ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 32 : PALI ROMAN Thera.A.1 (paramatthadi.1)

                    Paramatthadipani nama khuddakanikayatthakatha
                          theragathavannana
                            --------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
           mahakarunikam natham         neyyasagaraparagum
           vande nipunagambhiram         vicittanayadesanam. 1-
           Vijjacaranasampanna        yena niyanti 2- lokato
           vande tamuttamam dhammam       sammasambuddhapujitam.
           Siladigunasampanno         thito maggaphalesu yo
           vande ariyasamgham tam         punnakkhettam anuttaram.
           Vandanajanitam punnam         iti yam ratanattaye
           hatantarayo sabbattha       hutvaham tassa tejasa.
           Ya ta subhutiadihi        katakiccehi tadihi
           therehi bhasita gatha     therihi ca niramisa.
           Udanadina vidhina 3-     gambhira nipuna suta 4-
           sunnatapatisamyutta         ariyadhammappakasika
           theragathati namena       therigathati tadino
           ya khuddakanikayamhi        sangayimsu mahesayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. vande nipunagambhira-   vicitranayadesanam       2 cha.Ma. niyyanti
@3 cha.Ma. udananadavidhina, Ma. udanadividhana, Si. udanadividhina ceva  4 cha.Ma. subha
           Tasam gambhirananehi        ogahetabbabhavato
           kincapi dukkara 1- katum   atthasamvannana maya.
           Sahasamvannanam yasma         dharate satthu sasanam
           pubbacariyasihanam          titthateva vinicchayo.
           Tasma tam avalambitva      ogahetvana pancapi
           nikaye upanissaya        poranatthakathanayam.
           Suvisuddham asankinnam         nipunatthavinicchayam
           mahaviharavasinam          samayam avilomayam
           yasam attho duvinneyyo    anupubbikatham 2- vina
           tasam tanca vibhavento     dipayanto vinicchayam.
           Yathabalam karissami         atthasamvannanam sutam 3-
           sakkaccam theragathanam       therigathanameva ca.
           Iti akankhamanassa        saddhammassa ciratthitim
           tadattham vibhajantassa         nisamayatha sadhavoti.
      Ka paneka 4- theragatha therigatha ca?  kathanca pavattati? kamancayamattho
Gathasu vuttoyeva, pakatakaranattham 5- pana punapi vuccate:- tattha theragatha
tava subhutittheradihi bhasita. Ya hi te attana yathadhigatam maggaphalasukham
paccavekkhitva kaci udanavasena, kaci attano samapattiviharapaccavekkhanavasena,
kaci pucchavasena, kaci parinibbanasamaye sasanassa niyyanikabhavavibhavanavasena
abhasimsu, ta sabba sangitikale ekajjham katva "theragatha"icceva dhammasangahakehi
sangita. Therigatha pana theriyo uddissa desita.
@Footnote: 1 Si. dukkaram        2 Si. anupubbikatham         3 cha.Ma. subham
@4 cha.Ma. paneta     5 Si.,Ma. pakatabhavakaranattham
         Ta pana vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu
suttantapitakapariyapanna. Dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo
khuddakanikayoti pancasu nikayesu khuddakanikayapariyapanna, suttam geyyam veyyakaranam
gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu sasanangesu
gathangasangaham gata.
        Dvasiti 1- buddhato ganhim     dvesahassani bhikkhuto
        caturasitisahassani           ye me dhamma pavattinoti
evam dhammabhandagarikena patinnatesu caturasitiya dhammakkhandhasahassesu
katipayadhammakkhandhasangaham gata.
         Tattha theragatha tava nipatato ekakanipato ekuttaravasena yava
cuddasakanipatati cuddasakanipato solasakanipato visatinipato timsanipato 2-
cattalisanipato pannasanipato satthinipato sattatinipatoti 3- ime sattanipata 3-
ekavisatinipatasangaha nipatanam 4- nikkhipananti nipato. Eko ekeko gathanam
nipato nikkhepo etthati ekanipato. Imina nayena sesesupi attho
veditabbo.
         Tattha ekakanipate dvadasa vagga. Ekekasmim vagge dasa dasa katva
visuttarasatam thera, tattikaeva gatha. Vuttam hi:-
        visuttarasatam thera           katakicca anasava
        ekakamhi 5- nipatamhi       susangita mahesibhiti.
@Footnote: 1 Si. dvasitim     2 Si. timsatinipato   3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti
@4 cha.Ma. nipatanam    5 Ma. ekekamhi
     Dukanipate      ekunapannasa thera, atthanavuti gatha.
Tikanipate          solasa thera, atthacattalisa gatha.
Catukkanipate        terasa thera, dvepannasa gatha.
Pancakanipate        dvadasa thera, satthi gatha.
Chakkanipate         cuddasa thera, caturasiti gatha.
Sattakanipate        panca thera, pancatimsa gatha.
Atthakanipate        tayo thera, catuvisati gatha.
Navakanipate         eko thero, nava gatha.
Dasakanipate         satta thera, sattati gatha.
Ekadasakanipate     eko thero, ekadasa  gatha.
Dvadasakanipate      dve thera  catuvisati gatha.
Terasakanipate       eko thero, terasa gatha.
Cuddasakanipate       dve thera, atthavisati gatha.
Pannarasakanipato 1-   natthi.
Solasakanipate       dve thera, dvattimsa gatha.
Visatinipate         dasa thera, pancacattalisadhikani dve gathasatani.
Timsanipate          tayo thera, satam panca ca gatha.
Cattalisanipate      eko thero, dvecattalisa gatha.
Pannasanipate       eko thero, pancapannasa gatha.
Satthinipate         eko thero, atthasatthi gatha.
Sattatinipatepi 2-    eko thero, ekasattati gatha.
       Sampindetva pana dve satani catusatathi ca thera, sahassam tini satani
@Footnote: 1 cha.Ma. pannarasanipato        2 cha.Ma. sattatinipate
Satthi ca gathati. Vuttampi cetam:-
          sahassam honti ta gatha       tini satthi satani ca
          thera ca dve sata satthi      cattaro ca pakasitati.
      Therigatha pana ekakanipato ekuttaravasena yava navakanipatati navakanipato
ekadasakanipato dvadasakanipato solasakanipato visatinipato timsatinipato 1-
cattalisanipato mahanipatoti solasanipatasangaha. Tattha
      ekakanipate    attharasa theriyo, attharaseva gatha.
Dukanipate           dasa theriyo, visati gatha.
Tikanipate           attha theriyo, catuvisati gatha.
Catukkanipate         eka theri, catasso gatha.
Pancakanipate         dvadasa theriyo, satthi gatha.
Chakkanipate          attha theriyo, atthacattalisa gatha.
Sattakanipate         tisso theriyo, ekavisati gatha.
Atthakanipatato        patthaya yava  solasakanipata ekeka theriyo
                   tamtamnipataparimana gatha.
Visatinipate          panca theriyo, attharasasatagatha. 2-
Timsanipate           eka theri, catuttimsa gatha.
Cattalisanipate       eka theri, atthacattalisa gatha.
Mahanipatepi         eka theri, pancasattati gatha.
      Evamettha nipatanam gathavagganam 3- gathananca parimanam veditabbam.
                        Gantharambhakatha nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. timsanipato    2 Si.,Ma. catasso theriyo, sattanavutigatha
@3 Si. ayam patho na dissati
                    Nidanagathavannana 1-
      evam paricchinnaparimanasu panetasu theragatha adi. Tatthapi:-
          "sihanamva nadantanam        dathinam girigabbhare
           sunatha bhavitattanam       gatha atthupanayika"ti 2-
ayam pathamamahasangitikale ayasmata anandena tesam theranam thomanattham bhasita
gatha adi. Tattha sihananti sihasaddo "siho bhikkhave migaraja"tiadisu 3-
migaraje agato. "atha kho siho senapati yena bhagava tenupasankami"tiadisu 4-
pannattiyam. "sihoti kho bhikkhave tathagatassetam adhivacanam arahato sammasam-
buddhassa"tiadisu 5- tathagate. Tattha yatha 6- tathagate sadisakappanaya agato, evam
idhapi sadisakappanavaseneva veditabbo, tasma sihanamvati sihanam iva. Sandhivasena
saralopo "evamsa te"tiadisu 7- viya. Tattha ivati nipatapadam. Sunathati akhyatapadam.
Itarani namapadani. Sihanamvati ca sambandhe samivacanam. Kamancettha sambandhi
sarupato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yatha hi "otthasseva
mukham etassa"ti vutte otthassa mukham viya mukham etassati ayamattho vuttoeva
hoti, evamidhapi "sihanamva"ti vutte sihanam  nado viyati ayamattho vuttoeva
hoti. Tattha mukhasaddasannidhanam hotiti ce, idhapi "nadantanan"ti padasannidhanato,
tasma sihanamvati nidassanavacanam. 8- Nadantananti  tassa  nidassitabbena sambandha-
dassanam. Dathinanti tabbisesanam. Girigabbhareti tassa pavattitthanadassanam. Sunathati
savane niyojanam. Bhavitattananti sotabbassa pabhavadassanam. Gathati sotabbavatthudassanam.
@Footnote: 1 ka. nidanakathavannana    2 cha.Ma. atthupanayika, Si. attupanayika evamuparipi
@3 an.catukka. 21/33/38 sihasutta  4 an.pancaka. 22/34/41 sihasenapatisutta (sya)
@5 an pancaka. 22/99/137 sihasutta (sya), an.dasaka. 24/21/26 sihanadasutta
@6 Si. adisu yattha tathagateva vuttam, yatha  7 Ma. mula. 12/22/13 sabbasavasutta
@8 Si. nidassanavacanametam
Atthupanayikati tabbisesanam. Kamancettha "sihanam nadantanam dathinan"ti pullinga-
vasena agatam. 1- Lingam pana parivattetva "sihinan"tiadina itthilingavasenapi
attho veditabbo. Ekasesavasena va siha ca sihiyo ca siha, tesam sihanantiadina
sadhana heta tisso nidanagatha theragathanam therigathanancati.
      Tattha sahanato hananato ca siho. Yatha hi sihassa migaranno balavisesayogato
sarabhamigamattavaranadinapi 2- parissayo nama natthi, vatatapadiparissayampi so
sahatiyeva, gocaraya pakkamantopi tejussadataya mattagandhahatthivanamahimsadike
samagantva abhiru acchambhi abhibhavati, abhibhavanto ca te annadatthu hantva
tattha mudumamsani bhakkhayitva sukheneva viharati, evametepi mahathera ariyabalavisesa-
yogena sabbesampi parissayanam sahanato, ragadisankilesabalassa abhibhavitva hananato
pajahanato tsesadabhavena kutocipi abhiru acchambhi jhanadisukhena viharantiti sahanato
hananato ca siha viyati siha. Saddatthato pana yatha kantanatthena adianta-
vippallasato takkam vuccati, evam himsanatthena siho veditabbo. Tatha sahanatthenapi 3-
visodaradipakkhepena 4- niruttinayena pana vuccamane vattabbameva natthi. Athava yatha
migaraja kesarasiho attano tejussadataya ekacari viharati, na kanci sahayam pacca-
simsati, 5- evametepi tejussadataya vivekabhiratiya ca ekacarinoti ekacariyatthenapi
siha viyati siha, tenaha bhagava "sihamvekacaram nagan"ti. 6-
      Athava asantasanajavaparakkamadivisesayogato  siha viyati  siha, ete
mahatheRa. Vuttam hetam bhagavata:-
@Footnote: 1 Si. agatanam         2 cha.Ma....mattavaravaranaditopi, Ma. mattavaranaditopi
@3 cha.Ma. pi-saddo na dissati    4 Si. sodaradipatikkhepena     5 Ma. paccasisati
@6 sam. saga. 15/30/19 enijanghasutta, khu. sutta. 25/168/366 hemavatasutta
               "dveme bhikkhave asaniya phalantiya na santasanti, katame
          dve? bhikkhu ca khinasavo siho ca migaraja"ti. 1-
      Javopi sihassa annehi asadharano, tatha parakkamo. Tatha hi so usabhasatampi
langhitva vanamahimsadisu nipatati, potakopi 2- samano pabhinnamadanampi mattavaravarananam
patimanam 3- bhinditva kaliravamsam 4- khadati. Etesam  pana ariyamaggajavo  iddhijavo ca
annehi asadharano, sammappadhanaparakkamo ca niratisayo. Tasma sihanamvati
sihasadisanam viya. Sihassa cettha hinupamata 5- datthabba, accantavisitthassa sahanadi-
atthassa theresveva labbhanato.
      Nadantananti gajjantanam. Gocaraparakkamatutthiveladisu 6- hi yatha siha attano
asayato nikkhamitva vijambhitva sihanadam abhitanadam nadanti, evam etepi
visayajjhattapaccavekkhanaudanadikalesu  imam abhitanadam nadimsu. Tena vuttam "sihanamva
nadantanan"ti. Dathinanti dathavantanam. Pavatthadathinam, 7- atisayadathananti va
attho. Yatha  hi  siha ativiya dalhanam tikkhananca catunnam dathanam balena
patipakkham 8- abhibhavitva attano manoratham matthakam papenti, 9- evametepi catunnam
ariyamaggadathanam balena anadimati samsare anabhibhutapubbapatipakkham abhibhavitva
attano manoratham matthakam papesum. Idhapi datha viyati dathati sadisakappanavaseneva 10-
attho veditabbo.
      Girigabbhareti pabbataguhayam, samipatthe bhummavacanam. "girigavhare"ti keci pathanti.
Pabbatesu vanagahane vanasandeti attho. Idam pana nesam virocanatthanadassananceva
@Footnote: 1 an. duka. 20/60/75 puggalavagga    2 Si. patakopi    3 Si. patamananam
@4 Si. dantakaliramamsam, cha.Ma. dantakaliramva   5 Si. cettha hi anupamata  6 Si.
@  tutthidohaladisu      7 Ma. pasatthanam pasatthadathinam      8 Si. patipakkhe
@9 cha.Ma. purenti     10 Si. parisankappanavaseneva
Sihanadassa yogyabhumidassananca. Nadantanam girigabbhareti yojana.  yatha hi siha
yebhuyyena  girigabbhare annehi durasadataya janavivitte vasanta attano dassanena
uppajjanakassa 1- khuddakamigasantasassa pariharanattham  gocaragamane  sihanadam nadanti,
evametepi annehi durasadagirigabbharasadiseva sunnagare vasanta gunehi khuddakanam
puthujkhananam tanhaditthiparittasaparivajjanattham vakkhamanagathasankhatam abhitanadam
nadimsu. Tena vuttam "sihanamva nadantanam, dathinam girigabbhare"ti. 2-
      Sunathati  savananattikavacanam, tena  vakkhamananam  gathanam  sannipatitaya
parisaya  sotukamatam  uppadento  savane adaram janeti, ussaham  samutejento 3-
garavam  bahumananca  upatthapeti.  athava "sihanan"tiadinam padanam sadisakappanaya 4-
vina mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasma dalhatikkhabhavena pasatthatisayadathataya
dathinam girigabbhare nadantanam sihagajjitam gajjantanam sihanam migarajunam viya tesam
abhitanadasadisa  gatha  sunathati attho.  idam  vuttam  hoti:- "yatha sihanadam
nadantanam  sihanam  migarajunam  kutocipi  bhayabhavato  so  abhitanado  tadanna-
migasantasakaro, evam bhavitattanam  appamattanam  theranam  sihanadasadisa 5- sabbaso
bhayahetunam suppahinatta abhitanadabhuta  pamattajanasantasakara  gatha  sunatha"ti.
      Bhavitattananti  bhavitacittanam. Cittam  hi "atta hi kira duddamo, 6- yo
ve thitatto tasaramva ujjun"ti 7- ca, "attasammapanidhi"ti 8- ca evamadisu "atta"ti
vuccati, tasma  adhicittanuyogena  samathavipassanabhivaddhitacittanam  samathavipassana
bhavanamatthakam papetva thitananti attho. Athava bhavitattananti bhavitasabhavanam, sabhava-
bhutasiladibhavitananti 9- attho. Giyatiti gatha, anutthubhadivasena isihi pavattitam
@Footnote: 1 Ma. ubbijjanakassa  2 Si. sihanamva .pe. attupanayikati  3 cha.Ma. samutthapento
@4 Si. parikappanaya   5 cha.Ma. sihanadasadisiyo   6 khu.dhamMa. 25/159/45
@  padhanikatissattheravatthu   7 cha.Ma. ujjuti, khu.sutta. 25/217/374 munisutta
@8 khu.khuddaka. 25/4/4, khu.sutta. 25/263/385 mangalasutta   9 Ma. sabhavabhutanam
@  siladibhavitananti
Catuppadam chappadam va vacanam, annesampi tamsadisataya tatha 1- vuccanti. Attatthadibhede
atthe  upanenti, tesu va upaniyyantiti  atthupanayika.
      Athava bhavitattananti bhavitattabhavinam, 2- attabhavo hi ahito aham mano
etthati  "atta"ti  vuccati, so ca tehi appamadabhavanaya anavajjabhavanaya 3-
bhavito sammadeva gunagandham gahapito. Tena tesam kayabhavana silabhavana
cittabhavana pannabhavanati catunnampi bhavananam paripunnabhavam dasseti.
"bhavana"ti ca sambodhipatipada idhadhippeta. Yayam saccasambodhi paccekasambodhi
savakasambodhiti.  tattha samma samam sabbadhammanam bujjhanato bodhanato ca samma-
sambodhi. Sabbannutananapadatthanam maggananam maggananapadatthananca sabbannuta-
nanam  "sammasambodhi"ti vuccati. Tenaha:-
              "buddhoti yo so bhagava sayambhu anacariyako pubbe
          ananussutesu dhammesu samam saccani abhisambujjhi,  tattha ca
          sabbannutam patto balesu 4- ca vasibhavan"ti. 5-
      Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasibhavo. Paccekam sayameva bodhiti paccekasambodhi,
ananubuddho 6- sayambhunanena  saccabhisamayoti attho.  sammasambuddhanam hi sayambhu-
nanataya  sayameva pavattamanopi saccabhisamayo sanubuddho aparimananam 7- sattanam
saccabhisamayassa hetubhavato. Imesam pana so ekassapi sattassa saccabhisamayahetu
na  hoti. Satthu dhammadesanaya savanante jatati savaka. Savakanam saccabhisamayo
savakasambodhi. Tividhapesa tinnam bodhisattanam yathasakam agamaniyapatipadaya
@Footnote: 1 Si. gatha    2 cha.Ma. bhavitattabhavanam   3 Si. avajjanabhavanaya  4 Ma. phalesu
@5 khu. maha. 29/893/560 sariputtasuttaniddesa, khu.cula. 30/546/271
@  solasamanavakapanhaniddesa,  khu.pati. 31/386/261 anapanakatha (suya)
@6 Si., Ma. anubuddho    7 Si. appamananam
Matthakappattiya satipatthanadinam sattatimsaya bodhipakkhiyadhammanam bhavanaparipuriti
veditabba itarabhisamayanam  tadavinabhavato. Na hi sacchikiriyabhisamayena vina
bhavanabhisamayo  sambhavati, sati ca bhavanabhisamaye pahanabhisamayo parinnabhisamayo
ca siddhoyeva hotiti.
      Yada hi mahabodhisatto  paripurita 1- bodhisambharo carimabhave katapubbakicco
bodhimandam aruyha "na tavimam pallankam bhindissami, yava na me anupadaya
asavehi cittam vimuccissati"ti  patinnam  katva  aparajitapallanke  nisinno
asampattayaeva sanjhavelaya marabalam vidhamitva purimayame pubbenivasanussati-
nanena anekakaravokare pubbe nivutthakkhandhe anussaritva majjhimayame
dibbacakkhuvisodhanena cutupapatananaanagatamsananani adhigantva pacchimayame "kiccham
vatayam loko apanno jayati ca jiyati ca miyati ca cavati ca upapajjati ca,
atha ca panimassa dukkhassa nissaranam nappajanati jaramaranassa"ti adina 2-
jaramaranato patthaya paticcasamuppadamukhena vipassanam abhinivisitva mahagahanam
chinditum nisadasilayam pharasum nisento 3- viya kilesagahanam chinditum lokanatho nanapharasum
tejento buddhabhavaya hetusampattiya paripakam gatatta sabbannutananadhigamaya
vipassanam gabbham 4- ganhapento antarantara nanasamapattiyo samapajjitva
yathavavatthapite namarupe tilakkhanam aropetva anuppadadhammavipassanavasena 5-
anekakaravokarasankhare sammasanto chattimsakotisatasahassamukhena sammasanavaram
vittharetva tattha mahavajirananasankhate vipassananane tikkhe sure
pasanne vutthanagaminibhavena pavattamane yada tam maggena ghateti, 6- tada
maggapatipatiya diyaddhakilesasahassam khepento aggamaggakkhane sammasambodhim
@Footnote: 1 Si. paramiparipurita...  2 di.maha. 10/57/26 mahapadanasutta  3 Si. sunisadento
@4 Ma. vipassanagabbham     5 Si. anupadadhammam vipassanavasena        6 Si. ghateti
Adhigacchati nama, aggaphalakkhanato patthaya adhigato nama. Sammasambuddhabhavato
dasabalacatuvesarajjadayopi hissa 1- tada hatthagatayeva hontiti ayam tava abhisamayato
sammasambodhipatipada. Tadatthato pana mahabhiniharato patthaya yava tusitabhavane
nibbatti, etthantare pavattam bodhisambharasambharanam. Tattha yam vattabbam, tam sabbakara
sampannam cariyapitakavannanayam vittharato vuttamevati tattha vuttanayeneva gahetabbam.
      Paccekabodhisattapi paccekabodhiya katabhinihara anupubbena sambhava 2- pacceka-
sambodhisambhara tadise kale carimattabhave thita nanassa paripakagatabhavena
upatthitam samveganimittam gahetva avisesam 3- bhavadisu adinavam disva sayambhunanena
pavatti pavattihetum nivatti nivattihetunca 4- paricchinditva "so `idam
dukkhan'ti yoniso manasi karoti"tiadina agatanayena catusaccakammatthanam paribruhenta
attano abhiniharanurupam sankhare 5- parimaddanta anukkamena vipassanam ussukka-
petva maggapatipatiya aggamaggam adhigacchanta paccekasambodhim abhisambuujjhanti
nama, 6- aggaphalakkhanato patthaya paccekasambuddho 7- nama hutva sadevakassa lokassa
aggadakkhineyya honti.
      Savaka pana satthu sabrahmacarino va catusaccakammatthanakatham sutva tasmimyeva
khane kalantare va tajjam patipattim anutitthanta ghatenta vayamanta vipassanam
ussukkapetva, yadi va patipadaya vaddhantiya, 8- saccani pativijjhanta
attano abhiniharanurupasiddhiaggasavakabhumiya va kevalam va aggamaggakkhane
savakasambodhim adhigacchanti nama. Tato param savakabuddha nama honti sadevake
@Footnote: 1 cha.Ma. tassa  2 cha.Ma. sambhata..., Si. samma va  3 cha.Ma. savisesam
@4 Ma. nibbattinibbattihetunca  5 potthakesu abhiniharanurupasankhareti ayam
@  patho dissati           6 Si. sayambhu abhisambujjhanti nama
@7 cha.Ma. paccekasambuddha    8 Ma. patipada calantiya
Loke aggadakkhineyya. Evam tava abhisamayato paccekasambodhi savakasambodhi ca
veditabba.
      Tadatthato panayatha mahabodhisattanam hetthimaparicchedena cattari asankheyyani 1-
kappanam satasahassanca  bodhisambharasambharanam icchitabbam. Majjhimaparicchedena attha
asankheyyani kappanam satasahassanca, uparimaparicchedena solasa asankheyyani
kappanam satasahassanca, ete ca bheda pannadhikasaddhadhikaviriyadhikavasena
veditabba. Pannadhikanam hi saddha manda hoti panna tikkha, tato ca
upayakosallassa visadanipunabhavena na cirasseva paramiyo paripurim gacchanati.
Saddhadhikanam panna majjhima hotiti 2- tesam natisigham natisanikam paramiyo
paripurim gacchanti. Viriyadhikanam pana panna manda hotiti 2- tesam cireneva
paramiyo paripurim gacchanti. Na evam paccekabodhisattanam. Tesam hi satipi
pannadhikabhave dve asankheyyani kappanam satasahassanca bodhisambharasambharanam
icchitabbam, na tato oram. Saddhadhikaviriyadhikapi vuttaparicchedato param katipayeeva
kappe atikkamitva paccekasambodhim  abhisambujjhanti, na tatiyam asankheyyanti.
Savakabodhisattanam pana yesam aggasavakabhavaya abhiniharo, tesam ekam asankheyyam
kappanam satasahassanca sambharasambharanam icchitabbam. Yesam mahasavakabhavaya,
tesam kappanam satasahassameva, tatha buddhassa matapitunam upatthakassa puttassa
ca. Tattha yatha 3- :-
           manussattam lingasampatti       hetu sattharadassanam
           pababjja gunasampatti        adhikaro ca chandata
           atthadhammasamodhana         abhiniharo samijjhatiti 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. asankhyeyyani. evamuparipi   2 Si. hoti  3 Ma. yathatatha
@4 khu.buddhavamsa. 33/59-sumedhapatthanakatha (mahacu.)
Evam vutte attha dhamme samodhanetva katapanidhananam mahabodhisattanam
mahabhiniharato pabhuti savisesam danadisu yuttappayuttanam divase divase
vessantaradanasadisam mahadanam dentanam tadanurupasiladike sabbaparamidhamme
acinantanampi yathavuttakalaparicchedam asampatva antaraeva buddhuppatti 1- nama
natthi. Kasma? nanassa aparipaccanato. Paricchinnakale nipphaditam viya hi sassam
buddhananam yathaparicchinnakalavaseneva vuddhim virulhim 2- vepullam apajjantam gabbham
ganhantam paripakam gacchatiti evam:-
           manussattam lingasampatti       vigatasavadassanam
           adhikaro chandata ete     abhiniharakaranati 3-
ime panca dhamme samodhanetva katabhiniharanam paccekabodhisattanam 4- "adhikaro
chandata"ti dvangasamannagataya patthanaya vasena katapanidhananam savakabodhi-
sattananca tattha tattha vuttakalaparicchedam asampatva antaraeva paccekasambodhiya
yathavuttasavakasambodhiya ca adhigamo natthi. Kasma? nanassa aparipaccanato.
Imesampi hi 5- yatha mahabodhisattanam danadiparamihi paribruhita pannaparami
anukkamena gabbham ganhanti paripakam gacchanti buddhananam paripureti, evam danadihi
paribruhita anupubbena yatharaham gabbham ganhanti paripakam gacchanti paccekabodhi-
nanam savakabodhinananca paripureti. Danaparicayena hete tattha tattha bhave
alobhajjhasayataya sabbattha asangamanasa 6- anapekkhacitta hutva, silaparicayena
susamvutakayavacataya suparisuddhakayavacikammanta parisuddhajiva indriyesu guttad-
vara bhojane mattannuno hutva jagariyanuyogena cittam samadahanti, svayam tesam
jagariyanuyogo katapaccagatikavattavasena 7- veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. buddhabhavappatti, ka.buddhuppatti, Ma.buddhattuppatti  2 Si. virulham
@3 khu. buddhavamsa. 33/60, atthasalini. 92 (sya)  4 Ma. paccekasambodhisattanam
@5 Si. hi-saddo na dissati   6 Si. alaggamanasa   7 cha.Ma. gata...
      Evam pana patipajjantanam adhikarasampattiya appakasireneva attha samapattiyo
pancabhinna chalabhinna adhitthanabhuta pubbabhagavipassana ca hatthagatayeva
honti. Viriyadayo pana tadantogadhaeva. Yanhi paccekabodhiya savakabodhiya va
atthaya danadipunnasambharane abbhussahanam, idam viriyam. Yam tadanuparodhassa sahanam,
ayam khanti. Yam danasiladisamadanavisamvadanam, idam saccam. Sabbatthakameva 1- acalasamadha-
nadhitthanam. Idam adhitthanam. Ya danasiladinam pavattitthanabhutesu sattesu hitesita,
ayam metta. Yam sattanam katavippakaresu ajjhupekkhanam, ayam upekkhati. Evam
danasilabhavanasu silasamadhipannasu ca vijjamanasu 2- viriyadayo siddhaeva honti.
Sayeva paccekabodhiatthaya savakabodhiatthaya ca danadipatipada tesam bodhisattanam
santanassa bhavanato paribhavanato bhavana nama. Visesato danasiladihi
svabhisankhate 3- santane pavatta samathavipassanapatipada, yato te bodhisatta
pubbayogavacarasamudagamasampanna honti. Tenaha bhagava:-
            "pancime  ananda  anisamsa  pubbayogavacare,  katame  panca?
        idhananda pubbayogavacaro dittheva dhamme patikacca 4- annam aradheti,
        no ce dittheva dhamme patikacca 4- annam  aradheti,  atha maranakale
        annam   aradheti,   atha  devaputto  samano  annam   aradheti,
        atha buddhanam  sammukhibhave  khippabhinno  hoti,  atha  pacchime  kale
        paccekasambuddho hoti"ti.
      Iti pubbabhagapatipadabhutaya paramitaparibhavanaya 5- samathavipassanabhavanaya
nirodhagaminipatipadabhutaya abhisamayasankhataya maggabhavanaya ca bhavitattabhava
buddhapaccekabuddhasavaka bhavitatta nama. Tesu idha buddhasavaka adhippeta.
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbatthameva   2 cha.Ma. sijjhamanasu   3 Si. samabhisankhate
@4 Si. patigacceva  5 cha.Ma. paramitaparibhavita
      Ettha ca "sihanamva"ti imina theranam sihasamanavuttitadassanena attano
patipakkhehi anabhibhavaniyatam, te ca abhibhuyya pavattim dasseti. "sihanamva nadantanam
.pe. Gatha"ti imina theragathanam sihanadasadisatadassanena tasam paravadehi
anabhibhavaniyatam, te ca abhibhavitva pavattim dasseti. "bhavitattanan"ti imina
tadubhayassa karanam vibhaveti. Bhavitattabhavena thera idha sihasadisa 1- vutta,
tesanca gatha sihanadasadisa 2-. "atthupanayika"ti imina abhibhavane payojanam dasseti.
Tattha theranam patipakkho nama sankilesadhammo, tadabhibhavo tadangavikkhambhanappahanehi
saddhim samucchedappahanam. Tasmim sati patipassaddhippahanam nissaranappahananca siddhameva
hoti, yato te bhavitattati vuccanti. Maggakkhane hi ariya appamadabhavanam
bhaventi nama, aggaphalakkhanato patthaya bhavitatta namati vuttovayamattho 3-.
      Tesu tadangappahanena nesam silasampada dassita, vikkhambhanappahanena samadhi-
sampada, samucchedappahanena pannasampada, itarena tasam phalam dassitam. Silena
ca tesam patipattiya adikalyanata dassita, "ko cadi kusalanam dhammanam, silam ca
suvisuddham," 4- "sile patitthaya," 5- "sabbapapassa akaranan"ti 6- ca vacanato silam
patipattiya adikalyananca 7- avippatisaradigunavahatta. Samadhina majjhekalyanata 8-
dassatia, "cittam bhavayam," 9- "kusalassupasampada"ti 10- ca vacanato samadhipatipattiya
majjhekalyanova, 11- iddhividhadhigunavahatta. Pannaya pariyosanakalyanata 12-
dassita, "sacittapariyodapanam" 10- "pannam bhavayan"ti 9- ca vacanato pannapatipattiya
pariyosanamva, 13- pannuttarato kusalanam dhammanam sava kalyana itthanitthesu
@Footnote: 1 Si. sihasadisati        2 cha.Ma. sihanadasadisiyo    3 Si. vuttocayamattho
@4 sam. maha. 19/369/125 bhikkhusutta  5 sam. saga. 15/23/16 jatasutta
@6 di. maha. 10/90/43 mahapadanasutta, khu.dhamMa. 25/183/49 anandattherapanhavatthu
@7 cha.Ma. adikalyanamva, Si. adikalyanata ca   8 Si. majjhekalyanata ca
@9 sam. saga. 15/23/16 jatasutta     10 di. maha.10/90/43 mahapadanasutta,
@khu. dhamMa. 25/183/49 anandattherapanhavatthu   11 Si. kalyanata ca
@12 Si.... ta ca                       13 Si. pariyosanam
Tadibhavavahatta.
          "selo yatha ekaghano       vatena na samirati
           evam nindapasamsasu         na saminjanti pandita"ti 1-
hi  vuttam.
      Tatha silasampadaya tevijjabhavo dassito. Silasampattim hi nissaya tisso
vijja papunanti. Samadhisampadaya chalabhinnabhavo. Samadhisampattim hi nissaya
chalabhinna papunanti. Pannasampadaya pabhinnapatisambhidabhavo. Pannasampadam
hi nissaya catasso patisambhida papunanti. Imina tesam theranam keci tevijja,
keci chalabhinna, keci patisambhidapattati ayamattho dassitoti veditabbam.
      Tatha silasampadaya tesam kamasukhanuyogasankhatassa antassa parivajjanam dasseti.
Samadhisampadaya attakilamathanuyogasankhatassa, pannasampadaya majjhimaya patipattiya 2-
sevanam dasseti. Tatha silasampadaya tesam vitikkamappahanam kilesanam dasseti.
Samadhisampadaya pariyutthanappahanam, pannasampadaya anusayappahanam dasseti.
Silasampadaya va duccaritasankilesavisodhanam, samadhisampadaya tanhasankilesavisodhanam,
pannasampadaya ditthisankilesavisodhanam dasseti. Tadangappahanena va nesam apaya-
samatikkamo dassito. Vikkhambhanappahanena kamadhatusamatikkamo, samucchedappahanena
sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbam.
      "bhavitattanan"ti va ettha silabhavana cittabhavana pannabhavanati
tisso bhavana veditabba kayabhavanaya tadantogadhatta. Silabhavana ca patipattiya
aditi sabbam purimasadisam. Yatha pana sihanadam pare migagana na sahanti,
@Footnote: 1 vinaYu. maha. 5/244/8 cammakkhandhaka, khu. dhamMa. 25/81/31 lakundakabhaddiyattheravatthu
@2 cha.Ma. patipadaya
Kuto abhibhave, 1- annadatthu sihanadova te abhibhavati. Evameva annatittiyavada
theranam vade na sahanti, kuto abhibhave, annadatthu theravadava te abhibhavanti.
Tam kissa hetu? "sabbe sankhara anicca, sabbe sankhara dukkha, sabbe
Dhamma anatta"ti 2- "nibbanadhatu"ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakka kenaci
annatha katum appativattaniyato. Yam panettha vattabbam, tam parato avi 3- bhavissati.
Evamettha sankhepeneva pathamagathaya atthavibhavana veditabba.
      Dutiyagathayam pana ayam sambandhadassanamukhena atthavibhavana. Tattha yesam
theranam gatha savetukamo, te sadharanavasena namato gottato gunato ca
kittetum "yatha nama"tiadi vuttam. Asadharanato pana tattha tattha gathasveva
avi bhavissati. Tattha yathanamati yamyamnama, subhuti mahakotthikotiadina nayena
namadheyyena  pannatati 4- attho. Yathagottati  yamyamgotta, gotamo kassapoti-
adina nayena kulapadesena  yaya yaya jatiya samannatati 5- attho. Yathadhamma-
viharinoti yadisadhammaviharino, pariyattiparamatayam atthatva yathanurupam samapatti-
viharino hutva viharimsuti attho. Athava yathadhammaviharinoti yathadhamma viharino
ca 6-, yadisasiladidhamma dibbaviharadisu abhinhaso 7- viharamana yadisavihara cati
attho. Yathadhimuttati yadisaadhimuttika saddhadhimuttipannadhimuttisu yamyamadhi-
muttika, sunnatamukhadisu 8- va yatha yatha nibbanam adhimuttati yathadhimutta.
"nibbanam adhimuttanam, attham gacchanti asava"ti 9- hi vuttam. Ubhayam cetam pubba-
bhagavasena veditababam. Arahattappattito 10- pubbeyeva hi yathavuttamadhimuccanam, 11-
na parato. Tenaha bhagava:-
@Footnote: 1 Si.,Ma. abhibhavo          2 khu. dhamMa. 25/277-9/64 aniccalakkhanadivatthu
@3 potthakesu avi-saddo dissati  4 Si.,Ma. yathapannatati  5 cha.Ma. pannatati
@6 Si. yathadhammataya viharino ca, yathadhammayathaviharino ca?    7 Ma. abhinhato
@8 Ma. sunnatasukhadisu                9 khu. dhamMa. 25/227/57 punnadasivatthu
@10 Si. yathadhamma yathaviharino ca arahattappattito     11 Si. yathavuttamadhimuttam
            "assaddho akatannu ca sandhicchedo ca yo naro"tiadi 1-.
      "yathavimutta"ti va patho, pannavimuttiubhatobhagavimuttisu yamyamvimuttikati
attho. Sappannati tihetukapatisandhipannaya pariharikapannaya bhavanapannaya
cati tividhayapi pannaya pannavanto. Viharimsuti tayaeva sappannataya yathaladdhena
phasuvihareneva vasimsu. Atanditati analasa, attahitapatipattiyam yathabalam parahita-
patipattiyam 2- ca utthanavantoti attho.
      Ettha ca 3- namagottaggahanena tesam 4- theranam pakasapannatabhavam dasseti.
Dhammaviharaggahanena silasampadam samadhisampadanca dasseti. "yathadhimutta sappanna"ti
imina pannasampadam. "atandita"ti imina silasampadadinam karanabhutam viriya-
sampadam dasseti. "yathanama"ti imina tesam pakasananamatam dasseti. "yathagotta"ti
imina saddhanusaridhammanusarigottasampattisamudagamam, "yathadhammaviharino"tiadina
silasamadhipannavimuttivimuttinanadassanasampattisamudagamam, "atandita"ti imina
evam attahitasampattiyam thitanam parahitapatipattim dasseti.
      Athava "yathanama"ti idam tesam theranam garuhi gahitanamadheyyadassanam
samannamattakittanato. "yathagotta"ti idam kulaputtabhavadassanam kulapadesakittanato. 5-
Tena nesam saddhapabbajitabhavam dasseti. "yathadhammaviharino"ti idam caranasampatti-
dassanam silasamvaradihi samangibhavadipanato. "yathadhimutta sappanna"ti idam nesam
vijjasampattidassanam asavakkhayapariyosanaya nanasampattiya adhigamaparidipanato.
"atandita"ti idam vijjacaranasampattinam adhigamupayadassanam. "yathanama"ti va imina
tesam pakasanamattamyeva 6- dasseti. "yathagotta"ti pana imina pacchimacakkadvayasampattim
@Footnote: 1 khu. dhamMa. 25/97/34 sariputtattheravatthu    2 Ma. parahitasadhitaya
@3 cha.Ma. ettha ca pana   4 Si. tesam tesam   5 cha.Ma. kulapadesa..., Ma. kulappadesa...
@6 cha.Ma. pakasananamatamyeva, Ma. pakasananamamattamyeva
Dasseti. Na hi sammaappanihitattano pubbe ca akatapunnassa saddhanusari-
dhammanusarino gottasampattisamudagamo sambhavati. "yathadhammaviharino"ti imina
tesam purimacakkadvayasampattim dasseti. Na hi appatirupe dese vasato sappurisupa-
nissayarahitassa ca tadisa gunavisesa sambhavanti. "yathadhimutta"ti imina
saddhammasavanasampadasamayogam dasseti. Na hi paratoghosena vina savakanam sacca-
sampativedho sambhavati. "sappanna atandita"ti imina yathavuttassa gunavisesassa
abyabhicarihetum 1- dasseti nayarambhadassanato.
      Aparo nayo:- "yathagotta"ti ettha gottakittanena tesam theranam
yonisomanasikarasampadam dasseti yathavuttagottasampannassa yonisomanasikarasambhavato.
"yathadhammaviharino"ti ettha dhammaviharaggahanena saddhammasavanasampadam dasseti
saddhammasavanena vina tadabhavato. "yathadhimutta"ti imina matthakappattam
dhammanudhammapatipadam dasseti. "sappanna"ti imina sabbattha sampajanakaritam.
"atandita"ti imina vuttanayena attahitasampattim paripuretva thitanam paresam
hitasukhavahaya patipattiyam akilasubhavam dasseti. Tatha "yathagotta"ti imina
nesam saranagamanasampada dassita saddhanusarigottakittanato. "yathadhammaviharino"ti
imina silakkhandhapubbangamo samadhikkhandho dassito. "yathadhimutta sappanna"ti
imina pannakkhandhadayo. Saranagamananca savakagunanam adi, samadhi majjhe, 2-
panna pariyosananti adimajjhapariyosanadassanena sabbepi savakaguna dassita
honti.
      Idisi pana gunavibhuti yaya sammapatipattiya tehi adhigata, tam dassetum
"tattha tattha vipassitva"tiadi vuttam. Tattha tatthati tesu tesu aranna-
rukkhamulapabbatadisu vivittasenasanesu. Tattha tatthati va tasmim tasmim udanadikale.
@Footnote: 1 Si. abyabhicarahetum   2 Ma. majjho
Vipassitvati sammasitva 1- namarupavavatthapanapaccayapariggahehi 2- ditthi-
visuddhikankhavitaranavisuddhiyo sampadetva kalapasammasanadikkamena pancamam visuddhim
adhigantva patipadananadassanavisuddhiya matthakam papanavasena vipassanam ussukkapetva.
Phusitvati patva sacchikatva. Accutam padanti nibbanam. Tam hi sayam acavanadhammatta
adhigatanam accutihetubhavato ca natthi ettha cutiti "accutam ". Sankhatadhammehi
asammissabhavataya tadatthikehi patipajjitabbataya ca "padan"ti ca vuccati. Katantanti
katassa antam. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppaditatta
kato nama, tassa pana pariyosanabhutam phalam katantoti adhippetam. Tam katantam aggaphalam. Athava
paccayehi katatta nipphaditatta kata nama santadhamma, tannissaranabhavato katanto
nibbanam. Tam katantam. Paccavekkhantati 3-  "adhigatam vata maya ariyamaggadhigamena
idam ariyaphalam, adhigata asankhata dhatu"ti ariyaphalanibbanani vimuttinanadassanena
patipattim avekkhamana. Athava saccasampativedhavasena yam ariyena karaniyam parinnadisolasavidham
kiccam aggaphale thitena nipphaditatta pariyosapitatta 4- katam nama, evam katam tam
paccavekkhanta. Etena pahinakilesapaccavekkhanam dassitam. Purimanayena pana
itarapaccavekkhananiti ekunavisatipi 5- paccavekkhanani dassitani honti.
      Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherigathanam attho attano itaresanca
tattha sannipatitanam dhammasangahakamahatheranam buddhiyam viparivattamanataya asanno
paccakkhoti ca katva vuttam. Atthanti "../../bdpicture/channa me 6- kutika"tiadihi gathahi
vuccamanam attupanayikam parupanayikam lokiyalokuttarapatisamyuttam attham. Abhasimsuti 7-
gathabandhavasena kathesum, tamdipaniyo idani maya vuccamana tesam bhavitattanam
@Footnote: 1 cha.Ma. sampassitva   2 Si....pariggahadihi   3 Si. paccavekkhanto
@4 Si. pariyositatta  5 cha.Ma. ekunavisati  6 Ma. channa mesa  7 cha.Ma. abhasisunti
Gatha attupanayika sunathati yojana. Te ce mahathera evam kathenta
attano sammapatipattipakasanihi gathahi sasanassa ekantaniyyanikavibhavanena 1- 2-
parepi tattha sammapatipattiyam niyojentiti etamattham 3- dipeti ayasma dhammabhanda-
gariko, tatha dipento ca imahi gathahi tesam thomanam tasanca tesam vacanassa
nidanabhavena thapanam thanagatamevati 4- dassetiti datthabbam.
                      Nidanagathavannana nitthita.
                           -----------
@Footnote: 1 Ma. niyanika...        2 Si. ...vibhavane      3 Si. evamattham
@4 Si. nidanabhavena pakatam uttanam gatamevati



             The Pali Atthakatha in Roman Book 32 page 1-22. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=137              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4962              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5284              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]