโรธสจฺจนฺติ เอวํ เจตฺถ จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาสิตานิ โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. [๑๗๔] เอวํ จตุสจฺจคพฺภาย คาถาย ลกฺขณโต นิยฺยานํ ปกาเสตฺวา ปุน ตเทว สเกน นิรุตฺตาภิลาเปน นิคเมนฺโต อาห "เอตํ โลกสฺส นิยฺยานนฺ"ติ. เอตฺถ เอตนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตสฺส นิทฺเทโส, โลกสฺสาติ เตธาตุโลกสฺส. ยถาตถนฺติ อวิปรีตํ. เอตํ โว อหมกฺขามีติ สเจปิ มํ สหสฺสกฺขตฺตุํ ปุจฺเฉยฺยาถ, เอตํ โว อหมกฺขามิ, น อญฺญํ กสฺมา? ยสฺมา เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ, น อญฺญถาติ อธิปฺปาโย. อถ วา เอเตน นิยฺยาเนน เอกทฺวตฺติกฺขตฺตุํ นิคฺคตานมฺปิ เอตํ โว อหมกฺขามิ, อุปริวิเสสาธิคมายปิ เอตเทว อหมกฺขามีติ อตฺโถ. กสฺมา? ยสฺมา เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ อเสสนิสฺเสสาติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน เทฺวปิ ยกฺขเสนาปตโย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ สทฺธึ ยกฺขสหสฺเสน. [๑๗๕] อถ เหมวโต ปกติยาปิ ธมฺมครุ, อิทานิ อริยภูมิยํ ปติฏฺฐาย สุฏฺฐุตรํ อติตฺโต วิจิตฺรปฏิภานาย เทสนาย ภควนฺตํ เสกฺขาเสกฺขภูมึ ปุจฺฉนฺโต "โก สูธ ตรติ ^๑- โอฆนฺติ คาถํ อภาสิ. ตตฺถ โก สูธ ตรติ โอฆนฺติ อิมินา จตุโรฆํ โก ตรตีติ เสกฺขภูมึ ปุจฺฉติ อวิเสเสน. ยสฺมา อณฺณวนฺติ น วิตฺถตมตฺตํ นาปิ คมฺภีรมตฺตํ, อปิจ ปน ยํ วิตฺถตตรญฺจ คมฺภีรตรญฺจ ตํ วุจฺจติ, ตาทิโสว สํสารณฺณโว. ^๒- อยํ หิ สมนฺตโต ปริยนฺตาภาเวน วิตฺถโต, เหฏฺฐา ปติฏฺฐาภาเวน อุปริ อาลมฺพนาภาเวน จ คมฺภีโร, ตสฺมา "โก อิธ ตรติ อณฺณวํ, ตสฺมึ จ อปฺปติฏฺเฐ อนาลมฺเพ คมฺถีเร อณฺณเว โก น สีทตี"ติ อเสกฺขภูมึ ปุจฺฉติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ตรตีติ ^๒ ฉ.ม. ตาทิโส จ สํสารณฺณโว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๔.

[๑๗๖] อถ ภควา โย ภิกฺขุ ชีวิตเหตุปิ วีติกฺกมํ อกโรนฺโต สพฺพทา สีลสมฺปนฺโน โลกิยโลกุตฺตราย จ ปญฺญาย ปญฺญวา, อุปจารปฺปนาสมาธินา อิริยาปถเหฏฺฐิมมคฺคผเลหิ จ สุสมาหิโต, ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนาย นิยกชฺฌตฺตจินฺตนสีโล, สาตจฺจกิริยาวหาย ^๑- อปฺปมาทสติยา จ สมนฺนาคโต, ยสฺมา โส จตุตฺถมคฺเคน อิมํ สุทุตฺตรํ โอฆํ อนวเสสํ ตรติ, ตสฺมา เสกฺขภูมึ วิสฺสชฺเชนฺโต "สพฺพทา สีลสมฺปนฺโน"ติ อิมํ ติสิกฺขาคพฺภคาถมาห. เอตฺถ หิ สีลสมฺปทาย อธิสีลสิกฺขา, สติสมาธีหิ อธิจิตฺตสิกฺขา, อชฺฌตฺตจินฺติตาปญฺญาหิ อธิปญฺญาสิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา สอุปการา สานิสํสา จ วุตฺตา. อุปกาโร หิ สิกฺขานํ โลกิยปญฺญา สติ จ, อานิสํโส สามญฺญผลานีติ. [๑๗๗] เอวํ ปฐมคาถาย เสกฺขภูมึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อเสกฺขภูมึ ทสฺเสนฺโต ทุติยคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- วิรโต กามสญฺญายาติ ยา กาจิ กามสญฺญา, ตโต สพฺพโต จตุตฺถมคฺคสมฺปยุตฺตาย สมุจฺเฉทวิรติยา วิรโต. "วิรตฺโต"ติปิ ปาโฐ, ตทา "กามสญฺญายา"ติ ภุมฺมวจนํ โหติ, สคาถวคฺเค ปน "กามสญฺญาสู"ติปิ ^๒- ปาโฐ. จตูหิปิ มคฺเคหิ ทสนฺนํ สํโยชนานํ อตีตตฺตา สพฺพสํโยชนาติโค, จตุตฺเถเนว วา อุทฺธมฺภาคิยสพฺพสํโยชนาติโค, ^๓- ตตฺรตตฺราภิ- นนฺทินีตณฺหาสงฺขาตาย นนฺทิยา ติณฺณํ จ ภวานํ ปริกฺขีณตฺตา นนฺทิภวปริกฺขีโณ โส ตาทิโส ขีณาสโว ภิกฺขุ คมฺภีเร สํสารณฺณเว น สีทติ นนฺทิปริกฺขเยน จ ^๔- สอุปาทิเสสํ, ภวปริกฺขเยน จ อนุปาทิเสสํ นิพฺพานธาตุผลํ ^๕- สมาปชฺช ^๖- ปรมสฺสาสปฺปตฺติยาติ. [๑๗๘] อถ เหมวโต สหายญฺจ ยกฺขปริสญฺจ โอโลเกตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต "คมฺภีรปญฺญนฺ"ติ เอวมาทีหิ คาถาหิ ภควนฺตํ อภิตฺถวิตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สาตจฺจกิริยมปฺปหาย ^๒ สํ.ส. ๑๕/๙๖/๖๒ @^๓ ก. อุทธมฺภาคิยสํโยชนาติโค ^๔ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @^๕ ฉ.ม. นิพฺพานถลํ ^๖ สี. อาสชฺช

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๕.

สพฺพาวติยา ปริสาย สหาเยน จ สทฺธึ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อคมาสิ. ตาสํ ปน คาถานํ อยํ อตฺถวณฺณนา:- คมฺภีรปญฺญนฺติ คมฺภีราย ปญฺญาย สมนฺนาคตํ. ตตฺถ ปฏิสมฺภิทายํ วุตฺตนเยเนว คมฺภีรปญฺญา เวทิตพฺพา. วุตฺตํ หิ ตตฺถ "คมฺภีเรสุ ขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ คมฺภีรปญฺญา"ติอาทิ. ^๑- อิติ คมฺภีรปญฺญํ. ^๒- นิปุณตฺถทสฺสินฺติ นิปุเณหิ ขตฺติยปณฺฑิตาทีหิ อภิสงฺขตานํ ปญฺหานํ อตฺถทสฺสึ, อตฺตานํ วา ยานิ นิปุณานิ การณานิ ทุปฺปฏิวิชฺฌานิ อญฺเญหิ เตสํ ทสฺสเนน นิปุณตฺถทสฺสึ. ราคาทิกิญฺจนาภาเวน อกิญฺจนํ. ทุวิเธ กาเม ติวิเธ จ ภเว อลคฺคเนน กามภเว อสตฺตํ. ขนฺธาทิปฺปเภเทสุ สพฺพารมฺมเณสุ ฉนฺทราคพนฺธนาภาเวน สพฺพธิ วิปฺปมุตฺตํ. ทิพฺเพ ปเถ กมมานนฺติ อฏฺฐสมาปตฺติเภเท ทิพฺเพ ปเถ สมาปชฺชนวเสน จงฺกมนฺตํ. ตตฺถ กิญฺจาปิ น ตาย เวลาย ภควา ทิพฺเพ ปเถ กมติ, อปิจ โข ปุพฺเพ กมนํ อุปาทาย กมนสตฺติสมฺภาเวน ตตฺถ ลทฺธวสีภาวตาย เอวํ วุจฺจติ. อถ วา เย เต วิสุทฺธิเทวา อรหนฺโต, เตสํ ปเถ สนฺตวิหาเร ^๓- กมเนนาเปตํ วุตฺตํ. มหนฺตานํ คุณานํ เอสเนน มเหสึ. [๑๗๙] ทุติยคาถาย อปเรน ปริยาเยน ถุติ อารทฺธาติ กตฺวา ปุน นิปุณตฺถทสฺสิคฺคหณํ นิทสฺเสติ. ^๔- อถ วา นิปุณตฺเถ ทสฺเสตารนฺติ อตฺโถ. ปญฺญาททนฺติ ปญฺญาปฏิลาภสํวตฺตนิกาย ปฏิปตฺติยา กถเนน ปญฺญาทายกํ. กามาลเย อสตฺตนฺติ ยฺวายํ กาเมสุ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ทุวิโธ อาลโย, ตตฺถ อสตฺตํ. สพฺพวิทุนฺติ สพฺพธมฺมวิทุํ, สพฺพญฺญุนฺติ วุตฺตํ โหติ. สุเมธนฺติ ตสฺส สพฺพญฺญุภาวสฺส มคฺคภูตาย ปารมิปญฺญาสงฺขาตาย เมธาย สมนฺนาคตํ. อริเย @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๔/๔๐๖ ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @^๓ อิ. ฉสตฺตวิหาเร ^๔ สี. น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๖.

ปเถติ อฏฺฐงฺคิเก มคฺเค, ผลสมาปตฺติยํ วา. กมมานนฺติ ปญฺญาย อชฺโฌคาหมานํ มคฺคลกฺขณํ ญตฺวา เทสนโต, ปวิสมานํ วา ขเณ ขเณ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนโต, จตุพฺพิธมคฺคภาวนาสงฺขาตาย ^๑- กมนสตฺติยา กมิตปุพฺพํ วา. [๑๘๐] สุทิฏฺฐํ วต โน อชฺชาติ อชฺช อเมฺหหิ สุนฺทรํ ทิฏฺฐํ, อชฺช วา อมฺหากํ สุนฺทรํ ทิฏฺฐิ, ทสฺสนนฺติ อตฺโถ. สุปฺปภาตํ สุหุฏฺฐิตนฺติ อชฺช อมฺหากํ สุฏฺฐุ ปภาตํ, โสภนํ วา ปภาตํ อโหสิ, อชฺช วต โน สุนฺทรํ อุฏฺฐิตํ อโหสิ, อนุปโรธสยนโต อุฏฺฐิตํ. ^๒- กึ การณํ? ยํ อทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, ยสฺมา สมฺพุทฺธํ อทฺทสามาติ อตฺตโน ลาภสมฺปตฺตึ อารพฺภ ปาโมชฺชํ ปเวเทติ. [๑๘๑] อิทฺธิมนฺโตติ กมฺมวิปากชิทฺธิยา สมนฺนาคตา. ยสสฺสิโนติ ลาภคฺคปริวารคฺคสมฺปนฺนา. สรณํ ยนฺตีติ กิญฺจาปิ มคฺเคเนว คตา, ตถาปิ โสตาปนฺนภาวปริทีปนตฺถํ ปสาททสฺสนตฺถํ ^๓- จ วาจํ ภินฺทติ. [๑๘๒] คามา คามนฺติ เทวคามา เทวคามํ. นคา นคนฺติ เทวปพฺพตา เทวปพฺพตํ. นมสฺสมานา สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺติ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต ภควา, สฺวากฺขาโต วต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา นเยน พุทฺธสุโพธิตญฺจ ธมฺมสุธมฺมตญฺจ, "สุปฺปฏิปนฺโน วต ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา สํฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ อภิตฺถวิตฺวา ^๔- นมสฺสมานา ธมฺมโฆสกา หุตฺวา วิจริสฺสามาติ วุตฺตํ โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปรตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย เหมวตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. จตุพฺพิเธ หิ มคฺเค ภาวนาสงฺขาตาย ^๒ สี. อนุปฺปเคว สยนโต อุฏฺฐิตํ, @ อิ. อนุปฺปเคว สยนโต อุฏฺฐานํ ^๓ สี. ปสาทุปทสฺสนตฺถญฺจ @ ม. ปสาทานุรูปทสฺสนตฺถญจ ^๔ ฉ.ม. อภิตฺถวิตฺวา อภิตฺถวิตฺวา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๔๓-๒๔๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=5745&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=5745&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=309 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7410 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7371 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7371 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25