อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

หน้าที่ ๑๓๐.
เอตฺถ ปน นทิยา ลกฺขณํ นทีนิมิตฺเตสุ วุตฺตนยเมว ฯ ยตฺถสฺส
ธุวนาวา วาติ ยตฺถ นทิยา สีมพนฺธนฏฺฐานคเตสุ ติตฺเถสุ
นิจฺจสญฺจรณนาวา อสฺส ยา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ปาชนปุริเสน
สทฺธึ ตโย ชเน วหติ ฯ สเจ ปน สา นาวา อุทฺธํ วา อโธ
วา เกนจิเทว กรณีเยน ปน อาคมนตฺถาย นีตา วา เถเนหิ วา
หตา อวสฺสํ ลพฺภเนยฺยา ยา ปน วาเตน วา ฉินฺนพนฺธนา
วีจีหิ นทีมชฺฌํ นีตา อวสฺสํ อาหริตพฺพา ปุน ธุวนาวาว โหติ
อุทเก โอคเต ถลํ อุสฺสาทิตาปิ สุธากสฏาทีหิ ปูเรตฺวา ฐปิตาปิ
ธุวนาวาว ฯ สเจ ภินฺนนาวา วิสงฺขตปทรา วา น วฏฺฏติ ฯ
มหาปทุมตฺเถโร ปนาห สเจปิ ตาวกาลิกํ นาวํ อาเนตฺวา
สีมพนฺธนฏฺฐาเน ฐเปตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺติ ธุวนาวาเยว โหตีติ ฯ
ตตฺร มหาสุมตฺเถโร อาห นิมิตฺตํ วา สีมา วา กมฺมวาจาย
คจฺฉติ น นาวาย ภควตา จ ธุวนาวา อนุญฺญาตา ตสฺมา
นิพทฺธนาวาเยว วฏฺฏตีติ ฯ ธุวเสตุ วาติ ยตฺถ รุกฺขสงฺฆาฏมโย
วา ปทรพทฺโธ วา ชงฺฆสตฺถเสตุ วา หตฺถิอสฺสาทีนํ สญฺจรณโยคฺโค
มหาเสตุ วา อตฺถิ อนฺตมโส ตํขณญฺเญว รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา
มนุสฺสานํ สญฺจรณโยคฺโค เอกปทิกเสตุปิ ธุวเสตุเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉติ ฯ สเจ ปน อุปริพทฺธานิ เวตฺตลตาทีนิ หตฺเถน คเหตฺวาปิ
น สกฺกา โหติ เตน สญฺจริตุํ น วฏฺฏติ ฯ เอวรูปํ นทีปารสีมํ
สมฺมนฺนิตุนฺติ ยตฺถายํ วุตฺตปฺปการา ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา
อภิมุขติตฺเถเยว อตฺถิ เอวรูปํ นทีปารสีมํ สมฺมนฺนิตุํ อนุชานามีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๑.
อตฺโถ ฯ สเจ ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา อภิมุขติตฺเถ นตฺถิ
อีสกํ อุทฺธํ อภิรูหิตฺวา อโธ วา โอโรหิตฺวา อตฺถิ เอวมฺปิ
วฏฺฏติ ฯ กรวิกติสฺสตฺเถโร ปน คาวุตมตฺตพฺภนฺตเรปิ วฏฺฏตีติ
อาห ฯ อิมญฺจ ปน นทีปารสีมํ สมฺมนฺนนฺเตน เอกสฺมึ ตีเร
ฐตฺวา อุปริโสเต นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺฐาย อตฺตานํ
ปริกฺขิปนฺเตน ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ ตสฺส ปริโยสาเน
อโธโสเตปิ นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ปรตีเร สมฺมุขฏฺฐาเน นทีตีเร
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ตโต ปฏฺฐาย ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ
ตสฺส วเสน ยาว อุปริโสเต ปฐมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นทีตีเร
นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตฺวา ปจฺจาหริตฺวา ปฐมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆเฏตพฺพํ ฯ อถ สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ฐิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต
กตฺวา กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ฐิตา อนาคตาปิ
กมฺมํ  น  โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน ฐเปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ
อนฺโต ปรตีเร จ โอริมตีเร จ เอกา สีมา โหติ ฯ นที ปน
พทฺธสีมสงฺขํ น คจฺฉติ วิสุํ นทีสีมาเอว หิ สา ฯ สเจ อนฺโตนทิยํ
ทีปโก โหติ ตํ อนฺโตสีมายํ กาตุกาเมน ปุริมนเยเนว อตฺตนา
ฐิตตีเร นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา ทีปกสฺส โอริมนฺเต จ ปาริมนฺเต จ
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ อถ ปรตีเร นทิยา โอริมตีเร นิมิตฺตสฺส
สมฺมุขฏฺฐาเน นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ปุริมนเยเนว ยาว
อุปริโสเต ปฐมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตพฺพํ
อถ ทีปกสฺส ปาริมนฺเต จ โอริมนฺเต จ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๒.
ปจฺจาหริตฺวา ปฐมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ ฆเฏตพฺพํ อถ ทฺวีสุ
ตีเรสุ ทีปเก จ ภิกฺขู สพฺเพว หตฺถปาสคเต กตฺวา กมฺมวาจาย
สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ฐิตา อนาคจฺฉนฺตาปิ กมฺมํ น
โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน ฐเปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ อนฺโต
ตีรทฺวยญฺจ ทีปโก จ เอกสีมา โหติ ฯ นที ปน นทีสีมาเยว ฯ
     สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํ วา อโธ วา
อธิกตโร โหติ อถ วิหารสีมปริจฺเฉทนิมิตฺตสฺส อุชุกเมว สมฺมุขีภูเต
ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ทีปกสิขรํ
ปริกฺขิปนฺเตน ปุน ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตสฺส สมฺมุเข
ปาริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ฯ ตโต ปรํ ปุริมนเยเนว ปรตีเร
สมฺมุขนิมิตฺตมาทึ กตฺวา ปรตีเร นิมิตฺตานิ จ ทีปกสฺส
ปาริมนฺตโอริมนฺเต นิมิตฺตานิ จ กิตฺเตตฺวา ปฐมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา ปพฺพตสณฺฐานา
โหติ ฯ สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํปิ อโธปิ
อธิกตโร โหติ ปุริมนเยเนว ทีปกสฺส อุโภปิ สิขรานิ
ปริกฺขิปิตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺเตน นิมิตฺตฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ
กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา มุทิงฺคสณฺฐานา โหติ ฯ สเจ ทีปโก
วิหารสีมปริจฺเฉทสฺส อนฺโต ขุทฺทโก โหติ สพฺพปฐเมน นเยน
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา
ปณวสณฺฐานา โหติ ฯ
     {๑๔๑} อนุปริเวณิยนฺติ เอกสฺมึ วิหาเร ตสฺมึ ตสฺมึ ปริเวเณ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๓.
อสงฺเกเตนาติ สงฺเกตํ อกตฺวา ฯ เอกํ สมูหนิตฺวาติ กมฺมวาจาย
สมูหนิตฺวา ฯ {๑๔๒} ยโต ปาฏิโมกฺขํ สุณาตีติ ยตฺถ กตฺถจิ ภิกฺขูนํ
หตฺถปาเส นิสินฺโน ยสฺมา ปาฏิโมกฺขํ สุณาติ กโตวสฺส
อุโปสโถติ อตฺโถ ฯ อิทญฺจ วตฺถุวเสน วุตฺตํ ฯ หตฺถปาเส
นิสินฺนสฺส ปน อสุณนฺตสฺสาปิ กโตว โหติ อุโปสโถ ฯ นิมิตฺตา
กิตฺเตตพฺพาติ อุโปสถปฺปมุขสฺส ขุทฺทกานิ วา มหนฺตานิ วา
ปาสาณอิฏฺฐกทารุขณฺฑทณฺฑกาทีนิ ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานิ อพฺโภกาเส วา
มาลกาทีสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ สญฺญํ กตฺวา กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ
อถวา นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ นิมิตฺตุปคานิ วา อนิมิตฺตุปคานิ
วา ปริจฺเฉทชานนตฺถํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เถเรหิ ภิกฺขูหิ
ปฐมตรํ สนฺนิปติตุนฺติ เอตฺถ สเจ มหาเถโร ปฐมตรํ น อาคจฺฉติ
ทุกฺกฏํ ฯ สพฺเพเหว เอกชฺฌํ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพติ
เอตฺถ สเจ โปราณโก อาวาโส มชฺเฌ วิหารสฺส โหติ ปโหติ
เจตฺถ ภิกฺขูนํ นิสชฺชฏฺฐานํ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ โปราณโก ปริทุพฺพโล เจว สมฺพาโธ จ อญฺโญ ปจฺฉา
อุฏฺฐิโต อาวาโส อสมฺพาโธ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ ยตฺถ
วา ปน เถโร ภิกฺขุ วิหรตีติ เอตฺถาปิ สเจ เถรสฺส วิหาโร
สพฺเพสํ ปโหติ ผาสุโก โหติ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ ปน โส ปจฺจนฺเต วิสมปฺปเทเส โหติ เถรสฺส วตฺตพฺพํ
ภนฺเต ตุมฺหากํ วิหาโร อผาสุกเทโส นตฺถิ เอตฺถ สพฺเพสํ
โอกาโส อสุกสฺมึ นาม อาวาเส โอกาโส อตฺถิ ตตฺถ คนฺตุํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๔.
วฏฺฏตีติ ฯ สเจ เถโร นาคจฺฉติ ตสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธึ อาเนตฺวา
สพฺเพสํ ปโหนเก ผาสุกฏฺฐาเน อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
     {๑๔๓} อนฺธกวินฺทาติ ราชคหโต คาวุตมตฺตเมว อนฺธกวินฺทํ นาม
ตํ อุปนิสฺสาย เถโร วสติ ตโต ราชคหํ อุโปสถํ อาคจฺฉนฺโต ฯ
ราชคหํ หิ ปริกฺขิปิตฺวา อฏฺฐารส มหาวิหารา สพฺเพ เอกสีมา
ธมฺมเสนาปตินา เนสํ สีมา พทฺธา ตสฺมา เวฬุวเน สงฺฆสฺส
สามคฺคีทานตฺถํ อาคจฺฉนฺโตติ อตฺโถ ฯ นทึ ตรนฺโตติ สิปฺปินิยํ
นาม น อติกฺกมนฺโต ฯ มนํ วุฬฺโห อโหสีติ อีสกํ
อปฺปตฺตวุฬฺหภาโว อโหสิ ฯ สา กิร นที คิชฺฌกูฏโต โอตริตฺวา
จณฺเฑน โสเตน วหติ ตตฺถ เวเคน อาคจฺฉนฺตํ อุทกํ
อมนสิกโรนฺโต เถโร มนํ วุฬฺโห อโหสิ น ปน วุฬฺโห
อุทกพฺภาหตานิสฺส จีวรานิ อลฺลานิ ชาตานิ ฯ {๑๔๔} สมฺมตา สีมา
สงฺเฆน ติจีวเรน อวิปฺปวาโส ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจาติ
อิมิสฺสา กมฺมวาจาย อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ภิกฺขูนํ ปุริมกมฺมวาจา
น วฏฺฏติ ฯ อยเมว ถาวรา โหติ ภิกฺขุนีนมฺปน อยํ น วฏฺฏติ
ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ กสฺมา ฯ ภิกฺขุนีสงฺโฆ หิ อนฺโตคาเม
วสติ ฯ ยทิ เอวํ สิยา โส เอตาย กมฺมวาจาย ติจีวรปริหารํ
น ลเภยฺย อตฺถิ จสฺส ปริหาโร ตสฺมา ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส หิ เทฺวปิ สีมาโย ลพฺภนฺติ ฯ ตตฺถ ภิกฺขูนํ สีมํ
อชฺโฌตฺถริตฺวาปิ ตสฺสา อนฺโตปิ ภิกฺขุนีนํ สีมํ สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีสีมาย เอเสว นโย ฯ น หิ เต อญฺญมญฺญสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๕.
กมฺเม คณปูรกา โหนฺติ น กมฺมวาจาวคฺคํ กโรนฺติ ฯ เอตฺถ จ
นิคมนครานมฺปิ คาเมเนว สงฺคโห เวทิตพฺโพ ฯ คามูปจาโรติ
ปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโป อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาโส ฯ เตสุ
อธิฏฺฐิตเตจีวริโก ภิกฺขุ ปริหารํ น ลภติ ฯ อิติ ภิกฺขูนํ อวิปฺปวาสสีมา
คามญฺจ คามูปจารญฺจ น โอตฺถรติ สมานสํวาสกสีมาว
โอตฺถรติ ฯ สมานสํวาสกสีมา เจตฺถ อตฺตโน ธมฺมตาย คจฺฉติ ฯ
อวิปฺปวาสา ปน ยตฺถ สมานสํวาสกสีมา ตตฺเถว คจฺฉติ น
หิ ตสฺสา วิสุํ นิมิตฺตกิตฺตนํ อตฺถิ ฯ ตตฺถ สเจ อวิปฺปวาสาย
สมฺมติกาเล คาโม อตฺถิ ตํ สา น โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน
สมฺมตาย สีมาย ปจฺฉา คาโม นิวิสติ โสปิ สีมาสงฺขํเยว คจฺฉติ ฯ
ยถา จ ปจฺฉา นิวิฏฺโฐ เอวํ ปฐมํ นิวิฏฺฐสฺส ปจฺฉา
วฑฺฒิตปฺปเทโสปิ สีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจปิ สีมาย สมฺมติกาเล
เคหานิ กตานิ ปวิสิสฺสามาติ อาลโยปิ อตฺถิ มนุสฺสา ปน
อปฺปวิฏฺฐา โปราณกคามํ วา สเคหเมว ฉฑฺเฑตฺวา อญฺญตฺถ
คตา อคาโมเยว เอส สีมา โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน เอกมฺปิ
กุลํ ปวิฏฺฐํ วา อาคตํ วา อตฺถิ คาโมเยว สีมา น โอตฺถรติ ฯ
     เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว ติจีวเรน อวิปฺปวาโส สมูหนฺตพฺโพติ
เอตฺถ สมูหนฺเตน ภิกฺขุนา วตฺตํ ชานิตพฺพํ ฯ ตตฺรีทํ วตฺตํ
ขณฺฑสีมาย ฐตฺวา อวิปฺปวาสสีมา น สมูหนฺตพฺพา ตถา
อวิปฺปวาสสีมาย ฐตฺวา ขณฺฑสีมาปิ ฯ ขณฺฑสีมาย ปน ฐิเตน
ขณฺฑสีมาว สมูหนิตพฺพา ตถา อิตราย ฐิเตน อิตรา ฯ สีมํ นาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๖.
ทฺวีหิ การเณหิ สมูหนนฺติ ปกติยา ขุทฺทกํ ปุน อาวาสวฑฺฒนตฺถาย
มหตึ วา กาตุํ ปกติยา มหตึ ปุน อญฺเญสํ วิหาโรกาส-
ทานตฺถาย ขุทฺทกํ วา กาตุํ ฯ ตตฺถ สเจ ขณฺฑสีมญฺจ
อวิปฺปวาสสีมญฺจ ชานนฺติ สมูหนิตุญฺเจว พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ
ขณฺฑสีมมฺปน ชานนฺตา อวิปฺปวาสํ อชานนฺตาปิ สมูหนิตุญฺเจว
พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ขณฺฑสีมํ อชานนฺตา อวิปฺปวาสํเยว
ชานนฺตา เจติยงฺคณโพธิยงฺคณอุโปสถาคาราทีสุ นิราสงฺกฏฺฐาเนสุ
ฐตฺวา อปฺเปวนาม สมูหนิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ปฏิพนฺธิตุมฺปน น
สกฺขิสฺสนฺเตว ฯ สเจ พนฺเธยฺยุํ สีมาสมฺเภทํ กตฺวา วิหารํ
อวิหารํ กเรยฺยุํ ตสฺมา น สมูหนิตพฺพา ฯ เย ปน อุโภปิ
น ชานนฺติ เต เนว สมูหนิตุํ น พนฺธิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ อยญฺหิ
สีมา นาม กมฺมวาจาย วา อสีมา โหติ สาสนนฺตรธาเนน วา ฯ
น จ สกฺกา สีมํ อชานนฺเตหิ กมฺมวาจํ กาตุํ ตสฺมา น
สมูหนิตพฺพา ฯ สาธุกมฺปน ญตฺวาเยว สมูหนิตพฺพา จ พนฺธิตพฺพา
จาติ ฯ
     {๑๔๗} เอวํ พทฺธสีมาวเสน สมานสํวาสญฺจ เอกุโปสถภาวญฺจ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ อพทฺธสีเมสุปิ โอกาเสสุ ตํ ทสฺเสนฺโต อสมฺมตาย
ภิกฺขเว สีมาย อฏฺฐปิตายาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อฏฺฐปิตายาติ
อปริจฺฉินฺนาย ฯ คามคหเณน เจตฺถ นครมฺปิ คหิตเมว โหติ ฯ
ตตฺถ ยตฺตเก ปเทเส ตสฺส คามสฺส โภชกา พลึ ลภนฺติ โส
ปเทโส อปฺโป วา โหตุ มหนฺโต วา คามสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๗.
นครนิคมสีมาสุปิ เอเสว นโย ฯ ยมฺปิ เอกสฺมึเยว คามกฺเขตฺเต
เอกํ ปเทสํ อยํ วิสุํคาโม โหตูติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ราชา กสฺสจิ
เทติ โสปิ วิสุํคามสีมา โหติเยว ฯ ตสฺมา สา จ อิตรา จ
ปกติคามนิคมนครสีมา พทฺธสีมาสทิสาเยว โหนฺติ ฯ เกวลมฺปน
ติจีวรวิปฺปวาสปริหารํ น ลภนฺติ ฯ เอวํ คามนฺตวาสีนํ
สีมาปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อรญฺญกานํ ทสฺเสนฺโต อคามเก
เจติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อคามเก เจติ คามนิคมนครสีมาหิ อปริจฺฉินฺเน
อฏวิปฺปเทเส ฯ อถวา อคามเก เจติ วิชฺฌาฏวีสทิเส อรญฺเญ
ภิกฺขุ วสติ อถสฺส ฐิโตกาสโต สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา สมาน-
สํวาสกสีมาติ อตฺโถ ฯ อยํ สีมา ติจีวรวิปฺปวาสปริหารมฺปิ ลภติ ฯ
ตตฺถ เอกํ อพฺภนฺตรํ อฏฺฐวีสติหตฺถปฺปมาณํ โหติ ฯ มชฺเฌ
ฐิตสฺส สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา วินิเวเธน จุทฺทส โหนฺติ ฯ สเจ
เทฺว สงฺฆา วิสุํ วินยกมฺมานิ กโรนฺติ ทฺวินฺนํ สตฺตพฺภนฺตรานํ
อนฺตเร อญฺญเมกํ สตฺตพฺภนฺตรํ อุปจารตฺถาย ฐเปตพฺพํ ฯ
เสสา สตฺตพฺภนฺตรสีมกถา มหาวิภงฺเค อุทฺโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนายํ
วุตฺตนเยน คเหตพฺพา ฯ สพฺพา ภิกฺขเว นที อสีมาติ ยากาจิ
นทีลกฺขณปฺปตฺตา นที นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา เอตํ พทฺธสีมํ กโรมาติ
กตาปิ อสีมาว โหติ ฯ สา ปน อตฺตโน สภาเวเนว พทฺธสีมา-
สทิสา สพฺพเมตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สมุทฺทชาตสฺสเรสุปิ
เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ ชาตสฺสโร นาม เยน เกนจิ ขณิตฺวา
อกโต สยญฺชาตโสพฺโภ สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน ปูริโต ติฏฺฐติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๘.
     เอวํ นทีสมุทฺทชาตสฺสรานํ พทฺธสีมภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ตตฺถ
อพทฺธสีมปริจฺเฉทํ ทสฺเสนฺโต นทิยา วา ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ ยํ มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตา อุทกุกฺเขปาติ ยํ ฐานํ
มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตโต อุทกุกฺเขเปน ปริจฺฉินฺนํ ฯ กถํ
ปน อุทกํ อุกฺขิปิตพฺพํ ฯ ยถา อกฺขธุตฺตา ทารุคุฬํ ขิปนฺติ เอวํ
อุทกํ วา วาลิกํ วา หตฺเถน คเหตฺวา ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน
สพฺพถาเมน ขิปิตพฺพํ ฯ ยตฺถ เอวํ ขิตฺตํ อุทกํ วา วาลิกา วา
ปตติ อยเมโก อุทกุกฺเขโป ฯ ตสฺส อนฺโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา
ฐิโต กมฺมํ โกเปติ ฯ ยาว ปริสา วฑฺฒติ ตาว สีมาปิ
วฑฺฒติ ฯ ปริสปริยนฺตโต อุทกุกฺเขโปเยว ปมาณํ ฯ ชาตสฺสร-
สมุทฺเทสุปิ เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ สเจ นที นาติทีฆา
โหติ ปภวโต ปฏฺฐาย ยาว มุขทฺวารา สพฺพตฺถ สงฺโฆ นิสีทติ
อุทกุกฺเขปสีมากมฺมํ นาม นตฺถิ สกลาปิ นที เอเตสํเยว ภิกฺขูนํ
ปโหติ ฯ ยมฺปน มหาสุมตฺเถเรน วุตฺตํ โยชนํ ปวตฺตมานาเยว
นที ตตฺราปิ อุปริ อฑฺฒโยชนํ ปหาย เหฏฺฐา อฑฺฒโยชเน
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตํ มหาปทุมตฺเถเรเนว ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ ภควตา
หิ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา
อนฺตรวาสโก เตมียตีติ อิทํ นทิยา ปมาณํ วุตฺตํ น จ โยชนํ
วา อฑฺฒโยชนํ วา ตสฺมา ยา อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน ปุพฺเพ
วุตฺตลกฺขณา นที ตสฺสา ปภวโต ปฏฺฐาย สงฺฆกมฺมํ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปเนตฺถ พหู ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ กมฺมํ กโรนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๙.
สพฺเพหิ อตฺตโน จ อญฺเญสญฺจ อุทกุกฺเขปปริจฺเฉทสฺส อนฺตรา
อญฺโญ อุทกุกฺเขโป สีมนฺตริกตฺถาย ฐเปตพฺโพ ฯ ตโต อธิกํ
วฏฺฏติเยว ฯ อูนกมฺปน น วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ ชาตสฺสรสมุทฺเทสุ
เอเสว นโย ฯ นทิยา ปน สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามาติ คเตหิ สเจ
นที ปริปุณฺณา โหติ สมติตฺติกา อุทกสาฏิกํ นิวาเสตฺวาปิ
อนฺโตนทิยํเยว กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ น สกฺโกนฺติ นาวายปิ
ฐตฺวา กาตพฺพํ ฯ คจฺฉนฺติยา ปน นาวาย กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ฯ อุทกุกฺเขปมตฺตเมว หิ สีมาปมาณํ ตํ นาวา สีฆเมว
อติกฺกเมติ เอวํ สติ อญฺญิสฺสา สีมาย ญตฺติ อญฺญิสฺสา
อนุสฺสาวนา โหติ ตสฺมา นาวํ อริตฺเตน วา ฐเปตฺวา ปาสาเณ วา
ลมฺพิตฺวา อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเข วา พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
อนฺโตนทิยํ พทฺเธ อฏฺฏเกปิ อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเขปิ ฐิเตหิ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน รุกฺขสฺส สาขา วา ตโต นิกฺขนฺตปาโรโห
วา พหินทีตีเร วิหารสีมาย วา คามสีมาย วา ปติฏฺฐิโต สีมํ
วา โสเธตฺวา สาขํ วา ฉินฺทิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ พหินทีตีเร
ชาตรุกฺขสฺส อนฺโตนทิยํ ปวิฏฺฐสาขาย วา ปาโรเห วา นาวํ
พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ กโรนฺเตหิ สีมา วา
โสเธตพฺพา ฉินฺทิตฺวา วาสฺส พหิปติฏฺฐิตภาโว นาเสตพฺโพ ฯ
นทีตีเร ปน ขาณุกํ โกเฏตฺวา ตตฺถ พทฺธนาวาย น วฏฺฏติเยว ฯ
     นทิยํ เสตุํ กโรนฺติ สเจ อนฺโตนทิยํเยว เสตุ วา เสตุปาทา
วา เสตุมฺหิ ฐิเตหิ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน เสตุ วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๐.
เสตุปาทา วา พหิตีเร ปติฏฺฐิตา ตตฺถ ฐิเตหิ กมฺมํ กาตุํ น
วฏฺฏติ สีมํ โสเธตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ อถ เสตุปาทา อนฺโต
เสตุ ปน อุภินฺนมฺปิ ตีรานํ อุปริ อากาเส ฐิโต วฏฺฏติ ฯ
อนฺโตนทิยํ ปาสาโณ วา ทีปโก วา โหติ ตสฺส ยตฺตกํ
ปเทสํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร ปกติวสฺสกาเล วสฺสานสฺส จตูสุ
มาเสสุ อุทกํ โอตฺถรติ โส นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ อติวุฏฺฐิกาเล
ปน โอเฆน โอตฺถโฏกาโส น คเหตพฺโพ โส หิ คามสีมสงฺขเมว
คจฺฉติ ฯ นทิโต มาติกํ นีหรนฺตา นทิยํ อาวรณํ กโรนฺติ ตญฺจ
โอตฺถริตฺวา วา วินิพฺพิชฺฌิตฺวา วา อุทกํ คจฺฉติ สพฺพตฺถ
ปวตฺตนฏฺฐาเน กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน อาวรเณน
วา โกฏฺฐกพนฺธเนน วา โสตํ ปจฺฉิชฺชติ อุทกํ นปฺปวตฺตติ
อปฺปวตฺตนฏฺฐาเน กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ อาวรณมตฺถเกปิ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ สเจ โกจิ อาวรณปฺปเทโส ปุพฺเพ วุตฺตปาสาณ-
ทีปกปฺปเทโส วิย อุทเกน อชฺโฌตฺถรียติ ตตฺถ วฏฺฏติ ฯ โส
หิ นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ นทึ วินาเสตฺวา ตฬากํ กโรนฺติ เหฏฺฐา
ปาลิ พทฺธา อุทกํ อาคนฺตฺวา ตฬากํ ปูเรตฺวา ติฏฺฐติ เอตฺถ
กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ อุปริ ปวตฺตนฏฺฐาเน เหฏฺฐา จ
ฉฑฺฑิตโมทกํ นทึ โอตฺถริตฺวา สนฺทนฏฺฐานโต ปฏฺฐาย วฏฺฏติ ฯ
เทเว อวสฺสนฺเต เหมนฺตคิมฺเหสุ วา สุกฺขนทิยาปิ วฏฺฏติ ฯ นทิโต
นีหฏมาติกาย น วฏฺฏติ ฯ สเจ สา กาลนฺตเรน ภิชฺชิตฺวา นที
โหติ วฏฺฏติ ฯ กาจิ นที กาลนฺตเรน อุปฺปติตฺวา คามนิคมสีมํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๑.
โอตฺถริตฺวา ปวตฺตติ นทีเยว โหติ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
     สมุทฺเทปิ กมฺมํ กโรนฺเตหิ ยํ ปเทสํ อุทฺธํ วฑฺฒนอุทกํ
วา ปกติวีจิ วา วาตเวเคน อาคนฺตฺวา โอตฺถรติ ตตฺถ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ ยสฺมึ ปน ปเทเส ปกติวีจิโย โอสริตฺวา สณฺฐหนฺติ
โส อุทกนฺตโต ปฏฺฐาย อนฺโตสมุทฺโท นาม ตตฺถ ฐิเตหิ
กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ อูมิเวโค พาธติ นาวาย วา อฏฺฏเก
วา ฐตฺวา กาตพฺพํ ฯ เตสุ วินิจฺฉโย นทิยํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺโพ ฯ สมุทฺเท ปิฏฺฐิปาสาโณ โหติ ตํ กทาจิ อูมิโย
อาคนฺตฺวา โอตฺถรนฺติ กทาจิ น โอตฺถรนฺติ ตตฺถ กมฺมํ
กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ โส หิ คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจ
ปน วีจีสุ อาคตาสุปิ อนาคตาสุปิ ปกติอุทเกเนว โอตฺถรียติ
วฏฺฏติ ฯ ทีปโก วา ปพฺพโต วา โหติ โส เจ ทูเร โหติ
มจฺฉพนฺธานํ อคมนปเถ อรญฺญสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ เตสํ
คมนปริยนฺตสฺส โอรโต ปน คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตตฺถ คามสีมํ
อโสเธตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ สมุทฺโท คามสีมํ วา
นิคมสีมํ วา โอตฺถริตฺวา ติฏฺฐติ สมุทฺโทว โหติ ตตฺถ
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ
วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ ชาตสฺสเร กมฺมํ กโรนฺเตหิปิ ยตฺถ
ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล วสฺเส ปจฺฉินฺนมตฺเต ปิวตุํ วา
นหายิตุํ วา หตฺถปาเท วา โธวิตุํ อุทกํ น โหติ สุกฺขติ อยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๒.
น ชาตสฺสโร คามกฺเขตฺตสงฺขเมว คจฺฉติ ตตฺถ กมฺมํ น กาตพฺพํ ฯ
ยตฺถ ปน วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล อุทกํ สนฺติฏฺฐติ อยเมว
ชาตสฺสโร ฯ ตสฺส ยตฺตเก ปเทเส วสฺสานํ จาตุมฺมาเส อุทกํ
ติฏฺฐติ ตตฺถ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ คมฺภีรํ อุทกํ
อฏฺฏกํ พนฺธิตฺวา ตตฺถ ฐิเตหิปิ ชาตสฺสรสฺส อนฺโต ชาตรุกฺขมฺหิ
พทฺธอฏฺฏเกปิ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ปิฏฺฐิปาสาณทีปเกสุ ปเนตฺถ นทิยํ
วุตฺตสทิโสว วินิจฺฉโย ฯ สมวสฺสเทวกาเล ปโหนกชาตสฺสโร ปน
สเจปิ ทุวุฏฺฐิกาเล วา คิมฺหเหมนฺเตสุ วา สุกฺขติ นิรุทโก โหติ
ตตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ยํ อนฺธกฏฺฐกถายํ วุตฺตํ สพฺโพ
ชาตสฺสโร สุกฺโข อโนทโก คามกฺเขตฺตํเยว ภชตีติ ตํ น
คเหตพฺพํ ฯ สเจ ปเนตฺถ อุทกตฺถาย อาวาฏํ วา โปกฺขรณีอาทีนิ
วา ขณนฺติ ตํ ฐานํ อชาตสฺสโร โหติ คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ
ลาพุติปุสกาทิวปฺเป กเตปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ตํ ปูเรตฺวา
ถลํ วา กโรนฺติ เอกสฺมึ ทิสาภาเค ปาลึ พนฺธิตฺวา สพฺพเมว
ตํ มหาตฬากํ วา กโรนฺติ สพฺโพปิ ชาตสฺสโร น โหติ
คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ โลณิปิ ชาตสฺสรสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ วสฺสิเก
จตฺตาโร มาเส อุทกฏฺฐาโนกาเส กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
     {๑๔๘} สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ อตฺตโน สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ
สมฺภินฺทนฺติ ฯ สเจ หิ โปราณกสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย
อมฺโพ เจว ชมฺพู จาติ เทฺว รุกฺขา อญฺญมญฺญํ สํสฏฺฐวิฏปา
โหนฺติ เตสุ อมฺพสฺส ปจฺฉิมทิสาภาเค ชมฺพู ฯ วิหารสีมา จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
ชมฺพุํ อนฺโต กตฺวา อมฺพํ กิตฺเตตฺวา พทฺธา โหติ อถ ปจฺฉา
ตสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย วิหารํ กตฺวา สีมํ พนฺธนฺตา
ภิกฺขู ตํ อมฺพํ อนฺโต กตฺวา ชมฺพุํ กิตฺเตตฺวา พนฺธนฺติ สีมาย
สีมา สมฺภินฺนา โหติ ฯ เอวํ ฉพฺพคฺคิยา อกํสุ ฯ เตนาห
สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ ฯ สีมาย สีมํ อชฺโฌตฺถรนฺตีติ อตฺตโน
สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ อชฺโฌตฺถรนฺติ ปเรสํ พทฺธสีมํ สกลํ
วา ตสฺสา ปเทสํ วา อนฺโต กตฺวา อตฺตโน สีมํ พนฺธนฺติ ฯ
สีมนฺตริกํ ฐเปตฺวา สีมํ สมฺมนฺนิตุนฺติ เอตฺถ สเจ ปฐมตรํ
กตสฺส วิหารสฺส สีมา อสมฺมตา โหติ สีมาย อุปจาโร ฐเปตพฺโพ ฯ
สเจ สมฺมตา โหติ ปจฺฉิมโกฏิยา หตฺถมตฺตํ สีมนฺตริกา ฐเปตพฺพา ฯ
กุรุนฺทิยํ วิทตฺถิมตฺตมฺปิ มหาปจฺจริยํ จตุรงฺคุลมตฺตมฺปิ วฏฺฏตีติ
วุตฺตํ ฯ เอกรุกฺโขปิ จ ทฺวินฺนํ สีมานํ นิมิตฺตํ โหติ โส ปน
วฑฺฒนฺโต สีมาสงฺกรํ กโรติ ตสฺมา น กาตพฺโพ ฯ
                    สีมากถา นิฏฺฐิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๑๓๐-๑๔๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=3&A=2694&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=2694&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=154
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=4208
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=4302
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=4302
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_4