บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ - พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๒

                                    ธาตุวิภงฺโค
     [๑๑๔]   ฉ  ธาตุโย  ปวีธาตุ  อาโปธาตุ  เตโชธาตุ  วาโยธาตุ
อากาสธาตุ วิญฺาณธาตุ ฯ
     [๑๑๕]   ตตฺถ  กตมา  ปวีธาตุ  ปวีธาตุทฺวยํ  อตฺถิ  อชฺฌตฺติกา
อตฺถิ   พาหิรา   ฯ   ตตฺถ   กตมา  อชฺฌตฺติกา  ปวีธาตุ  ยํ  อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ   กกฺขฬํ   ขริคตํ   กกฺขฬตฺตํ   กกฺขฬภาโว   อชฺฌตฺตํ  อุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   เกสา   โลมา   นขา   ทนฺตา   ตโจ   มํสํ  นฺหารู  อฏฺี
อฏฺิมิญฺชํ    วกฺกํ    หทยํ    ยกนํ   กิโลมกํ   ปิหกํ   ปปฺผาสํ   อนฺตํ
อนฺตคุณํ   อุทริยํ   กรีสํ   ยํ   วา   ปนญฺมฺปิ  อตฺถิ  อชฺฌตฺตํ  ปจฺจตฺตํ
กกฺขฬํ    ขริคตํ    กกฺขฬตฺตํ   กกฺขฬภาโว   อชฺฌตฺตํ   อุปาทินฺนํ   อยํ
วุจฺจติ   อชฺฌตฺติกา   ปวีธาตุ   ฯ   ตตฺถ   กตมา  พาหิรา  ปวีธาตุ
ยํ   พาหิรํ   กกฺขฬํ  ขริคตํ  กกฺขฬตฺตํ  กกฺขฬภาโว  พหิทฺธา  อนุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   อโย   โลหํ   ติปุ   สีสํ   สชฺฌุ   มุตฺตา   มณิ   เวฬุริโย
สงฺโข   สิลา   ปวาฬํ   รชตํ   ชาตรูปํ   โลหิตงฺโค   มสารคลฺลํ  ติณํ
กฏฺ   สกฺขรา   กถลา   ภูมิ   ปาสาโณ   ปพฺพโต  ยํ  วา  ปนญฺมฺปิ
อตฺถิ    พาหิรํ    กกฺขฬํ    ขริคตํ   กกฺขฬตฺตํ   กกฺขฬภาโว   พหิทฺธา
อนุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจติ   พาหิรา   ปวีธาตุ  ฯ  ยา  จ  อชฺฌตฺติกา
ปวีธาตุ    ยา    จ   พาหิรา   ปวีธาตุ   ตเทกชฺฌํ   อภิสญฺูหิตฺวา
อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ ปวีธาตุ ฯ
     [๑๑๖]   ตตฺถ  กตมา  อาโปธาตุ  อาโปธาตุทฺวยํ  อตฺถิ อชฺฌตฺติกา
อตฺถิ   พาหิรา   ฯ   ตตฺถ  กตมา  อชฺฌตฺติกา  อาโปธาตุ  ยํ  อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ    อาโป   อาโปคตํ   เสฺนโห   เสฺนหคตํ   พนฺธนตฺตํ   รูปสฺส
อชฺฌตฺตํ   อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   ปิตฺตํ   เสมฺหํ   ปุพฺโพ  โลหิตํ  เสโท
เมโท   อสฺสุ   วสา   เขโฬ   สิงฺฆาณิกา   ลสิกา   มุตฺตํ   ยํ   วา
ปนญฺมฺปิ    อตฺถิ    อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ   อาโป   อาโปคตํ   เสฺนโห
เสฺนหคตํ    พนฺธนตฺตํ    รูปสฺส    อชฺฌตฺตํ    อุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจติ
อชฺฌตฺติกา   อาโปธาตุ   ฯ   ตตฺถ   กตมา   พาหิรา   อาโปธาตุ  ยํ
พาหิรํ    อาโป    อาโปคตํ   เสนฺโห   เสฺนหคตํ   พนฺธนตฺตํ   รูปสฺส
พหิทฺธา   อนุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   มูลรโส  ขนฺธรโส  ตจรโส  ปตฺตรโส
ปุปฺผรโส   ผลรโส  ขีรํ  ทธิ  สปฺปิ  นวนีตํ  เตลํ  มธุ  ผาณิตํ  ภุมฺมานิ
วา   อุทกานิ   อนฺตลิกฺขานิ   วา   ยํ   วา   ปนญฺมฺปิ  อตฺถิ  พาหิรํ
อาโป    อาโปคตํ   เสฺนโห   เสฺนหคตํ   พนฺธนตฺตํ   รูปสฺส   พหิทฺธา
อนุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจติ   พาหิรา  อาโปธาตุ  ฯ  ยา  จ  อชฺฌตฺติกา
อาโปธาตุ   ยา   จ   พาหิรา   อาโปธาตุ   ตเทกชฺฌํ   อภิสญฺูหิตฺวา
อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ อาโปธาตุ ฯ
     [๑๑๗]   ตตฺถ  กตมา  เตโชธาตุ  เตโชธาตุทฺวยํ  อตฺถิ อชฺฌตฺติกา
อตฺถิ   พาหิรา   ฯ   ตตฺถ  กตมา  อชฺฌตฺติกา  เตโชธาตุ  ยํ  อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ   เตโช   เตโชคตํ   อุสฺมา  อุสฺมาคตํ  อุสุมํ  อุสุมคตํ  อชฺฌตฺตํ
อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   เยน   จ  สนฺตปฺปติ  เยน  จ  ชีรติ   เยน  จ
ปริทยฺหติ    เยน   จ   อสิตปีตขายิตสายิตํ   สมฺมา   ปริณามํ   คจฺฉติ
ยํ   วา   ปนญฺมฺปิ   อตฺถิ  อชฺฌตฺตํ  ปจฺจตฺตํ  เตโช  เตโชคตํ  อุสฺมา
อุสฺมาคตํ    อุสุมํ    อุสุมคตํ    อชฺฌตฺตํ    อุปาทินฺนํ    อยํ    วุจฺจติ
อชฺฌตฺติกา เตโชธาตุ ฯ
     {๑๑๗.๑}   ตตฺถ  กตมา  พาหิรา  เตโชธาตุ  ยํ  พาหิรํ  เตโช
เตโชคตํ    อุสฺมา   อุสฺมาคตํ   อุสุมํ   อุสุมคตํ   พหิทฺธา   อนุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   กฏฺคฺคิ   สกลิกคฺคิ   ติณคฺคิ   โคมยคฺคิ   ถุสคฺคิ  สงฺการคฺคิ
อินฺทคฺคิ      อคฺคิสนฺตาโป      สุริยสนฺตาโป      กฏฺสนฺนิจยสนฺตาโป
ติณสนฺนิจยสนฺตาโป       ธญฺสนฺนิจยสนฺตาโป      ภสฺมาสนฺนิจยสนฺตาโป
ยํ  วา  ปนญฺมฺปิ  อตฺถิ  พาหิรํ  เตโช  เตโชคตํ  อุสฺมา อุสฺมาคตํ อุสุมํ
อุสุมคตํ   พหิทฺธา  อนุปาทินฺนํ  อยํ  วุจฺจติ  พาหิรา  เตโชธาตุ  ฯ  ยา
จ   อชฺฌตฺติกา   เตโชธาตุ   ยา   จ   พาหิรา  เตโชธาตุ  ตเทกชฺฌํ
อภิสญฺูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ เตโชธาตุ ฯ
     [๑๑๘]   ตตฺถ  กตมา  วาโยธาตุ  วาโยธาตุทฺวยํ  อตฺถิ อชฺฌตฺติกา
อตฺถิ   พาหิรา   ฯ   ตตฺถ  กตมา  อชฺฌตฺติกา  วาโยธาตุ  ยํ  อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ    วาโย   วาโยคตํ   ถมฺภิตตฺตํ   รูปสฺส   อชฺฌตฺตํ   อุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   อุทฺธงฺคมา   วาตา   อโธคมา   วาตา   กุจฺฉิสยา   วาตา
โกฏฺสยา   วาตา   องฺคมงฺคานุสาริโน  วาตา  สตฺถกวาตา  ขุรกวาตา
อุปฺปลกวาตา    อสฺสาโส    ปสฺสาโส    ยํ    วา   ปนญฺมฺปิ   อตฺถิ
อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ    วาโย   วาโยคตํ   ถมฺภิตตฺตํ   รูปสฺส   อชฺฌตฺตํ
อุปาทินฺนํ อยํ วุจฺจติ อชฺฌตฺติกา วาโยธาตุ ฯ
     {๑๑๘.๑}   ตตฺถ  กตมา  พาหิรา  วาโยธาตุ  ยํ  พาหิรํ  วาโย
วาโยคตํ     ถมฺภิตตฺตํ    รูปสฺส    พหิทฺธา    อนุปาทินฺนํ    เสยฺยถีทํ
ปุรตฺถิมา   วาตา   ปจฺฉิมา   วาตา   อุตฺตรา  วาตา  ทกฺขิณา  วาตา
สรชา   วาตา   อรชา   วาตา  สีตา  วาตา  อุณฺหา  วาตา  ปริตฺตา
วาตา   อธิมตฺตา   วาตา   กาฬา   วาตา   เวรมฺภวาตา  ปกฺขวาตา
สุปณฺณวาตา    ตาลวณฺฏวาตา    วิธูปนวาตา    ยํ    วา    ปนญฺมฺปิ
อตฺถิ   พาหิรํ   วาโย  วาโยคตํ  ถมฺภิตตฺตํ  รูปสฺส  พหิทฺธา  อนุปาทินฺนํ
อยํ  วุจฺจติ  พาหิรา  วาโยธาตุ  ฯ  ยา  จ  อชฺฌตฺติกา  วาโยธาตุ ยา
จ    พาหิรา    วาโยธาตุ    ตเทกชฺฌํ   อภิสญฺูหิตฺวา   อภิสงฺขิปิตฺวา
อยํ วุจฺจติ วาโยธาตุ ฯ
     [๑๑๙]   ตตฺถ   กตมา   อากาสธาตุ   อากาสธาตุทฺวยํ   อตฺถิ
อชฺฌตฺติกา   อตฺถิ   พาหิรา   ฯ  ตตฺถ  กตมา  อชฺฌตฺติกา  อากาสธาตุ
ยํ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   อากาโส   อากาสคตํ   อฆํ   อฆคตํ   วิวโร
วิวรคตํ    อสมฺผุฏฺ    มํสโลหิเตหิ    อชฺฌตฺตํ    อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ
กณฺณจฺฉิทฺทํ    นาสจฺฉิทฺทํ    มุขทฺวารํ    เยน   จ   อสิตปีตขายิตสายิตํ
อชฺโฌหรติ    ยตฺถ    จ    อสิตปีตขายิตสายิตํ   สนฺติฏฺติ   เยน   จ
อสิตปีตขายิตสายิตํ    อโธภาคํ   นิกฺขมติ   ยํ   วา   ปนญฺมฺปิ   อตฺถิ
อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   อากาโส   อากาสคตํ  อฆํ  อฆคตํ  วิวโร  วิวรคตํ
อสมฺผุฏฺ   มํสโลหิเตหิ   อชฺฌตฺตํ   อุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจติ  อชฺฌตฺติกา
อากาสธาตุ   ฯ   ตตฺถ   กตมา   พาหิรา   อากาสธาตุ   ยํ   พาหิรํ
อากาโส   อากาสคตํ   อฆํ   อฆคตํ   วิวโร  วิวรคตํ  อสมฺผุฏฺ  จตูหิ
มหาภูเตหิ   พหิทฺธา   อนุปาทินฺนํ  อยํ  วุจฺจติ  พาหิรา  อากาสธาตุ  ฯ
ยา   จ   อชฺฌตฺติกา   อากาสธาตุ   ยา   จ   พาหิรา   อากาสธาตุ
ตเทกชฺฌํ อภิสญฺูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ อากาสธาตุ ฯ
     [๑๒๐]   ตตฺถ     กตมา     วิญฺาณธาตุ    จกฺขุวิญฺาณธาตุ
โสตวิญฺาณธาตุ           ฆานวิญฺาณธาตุ          ชิวฺหาวิญฺาณธาตุ
กายวิญฺาณธาตุ มโนวิญฺาณธาตุ อยํ วุจฺจติ วิญฺาณธาตุ ฯ
                                  อิมา ฉ ธาตุโย ฯ
     [๑๒๑]   อปราปิ   ฉ  ธาตุโย  สุขธาตุ  ทุกฺขธาตุ  โสมนสฺสธาตุ
โทมนสฺสธาตุ   อุเปกฺขาธาตุ   อวิชฺชาธาตุ   ฯ   ตตฺถ  กตมา  สุขธาตุ
ยํ   กายิกํ   สาตํ   กายิกํ   สุขํ   กายสมฺผสฺสชํ   สาตํ  สุขํ  เวทยิตํ
กายสมฺผสฺสชา   สาตา   สุขา  เวทนา  อยํ  วุจฺจติ  สุขธาตุ  ฯ  ตตฺถ
กตมา   ทุกฺขธาตุ   ยํ   กายิกํ   อสาตํ   กายิกํ   ทุกฺขํ  กายสมฺผสฺสชํ
อสาตํ    ทุกฺขํ   เวทยิตํ   กายสมฺผสฺสชา   อสาตา   ทุกฺขา   เวทนา
อยํ   วุจฺจติ   ทุกฺขธาตุ   ฯ   ตตฺถ  กตมา  โสมนสฺสธาตุ  ยํ  เจตสิกํ
สาตํ  เจตสิกํ  สุขํ  เจโตสมฺผสฺสชํ  สาตํ  สุขํ  เวทยิตํ  เจโตสมฺผสฺสชา
สาตา สุขา เวทนา อยํ วุจฺจติ โสมนสฺสธาตุ ฯ
     {๑๒๑.๑}   ตตฺถ  กตมา  โทมนสฺสธาตุ  ยํ  เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ
ทุกฺขํ   เจโตสมฺผสฺสชํ   อสาตํ  ทุกฺขํ  เวทยิตํ  เจโตสมฺผสฺสชา  อสาตา
ทุกฺขา  เวทนา  อยํ  วุจฺจติ  โทมนสฺสธาตุ  ฯ  ตตฺถ กตมา อุเปกฺขาธาตุ
ยํ   เจตสิกํ   เนว  สาตํ  นาสาตํ  เจโตสมฺผสฺสชํ  อทุกฺขมสุขํ  เวทยิตํ
เจโตสมฺผสฺสชา   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   อยํ  วุจฺจติ  อุเปกฺขาธาตุ  ฯ
ตตฺถ  กตมา  อวิชฺชาธาตุ  ยํ  อญฺาณํ  อทสฺสนํ  ฯเปฯ  ^๑- อวิชฺชาลงฺคี
โมโห อกุสลมูลํ อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาธาตุ ฯ อิมา ฉ ธาตุโย ฯ
     [๑๒๒]   อปราปิ  ฉ  ธาตุโย  กามธาตุ  พฺยาปาทธาตุ  วิหึสาธาตุ
เนกฺขมฺมธาตุ   อพฺยาปาทธาตุ   อวิหึสาธาตุ  ฯ  ตตฺถ  กตมา  กามธาตุ
กามปฏิสํยุตฺโต    ตกฺโก    วิตกฺโก    สงฺกปฺโป    อปฺปนา   พฺยปฺปนา
เจตโส   อภินิโรปนา   มิจฺฉาสงฺกปฺโป  อยํ  วุจฺจติ  กามธาตุ  เหฏฺโต
อวีจินิรยํ   ปริยนฺตํ   กริตฺวา   อุปริโต  ปรนิมฺมิตวสวตฺตี  เทเว  อนฺโต
กริตฺวา   ยํ   เอตสฺมึ   อนฺตเร   เอตฺถาวจรา   เอตฺถ   ปริยาปนฺนา
ขนฺธธาตุอายตนา    รูปํ   เวทนา   สญฺา   สงฺขารา   วิญฺาณํ   อยํ
@เชิงอรรถ: ^๑ [๓๐๐] ธมฺมสงฺคณิยํ โอโลเกตพฺพํ ฯ
วุจฺจติ   กามธาตุ   ฯ   ตตฺถ  กตมา  พฺยาปาทธาตุ  พฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต
ตกฺโก   วิตกฺโก   ฯเปฯ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   อยํ   วุจฺจติ  พฺยาปาทธาตุ
ทสสุ  วา  อาฆาตวตฺถูสุ  จิตฺตสฺส  อาฆาโต  ปฏิฆาโต  ปฏิฆํ  ปฏิวิโรโธ
โกโป   ปโกโป   สมฺปโกโป   โทโส   ปโทโส   สมฺปโทโส   จิตฺตสฺส
พฺยาปตฺติ   มโนปโทโส   โกโธ   กุชฺฌนา   กุชฺฌิตตฺตํ   โทโส   ทูสนา
ทูสิตตฺตํ   พฺยาปตฺติ   พฺยาปชฺชนา   พฺยาปชฺชิตตฺตํ   วิโรโธ   ปฏิวิโรโธ
จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุ ฯ
     {๑๒๒.๑}   ตตฺถ   กตมา   วิหึสาธาตุ   วิหึสาปฏิสํยุตฺโต  ตกฺโก
วิตกฺโก   ฯเปฯ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   อยํ   วุจฺจติ  วิหึสาธาตุ  อิเธกจฺโจ
ปาณินา   วา  เลฑฺฑุนา  วา  ทณฺเฑน  วา  สตฺเถน  วา  รชฺชุยา  วา
อญฺตรญฺตเรน   สตฺเต   วิเหเติ   ยา  เอวรูปา  เหนา  วิเหนา
หึสนา วิหึสนา โรสนา วิโรสนา ปรูปฆาโต อยํ วุจฺจติ วิหึสาธาตุ ฯ
     {๑๒๒.๒}   ตตฺถ  กตมา  เนกฺขมฺมธาตุ  เนกฺขมฺมปฏิสํยุตฺโต  ตกฺโก
วิตกฺโก   ฯเปฯ   สมฺมาสงฺกปฺโป   อยํ   วุจฺจติ  เนกฺขมฺมธาตุ  สพฺเพปิ
กุสลา    ธมฺมา    เนกฺขมฺมธาตุ   ฯ   ตตฺถ   กตมา   อพฺยาปาทธาตุ
อพฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต    ตกฺโก   วิตกฺโก   ฯเปฯ   สมฺมาสงฺกปฺโป   อยํ
วุจฺจติ   อพฺยาปาทธาตุ  ยา  สตฺเตสุ  เมตฺติ  เมตฺตายนา  เมตฺตายิตตฺตํ
เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ   อยํ   วุจฺจติ   อพฺยาปาทธาตุ   ฯ   ตตฺถ   กตมา
อวิหึสาธาตุ   อวิหึสาปฏิสํยุตฺโต   ตกฺโก   วิตกฺโก   สงฺกปฺโป   อปฺปนา
พฺยปฺปนา    เจตโส    อภินิโรปนา    สมฺมาสงฺกปฺโป    อยํ    วุจฺจติ
อวิหึสาธาตุ     ยา    สตฺเตสุ    กรุณา    กรุณายนา    กรุณายิตตฺตํ
กรุณาเจโตวิมุตฺติ อยํ วุจฺจติ อวิหึสาธาตุ ฯ อิมา ฉ ธาตุโย ฯ
     [๑๒๓]   อิติ   อิมานิ   ตีณิ   ฉกฺกานิ   ตเทกชฺฌํ  อภิสญฺูหิตฺวา
อภิสงฺขิปิตฺวา อฏฺารส ธาตุโย โหนฺติ ฯ
                                  สุตฺตนฺตภาชนียํ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๕ หน้าที่ ๑๐๑-๑๐๘. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=2068&w=&modeTY=1 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=2068&modeTY=1 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=35&item=114&items=10 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=35&siri=11 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=114 อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=1401 The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=1401 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ https://84000.org/tipitaka/read/?index_35 https://84000.org/tipitaka/english/?index_35